Маъруза3 Avtomatika va Telemexanika tizim va qurilmalarini sertifikasiyalash. Sertifikasiyalash maqsadi va masalasi. Sertifikasiyalashning tashkiliy asoslari. Temir yol a va t xavfsizligi sohaviy standartlar tizimi
 Скачать 0.74 Mb.
|
|
.4. Соҳавий стандартлар тизими “Темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги” 1. Темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги соҳасида қўлланиладиган саноат стандартлари тизими ҳақида маълумот. ЖАТ тизимларини сертификатлаш бўйича меъёрий базани яратиш ишлари 1991 йилда МПС сигналлаштириш, марказлаштириш ва блокировкалаш департаменти (олдинги сигналлаштириш, алоқа ва компьютер технологиялари бошқармаси) томонидан бошланган эди. Бу ишда Санкт-Петербург Давлат темир йўл муҳандислиги университети (ПГУПС-ЛИИЖТ), бутун россия ахборотлаштириш, автоматлаштириш ва алоқа илмий-тадқиқот институти (ВНИИАС), Гипротранссигналсвязь институти (ГТСС), Москва Давлат темир йўл муҳандислиги университети (МГУПС— МИИТ) бош ташкилоти иштирок этди. Ҳозирда олтита саноат стандартлари амалиётга тадбиқ этилган (2.8-расмга қаранг): ОСТ 32.17-92 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Асосий тушунчалар. Атамалар ва таърифлар" (1992 йил июл ойида киритилган); ОСТ 32.18-92 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфсизлик кўрсаткичларини нормага солишни умумий қоидалари ва танлаш " (1993 йил январ ойида киритилган); ОСТ 32.19-92 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфсизлик дастурини таъминлашга қўйиладиган умумий талаблар " (1993 йил январ ойида киритилган); ОСТ 32.27-93 " темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Темир йўл автоматика ва телемеханика тизимларининг хавфсизлиги тўғрисидаги маълумотларни тўплаш ва ишлов беришни ташкил этиш " (1993 йил август ойида киритилган); ОСТ 32.41-95 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Темир йўл автоматика ва телемеханика тизимлари ва қурилмалари хавфсизлигини исботлаш усуллари " (1995 йил июн ойида киритилган); ОСТ 32.78-97 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Дастурий таъминот хавфсизлиги " (1997 йил апрел ойида киритилган). Бешта йўналтирувчи ҳужжат: РД 32 ЦШ 1115842.01-93 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфсизлик бўйича синов усуллари " (1993 йил июлда жорий этилган); РД 32 ЦШ 1115842.02-93 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Меъёрий-техник ҳужжатларда белгиланган хавфсизлик кўрсаткичларини назорат қилиш тартиби ва усуллари " (1993 йил июл ойида киритилган): РД 32 ЦШ 1115842.03-93 " темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфли бузилишлар мезонлари " (1993-йил июл ойида киритилган); РД 32 ЦШ 1115842.04-93 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфсизлик нормаларини хисоблаш усуллари " (1993 йил июл ойида киритилган); РД 32 ЦШ 11 15842.05-93 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Хавфсизлик кўрсаткичларига нисбатан ЭМС синов дастурлари ва услубиятларига умумий талаблар " (1995 йил январ ойида киритилган). Тўртта йўналтирувчи техник материаллар: РТМ 32 ЦШ 1115842.01-94 " темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Микроэлектрон СЖАТ тизимлари хавфсизлигини таъминлаш усуллари ва тамойиллари " (1994 йил феврал ойида киритилган); РТМ 32 ЦШ 1115842.02-94 " темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. СЖАТ бузилмаслик ва хавфсизлик кўрсаткичларини ҳисоблаш усуллари " (1994 йил феврал ойида киритилган); РТМ 32 ЦШ 111 5842.03-94 "темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Релели схемалар хавфсизлигини таъминлаш қоидалари ва усуллари " (1994 йил феврал ойида киритилган); РТМ 32 ЦШ 1115842.04-97 " темир йўл автоматика ва телемеханика хавфсизлиги. Темир йўл автоматика ва телемеханика тизимларини ишлаб чиқиш ва лойиҳалашда инсон омилининг хавфсизликка таъсирини ҳисобга олиш бўйича тавсиялар " (1997 йил январ ойида киритилган). Ушбу норматив-ҳуқуқий база хавфсизликнинг оптимал даражасига эришишга қаратилган ташкилий, лойиҳавий, технологик ва оператив чора-тадбирлар самарадорлигини ҳамда назорат ва хавфсизлик синовлари натижаларини холислиги ва таққосланувчанлигини таъминлайди. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда ишлаб чиқилган тизимларга нисбатан термин ва талаблар бирлиги, ишлаб чиқиш тартиби, синов турлари ва хавфсизлик талабларини амалга ошириш бўйича ишлаб чиқувчининг ҳисобот шакли белгилаб берилган ва шунингдек хавфсиз тизимларни яратишнинг назарий ва амалий жиҳатлари ҳам ўз аксини топган. "Темир йўл автоматикаси ва телемеханикаси хавфсизлиги" стандартлари тизими (2.8-расм) очиқ ва зарур бўлган янги ҳужжатлар билан тўлдирилиши мумкин. Саноат стандартлари. Тизимнинг асосий ҳужжати (2.8-расмга қаранг) ОСТ 32.17 стандарти ҳисобланади. Хавфсизлик соҳасидаги асосий тушунчаларнинг атамалари ва таърифларини белгилаб беради. Буларга: хавфсизлик, хавфли ва ҳимоя ҳолати, хавфли ва ҳимоявий носозликлар, хавфсизлик тушунчаси, хавфсизлик дастури таъминоти, хавфсизлик кўрсаткичи ва бошқалар киради. (2.1п-қаранг).  2.8-расм. Тизим стандартлар таркиби “Темир йўл автоматика ва телемеханикани хавфсизлиги” ОСТ 32.18 стандартида норматив, техник ва конструкторлик ҳужжатларига киритиш учун хавфсизлик талабларини аниқлашнинг таркиби, тартиби ва умумий қоидалари белгиланган. Белгиланган хавфсизлик кўрсаткичлари номенклатураси, қоида тариқасида, ОСТ 32.17 да белгиланганлар орасидан танланади ва буюртмачи ва ишлаб чиқувчи ўртасида белгиланган тартибда келишиб олинади. Бу ҳисобга муайян ЖАТ тизимлари хусусиятлари кўрсаткичларидан фойдаланишга рухсат этилади, лекин стандартлаштирилган шартларига зид бўлмаслиги керак, мисол учун, бир сафарга хавфсиз ишлаш эҳтимоли; масъул командаги хавфли бузилиш эҳтимоли; кесишувда автотранспорт воситасини пайдо бўлиб қолиш эҳтимоли ва бошқалар. Қуйидагилар нормалаштириш зарур бўлганларга нисбатан асосий шартли ўлчагичлар ҳисобланади.
ОСТ 32.19 стандарти хавфсизлик дастурлари учун умумий талабларни шакллантиради. Дастур, маълум хавфсизлик даражасини таъминлашга қаратилган ЖАТ тизимларидан фойдаланиш ва ишлаб чиқиш, серияли ишлаб чиқариш ва ишлатишнинг барча босқичларида амалга ошириладиган зарур ишлар ва тадбирларнинг рўйхати ва муносабатларини белгиловчи ташкилий-техник ҳужжатдир. У сертификатлаштириш ишлари учун тасдиқланган мустақил ташкилот томонидан, тизимнинг ишлаб чиқувчиси, ишлаб чиқарувчиси ва буюртмачиси билан биргаликда, ўз ҳаётий даврининг ҳар бир босқичида тузилади. Дастурда ЖАТ тизимларининг ишончлилиги ва хавфсизлиги талаблари, хавфсизликнинг асосий концепцияси, хавфсизликни таъминлаш муаммоларини ҳал қилишнинг асосий усуллари, яъни тизимли ва тизимли ечимлар, тизимнинг элементлари ва таркибий қисмларини резервлаш усуллари, тизимни ҳимоявий ва хавфли носозликлар ҳолатидан чиқариб олиб усуллари бўлиши керак. Дастур бутун тизим ва унинг элементларини моделлаштириш ва ҳар томонлама синовдан ўтказишни кўзда тутади. Дастур қуйидаги бўлимлардан иборат: кириш; ЖАТ тизимининг таркиби ва асосий хусусиятлари; хавфсиз ишлашга техник топшириқлар талаблари; хавфсизликни таъминлашнинг асосий тушунчаси, усуллари ва воситалари; хавфсизликни таъминлаш бўйича босқичлардаги тадбирлар-техник таклифларни ишлаб чиқиш, техник топшириқ, дастлабки хомаки нусхасини лойихалаш, техник лойиҳани ишлаб чиқиш, ишчи ҳужжатларни ишлаб чиқиш, тажрибавий нусхасинии ишлаб чиқариш, фойдаланишда синовлар, сериясини ишлаб чиқариш, фойдаланиш; ҳисобот тартиби; дастурни амалга оширишни назоратини ташкил қилиш; тўғрилаш тартиби. Хавфсизликни таъминлаш дастури алоҳида ҳужжат сифатида, ишончлилик ва синов дастурлари билан боғлиқ ёки ишончлилик дастурининг ажралмас қисми сифатида берилиши мумкин ва ЖАТ тизимининг хавфсизлигини сертификатлашда ишлатиладиган асосий ҳужжат хисобланади. ОСТ 32.27 стандартида ЖАТ тизимининг хавфсизлиги тўғрисидаги маълумотларни ҳисобга олиш, тўплаш ва қайта ишлаш бўйича ташкилий-услубий тамойиллар ва тегишли ҳужжатлар шакллари белгиланган. Хавфсизлик бўйича ахборот йиғиш ва қайта ишлаш тизими мақсадлари: . уларни хавфсизлигини ошириш учун тизимларни лойиҳалаш ва схемавий такомиллаштириш; хавфсизликни оширишни таъминлашга йўналтирилган лойихалаш ва синовдан ўтказиш, назорат қилиш, йиғиш, тайёрлаш технологиясини такомиллаштириш; фойдаланиш қоидаларига риоя қилиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш, технологик техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш сифатини ошириш, шунингдек, уларни амалга ошириш харажатларини камайтириш хисобланади. Хавфсизлик маълумотларини йиғиш ва қайта ишлаш тизимининг вазифалари: ЖАТ тизимининг хавфсизлик кўрсаткичларини аниқлаш ва баҳолаш; уларни хавфсизлигини камайтирадиган қурилмаларнинг тузилмавий ва технологик камчиликларини аниқлаш; тизимлар хавфсизлигини чекловчи элементларни аниқлаш; хавфли носозликлар сабаблари ва механизмларини, иш шароитлари ва режимларининг хавфсизликка таъсирини ўрнатиш; меъёрланган хавфсизлик кўрсаткичларини тўғрилаш; фойдаланишдаги камчиликларни аниқлаш ва техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимини такомиллаштириш; маҳсулот хавфсизлигини оширишга қаратилган чора-тадбирлар самарадорлигини аниқлаш. Сигналлаштиириш, марказлаштириш ва блокировкалаш тизимида хавфсизлик ҳақида, ахборотларни йиғиш ва қайта ишлаш тизимини ташкил этиш схемаси 2.9-расмда келтирилган. Сигналлаштириш ва алоқа дистанциялари бўйича ўтказиладиган ахборот ҳисобга олинган маълумотларга асосланади. Расмда узлуксиз чизиқлар хавфли бузилишлар ҳақидаги ахборот оқимини, пунктир чизиқлар эса хавфсизликни яхшилаш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш чоғида ўзаро алоқани кўрсатади. Барча маълумотлар сифат ва миқдорий таҳлилга бўйсунади. Барча маълумотларни сифат ва миқдорий тахлили қилинади. Статистик маълумотлар ЖАТ тизимидан фойдаланиш давомида тўпланган хавфли бузилишлар тўғрисидаги маълумотлар асосида математик статистика ёрдамида қайта ишланади.  Рис. 2.9-расм. Тизимни хавфсизлик хақида маълумотларга ишлов бериш ва йиғишни ташкил қилиш схемаси. ОСТ 32.41 стандарти тизимлар хавфсизлиги, уларни қўллаш тартибини исботлаш турлари ва усулларини ўрнатади ва"хавфсизликни исботлаш" ҳужжатининг тузилишини белгилайди. Иккинчиси назарий ва экспериментал қисмлардан иборат бўлиши керак. Ҳужжат ЖАТ тизимини ишлаб чиқиш, сертификатлаш синовлари, ишга тушириш ва ишга туширишнинг барча босқичларида хавфсизлик дастурига мувофиқ амалга оширилган тадбирлар натижаси хисобланади. "Хавфсизликни исботлаш" ҳужжати тизим ва қурилмаларни ишлаб чиқувчи ташкилот томонидан ишлаб чиқилади. Ҳужжат мазкур ташкилот раҳбари томонидан тасдиқланади ва сертификатлаш синовларини ўтказадиган ташкилотга мустақил эксперт хулосасини тақдим этилади. Агар ижобий эксперт хулосаси мавжуд бўлса, тизим фойдаланишда синовларга қабул қилиниши мумкин. Хавфсизликнинг исботи қуйидаги мувофиқликни бажаришни текширишга қаратилган: поездлар хавфсизлигини таъминлаш учун алгоритмик шароитлар; тузилмавий хавфсизлик талаблари; дастурий хатолар, аппарат бузилиши ва электромагнит халақитлар содир бўлганда хавфли ҳолатга киришдан ҳимояланганлиги; механик ва иқлимий таъсирлардан, хизмат кўрсатувчи ва оператив ходимларнинг нотўғри ва рухсатсиз ҳаракатларидан, масъул маълумотларни хавфли бузилишидан ҳимояланганлигини. ЖАТ тизимини яратиш, синаш ва фойдаланишнинг турли босқичларида олти турдаги далиллар қўлланилади; эксперт усуллари; ҳисоблаш усуллари; машина моделларида синовдан ўтказиш; стенд синовлари; тизимни фойдаланиш шароитларида синовдан ўтказиш; фойдаланиш жараёнида бузилишлар бўйича статистик маълумотларни йиғиш. Эксперт усуллари тизимни ишлаб чиқишдаги барча босқичларида қўлланилади. Мутахассислар тизимларни сертификатлаш синовларини бажарувчи мустақил ташкилот ходимлари хисобланади. Тизим ишлаб чиқиш ва лойиҳалашнинг турли босқичларида мутахассислар ҳал қилиши лозим бўлган асосий вазифалар қуйида келтирилган. Тизимни ишлаб чиқишдаги турли босқичларида кутилаётган хавфсизлик даражасини асослаш учун ҳисоблаш усуллари қўлланилади. Хавфсизликка таъсир қилувчи омилларни ҳисобга олган ҳолда, турли хил ҳисоб-китоб турлари қўлланилади А...., F (Шакл. 2.10-расм).
 2.10-расм. Хавфизликни хисоблаш турлари Машина моделларида синовлар ишчи ҳужжатларни ишлаб чиқиш босқичида амалга оширилади ва беш турга бўлинади: - технологик алгоритмларни синовдан ўтказиш; - дискрет ва аналогли аппаратларни узилишлар ва бузилишларда ишлашини моделлаштириш; -ўхшатиш модели дастурий-техник воситаларни синовдан ўтказиш; -амалий дастурий таъминотнии синовдан ўтказиш; тизимли функцияни синовдан ўтказиш; -Машина моделларида синовлар ўтказиш машина вақтида тезлаштирилган синовларни ўтказиш имконини беради, барча мумкин бўлган технологик вазиятларни яратиш, кўплаб аппарат ва дастурий таъминотларни тақлид қилиш ва катта ўлчамли машина моделлари билан эҳтимолий экспериментларни ташкил этиш имконини беради. Стендли синовларининг мақсади мажмуадаги тизимнинг барча таркибий қисмларини фаолият хавфсизлигини, уларнинг ўзаро алоқаларини текширишдан иборат. Намунавий нусхаларни синашда махсус дастурлар бўйича кириш технологик вазиятлари генератори ва объектларни бошқариш ва назорат қилиш тренажёрларидан фойдаланилади. Синовларнинг давомийлиги одатда бир ойдан бир йилгача ўзгариб туради, бу узулишлар ва бузилишлар хақида муайян статистикани тўплаш имконини беради. Тизим хавфсизлик дастурида белгиланган текширишни барча олдинги босқичлари бўйича сертификатлаш синовларини ўтказувчи мустақил ташкилот томонидан берилган ижобий эксперт хулосаси мавжуд бўлганда фойдаланишда синов ўтказишга рухсат этилади. Фойдаланиш шароитларидаги синовлар реал шароитларда ва фойдаланиш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш режимларида хавфсизлигини исботлаш мақсадида ишга туширилгандан кейин амалга оширилади. Агар объектда эски бошқарув тизими мавжуд бўлса, янги тизимни эски тизим билан кетма-кет ёки параллел равишда ишга тушириш тавсия этилади. Бу икки тизимнинг ишлашини солиштириш билан хавфли бузилишлар юзага келишини кафолатли қайд этиш имконини беради. Синовларнинг давомийлиги ва характери синовлар дастурида ўрнатилади. Бутун синовлар муддатида ҳимоявий ва хавфли бузилишлар қайд этилади. Олинган маълумотлар хавфсизликни аналитик ҳисобларига аниқлиқ киритиш, тизимларнинг лойиҳавий ва технологик камчиликларини аниқлаш учун ишлатилади. Кўп сонли ЖАТтизимларининг узоқ муддатли фаолияти давомида хавфли бузилишлар тўғрисидаги статистик маълумотларни тўплаш хавфсизликни исботлашнинг энг объектив усули ҳисобланади. Бузилишлар бўйича маълумотлар йиғиш ва қайта ишлашнинг асосий тамойиллари ОСТ 32.27-93 да белгиланган. ОСТ 32.78 стандарти ЖАТ тизимлари учун хавфсиз дастурий таъминот (дастурий таъминот) яратиш бўйича ишларнинг рўйхати, мазмуни, кетма-кетлиги ва ишларни хужжатли кузатиб бориш, иштирокчиларини таркиби ва уларнинг ўзаро ҳамкорлигини тартибга солади. Дастурий таъминот хавфсизлиги экспертизаси хавфсизликни дастурий таъминлаш асосида, техник топшириқдан бошлаб, ишлаб чиқариш жараёни билан параллел равишда ўтказилиши керак. .. Экспертизанинг асосий вазифалари дастурий таъминотга қўйилган хавфсизлик талабларининг тўлиқлиги ва тўғрилигини тасдиқлаш ҳамда уларни ишлаб чиқишнинг ҳар бир босқичида бажарилишининг мувофиқлигини баҳолашдан иборат. Хавфсизлик учун дастурий таъминотни текшириш ва синаш усулларининг тузилмавий схемаси 2.11-расмда келтирилган.  2.11-расм. Хавфсизликга дастурий таъминотни синовдан ўтказиш ва экспертииза қилиш усуллари Соҳавий раҳбарлик йўлланма хужжатлари. Йўл-йўриқ ҳужжат РД 32 ЦШ1115842. 01 хавфсизлик синовларига ягона услубий ёндашувни, синов натижаларини баҳолаш қоидаларини, шунингдек синов учун зарур бўлган ҳужжатларга талабларни белгилайди. Намунавий нусҳалар ёки экспериментал партияларнинг маҳсулотлари, ўрнатиш серияли ва серияни ишлаб чиқарувчи саноат синовлардан ўтказилади. Миқдорий ва сифатий хавфсизлик хусусиятларини техник топшириқ талабларига мувофиқлик даражаси баҳоланади. Муайян тизимлар учун синов тури, керакли ҳажм ва кетма-кетлик тизимларга қўйиладиган талаблар, уларнинг лойиҳалаш хусусиятлари, ишлаб чиқариш технологияси, транспортировкаси ва фойдаланииши асосида танланади ва лойихавий ҳужжатлари, дастурлар ва синов усуллари ўрнатилади. Синов ҳисоботида техник топшириқ талабларига риоя қилиш даражаси ва тизимни ишга тушириш имконияти ва оммавий ишлаб чиқариш учун хулоса акс эттирилиши керак. Йўл-йўриқ ҳужжат РД 32 ЦШ II 15842.02 хавфсизлик кўрсаткичларини назорат қилиш тартиби ва усулларини ўрнатади. Меъёрлаштирилувчи кўрсаткичларни назорат қилиш дастлабки маълумотларни олиш ва математик қайта ишлашни, эришилган хавфсизлик даражасини меъёрий-техник ва конструкторлик ҳужжатлари талаблари билан таққослашни, фойдаланиш жараёнида хавфли носозликлар оқибатлари тўғрисидаги сабаб ва маълумотларни таҳлил қилишни ўз ичига олади. Назорат усуллари, дастлабки маълумотларни олиш усулига қараб, ҳисобланганлар тажрибавий ва ҳисобланган-тажрибавийларга бўлинади. Ҳисоблаш усуллари маълумотнома маълумотлари, аналогли маҳсулотлар хавфсизлиги тўғрисидаги маълумотлар ва эксперт баҳолаш натижалари асосида хавфсизлик кўрсаткичларини ҳисоблашга асосланган. Экспериментал усуллар хавфсизлик синовларидан олинган маълумотлардан фойдаланади, шу жумладан фойдаланиш шароитларда. Булар назоратнинг асосий усуллари ҳисобланади. Ҳисоблаш ва тажриба усуллари тажриба усуллари билан олинган дастлабки маълумотлар асосида хавфсизлик кўрсаткичларини ҳисоблашга асосланган. Раҳбарлик ҳужжати РД 32 ЦШ 1115842.03 норматив-техник ва (ёки) лойиҳалаш ҳужжатларида, шунингдек сертификатлаш ҳужжатларида хавфли носозликлар мезонларини аниқлаш тартибини белгилайди. Қуйидагилар ҳисобга олинади: ЖАТ тизими тури, мақсади ва тузилиши; улардан фойдаланиш шартлари; тизимни ишлаб чиқишда қабул қилинган хавфсизлик тушунчаси; хавфли бузилишлар оқибатлари ва тикланиш эҳтимоли; материаллар ва қопламалар хусусиятлари. ЖАТ тизимини хавфли бузилишларини расмий мезонлари қуйидаги шартларни бажариш хисобланади: комбинацион дискрет қурилмалар учун f 'fon  бунда f'— бузилиш содир бўлганда қурилма томонидан амалга ошириладиган функция; fоп —хавфли кириш тўпламларида бирга тенг бўлганда, хавфли бузилиш функцияси; хотирали дискрет қурилмалар учун E'∩EОП  .бунда Е'— бузилиш содир бўлганда, қурилма томонидан амалга ошириладиган ходиса; Еоп — қурилмани хавфли ҳолатга ўтиш шартларини аниқловчи ходиса; функционал ўзгартгичлар (ФП) учун Y∩Z  ,бунда Y —элементлари яхши ҳолатда бўлганда ФП чиқишидаги ўзгарувчиларнинг қийматлар тўплами; Z — элементлари бузилган ҳолатда бўлганда ФП чиқишидаги ўзгарувчиларнинг қийматлар тўплами; Раҳбарлик ҳужжати РД 32 ЦШ 1115842.04 ЖАТ тизимини хавфсизлик нормаларини ҳисоблаш қоидаларини ўрнатади. Ҳисоблаш мақбул таваккаллик тушунчасига асосланади. Ушбу тушунчани қўллашнинг махсус ҳолатлари қуйидагилар хисобланади; - хавфсизликнинг эришилган даражасига асосланган хавфсизлик нормаларини ҳисоблаш; бу ҳолда, хавфсизлик нормаси агар унинг қиймати технологик ривожланиш вақтида етарли бўлган жамият ёки мутахассислар томонидан эътироф этилган хавфсизликнинг эришилган даражасига мос келса, мақбул ҳисобланади; - хавфсизликни таъминлаш харажатлари ва унинг самарадорлиги ўртасидаги нисбатга асосланган хавфсизлик нормаларини ҳисоблаш; бу ҳолда хавфсизликни яхшилаш бўйича чора-тадбирлар рўйхати, хавфсизликни ошириш қиймати ва уни таъминлаш харажатлари, самарадорлик ва хавфсизлик ўртасидаги муносабатлар тури маълум бўлиши керак; -таваккалликни алмаштириш тушунчаси асосида хавфсизлик нормаларини ҳисоблаш; бу ҳолда янги ишлаб чиқилган ЖАТ тизимларини хавфсизлик кўрсаткичлари алмаштирилаётган тизимларни ўхшаш кўрсаткичларидан паст бўлмаслиги керак. ОСТ 32.18 га мувофиқ хавфсизлик нормалари ва кўрсаткичлари эҳтимолий ва детерминистик (аниқловчи) бўлиши мумкин. Уларни аниқлаш учун эксперт, ҳисоблаш, тажриба ва ҳисоблаш-тажриба усулларидан фойдаланилади. Нормаларни ҳисоблаш алгоритмининг схемаси 2.12-расмда келтирилган. РД 32 ЦШ 1115842.05 ЖАТ тизимларини хавфсизликга синовдан ўтказишга ягона методологик ёндошишни, стандартлашган кўрсаткичли ташқи электромагнит халақитлар таъсири шароитида, кўрсатилган синовларни ўтказиш, шунингдек синовларни ўтказишда зарур бўладиган хужжатларга талаблар ўрнатади. Қурилмаларга таъсир кўрсатилганда хавфсизлик синовлари ўтказилади: Заминлаш ва киритиш-чиқариш занжирларида, электр таъминот занжирларида катта энергиялик микросониялик импульсли халақитларда, амалдаги электр таъминоти тармоғида, наносекундли импульсли халақитларда; электр таъминот тармоғидаги динамик ўзгаришларда, электр статик разрядларда; аниқ қурилмалар учун ўрнатилган бошқа халақитлар турларида. Синовлар нормал иқлим шароитида синов лабораториясида (марказда) ўтказилади. Барча турдаги халақитлар таъсирида қурилманинг барча намуналарини синовдан ўтказиш вақтида ҳеч бир намунада хавфли етишмовчилик мезонига жавоб берадиган реакция (узилиш) қайд этилмаган бўлса, хавфсизлик талаблари бажарилган ҳисобланади. |