Философия. ФИЛОСОФИЯ РК2 (1). Махаббат философиясы. Трлері
 Скачать 197.37 Kb.
|
|
Еркіндік — адамның немесе жеке ұлттың, халықтың өз мүдделері мен мүмкіндігіне сай әрекет етіп, өз қалауын жүзеге асыруы. Адамдар өз әрекетінің объективті жағдайларын қалауынша таңдап алуға ерікті емес, алайда олар нақтылы және салыстырмалы еркіндікке ие. Философиялық тұрғыдан қарағанда еркіндік ұғымы, үш бөлікте қарастырылады: әрекет еркіндігі мәселесі, таңдау еркіндігі мәселесі және ерік еркіндігі мәселесі. Оның үстіне ерік бостандығы мәселесін зерттеуге, яғни біздің іс-әрекеттеріміз бен қимылдарымыздың соңғы негіздерін зерттеуге баса назар аударылады. Еркіндік ұғымы философияда орталық мәселе болып табылады. Ерік еркіндігін адамның өз іс-әрекеттерінде өзін-өзі анықтауға негізделе отырып түсіндіруге болады. Ерік еркіндігінің проблемасы адам даралығы мен әмбебаптықтың қарым-қатынасы немесе ішінара, бірлік болмыстың жалпы тұтастықтан тәуелділігі мәселесіне негізделеді. Нақты еркіндік-адам болмысының шығармашылық және конструктивті жағы, ол саналы ерік-жігерді жүзеге асырады. Еркіндік пен жауапкершілік идеялары бізге ежегі Грециядан келді. Ұлы грек трагиктері еркіндік пен жауапкершілік идеяларын ашып таратқанымен, олар дамымай, анықталмай қалып қойды. Грецияда адамдар құдайлардың ойыншығы мен құрбандары болғандықтан, оларға жауапкершілік артылмады. (Бұл жерді толықтыру керек). Адамдарда еркіндік жоқ, демек олар жауапкершіліктен де босатылған. Олар тағдырға бағынған. Антика дүниесінің көшбасшысы саналатын Сократтың ілімі адамдардың рухани ішкі әлеміне толықтай бағытталған. Адам танымының негізгі мақсаты оның ойынша, тұлғаның жақсылыққа және өнегелілік кемелдікке әрдайым ұмтылысы. Әрбір ойлаушы тұлға о баста еркіндікке ұмтылады, оған құқылы. Шынайы еркіндік абсолютті жақсылық ұғымымен сәйкес. Еркіндік игілік пен әділеттілік ұғымдарымен тығыз байланысты. Сократтың замандасы Антисфен оның ілімін былайша жалғастырады: «игілікті және бақытты өмір, ең алдымен ерікті өмір – деп, еркін болу үшін құл болмау жеткіліксіз» дейді. Көптеген саяси еркін адамдар – өз қажеттіліктерін өздері жүзеге асқан, аспаған тілектеріне құл реінде қызмет етеді. Олар үшін бақытты және еркін болудың жағыз жолы – өз қажеттіліктерінің көбінен бас тарту. Киниктер шынайы және сыни еркіндік, ішкі, сыртқы, автономды мораль мен қоғам алдындағы тұлға жауапкершілігі; Сократтың шәкірті Платонның еркіндік туралы көзқарастары оның ''Мемлекет'', ''Заңдар'' атты диалогтарында айтылады. Еркіндік заңмен реттелінеді дей отырып, Платон әртүрлі қоғам типтерімен қарастырған, соның ішінде ең маңыздысы демократиялық қоғам болып саналған. Сократ - құлдық категориясын төмен ниеттерге бағыну ретінде қарастырды. Бұл ретте, ол еркіндік ақылға саналы бағыну деп түсінді, бұл адамның жай-күйін ақылға сыйымды еркіндік деп атады. Платон философиясының негізгі мазмұны идея болып табылады. Жалпыға ортақ; біртұтас, объективті еркін идея бар, одан көптеген адамдар одан бас тартады. Басқа да еркіндік идеялары бар. Олардың өзара байланысы бірыңғай негізделген болып табылады. Аристотель мәжбүрлі іс-әрекеттерден, сондай-ақ ақылмен және өмірдің жалпы мақсаттарымен тікелей байланысты әрекеттерден еркіндікті бөліп қарастырған. Аристотель үшін еркіндік адамның артықшылығы емес, оның табиғатының жетілмегендігі ғана болып табылады . Аристотель мемлекеттік-саяси құрылымның оңтайлы нұсқасын талдай отырып, бостандықты байлықпен, қайырымдылықпентқатар дамудың негізгі бастамаларының бірі ретінде қарастырды. Алайда, ол мемлекеттік басқару үшін жаппай бағыну факторы қажет деп санады. Еркіндік-адамның өз өмір сүру әрекетін саналы-ерікті түрде таңдау қабілеті мен мүмкіндігі болып табылады. Ол адамның сыртқы жағдайлар мен мән-жайлардан белгілі бір тәуелсіздігін көрсетеді. Алайда, еркіндік адамның қасиеті ретінде абсолютті емес және әрдайым салыстырмалы сипатқа ие, яғни белгілі бір шеңбермен шектеледі. Индивид еркіндігін шектейтін факторлардың екі тобы: 1. Адамның биологиялық табиғатына негізделген табиғи-биологиялық: ішу, тыныс алу, ұйықтау, табиғи қажеттіліктерді жіберу және т. б. қажеттілігі. 2. Адамның әлеуметтік табиғатына байланысты, әлеуметтік. Бұл, ең алдымен, адам қалауларын шектейтін жалпы сипаттағы ережелер (әлеуметтік нормалар). Әлеуметтік нормаларға: мораль, дін, әдет-ғұрып, сән, корпоративтік ережелер, құқық және т.б. жатады. 9. Эстетиканың негізгі мәселелері және катергориялары Эстетика терминінің өзі (грекше «aisthetikos» — «сезімтал, сезімтал қабылдауға қатысты»), алғаш рет XVIII ғасырда неміс ағартушысы Александр Баумгартенмен ғылыми жорыққа енгізілді (1735 жыл). Эстетика: негізгі зерттеу пәні оның шындығы, оның заңдылықтары мен нормалары, формалары мен түрлері, оның табиғат пен өнерге қатынасы, оның шығу тегі мен рөлі болып табылатын ғылым. Көркем шығармашылықтағы, табиғаттағы және өмірдегі сұлулықтың мәні мен формалары туралы, әлеуметтік идеологияның ерекше түрі ретіндегі өнер туралы философиялық ілім. Эстетиканың негізгі категорияларына: эстетикалық, әдемі, ұсқынсыз, асқақ, базистік, трагедиялық, комикстік, ирониялық, мимесис, катарсис, көркем образ, символ, симулякрум, канон, көркемдік стиль, көркемдік, ойын, шектен шыққан, т.б. Эстетикалық категориялардың толық тізімі жоқ, эстетика саласының өзгеруімен оны талдауға қажетті жалпы түсініктер де өзгереді. Эстетиканың табиғаты мен оның шындықтағы және өнердегі алуан түрлілігі, адамның дүниеге деген эстетикалық қатынасының принциптері, өнердің мәні мен заңдылықтары – осы ғылымның негізгі мәселелері. Эстетика пәні туралы толық жауап беру мүмкін емес болғандықтан, алдымен осы ғылымның шекарасын білдіретін алдын ала анықтаумен шектелеміз. Эстетиканы бұл сөздің жалпы мағынасында оның барлық көріністері мен модификациялары туралы ғылым ретінде, оның санасында да, практикалық қызметтің түрлі салаларында да іске асырылатын адамның шындыққа эстетикалық қатынасы туралы анықтауға болады. 10. Әлеуметтік филосфияның негізгі мәселелері Әлеуметтік философия — қоғам мен адам туралы философиялық принциптер мен заңдылықтар туралы мәселені қарастырады. Әлеуметтік философияның зерттейтін пәні адам және адам туған қоғамдық болмыс болып табылады. Оның басқа ғылымдардан айырмашылығы қоғамдық зерттейтін (тарих, әлеуметтану, мәдениет тарихы т.б.) түсініктерге назар аударады. Тарихи процесстің мәні мен бағыты, қозғаушы күші және мақсаты «қоғам», «қоғамдық», «әлеуметтік» сөздерінің түсінігі кеңінен таралған, бірақ олардың мәні көбінесе көп мағыналы және толық түсініксіз болып келеді. Ең алдымен «қауымдастық», «қоғам» терминдерін ажырата білу керек. Қауымдастық қазіргі заманға сай тұрмыстық нысандармен анықталады немесе адамдардың өзара әрекеттері олардың жалпы шыққан тегімен, тілмен, көзқарастармен байланысты. Қоғам халықтың азық ретінде және зерделі ұйымдастырылған үлкен топтардың іс — әрекеті біріккен қоғамдық негізде емес, біріккен мүдде мен шартта. Қоғам түсінігі халық, ұлт, мемлекет түсінігінен ажыратылып алу керек. Ұлт — бұл мемлекеттік, экономикалық, саяси және адамдардың рухани қарым — қатынас байланысқан бір немесе бірнеше халықтың ұйымдасқан өмірінің нысаны. Мемлекет құқық пен заң негізінде ұйымдасқан өмір нысаны, халық және ұлт адам өркениетінің тарихи азығы. Бұл барлық түсініктер өзара байланысты және бір – бірінің түсінігі толықтырып отырады. Әлеуметтік философия – кең мағынада: қоғамның сапалық ерекшелігін, оның мақсаттарын, генезисі мен дамуын, тағдыры мен болашағын қарастыратын философияның бөлімі; тар мағынада – теориялық әлеуметтану категорияларын және онымен шектесетін ғылыми пәндерді – антропология, психология, мәдениеттану және т.б. пайдалана отырып, осы мәселелерді зерттейтін жалпы әлеуметтанудың бөлімі. Қоғам туралы философиялық білім – ең жалпы тәртіпті білу. Әлеуметтік философияның болуының мәні: 1) тек ерекшеліктер туралы ғана емес, жалпы қоғам туралы түсінік алу; 2) қоғамдық өмірдің өмір сүруінің және оның тұтастай сақталуының негізгі шарттарын анықтау. Әлеуметтік философияның пәні – адамзат қоғамының өмірі мен дамуының ең жалпы, ең алдымен идеялық-әдіснамалық принциптері. 11. Қоғам философ ұғым ретінде Қоғам – ұйымының әлеуметтік формасы. Қоғам – адамдардың мәдени әрекеттері мен қажеттіліктері мен қызығушылықтарының, мақсаттарының саналы ұйымдасқан формасы. 19-20 ғғ. батыс философтары мен социологтарының пікірінше, қоғам – еңбек бөлінісі мен ынтымақтастыққа негізделген, қызметтік жүйе (О.Конт), қоғам-ұжымдық көзқарасқа сүйенген индивид үстінен қарайтын рухани шындық (Э. Дюркгейм), қоғам-әлеуметтік әрекеттің жемісі болып табылатын, индивидтердің өзара әрекеті (М. Вебер). Қоғамды материалистік тұрғыда түсіндіріп, оны алға жылжытқан К. Маркс болды. Оның пікірінше, қоғамдық организмнің бір ғана материалдық негізі бар. Ол негіз-материалдық игіліктерді өндіру. Сондай-ақ қоғам дегеніміз-қоғамдық қатынастар жиынтығын білдіреді. Онда адамдар өз өмір әрекеттерінің процесінде болады. Қоғамдық-экономикалық формация дегеніміз Маркстің пікірінше, белгілі-бір өндіріс тәсіліне негізделген қоғамның тарихи типі. Оның екі жағын қарастырамыз: объективті-яғни адамдардың сана-сезімі мен еркіне қарамастан бар; субъективті-адамдардың сана-сезімі мен ерік-жігері, олардың қоғамға көзқарасы, ұмтылыстары, көзқарастары. Қоғамның тағдырына, дамуына оның өмір сүруінің объективті жағдайлары да, субъективті – адамдардың ерік-жігері мен санасы да әсер етеді. Қоғам филсофияда ерекше құрылым– жүйе ретінде қарастырылады. Жүйе дегеніміз элементтердің белгілі бір жиынтығы, өзара әр түрлі байланыстар мен қарым-қатынаста және белгілі бір тұтастықты білдіреді, ал қоғам болса ондағы органикалық жүйе, өте күрделі және жоғары ұйымдастырылған. Ол өмір сүру аумағы, дәуірі, дәстүрі мен мәдениетімен біріктірілген адамдардың қызметі мен өмірінің жүйесі 12. Қоғамдық сана және оның формалары Қоғамдық сана – жеке саналардың қызметімен қамтамасыз етілетін көп қырлы динамикалық процесс. Қоғамдық санада белгілі бір нормалар мен қағидалар жүйесімен байланысты тұрақты идеялар, қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының ерекшеліктерін жалпылауға тырысатын теориялар болады. Адамдар қоғамдық сана туралы сөздің дұрыс мағынасында айтқанда, олар, ең алдымен, белгілі бір топтарға біріккен адамдар санасының адамның таза жеке санасынан, айталық, оның жеке мәселелерін шешуге бағытталған, қалай ерекшеленетінін білдіреді. жеке өмірді ұйымдастыруда. Бұл мағынада қоғамдық сана – әрқашанда жалпы қоғамдық өмірді ұйымдастырудың жалпы мәселелерін шешуге және қоршаған дүниенің жалпы маңызы бар осындай қасиеттерін зерттеуге бағытталған сана. Қоғамдық сана дегеніміз қоғамның рухани және матриалдық өмірінің, дүниетанымының, адам санасындағы шындықтың нағыз көрінісі ретінде, оның барлық формаларын қамтитын философиялық термин. Ондағы әртүрлі әлеуметтік қауымдастықтардың өмір сүруі процесінде пайда болатын адамдардың әлемге және өздеріне деген қатынастарының рухани тәсілдерінің жүйесі осы сананы құрайды. Бұл түсінік өзінде қоғамдық идеяларды, теориялар, саяси, құқықтық, адамгершілік, философияларын және діни бағыттар мен ғылыми білімдерді қамтиды. 13. Антикалық философиясындағы әлеуметтік ой Антика Ежелгі Греция мен Ежелгі Рим тарихындағы оқиғаларды қамтитын дəуір деп саналады. Антикалық дəуірдегі əлеуметтік ой қоғамның құрылымы мен проблемаларын түсіндіретін ілімдерге енген. Ежелгі əлеуметтік ойшылдардың ішінде ежелгі грек философтары Платон мен Аристотель ерекшеленеді. Грек-рим мəдениеті еркін азаматтық қоғам феноменімен сипатталады. Еркін азаматтық қоғам - бұл коммерциялық мемлекет, ол жерде коммерциялық-мемлекеттік олигархия болып табылады. Платонның пікірінше, əлеуметтік құрылым тек əлеуметтік мəні бар рөлдерді ойнаған, тек босанған ер адамдардан құрылған. Қоғамдық-саяси өмірге қатысатын полис (қала-мемлекет) құрамына əйелдер, балалар мен құлдар қосылмады. Ол құлдарды мемлекетте ешқандай құқығы жоқ тірі еңбек құралы деп санады. Оның пікірі бойынша, билеушілер 50 жасқа толған адамдардан сайлану керек. Жəне олар жоғары білімді жəне дарынды, жеке меншігі жоқ жəне аскетикалық өмір салтын ұстанатын «философтар» болуы керек. Билеушілерді философия мен өнер құралдарын пайдаланып тəрбиелейді. Өзінің идеалды мемлекет туралы тұжырымдамасында Платон əлеуметтік əділеттілік проблемасын эгалитарлық коммунизм рухында түсіндіреді. Оның пікірінше, мінсіз жағдайда мүліктік теңсіздік болмайды, ерлер мен əйелдердің құқықтары тең болады, ал əйелдер мен балалар ортақ болуы керек. Аристотельдің нанымына сəйкес, адам инстинктивті түрде бірге өмір сүруге ұмтылған тіршілік иесі ретінде туылған. Философ адамдар мен басқа жануарлар арасындағы басты айырмашылықты адамның «жалпы жақсылықты түсінуге», қоғамдық жəне жеке қатынастарда ізгілік пен əділеттілік орнатуға ұмтылуында көрді.Отбасы - адамзат қоғамдастығының негізгі формасы. Онда табиғат күштік қатынастардың үш негізгі түрін анықтады: жұбай, ата-ана жəне шебер. Аристотель үшін билік адамға тиесілі болатын патриархалды отбасы əлеуметтік қауымдастықтың үлгісі болды. Сондықтан, ол полисте барлық билік еркектерге тиесілі етті. Аристотель үшін үкіметтің басты мақсаты жалпыға ортақ игілік пен əділеттілікке қол жеткізу болып табылады. Ол əлеуметтік əділеттілікті қоғамдық өнімді бөлу проблемасымен байланыстырды. Аристотель өзінің еңбегінен əлеуметтік əділдікті артық көрді. Сонымен бірге ол кедей жəне орта таптағы азаматтарға кедейлер мен жерсіз адамдар үшін тамақ жəне киім-кешекпен қамтамасыз етуді ұсынды. Платонның қоғам туралы көзқарастарының негізі "идеалды мемлекет"құрылымы болып табылады. Ол "мемлекет" және "қоғам" ұғымдарын анықтады. Идеал мемлекет - әділеттілік, жалпыға ортақ игілік идеяларының көрінісі ретінде түсініледі. Әділеттілік: әр азаматқа оның табиғатына сәйкес келетін кәсіп берілуі үшін адамдар арасындағы белгілі бір әлеуметтік айырмашылықтар иерархия сипатына ие. Бүкіл халық адам жанының үш принципіне сәйкес үш сыныпқа бөлінеді: ақылды, ашулы, құмар: философтар-билеушілер, жауынгерлер-қамқоршылар және қолөнершілер-фермерлер; идеалды мемлекеттің дамуы мен жұмыс істеуі азаматтар арасында төрт ізгіліктің болуына байланысты: даналық; батылдық; парасаттылық пен әділеттілік, мемлекеттің мақсаты - азаматтардың ең көп санының жақсы өмір сүруіне жағдай жасау. Идеал мемлекетте жеке меншік, мүліктік теңсіздік жоқ. 14. Қайта өрлеу дәуіріндегі утопиялық теория : Мор және Кампанелла Қайта өрлеу дәуірінде, әсіресе кеш кезеңде, әлеуметтік утопия жанры ең танымал болды. Әлеуметтік ойдың жанры-утопия, грек тілінен аударғанда ол жоқ жерді білдіреді. "Утопия" ұғымы үй атауына айналды, сондықтан көптеген нақты емес әлеуметтік қайта құрулар осылай аталды. Осы жанрда жазылған мәтіндер үлкен әлеуметтік рөл атқарды. Мұндай еңбектерде қазіргі әлеуметтік- саяси жүйе сынға алынды, әлеуметтік идеал қалыптасты, сонымен қатар уақыт өте келе адамның өмірі қандай болатынын болжауға талпыныс жасалды. Философияға келетін болсақ, бірде-бір утопиялық шығарманы осы ғылым тұрғысынан қарастыруға болмайды. Себебі утопиялар философиялық деңгейге көтерілмейді. Утопиялар синкретикалық әдеби жанрға жатады, оның ерекшелігі философия, эстетика және журналистика синтезі болып табылады, олардың барлығы бір-бірін үйлесімді түрде толықтырады. Мораның әлеуметтік Утопиясы "утопия" атауы Томас Мордың шығармасы пайда болғаннан кейін ғылымда орнықты. Ол ағылшын гуманисті, жазушысы және Католик шіркеуінің әулиесі болды. "Алтын кітап, мемлекеттің ең жақсы құрылымы мен жаңа Утопия аралы туралы күлкілі сияқты пайдалы" өз оқырмандарына зерттелмеген аралға саяхат атмосферасын ұсынады. Мұндай сюжет үлкен географиялық ашылулар мен экспедициялардың әсерінен болды, бұл кезде әлем картасында жаңа және жаңа жерлер пайда болды. Кітаптың бірінші бөлімі XVI ғасырдағы Англия өмірінің өте егжей-тегжейлі және сенімді сипаттамасына арналған. Ол қазіргі Англия басқаша өмір сүре алады деп сенді. Ол бұл пікірді өз жұмысының келесі бөлігінде көрсетуге тырысты. Бірінші бөліктің шынайы суреттері екіншісіндегі фантастикалық көріністерді өзгертті. Батырлар Утопия аралында кездеседі, онда жеке меншік жоқ, ал жергілікті тұрғындар заң бұзушылар мен атеистерді есептемегенде, өндірістік қызметпен айналысады және бірдей құқықтарға ие. Утопия аралында жеке меншіктің жоқтығынан басқа жеке өмір де жоқ. Отбасылар өз балаларын тәрбиелемейді, мемлекет мұны жасайды. Ешкім өз экономикасын жүргізбейді, сонымен қатар басқа да тұрмыстық мәселелер сияқты арнайы қызметтер де айналысады. Ақыр соңында, бәрі бірдей киінген және киінген. Жалпы, Утопия аралындағы адам өмірінің барлық салалары мемлекеттің "бақылауында" болды. Бірақ бұл морды көрсеткісі келген ең маңызды нәрсе емес. Ол аралдың 54 қаласынан басқалардың қалай көрінетінін түсіну үшін тек біреуіне қарау жеткілікті екенін жеткізуге тырысты, өйткені олар мүлдем бірдей: сәулет, өмір салты барлық жерде бірдей. Томас Мор салған әлем замандастарына өте жақсы көрінді. Мұнда барлық адамдар заң алдында тең болды, теңсіздіктің белгісі болған жоқ. Бұл тек капиталды бастапқы жинақтау дәуірі басталған кезде қоғамның агрессивті мүліктік стратификациясын өмір сүріп, өз көзімен көргендерге ғана арналған. Осының бәрімен, он алты жылдан кейін, Франсуа Рабеланың "Гаргантуа және Пантагрюэль" шығармасында автор жеке меншіктен бас тартумен теңдік идеясын жүзеге асырғаннан кейін туындаған салдарларды жарқын түстермен сипаттады. Көмек керек оқытушының? Тапсырманы сипаттаңыз - біздің сарапшылар сізге көмектеседі! Тапсырманы сипаттау үшін батыл монах ағасы жан монастырьді ұйымдастырады және оған басқаша айтқанда Телемская атауын береді. Бұл ғибадатхананың Заңы қарапайым және тек бір сөйлемнен тұрады: "қалаған нәрсені жаса". Монастырь ең қызықты, білімді адамдарда тұрады, олардың көпшілігі бірнеше тілде сөйлейді және бірнеше формацияға ие. Бұл адамдар ақылды, батыл, көптеген таланттарға ие, проза мен өлең жазды. Бірақ, өкінішке орай, уақыт өте келе олардың даралығы жоғалады, мұндай идеалды қоғамда олар жарқын және ерекше болуды тоқтатады, керісінше қоғамның кішкентай элементтеріне айналады. Кампанелланың әлеуметтік Утопиясы дәл осындай тұжырымдарды "күн қаласының" авторы Томазцо Кампанелла (Джованни Доминико) жасады. Бір ғасырдан кейін ол идеалды мемлекет туралы шығарма жазады. Итальяндық доминикандық монах, теолог, ақын және саясаткер осындай идеалды өмірдің утопиясында қорытынды жасайды. Күн қаласы - бұл жалпы Бақыт қаласы. Оның тұрғындары Ережеге сәйкес бәрін жасайды, ешқандай ауытқулар жоқ. Барлық сипатталған дәріске толығырақ ақпарат алу үшін. Олар бірге тамақтанады, жұмысқа барады, үйге оралады, демалады, ән айтады, өлең айтады. Кампанелла барлық зұлымдықтардың қайнар көзі тек жеке меншікте ғана емес, сонымен бірге адамның өзімшілдікке әкелетінін айтты. Мен оның жалғыз жолын көрдім-мүліктен, оның ішінде әйелдерден, балалардан толық бас тарту. Толық және әмбебап теңдік эгоизмді жоюға әкеледі. Егер ешкімде ештеңе болмаса, белгілі бір ережелерге сәйкес қоғамдастықта өмір сүруге және осы қауымдастықтың игілігі үшін жұмыс істеуге құқығы бар. Кампанелла осындай қоғамды қалай құруға болатындығы туралы ойлады, өйткені адамның тарихы мен табиғаты басқаша ойластырылған. Сіз идеалды қаланы осылай жасай аласыз:" алдымен бәрі жойылып, жойылады, содан кейін ол отырғызылып, жасалады " – "Біз зорлық-зомбылықтың бүкіл әлемін негізге аламыз, содан кейін біз, біз жаңа әлем құрамыз". Кампанелла өз идеяларына адал болды және бір күні Испания патшалары мен Рим Папасы басқаратын осындай қоғам, "Дүниежүзілік мемлекет" құруға болатынына сенді. Утопияларға сәйкес, идеалды мемлекеттерде адам енді жеке тұлға емес, мемлекеттік машинаның бұрандасы болған. Ол ештеңе ұсынған жоқ, ол тек ережеге сәйкес әрекет ете алады және бұл тұрғыда ешқандай жеке тұлға туралы әңгіме болған жоқ. Антропоцентризм мемлекеттік центризмді алмастырды. Қазір әлемнің орталығы-күн қаласы және оның жоғарғы билеушісі, екінші орында тұрған адам. Мұның бәрі гуманизм дағдарысын даралықтың дағдарысы ретінде айқын көрсетеді, өйткені адам қоғамда толығымен ериді, ал мемлекеттегі даралық. Утопиялық социалистер Қайта өрлеу дәуірінде өз идеяларын алға тартты, бұл сол кездегі қоғамдағы әділетсіздікке жауап болды. Таңқаларлық, бірақ бұл әлемді қайта өрлеу дәуірінде де, болашақта да өзгертуге болады деп сенетін өз жақтастарын тапқан утопиялық идеялар. |