Дәріс Жыныс жүйесінің аурулары, жүктілік және босану патологиясы. Дріс Жыныс жйесіні аурулары, жктілік жне босану патологиясы жыныс азаларыны Жне ст бездеріні аурулары
 Скачать 55.89 Kb.
|
|
Дәріс: Жыныс жүйесінің аурулары, жүктілік және босану патологиясы ЖЫНЫС АҒЗАЛАРЫНЫҢ ЖӘНЕ СҮТ БЕЗДЕРІНІҢ АУРУЛАРЫ Жыныс ағзалары мен сүт бездерінде жыныс гормондары мөлшерінің өзгеруіне байланысты дамитын (дисгормондық) аурулар, қабыну және ісіктер кездеседі. Жыныс гормондары мөлшерінің өзгеруіне байланысты дамитын ауруларға: қуық алды безінің қалыптан тыс ұлғаюы (гипертрофиясы), эндометрийдің безді гиперплазиясы, жатыр мойнының немесе денесінің полиптері, сүт безі дисплазиялары кіреді. ЕРКЕК ЖЫНЫС АҒЗАЛАРЫНЫҢ АУРУЛАРЫ ҚУЫҚ АЛДЫ БЕЗІНІҢ (ПРОСТАТА) ПАТОЛОГИЯСЫ Қабыну (простатит) простата безіне инфекция урогенді, гематогенді, лимфогенді жолдармен түседі. Негізгі қоздырушысы ішек таяқшалары, кейбір грамтеріс бактериялар, гонококктар, трихомонадалар, өте сирек жағдайда мерез және туберкулез иңфекциясы. Инфекция көбінесе несеп жолдарын катетеризация жасағанда, буждағанда, цитоскопияға жасауға байланысты түседі. Несеп жолына түскен инфекция простата ішілік рефлюкс нәтижесінде, простатаның қуықтық бөлігіне өтеді. Простатит клиникалық ағымы бойынша жедел және созылмалы болады. ЖЕДЕЛ ПРОСТАТИТ Жедел простатит кезінде ірінді қабыну дамып, без тінінде лейкоциттік сіңбелер пайда болып, олар бір-біріне қосылып, майда ошақтар - абсцестер түзеді. Бездің өзі үлкейген және жұмсақ болады. Қабыну нәтижесінде простатада көлемді тыртықтар, пертификация аймақтары пайда болады. Көп жағдайларды (бездердің шығу жолдары жабылып қалғанда) бұл патология созылмалы сипатта болады. СОЗЫЛМАЛЫ ПРОСТАТИТ Созылмалы простатитпен ауырған адамдардың анамнезіңде несеп жолдарының әртүрлі қабынулары айтылады, яғни ол жедел инфекциялардың жалғасы ретінде дамиды. Без әдетте үлкейген, қатты, кедір-бұдыр болады. Микроскоппен қарағанда простатада дәнекер тіннің өсіп кетуі, онда лимфогастаоцитарлық сіңбелер анықталады. Без құрылымдары атрофияланған. Созылмалы простатит клиникада көбінесе белгісіз өтеді. Кейде бұт аралығында ауыру, несеп бөлінуінің қиындауы пайда болады. Бактериологиялық зерттеу кезінде микробтар әрдайым табыла бермейді. Простатиттің бұл түрін бактериялық созылмалы простатит деп атайды. Қуықалды безінің қалыптан тыс ұлғаюы (нодоздық гипертрофия, простата безінін катерсіз гиперплазиясы) 50-60 жастан кейін аталық ұрық безі гормондарының (тестостеронның) жеткілікті өндірілмеуіне байланысты дамитын ауру. Соның нәтижесінде қуықалды безі едәуір үлкейіп, массасы 200-300 грамға дейін жетеді (қалыпты жағдайда 15-25 гр). Бұл жағдайда андрогендер без паренхимасына тікелей әсер етіп, гипертрофиялық өзгерістер тудырады. Ұстап көргенді қатты, сырты тегіс немесе кедір-бұдыр болып көрінеді. Гиперплазиялық түйіндер шекарасы анық, пішіні домалақ, реңі қызғылт-сарғыш, консистенциясы жұмсақ. Кесінді бетінен сүтәрізді ақ простаталық сұйықтық бөлініп шығады. Микроскопиялық құрылысы бойынша оның: безді, етті-фиброзды және аралас түрлерін ажыратады. Безді гипертрофияда бездердің саны артады, сонымен қатар, олардың бөліктер бойынша орналасуы да бұзылады. Бөліктер шекарасы анық болмайды. Бездердің қуысы кеңіп, ол жерге белокты шырышты заттар, түскен эпителий және "амилоидтың простаталық денешіктер" жиналып қалады. Осы сырқаттың етті-фиброзды түрі өте сирек кездеседі. Ол безде бірыңғай салалық бұлшықет тіні, кейде дәнекер тінінің өсіп кетуімен сипатталады. Без консистенциясы қатты болады. Осы тіндердің арасыңда семген без элементтері көрінеді. Простапатияның аралас түрінде екі үрдіс те қатар жүреді. ПРОСТАТА КАРЦИНОМАСЫ Простата карциномасы өкпе рагынан кейін екінші орында тұр. Оның ең жиі кездесетін кезі 75 жас, бұл жаста рак 50 жастағыларға қарағаңда 6-7 есе көп. Этиологиясы мен патогенезі. Простата карциномасы дамуының негізгі себебі организмдегі гормондар тепе-теңдігінің бұзылуы, ол аталық безі әлі өз функциясын (қызметін) жоғалтпаған кісілерде кездеседі. Сондықтан аталық безді операция жасап алып тастау, эстерогендерді пайдалану, клиникалық емдеу тактикасының бір бөлігі болып саналады. Простата карциномасының пайда болуында гендік бейімділіктің, этникалық ерекшеліктердің (мысалы, Америкада әр 100 000 адамға шаққанда осы патология 3-4 қытайлықтарда және 50-60 европалықтарда бірінші рет табылады), майлы тамақпен тамақтанудың және т.б. маңызы бар. Қазіргі танда кейбір гормондардың (андрогендердің) простатадағы эпителий тінінің көбеюіне (пролиферациясына) тікелей әсер ететіндігі және рак жасушаларының андрогендерге тәуелді рецепторлары бар екендігі анықталды. Патологиялық анатомиясы. Простатаның түйінді гиперплазиясынан айырмашылығы рак бездің шеткі аймақтарынан өседі. Рак түйіндері айналасындағы тіндерге қарағанда қаттылау, ақшыл-сұр, шекарасы анық емес. Микроскопта қарағанда негізінен әртүрлі дәрежеде жетілген аденокарцинома ісігін көреміз. Жоғары жетілген аденокарциноманы түйінді гиперплазиядан ажырату қиын. Дегенмен де рак өскен жердегі бездер тығыз орналасқан, бездердің көлемі кіші, бір қабатты текше тәрізді эпителимен қапталған, олардың ядролары ақшыл немесе қоңыр, ірілеу, кейбіреуінде 1-2 ядрошықтар анықталады, ядролық-цитоплазмалық арақатынас, ядролар пайдасына шешілген. Ісік бездерінің және бір ерекшеліктері, олардың айналасында кішірек бос аймақ пайда болады. Ол ісік жасушаларының фиксацияға өзіне тән физикалық-химиялық реакциялармен жауап беруіне байланысты. Бірақ та, карцинома диагнозы ісік жасушалары айналасына периневралдық, периваскулярлық қуыстар арқылы ағза капсуласына өсіп кіргенде ғана (инвазия) сөзсіз деп есептелінеді. Жетілмеген аденокарциномада қатерлі ісік жасушалары стромаға жайыла өсіп кетеді, олардың арасында жасушалық атипизм өте дамыған. Кей жерлерде ғана жетілмеген бездік құрылымдар көрінеді. Стромалық жасушалардың өсіп кетуіне байланысты ісік консистенциясы қатты. Простатада өтпелі жасушалы рак та кездеседі. Ісік лимфогендік және гематогендік метастаздар береді. Лимфогендік метастаздар аймақтық түйіндерде көрінеді. Гематогендік метастаздар сүйектерде, өкпеде табылады. Простата карциномасы үшінші және төртінші кезеңдерде айналасындағы тіндерге, қуық қалтасына, несепағарға, уретраға еніп өседі. Сондықтан несептің бөлініп шығуы қиындайды, инфекциялар дамиды. Асқыну түрлерінің дамуы үлкейген қуықалды безінің несеп жолдарын қысып тастауына байланысты. Несеп шығуының қиындауы қуықтың қалыптан тыс ұлғаюын тудырып, оның қабырғасы 2 см-ге дейін қалындайды (қалыпты жағдайда 0,2 см). Бірте-бірте қуық қызметі әлсіреп, қуыққа зәр жинала бастайды, жергілікті қабынудың дамуына (цистит) және mac пайда болуына қолайлы жағдай туады. Қабыну несеп жолымен жоғары қарап өршіп пиелит, пиелонефрит тіпті урөсепсис дамиды. Сонымен қатар, қуықалды безінің өзінде қабыну {простатит), іріңцеу {абсцесс) құбылыстары да байқалады. ЕРКЕК ЖЫНЫС АҒЗАСЫНЫҢ (ПЕНИСТІҢ) АУРУЛАРЫ Даму аномалияларына пенистің несеп шығарушы жолдарының өз шығу орнынан ауытқуы жатады. Мысалы: гжоспадия шығару тесігінің пенистің төменгі жағынан шығуы, эписпадия — жоғары жағынан шығуы. Бұл жағдайда несептің бөлініп шығуы қиындап, несеп жолдарында қабыну дамиды. Қабынуға балантит (пенис басыңдағы терінің қабынуы) және балантопостит (пенис терісінің ұшының қабынуы) жатады. Препуциалды қаптың тесігінің тарылуына байланысты патология фимоз деп аталады. Балаларды жас кезінде кестіру (циркулизация) фимоздың, кейбір деректер бойынша пенис карциномасының, тіпті жатыр мойны рагының алдын алу болып саналады. Себебі, сперма қалдықтары (смегма) канцерогендік әсер етеді. Қатерсіз ісіктері. Жыныс ағзаларында, әсіресе пенисте өткір ұшты кондилома деген патология кездеседі. Оның қоздырушысы адам папиломасы вирусы (HPV) екендігі анықталған. Бұл ісік жыныс қатынастары арқылы жұғады. Пенистің басына жақын аймақта көптеген, майда көлденеңі бірнеше милиметр, аяқшасы бар немесе кең негіздігі бүртіктенген қызыл түйіндер көрінеді. Микроскопта қарағанда олар жай папилломаға ұқсайды, ерекшеліктері ісіктердің стромасыңда лейкоциттердің сіңбелер көп болады және терінің тікенекті қабатындағы жасушаларды ашық түсті вакуольдер көрінеді, оны койлоцитоз деп атайды. Кейде кондиломалар ірі, бір түйін түрінде өсіп (алып кондилома), пенистің тіндерін бұзады. Инвазия аймақтарында жасушалық атипизм, полиморфизм көрінеді. Бұл көріністер оны карциномаға жақындатады. Пенистің ракалды ауруларына: Боуэн ауруы, Кейр эритроплазиясы жатады. Бұл ісіктерде карцинома in situ (эпителийішілік карцинома) көрінісін байқауға болады. Пенистің карциномасы. Пенис карциномасы оның басында немесе басының айналасында майда түйін түрінде өседі. Ісік инфильтративті өскенде сол жерде жара пайда болады, кейде пенистің басы бүтіндей ісікке айналады. Ісік экзофитті өскенде теріде түрді-түсті капуста тәрізді түйін пайда болады. Микроскоптык көрінісі бойынша пенисте жалпақ жасушалы рак өседі. Ісік лимфогендік, өте сирек жағдайда гематогендік метастаздар береді. Жалпы пенис карциномасы еркектер қатерлі ісігінің шамамен 1%-ын құрайды. АТАЛЫҚ БЕЗ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСАЛҚЫЛАРЫНЫҢ АУРУЛАРЫ Даму кемістіктері. Аталық бездің екіжақты да болмауын анорхизм деп атайды. Бір атабездің болмауы монорхизм делінеді. Аталық бездің ұмаға түспеуін крипторхизм дейді. Крипторхизм. Бұл патология ересек кісілердің 0,3-0,8%-да кездеседі. Ол бір жақты немесе екі жақты болады. Аталық без құрсақ ішінде немесе шат өзегі ішінде кідіріп қалған болуы мүмкін. Кідіріп қалған аталық безде 2 жастан бастап, атрофиялық өзгерістер дами бастайды. Крипторхизмнің негізгі себептеріне гонадотроптық гормондардың жетіспеушіліктері жатады. Екіжақты крипторхизмде бедеулік дамиды. Егер аталық без шат өзегінде кідіріп қалса, ол жерде қан айналу үрдісі бұзылып, аталық безде ісіну, қан құйылу өзгерістері дамып, ол қысылып, тіпті некрозданып қалады. Сонымен қатар орнына түспеген аталық безде қатерлі ісіктер — семинома, тератобластома дамуы мүмкін (малигнизация). Сондықтан аталық безді ұмаға түсіру және бекіту операциясы 2 жасқа дейін жасалуы шарт. Гидроцеле (аталық без қабықтарының арасына сұйықтық жиналуы). Ол туа пайда болған немесе жүре пайда болған деп бөлінеді. Туа пайда болған гидроцеленің себебі аталық без ұмаға түскеннен кейін іш пердесі өсіндісінің жабылмай қалуы, ол құрсақ қуысымен байланысқан болады. Жүре пайда болған гидроцеле қабынуға, жарақатқа немесе ісіктерге байланысты болады. Қабынуға байланысты аталық без қабықтары ісініп, қызарып, қабыну инфильтраттары сіңіп қалады. Ірінді қабыну қосылған жағдайда операция жасап, қабықтың бір бөлігін кесіп алып тастайды және антибиотиктермен емдейді. Орхит және эпидидимит Бұл екі патология бір-бірімен өте тығыз байланысты. Көбінесе қабыну аталық без қосалқысынан басталып (эпидидимит) кейін аталық безге өтеді. Тек мерезде ғана алдымен аталық без қабынып (орхит) кейін қабыну оның қосалқысына таралады. Этиологиясы. Орхит пен эпидидимит көбінесе несеп жолдарының инфекцияларына байланысты дамиды. Инфекция қоздырушылары хламидиялар, гонококктар шөует шығарушы жол арқылы немесе лимфогендік жолмен қабыну ошақтарынан (уретрит, простатит) түседі. Сонымен қатар, инфекция гематогенді жолмен эпидемиялық паротит, туберкулез, мерез, пневмония, скарлатина, іш сүзегі ауруларында түсуі мүмкін. Жедел орхит пен эпидидимитте аталық без үлкейіп, ісініп, қатаяды, ұмада, шат аймағында қатты ауыру пайда болады. Қабыну көбінесе ірінді қабыну түрінде өтеді, қабыну сіңбелері аралық тіннен басталып, тез арада без өзекшелеріне өтеді, кейде іріңді ошақтар — абсцесс пайда болады. Созылмалы орхит пен эпидидимит үшін аталық без тінінде лимфогастиоцитарлық сіңбелердің, макрофагтардың болуы, склероздық өзгерістер тән. Туберкулездік және мерездік қабынуларда осы инфекциялар үшін тән гранулема түзіледі. АТАЛЫҚ БЕЗ ІСІКТЕРІ Аталық без ісіктерінің гистиогенезі өте күрделі. Аталық без ісіктерінің негізгі тобы жетілмеген жыныстық және ұрықтық жасушалардан өседі. Оларды герминогендік ісіктер деп атайды, олар ісіктердің 95%-ын құрайды. Без стромасынан (жыныстық созылма) өсетін ісіктер болса, герминогендік емес ісіктерге жатады, олар 5%-ды құрайды. Герминогендік ісіктер. Герминогендік ісіктер қатерлі ісіктердің қатарына жатады. Олар негізінен 15-34 жас аралығында кездеседі. Халықаралық жіктелу бойынша герминогендік ісіктерге: семинома, спермацитарлық семинома, эмбриондық рак, сары қапшық ісігі, полиэмбриома, хориокарцинома, тератомалар кіреді. Бұл ісіктер бір типтегі жасушалардан түзілген. Одан басқа күрделі, бірнеше типтегі жасушалардан түзелетін ісіктер бар: тератокарцинома (эмбриондық рак және тератомадан түзілген) және т.б. Герминогендік емес ісіктерге: лейдигома, сертолиома, гранулезожасушалық ісік және күрделі құрылысқа ие немесе жетілмеген ісіктер кіреді. Семинома. Герминогендік ісіктердің ішінде ең жиі кездесетін қатерлі ісік. 40 жас семиноманың ең көп кездесетін кезі. Ісік тез өсіп, аталық без қалыптағыдан 5-10 есе үлкейеді. Әдетте бұл ісік бір типтегі, шекаралары анық, цитоплазмасы ашық жасушалардан түзілген. Стромасы өте аз, ол жерде дисгерминомадағыдай лимфоциттік сіңбелер болмайды. Сперматоцитарлық семинома егде жастағы кісілерде кездеседі. Оның типтік семиномадан айырмашылығы баяу өседі, метастаз бермейді, ісік жасушалары майда, 2-реттегі сперматоцитгерге ұқсайды, алып жасушалар сирек кездеседі, лимфоцитарлық инфильтрация жоқ. Эмбрионалдық рак жас кісілерде кездесетін ісік. Ісік аталық безде шекарасы анық түйін түрінде өседі, қан құйылу, некроз ошақтарына байланысты ісік кесіндісі шұбарланып көрінеді. Микроскоппен қарағанда ісік жасушалары ірі, полигоналды, кейде түтікті, альвеолалық, бүртікті құрылымдар түзеді. Ісік жасушалары арасында атипизм, полиморфизм көріністері, митоздар кездеседі. Ісік стромасы жетілмеген мезенхималық тіннен тұрады. Хориокарцинома. Бұл ісіктің морфологиялық көрінісі бойынша басқа ағзалардан, мысалы, жатырдан өсетін ісіктерден айырмашылығы жоқ. Тератома деп өте күрделі құрылысқа ие ісіктерді атайды. Аталық безде: жетілген, жетілмеген және малигнизацияланған тератомалар кездеседі. Жетілген тератома құрамында қалыпты тіндер: нерв, бұлшықет, шеміршек, сүйек, май, эпителий тіндері табылады. олар бір-біріне байланыссыз орналасқан. Ісіктің сыртында дәнекер тіндік қабы болады. Кейде тератомада кисталар болады, оның ішінде тістерді, шашта май қалдықтарын көреміз. Оның мысалы ретінде дермоидты кистаны келтіруге болады. Жетілмеген тератомалар құрамында да ұрықтың үш қабығының элементтері болады. Олардың арасында эпителий тінінің пролиферациясы табылады. Бұл тератоманың қатерлі ісікке айналу қауіпі бар. Малигнизацияланған тератома. Тератома құрамындағы жасушалар арасында малигнизация белгілері пайда болады. Ісікте жалпақ жасушалы рак, аденокарцинома, саркома ошақтары табылады. Герминогендік емес ісіктер аталық без стромасынан өседі. Лейдигома сарғыш қоңыр түсті түйіндер түзіп, цитоплазмасы қоңыр, ядролары хроматинге бай, домалақ, цитоплазмасы түйіршіксіз жасушалардан тұрады. Ісік жасушалары капиллярларды айнала жайғасады. Жасуша цитоплазмасында әртүрді пигмент, май тамшылары, белок кристалдары болады. Бұл ісіктің қатерлі түрлері де кездеседі. Сертолиома (андробластома) ісігі гормондар бөліп шығаратын белсенді ісік. Микроскопта қарағанда әр түрді трабекулалық, кейде тубулярлық құрылымдар көрінеді. Ісік негізінен атипиялық өзгерістер пайда болса, онда сертолиоманың қатерлі түрі дамыды деген сөз. ӘЙЕЛДЕР ЖЫНЫС АҒЗАЛАРЫНЫҢ АУРУЛАРЫ ЖАТЫР ПАТОЛОГИЯСЫ Жатыр мойнының патологиясы. Жатыр мойнының екі бөлігін ажыратады: оның қындық бөлігі (эктоцервикс) және ішкі өзегі (эндоцервикс). Эктоцервикс көп қабатты жалпақ эпителимен қапталған, эндоцервикс эпителиі призмалық эпителий. Жатыр мойнының қабынуын цервицит деп атайды. Жедел цервицит көбінесе жыныстық қатынасқа байланысты дамитын инфекция. Оның қоздырушыларына: гонококтар, ақшыл спирохета, трихомонада, хламидилер және ішек таяқшалары, стафилококк, стрептококктар кіреді. Қабыну аймағы қызарып, жатыр мойнының каналынан сұйық, қоймалжың секрет бөлініп шыға бастайды. ЭНДОМЕТРИЙ ПАТОЛОГИЯСЫ Эндометрийде қабыну сирек кездеседі. Ол көбінесе аборттан (түсіктен) кейін ұрық қабықтарының асептикалық немесе бактериялық қабынуына байланысты, бала туылғаннан кейін жатырға инфекция түскенде дамиды. Жедел эндометритте аралық тінде лейкоцитарлық сіңбелер пайда болады. Созылмалы эндометрит жүктілікке қарсы қойылған спиральдар жатыр ішінде ұзақ уақыт қалып кеткенде немесе осы жағдайға байланысты жатырға инфекция түскенде (мысалы, хламидиялар) дамиды. Қабыну сіңбелерінде лимфоидты жасушалар, плазмалық жасушалар, эозинофильдік лейкоциттер көрінеді. Кейде жатырда туберкулез инфекциясының таралуына байланысты туберкулезге тән гранулемалар табылады. Созылмалы қабыну нәтижесінде эндометрий атрофияға, кейде гипертрофияға ұшырайды (атрофиялық немесе гипертрофиялық эндометрит). Аденомиоз және эндометриоз Аденомиоз дегеніміз эндометрийдің бір бөлігінің немесе оның бездерінің миометриге өтіп кетуі. Миометрийде эндометрий стромасы немесе бездері орналасқан, бірақ олардың белсенді қызметінің морфологиялық белгілері жоқ. Бірақ клиникада жатырдың үлкеюі, құрсақтың төменгі бөліктерінің ауыруы байқалады. Эндометриозда эндометрий бездерінде менструация кезінде қан құйылулар, кейін олардың ыдырауы нәтижесінде гемосидероз дамиды. Эндометриозды екі түрге бөледі: гениталдық және экстрогениталдық. Жатырдан тыс эндометриоз ошақтары эндометриозда жатыр түтіктерінде, аналық бездерде, Дуглас кеңістігінде, жатыр байламдарында, іш пердесінде, сыртқы жыныс ағзаларында табылады. Экстрагенитальдық эндометриоз өте сирек жағдайларда — жыныс ағзаларынан басқа ағзаларда: өкпеде, бауырда, бүйректерде, аппендиксте, кіндікте кездеседі. Қазіргі танда эндометриоз дамуының үш теориясы бар: 1) регургитация теориясы; 2) метаплазия теориясы; 3) гематогендік және лимфогендік таралу теориясы. Регургитация теориясы эндометриоз дамуын менструация кезінде пайда болатын массалардың жатыр түтіктеріне, одан құрсақ қуысына кері ағу арқылы өтуімен түсіндіреді. Метаплазия теориясы эндометриоз ошақтарының түзілуін целомалық (целома — ұрықтың мезотелиймен қаптаған қуысы) эпителийдің әйел жыныс жолдарындағы эпителийге айналу мүмкіншілігімен байланыстырады. Үшінші теория бойынша эндометриоз дамуы менструация кезінде бөлініп шыққан эндометрий бөліктерінің қан немесе лимфа тамырларына түсуінен болады. Эндометриозға байланысты жиі дамитын патология — аналық без эндометриозы. Бұл патология аналық безде көлденеңі 5-6 см (кейде 10 см) қою, шокалад тәрізді, қоңыр қара массалармен толған кисталардың пайда болуымен сипатталады. Кейде осы кисталар жарылып кетіп, құрсақ қуысына қан құйылады. Микроскопта қарағанда биік, цилиндрлік эпителиймен қапталған кисталарды көреміз. Кисталардың қабырғасы қалыңдаған, ол жерде көп мөлшерде гемосидерин пигменттері, сидерофагтар табылады. |