Философия. ФИЛОСОФИЯ РК2 (1). Махаббат философиясы. Трлері
 Скачать 197.37 Kb.
|
|
15. Макиваеллидің әлеуметтік саяси теориясы Никколо ди Бернардо Макиавелли (1469-1527 жж.) – өз уақытының гуманистері секілді классикалық білім алмаған, Флоренция қаласының өз дарынымен көзге түскен және туған қаласының түрлі әлеуметтік және саяси мәселелеріне ұтымды жауапты өзінің бойындағы ұйымдастырушылық қасиеттермен саяси және дипломатиялық кездесулер арқылы тапқан философ. Мемлекеттік істерді аяқтағаннан соң, ол өзінің еңбектерін жазды. Олар «Флоренция тарихы», «Патша», «Тит Ливийдің бірінші декадасы жөнінде». «Басқарушы», «Флоренциялық жылнамалар» трактатында мемлекеттің және құқықтың антиклерикалық тұжырымдамаларын қозғаған. Жиі кездесетіндей, оның көзі тірісінде еңбектері ақталмай, 1513-1515 жж. жазылған «Патша» еңбегі тек ол қайтыс болғаннан кейін ғана басылып шыққан болатын. Макиавелли автономды мемлекеттің қайраткерлік қызметін саяси көзқараспен түсіндірді. Бұл тіл табысушылықты ол «саяси реализм» деп атады. «Патша» еңбегінде қолданған «мақсат нәрсені ақтайды» деген тезисі шынымен де иезуит Эскобардыкі және оның ұраны екен. Макиавелли бұл тәсілді саясатта қолдану керек, идеалдың бір түрі деп қарау керек дейді. Оның баға жетпес еңбегі деп мемлекеттік құрал ретінде керемет мифте саясатты қолжетімсіз анализге айналдыра отырып, оны ғылыми дәрежеге көтеруі. Адал, үлгілі басқарушының қасиеттерін қарастыра отырып, Макиавелли тарихта алғаш рет мемлекеттің экономикасын ең маңызды фактор деп тапты. Қарапайымдылықты адамның арқауы деп тауып, салықты ауқымды мемлекет көтере алмайды дейді. Адам өзінің жаратылысы бойынша өзімшіл келеді. Адам іс-әрекетінің терең түрткісі – ол оның мүддесі деген тұжырымға келген. Макиавелли патшаны адал, ақкөңіл бола алмайды, болса тек бөтендердің тарапынан болады деп пайымдайды. Мемлекеттік мәселелерді шешуге келгенде басқарушы арыстандай ер жүрек, түлкідей қу болуы керек дейді: «аңдардың ішінен патша екі жануарға ұқсап бақсын: арыстан, түлкі». «Патша» деген еңбегінде: «Адамдар өз меншігінен айырылғаннан гөрі әкесін өлтірген адамды кешіруге дайын» - деген болатын. Меншік жөніндегі мүддеден кейін ғана абырой және сый-сияпат келеді. Макиавелли бірнеше жылдар бойы шешімі таба алмай жүрген саясаттың адамгершілікпен жібін үзді. Оның ойынша, саясатты ғылыми зерттеу абстрактылы морализациядан босатылуы қажет. Осы орайда, Ф.Бэкон: «Макиавеллиге айтар алғысымыз шексіз, себебі ол адамдардың іс-әрекеттерін ашық та тура, еш бұрмалаусыз жеткізді» дейді. Флоренциялық дипломат, ойшыл саясаткерді әлемтануда адамның сенім символы деп қарады. Қорытындылай келе, Макиавелизм – соңғы Қайта өрлеу дәуірінің «таңғажайып» пен «сұмдықтың» арасындағы капитализмді танытушы өтпелі кезеңі. «Патша» авторының мақсаты гуманды еді, бірақ адами емес. Осыдан ренесанстың екіжақтылығы байқалады. Осы заманның өкілдері еркін түрде олардың бойындағы жақсылық пен жамандықтың себептерін түсіндіре алмады, себебі олардың жанында Құдайға деген сенім сезімі жоқ еді. Адамзат тарихының ең басты трагедиясы осы тақырыптың аясында болды және де болып келеді. 16. Гоббстың әлеуметтік философиясы Томас Гоббс (1588-1679 жж.) — ағылшын философы, Оксфорд университетінде оқып, білім алған. Негізгі еңбектері: «Азамат жөнінде», «Левиафан, я Материя, шіркеу мен азаматтық мемлекеттің билігі мен бітімі» т. с.с. Жаңа дәуірдегі алғашқы философтармен салыстырғанда, Т.Гоббс философия пәнін ақыл-ой арқылы дүниетанумен теңеп, оның шеңберінен үзілді-кесілді теологияны шығарып тастады. Сонымен қатар ол дінді, Құдайға сенуді қарапайым халыққа керек нәрсе деп есептеді, әсіресе ол оның моральдық жетілуінің тірегін құрайды. Томас Гоббстың қоғамдық келісім теориясында қауіпсіздік түсінігіне ерекше мән береді. «Құқық негіздері», «Азаматтық туралы», «Левиафан, немесе Материя, шіркеу мен азаматтық мемлекеттің билігі мен түрлері» еңбектерінде абсолютті биліктің жетістіктерін көрсету арқылы табиғи құқықтары принципі мен мемлекеттің келісімдік ерекшеліктері бойынша дәлелдейді. Қоғамдық келісім теориясын қолдану арқылы мемлекет құрылысының заңдылықтарын айқындауға тырысады. Құндылықтар иерархиясын құруда мынадай реттілікті ұсынады: өмір, қауіпсіздік, әділдік, береке. Демек өмір мен қауіпсіздік үшін әділдік пен берекені қиюы мүмкін. Осыған байланыстырылған әлеуметтік қауіптер Т. Гоббстың мемлекет және құқық ілімдерінде көрініс тапты. Адамзат қоғамы екі бағыттан тұрады: жаратылыстық және азаматтық. Т. Гоббс өз еңбектерінде адамзат жаратылысының қатыгездігін көрсетіп, ежелгі Римнің «Адам – адамға қасқыр» мақалымен келіседі. Адам өз қауіпсіздігін сақтау мақсатында бір-біріне шабуыл жасауға дайын тұрады 17. К. Маркс: таптық қоғам Әлеуметтік таптың ұғымы Маркстің ашқан ұғымы емес. Оның алдында әлеуметтанушы Август Комте адамдарды сыныптарға бөлуді, ал өндіріс құралдарына меншіктің болуына байланысты экономистер Ф Гизо, А.Смит, Д. Рикардо және т. б. жүргізді, сондықтан Маркс тек өз теорияларын жасады. Таптық қоғамдар деп марксизмде құл иеленушілік, феодалдық және капиталистік қоғамдарды атайды. Ал алғашқы адамдар коғамында тап сияқты топтар болмаған, демек ол қоғамда қанаушылық та орын алмаған. Тап деп аталатын әлеуметтік топ коммунистік қоғамда жойылады. Коммунизм –бұл тапсыз қоғам. К. Маркстын нақты жөне терең зерттеген қоғамы капиталистік қоғам, оның әлеуметтік – таптық құрылымы. Маркстік теория бойынша әрбір қанаушылық қоғамда екі тап елеулі орын алады. Осы таптарды К. Маркс негізгі таптар деп қараған. Мысалы, құл иеленуші қоғамда құлдар мен құл иелері, феодалдық қоғамда - феодалдар мен шаруалар, капитализмде - буржуазия мен пролетариат. Осы таптардың арасында тап күресі үздіксіз жүріп отырады. Соның салдарында бір тап жеңіліп екінші тап жеңіске жетеді, ал кейде күреске қатынасқан таптардың бәрі де жеңіледі, жеңіске баска бір жаңа тап ие болады. Бұл тап күресінің заңдылығы, бүл заңдылық барлық елдерде орын алады делінген. К.Маркстың әлеуметтік, таптық құрылым туралы концепсиясының көптеген позитивтік және негативтік жақтары да бар. К.Маркстың әлеуметтік құрылым, әлеуметтік стратификация туралы теориясы тарихта орын алып келе жатқан теориялардың, концепциялардың бірі деп қарастыруымыз қажет. Ол теорияның өзіндік дұрыс жақтары аз емес. Мысалы, адам тарихында орын алып келе жатқан бай тап пен кедейлер табының арасындағы тап күресін ешкімде бекерге шығара алмайды. К. Маркс XIX ғасырдың ұлы ғалымы. Бірақ та, XX ғасырда көптеген дүниеде ірі өзгерістер болды. Сондыктанда К.Маркстың теориясының біраз принциптері, заман өзгерісіне байланысты ескіріңкіреп кетті. Макс Вебердің әлеуметтік құрылым туралы концепциялары М. Вебердің бұл мәселе туралы көзқарасы К. Маркстің көзқарасына өте жақан деуге болады. М. Вебер де К. Маркс сияқты таптың экономикалық негізіне көбірек көңіл бөліп, тапты экономикалық категория деп түсінген. 18. К Поппер –«ашық қоғам» Поппер Карл (1902-1994) австро-еврей тектес Британдық философ және әлеуметтанушы. Поппер "ашық қоғам және оның жаулары" кітабында тоталитаризм құндылықтарын барабар теориялық негіздеу ретінде "тарихизмнің" әдіснамалық көзқарастарын жеңу үшін белсенді қолданған ұғым. Поппер " тарихизмді "" жабық " қоғамды қорғаудың тағы бір құралы ретінде қарастырды. Поппердің пікірінше, "жабық" - авторитарлық белгіленген өзгермейтін нормалар негізінде ұйымдастырылған қоғам. Ашық қоғам — мемлекеттің ішкі саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени жүйелерінің деңгейін білдіретін ұғым; Карл Поппердің «еркін қоғам» концепциясы, мұнда білімнің барлық түрлері және кез-келген әлеуметтік саясат ашық сыналады. Ол оны фальсификациялық және сыни рационалистік эпистемологиямен сәйкестене алатын жалғыз қоғам түрі ретінде қарастырады; бір қабаттан екінші қабатқа өту ресми түрде шектелмейтін қоғам. “Ашық” және “жабық” қоғам деген ұғымдарды кезінде ағылшын философы Карл Поппер енгізген. Ол мұны әр түрлі қоғамдардың тарихи-мәдени және саяси жүйелеріне сипаттама беру үшін қолданған. “Жабық” қоғам — догматты түрде жеке басқа табынушылықты, сондай-ақ дамудың ерте кезеңдеріне тән сипаттармен, жаңару, жаңғыруларсыз, ілгері қозғалыссыз тұрып қалу мәнін білдірсе, “ашық” қоғам — бұған қарама-қарсы ұғымда айтылады. Ол сыртқы жағдайларға тез икемделіп, жылдам ыңғайланатын, өзара сынға ерік бере білетін демократияшыл қоғам. Поппер өркениет тарихында қоғамдық даму қашанда “жабық” жүйеден “ашық” жүйеге өту арқылы жүзеге асып отырғанын көрсетеді. “Жабық” жүйелерге өзінің әлеум. және саяси құрылымдары жөнінен әрқилы елдердегі (Спарта, Пруссия, патшалық Ресей, нацистік Германия) әміршіл-әкімшіл қоғамдар, 19. Постиндустриальды қоғам Постиндустриалды қоғам - әлеуметтану мен саясаттануда кең таралған термин, қазіргі батыс қоғамы эволюциясының жоғары сатысына сілтеме жасау үшін қолданылады. Постиндустриализм тұжырымдамалары, олардың сыртқы жаңалықтарына қарамастан, индустриалды қоғам мен деидеологизация теориясының негізін қалаушылардың идеяларымен, ең алдымен Р.Арон мен В. Ростовтың тұжырымдамалық құрылыстарымен байланысты. Постиндустриалды қоғам тұжырымдамасының негізін қалаушы Д.Белл болып табылады, ол өзінің әйгілі 1973 кітабында "келе жатқан постиндустриалды қоғам" қазіргі батыс қоғамы индустриализмнен тыс өзіндік дамудың жаңа кезеңіне – экономикадағы өнеркәсіптік сектордың үстемдігіне және қоғамның тиісті әлеуметтік-саяси құрылымына енеді деген тезисті алға тартты. Белл индустриализм теорияларына тән тарихи дамуды екі негізгі кезеңге бөлуді шешті: 1) экономикадағы аграрлық сектордың, дәстүрлі әлеуметтік қатынастардың және саяси институттар мен құрылымдардың басым болуымен сипатталатын индустрияға дейінгі кезең 2) индустриялық, оның ерекшелігі өнеркәсіптік сектордың үстемдігі және қоғамның әлеуметтік және саяси институттарының модернизациясы болып табылады. Беллдің айтуынша, 20 ғасырдың соңы үшінші кезеңмен сәйкес келеді, яғни бұл нақты постиндустриализм кезеңі, ол қызмет көрсету және білім беру саласын алға жылжытумен ерекшеленеді. Нәтижесінде, индустриядан постиндустриалды қоғамға көшу экономикадағы өзгерістермен және ғылымның қоғамның жетекші өндіргіш күштерінің бірі рөліне жылжуымен анықталды. Постиндустриалды қоғамның экономикалық жүйесін сипаттай отырып, постиндустриализм теорияларын жақтаушылар, әдетте, өзіне тән бірқатар белгілерді ажыратады. Олардың ішінде – ақпараттық технологияларды кеңінен қолданудың, білім өндірісін экономиканың дербес саласына, ал университетті-осы өндірістің негізгі орнына айналдырудың, біріздендірілген жаппай өндірістің орнына келетін өнеркәсіп өнімдерін ұсақ сериялы өндірудің икемді нысандарын таратудың және т. б. шешуші маңызы бар. Қоғамның әлеуметтік құрылымында бұл өзгерістер постиндустриалды қоғамның негізгі ресурсына – білімге – дамыған білім беру жүйесі арқылы және қоғамдағы негізгі ұстанымдарға кәсіби дайындалған жоғары мобильді элита өкілдерінің пайда болуына байланысты әлеуметтік таптардың жойылып кетуімен, шекараларының эрозиясымен байланысты. Меншік қоғамның әлеуметтік стратификациясының өлшемі ретінде бұрынғы маңызын жоғалтады, білім деңгейіне, жинақталған білімге жол береді. Қорытындылай келетін болсақ, аграрлық, индустриалды және постиндустриалды қоғамның типологиясы, постиндустриализм теорияларын сынаушылардың пікірінше, 19 ғасырдан бастап саяси әлеуметтануда болған эволюциялық схемаларға көп сәйкес келеді, онда дамудың әр келесі кезеңі алдыңғы кезеңнен басталып, бірнеше немесе тіпті бір әлеуметтік немесе экономикалық себептермен анықталған. Осыған байланысты зерттеушілер постиндустриалды қоғамның теориялары ұқсас тұжырымдамалық құрылыстарға тән эволюционизм мен оптимизмді мұра еткенін, сонымен қатар күрделі әлеуметтік шындықты бір жүйені құрайтын элементке – бұл жағдайда технология мен технологияны дамытуға деген ұмтылысты алғанын жиі айтады. 20. Философия тарихындағы мәдениет теориялары Фрейд жоғары мәдениеті бар елде философия міндетті түрде дамып, қарқынды діни өмір болуы керек деп баса айтады. Бірақ шынайы мәдени қоғамның ең маңызды ерекшелігі-Фрейд күшті құқықты тануға емес, адамдардың бір-бірінен теңдігі мен өзара тәуелділігі принципін тануға негізделген адамдар арасындағы қатынастардың белгілі бір түрінің болуы деп санайды. Демек, Фрейд өзінің мәдени теориясын түсіну үшін түбегейлі маңызы бар қорытынды жасайды: "мәдениеттің бірінші талабы-әділеттіліктің талабы". "Мәдениет" феномені білімнің әртүрлі салаларында әртүрлі түсіндіріледі. Мәдениет теорияларының негізін салушы философ З.Фрейд болып табылады. 3. Фрейд-мәдениеттің психоаналитикалық теориясын жасаушы. Фрейдтің мәдениетке деген көзқарасы-психоаналитик дәрігердің көзқарасы, ол адамның мәдени және шығармашылық іс-әрекетінің өнімдерінде, ең алдымен, бейсаналық және адам санасында қалыптасқан күштердің қақтығысының, қарама-қайшылығының нәтижесін көреді. Фрейд мәдениетінің ең толық тұжырымдамасы оның 1930 жылы жарық көрген "мәдениетке қанағаттанбау" атты еңбегінде баяндалған. фрейдтік мәдениет теориясының кейбір үзінділері "обсессивті әрекеттер мен діни жоралар", "Тотем мен тыйым", "Бір иллюзияның болашағы", "Күнделікті өмірдің Психопатологиясы", "Мен және ол" және т. б. сияқты алғашқы еңбектерде терең зерттелген. Фрейд мәдениетті біздің өмірімізді жануарлар әлемінен ата-бабаларымыздың өмірінен ажырататын және адамды табиғаттан қорғау және адамдар арасындағы қатынастарды реттеу сияқты екі мақсатқа қызмет ететін адами жетістіктер мен институттардың жиынтығы ретінде түсіндіреді. Классикалық психоанализдің негізін қалаушы тұрғысынан жерді өңдеуге, адамды табиғаттан қорғауға ықпал ететін, оған практикалық пайда әкелетін барлық нәрсе мәдениет әлеміне тікелей байланысты. Фрейдтің пікірінше, алғашқы шынайы мәдени әрекеттер болды: а) от жағу, б) тұрғын үй салу, в) еңбек құралдарын ойлап табу, соның арқасында адам табиғатқа тәуелділігін күрт төмендетуге мүмкіндік алды. Алайда, Фрейдтің пікірінше, адам мен табиғат арасындағы осындай қатынастардың орнатылуы ғана емес, белгілі бір қоғамда мәдениеттің бар екендігін көрсетеді. "Мәдениеттің бірқатар талаптары бойынша, - деп жазады ол, - тазалық, сұлулық пен тәртіп ерекше орын алады". Олар өмірлік мәртебеге ие болмаса да, олардың кейбіреулері үшін пайдалы екендігі күмән тудырады, бірақ Фрейдтің пікірінше, оларды қайталама нәрсе ретінде қарастыруға болмайды. Фрейд мәдениеттің Конституциялық сипаттамаларының қатарына ақыл-ой белсенділігінің жоғары формаларына, интеллектке, ғылым мен өнердің жетістіктеріне құрметпен қараудың болуы жатады. Егер Фрейд атап өткендей, кез-келген елде көркем картиналар мен сәулет ансамбльдерін жасайтын, өлеңдер мен драмалық шығармалар жазатын, зерттеу және оқытушылық жұмыстармен айналысатын адамдарға құрметпен қарау болса, онда мұндай елді Мәдени деп атауға негіз бар. 21. Қазақстардың ұлттық мәдениетінің ерекшеліктері Қазақ халқының мәдениеті бірегей. Қазақтардың салт-дәстүрлері өте қызықты және алуан түрлі. Қазіргі Қазақстандағы ұлттық дәстүрлер мен ұлттық мәдениетке құрметпен және қамқорлықпен қарайды. Қазақстан мәдениеті тарихи дәстүрлерге өте бай. Қазақ халқының салт-дәстүрлері қонақтың бесбармақ, қуырдақ, шелпек, көже, құмыз және шай ішу сияқты ұлттық тағамдармен тамақтануын талап етеді. Мұның бәрі киіз үйдегі дастархан басында болуы керек . Қазақтар үшін киіз үй-ең қолайлы тұрғын үй. Ол көшпенді халықпен ойлап табылған. Киіз үй кереге, шаңырақ, уықтар, есік , еден және киәздер кіреді. Киіз үйдің ең басты ерекшелігі оның тез құрылып, жиналуында. Ата бабаларымыздың әр жыл мезгілінде күзеуден қыстауға, ал қыстаудан көктеуге көшіп жүретіні бәрімізге мәлім. Киіз үй көп орын алмайттын, жыллы әрі ыңғайлы баспана болатын. Ұлттық киім-қазақ халқының мәдениетінің бір бөлігі. Ерлер киімі шапанмен киілуі тиіс. Оны жасау үшін барқыт жиі қолданылады . Әйелдерде ұлттық киім мақта ақ костюмнен тұрады, оның үстіне ою-өрнектермен безендірілген барқыт көкірекше киіледі . Егде жастағы әйелдер үшін бас киім ақ жамылғы –"кимешек", ал келіндердің қауырсындарымен әшекейленген биік қалпағы –"сәукеле" . Тек қазақ халқында музыканттар сайысы - "айтыс" бар. Халық шешендік өнерді жоғары бағалайды, барлық ақындарды, домбыра мен қобыз сияқты ұлттық музыкалық аспаптардың сүйемелдеуімен сайысқа түсетін суырып салма ақындарды қадірлейді . Сондай-ақ, қазақ халқы өзінің ұлттық ойындарымен ерекше, өйткені ойындар кез-келген мерекенің ажырамас атрибуты болып табылады. Сәулет құрылыстары: ескерткіштер, кесенелер-еліміздің мәдени игілігі. Әр ескерткіштің артында ғасырлар бойы қалыптасқан және ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан аңыздар бар, осылайша сол кездегі мәдениет пен байлықты сақтайды. Біздің ата - бабаларымыз біздің халқымызды, елімізді мәдени-байытылған, дамыған мемлекет ететін ұлы адамдардың еңбектерін бағалау, сақтау және есте сақтау үшін халқымыздың мәдениетін, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін бізге жеткізе алды. Біздің міндетіміз-болашақ ұрпақтың мақтанышына айналуы үшін осы құнды үлесті сақтау. Қорытындылай келсек, қазақ халқының ұлттық мәдени ерекшеліктері көздің жауын алатын ерекше көркем және пайдалы бұйымдар болып табылады. Сәулет объектілері өзінің архитектуралық шеберлігімен таңқалдырса, салт дәстүрлер мен ырым-жоламалар халқымыздың бай мәдениетін көрсетеді. |