дәріс кешені невропатология doc. Невропатология негіздері пні бойынша Дріс курсы
 Скачать 1.59 Mb.
|
|
Тақырыбы: ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ Жоспары:
Жүйке жүйесінің инфекциялық аурулары бактериалық, вирустық, қарапайымдардың әсерінен пайда болады. Неврологиялық бұзылыстар көбінесе қоздырушылардың жүйкелік жүйеге енуінен (нейроинфекция) пайда болады. Олар кей кезде басқа аурулардың фонында дамуы да мүмкін. Бас миының инфекциялық зақымдалуы инфекциялық-токсикалық агенттің нейротропизмымен сипатталады. Нейротропизм дегеніміз бұл инфекциялық қоздырғыштардың өзіне жақын жүйке клеткаларын таңдау қасиеттері, яғни вирустың тропизм қасиеті вирустық рибонуклеин қышқылы құрылысының жүйке клеткасына ұқсас болып келуімен сипатталады. Вирустардың мұндай қасиеттері жүйке клеткасының ішіне енуге үлкен мүмкіндік жасайды. Жүйке жүйесіндегі инфекциялық аурулардың дамуына тропизмнен басқа, тамыр қабырғаларының өткізгіштігі және организмнің иммундық-биологиялық қорғаныс ерекшеліктері де басты рөлді атқарады. Жүйке жүйесінде инфекциялық процесстің дамуы инфекциялық агенттің қанға түсуі кезінен бастлады. Бұл кезде қан тамыр-ми барьерінің өткізгіштігі артады. Соның нәтижесінде қан мен бас миы сұйықтығының циркуляциясы нашарлайды да, бас миының ісінуі дамиды. Бас миының ісінуінен жалпы миға тән симптомдар пайда болады. Оларға жататындар: бас ауруы, бастың айналуы, құсу, ұстамалар, есті жоғалту. Жүйке жүйесінің инфекциялық ауруларының ағымы әртүрлі болады. Кейде олар өте ауыр болғандықтан аурудың алғашқы сағаттарында немесе тәуліктерінде аурудың өлімімен аяқталады. Жалпы жүйке жүйесіндегі инфекциялық аурулар жедел кезең, бұзылыған қызметтердің қалпына келу кезеңі, созылмалы кезең деп бөлінеді. Асқынған формалар түрінде өтетін инфекциялық аурулардан кейін естудің, көрудің, сөйлеудің, ақыл-ойлардың бұзылуына әкеледі. Менингит. Менингит-бас миы қабығының қабынуы. Ауруды тудырушы: бактерия мен вирус. Менингит біріншілік менингит және екіншілік менингит деп бөлінеді. Біріншілік менингит кезінде тек бас миы қабығының қабынуы болады. Екіншілік менингит кезінде бас миының қабынуының асқынуымен өтеді, ортаңғы құлақтың қабынуы, бет пен бас бөлімдерінің іріңді қабыну процесстері қоса байқалады. Менингит кезінде байқалатын негізгі клиникалық белгілер бас ауруы, құсу, жалпы гиперестезия. Менингитпен ауратын аурулардың позасының сипаты: басын артқа шалқайтқан, қолдарын кеудесіне жиырып, аяқтарын ішіне қарай жиырып алған. Мұндай күй бұлшық еттердің рефлекторлық тартылуынан болады. Менингит үшін ең тән белгі церебральді сұйықтықтың өзгерісі, онда белок құрамының артуы бақалады. Ми-жұлын сұйықтығын анықтау арқылы менингиттің клиникалық белгілері байқалмай тұрып, ерте диагностикалауға мүмкіндік береді. Қабыну процессінің сипаты мен ми-жұлын сұйықтығының өзгерісіне қарай менингитті іріңді және серозды деп бөледі. Іріңді менингит көбінесе менингококк, пневмококк, стафилококк, стрептококк бактерияларының әсерінен пайда болады. Іріңді менингит кезінде бас ми қабықтары іріңді қабатпен қапталады. Егер 4-8 күнде ем қабылданбаса, онда ірің қабаты қалыңдап, ол ми қабығының құрылысын бұзады. Бұл кезде ми-жұлын сұйықтығының түсі іріңді, сары түсте болады. Белок құрамы артады. Егер ерте уақытысында ем жүргізсе аурудың жағдайы 3-4 күнде жақсарып, 8-15 күнде қалыпты жағдайға келеді. Әдетте іріңді менингиттен кейін балаларда жоғары сипаттағы қозғыштық, эмоциялық тұрақсыздық байқалады. Ми-жұлын сұйықтығының секрециясының артуы, оның кері сорылуының бұзылысы кезінде гидроцефалия дамиды. Іріңді менингитпен ауырған балалардың 20% жүйке жүйесінің ошақты зақымдалу белгілері байқалады: эпилипсия тәрізді талмалар, көздің қылилануы, саңыраулық, қозғалыс әрекетінің бұзылыстары және психиканың дамуының тежелуі. Сероздық менингит вирустың әрекетінен пайда болады. Бұл кездегі патоморфологиялық өзгерістер іріңді менингиттерге қарағанда тұрпайы түрде болады. Бас миында серозды қабыну процессі байқалады, ол ісіну мен қан тамырларының қанға толуымен сипатталады. Серозды менингит кезінде басты белгілер: жиі құсу, бас ауруы, қозғыштық, мазасыздық. Кей кезде адинамия, тежелу байқалады. Ми-жұлын сұйықтығының қысымы жоғары болады. Түсі түссіз болады. Оның клеткалық құрамында лимфоциттер басым болады. Серозды менингиттен кейін айқын көріністер байқала қоймады. Менингиттің емі антибактериальді терапия (пенициллин). Энцефалиттер. Энцефалит бас миының қабынуы. Әр түрлі қоздырушылардың әсерінен пайда болады. Бұл аурулардың дамуында адам организмінің иммунологиялық реактивтілігінің өзгерістері маңызды рөл атқарады. Энцефалит біріншілік және екіншілік деп екіге бөлінеді. Біріншілік энцефалитті нейротропты вирустар тудырады, яғни вирус жүйке жүйесі клеткаларының ішіне тікелей еніп, оны зақымдайды. Осындай энцефалиттер түріне эпидемиялық, кенелік, масалық, энцефалиттер, сонымен қатар полиомиелит тәрізді вирустармен туындаған энцефалит түрі жатады. Екіншілік энцефалит, көбінесе қызылша, оспа, токсоплазмоздық асқынулардан кейінгі инфекциялық аурулардан кейін пайда болады.  Энцефалиттің барлық формаларының жедел кезеңінде бас миының қабынулары пайда болады. Бұл кезде бас миының ісінуі, қан тамырларының қанға толуы, жүйке клеткаларының құрылысының зақымдалулары болады. Энцефалитпен түрлі жастағы адамдар ауырады. Ол әсіресе балаларда өте ауыр өтеді. Энцефалиттер көбінесе жедел вирустық инфекциямен ауырғаннан кейін дамиды. Жалпы сипаттамалары: бас ауруы мен бастың айналуы, есті жоғалту, дене температурасының көтерілуі, кей кездері психомоторлық қозулар, әсіресе сандырақ, галлюцинациялар байқалады. Эндемиялық энцефалиттер кезінде көбінесе вегетативтік орталықтар мен көз қозғағыш орталықтарды зақымдайды. Клиникалық белгілері: ұйқышылдық немесе керісінше ұйқының қашуы, көздің қылилануы, тыныс алудың, жүрек қағысының жиіленуі, артериялық қысымының тұрақсыздануы.  Кенелік энцефалит – ол көбінесе ми көпірінің, сопақша мидың жүйке клеткаларының зақымдануынан пайда болады. Клиникалық белгілері қол мен жоғарғыиықтың салдануы. Сопақша ми жүйкелерінің зақымдануы кезінде жұту актісінің бұзылыуы, тіл бұлшық еттерінің саладануы байқалады. Энцефалиттен кейін пайда болатын белгінің бірі талма синдром. Қайта-қайта қайталанатын талманың әсерінен интеллект бұзылады. Аурулардың есте сақтау қабілеті мен зейіні төмендейді. Кейбір кездерде энцефалиттен кейін көру мен есту қабілеттері төмендеп, нашарлайды. Мидың қыртысты қызметтері бұзылғандықтан сөйлеу, оқу, жазу қызметтері бұзылады. Арахноидит. Арахноидит – бас миы мен жұлынның өрмек тәрізді қабықтарының қабынуы. Қабыну процессі іріңді емес. Өрмек тәірізді қабық астында тамырлардың бір-біріне жабысуынан жұлын-ми сұйықтығының қозғалысы бұзылуынан, бас ішіндегі қысым жоғарлайды. Арахноидит қызылша, қызамық, отит, мұрын ішілік қуыстардың инфекциялық ауруларынан кейін пайда болады. Арахноидит кезінде байқалатын клиникалық белгілер: дене температурасының жоғарлауы, бас ауруы, бастың айналуы, құсу.  Арахноидит кезінде көбінесе бас миының үшкіл, беттік, тіл асты жүйкелерінің зақымдалулары байқалады. Қабыну процессі ми көпірі мен мишық арасында орналасса, ауруларды құлақтағы шу, бас айналулары, беттің ауруы, мазасыздандырады. Көру жүйкелерінің қиылысындағы арахноидиттен көру функциясының бұзылуы байқалады. Көру өткірлігі төмендейді. Кейбір кезде тіпті соқыр болуға дейін әкеледі. Полиомиелит. Полиомиелит – жедел инфекциялық ауру. Оны полиомиелит вирусы тудырады. Онымен көбінесе балалар ауырады. Инфекцияны таратушы ауру немесе вирусты тасушы, яғни оның сілекейімен, зәрімен, нәжісімен, тарайды. Организмге түскен вирус ішек пен мұрын-жұтқыншақта көбейіп, сол жерден қанға түседі. Инфекцияның қан арқылы циркуляцияланудан жалпы инфекциялық симптомдар байқалады. Егер организмнің қорғаныс қабілеті төмен болса, вирус бірден жүйке жүйесіне түсіп бас ми мен жұлынның қозғалтқыш нейрондарын зақымдайды. Ол көбінесе жұлынның мойын мен белдік жуандаулары аймағын зақымдайды. Полиомиелит кезіндегі жалпы симптомдар: дене қызуының көтерілуі, жөтел, жұтқыншақтың ауруы, құсу, іштің ауруы, іштің өтуі. Егер адамның иммундық реактивтілігі жеткілікті болса, онда ауру 3-7 күнде сауығып кетеді. Патологиялық процесстің орналасуына байланысты полиомиелит мынадай клиникалық формаларға бөлінеді: а) Менингеальді форма. Бұл кездегі клиникалық белгілер серозды менингитке ұқсас. Дене температурасы жоғарлап, бас ауырады, құсады, жарыққа және дыбысқа деген тітіркеу артады. б) Салдану формасы. Бұл форма ауыр түрде өтеді. Жалпы инфекциялық ауруларға тән белгілермен қатар бұлшық еттердің спазмы пайда болады. Зақымданған бұлшық еттердің атрофиясы пайда болып, олардың салдануы байқалады. В.А. Лапшин және Б.П. Пузанов (1990 ж.) кемтар балаларды кемістік түрлеріне сәйкес төмендегідей топтастырады: 1.Сезім мүшелері зақымданған балалар (есту, көру талдағыштарында кемістік бар балалар). 2. Интеллектуалды дамуы зақымдалған балалар ( кемақыл немесе ақыл – ой кемістігі бар және психикалық дамуы тежелген балалар). 3. Тіл мүкістігі бар балалар. 4. Қимыл – тірек, қозғалыс әрекеті зақымданған балалар. 5. Күрделі, комплексті кемістіктері бар балалар. 6. Дамуында дисгармониялық ауытқуы бар балалар. Ұсынылған белгілеріне сәйкес топтастыру, мүмкіндіктері шектеулі балаларды кемістік түрлеріне, оларды тереңірек зерттеп, себептерін айқындап, қалыптастыру механизмдерін анықтауды жеңілдетеді. Кемістік дамудың себептері. Түрлі кемтарлықтың немесе кеміс дамудың негізіне орталық және перифериялық нерв жүйесімен бірге белгілі бір талдағыштардың әрекеттерінің зақымдануы жатады. Соның салдарынан кейбір ағзалар мен тұтас организмінің атипиялық (қалыптан өзгеше) құрылысы және әрекетінің ауытқуы байқалады. Ауытқулар баланың құрсақ ішіндегі даму кезеңінде немесе жүре келе туғаннан кейін, ерте жастағы балалық шағында, залалды тұқым қуалайтын немесе эндогенді және экзогендік факторлардың әсерінен пайда болады. Осы залалды себептер (этиолоикалық факторлар) баланың дамуының қандай кезеңдерінде әсер еткенін анықтау үшін, төмендегідей зақымдану кезеңдері белгіленген: Пренатальдық зақымдану кезеңі баланың ана құрсағында даму кезеңінде (9 ай, 9 күн) әртүрлі залалды факторлар әсер етеді. Натальдық зақымдану кезеңі ананың босану кезінде толғақтың ауыр болуынан және басқа да экзогендік залалды себептердің әсерінен жаңа туған нәрестенің зақымдануы. Перинатальдық зақымдану кезеңі зиянды себебтердің әсері баланың ана құрсағында даму кезеңінде басталып, босану кезіндегі әсер еткен қосымша залалды себептер баланың жағдайын, жалпы қалыптасуын онан әрі қиындата түсуі мүмкін. Постнатальдық зақымдану кезеңі бала туғаннан кейін өсу кезеңдерінде, әсіресе алғашқы 1-2 жылда әртүрлі зиянды себептердің әсерінен кемтарлыққа ұшырауы мүмкін.[4] Этиологиялық факторлардың әсер ету мерзімдеріне байланысты кемтарлық негізінен 2 топқа бөлінеді: 1) туа біткен немесе нәресте дүниеге келен кезде білінген кемтарлық; 2) жүре келе немесе тіршілік барысында пайда болған кемтарлық. Туа біткен кемістіктердің негізгі себептері. Ұрықтың ана құрсағында дамуы кезеңінде әртүрлі зиянды факторлардың әсерінен қалыпты дамуы бұзылып, кемістік даму басталады. Кемтарлықтың түрі, дәрежесі залалды себептің түріне және қалай, қанша уақыт әсер еткеніне байланысты. Осы кезеңде әсер ететін негізгі себептер: залалды тұқымқуалаушылық; гендер мен хромосомалардың саны мен сапасының патологиялық өзгерулері; ата анасының созылмалы аурулары және олардың алкоголизм, нашақорлық, шылым шегу сияқты зиянды әдеттерден ағзаларының улануы; болашақ ананың екіқабат кезінде психикасының, жан дүниесінің күйзелуі, жарақаттануы, жақымдануы, жұқпалы вирус ауруларымен, токсоплазмоз, туберкулез, мерез, СПИД ауруларымен сырқаттануы; ананың дұрыс тамақтанбауы, ашығуы, дистрофиясы, т.б. себептермен күтінбеуі құрсақ ішінде дамып келе жатқан балаға қажетті қоректік заттардың жетіспеушілігін тудырады; ана мен ұрықтың қандарындағы резус фактордың сәйкес келмеуі; екіқабат кезіндегі ананың бүйрегінің әрекетінің бұзылуы ( нефропатия); әртүрлі зиянды заттармен улануы, экологиялық қолайсыз жағдайлардың әсері; ата анасының ертеде немесе соңғы жылдарда жұмыс бабында әртүрлі профессионалдық (улану, оттегінің жетіспеуі, ауыр жүк көтеруі, т.б.) ауруларға ұшыраулары. Ауыр, патологиялық толғақ кезіндегі нәрестенің зақымдануы: толғақтың өте тез басталуы мен аяқталуы, басқа да патологиялық ауытқулары немесе ұзаққа созылуы; әртүрлі стимуляциялық көмек әдістерін қолдану (қысқыш салу, сығымдау,т.б.); баланың кіндігінің мойнына оралуы салдарынан тұншығуы (асфиксия), акушерлік көмектің дер кезінде және сапалы болмауы, т.б. Жүре келе қалыптасқан кемістіктердің себептері. Баланың кемістік дамуы аман есен туғаннан кейін де басталуы мүмкін. Оның негізгі себептері: Мидың немесе ми қабықтарының ісіктері (гемангиома, менингиома), Нейроинфекциялар (оған нерв жүйесінің инфекциялық аурулар тобы жатады). Оның ішінде өте қауыптілері: вирус пен бактериялар қоздыратын мидың немесе оның қабықтарының қабынулары. Менингит ауруы мидың жұмсақ қабығының қабынуы. Осы дерттің асқынуы қозғалу әрекетінің бұзылуына әкеп соғады. Полиомиелит ауруының салдары баланың қозғалысын шектейді, аяқ қолының, жеке бұлшық еттерінің семіп сал ауруына ұшыратады. Баланың кемтарлыққа ұшырауының тағы бір себебі: туғаннан дұрыс күтім болмауы, ұзақ уақыт созылмалы аурулармен ауырып, олардың асқынуы, орталық нерв жүйесінің күйзелуінен, ұйқысының бұзылып, іс-әрекетінің дұрыс қалыптаспауынан да болуы мүмкін.Әсіресе, бұл зиянды әсерлер шала туған немесе өте әлсіз, өзіндік қорғаныш күштері қалыптаспаған балаларға өте қауіпті. Тірек қимыл аппаратының зақымдану түрлері. Балаларда туа біткен және жүре келе пайда болған кемістіктердің 5-7% тірек қимыл аппаратының зақымдануы құрайды. Бұл кемістіктер туа біткен және жүре келе пайда болуы мүмкін. Тірек қимыл жүйесі ауруларының төмендегідей клиникалық түрлері анықталған: Жүйке жүйесінің аурулары: балалардағы церебральды сал ауруы, полиомиелит, хорея. Тірек қимыл аппаратының туа біткен кемістіктері: туа біткен жамбас сүйектерінің шығып кетуі; мойын омыртқаларының қисаюы; маймақтық; буын сүйектерінің деформациялары, кеуде, омыртқаларының даму кемістіктері (сколиоздар), әртүрлі сүйектердің даму кемістіктері, артрогриппоз; т.б. Қимыл тірек аппаратының жүре келе пайда болған аурулары: жұлын, бас ми және аяқ қолдардың жарақаттары; полиартрит; қаңқа сүйек аурулары (сүйектің құрт ауруы; ісіктері, остеомиелит), қаңқа сүйектің жүйелік аурулары (хондродистрофия, рахит ауруы). Қимыл тірек аппаратының жүйесі бұзылған балалардың негізгі кемістігі қимыл қозғалысының ауытқуы (қозғалу қимыл әрекеттердің жетілмеуі, зақымдануы немесе мүлдем жойылуы). Осы сияқты ауытқулары бар балалардың көпшілігін балалардың церебральдық сал ауруымен ауратын балалар құрайды (89%). Бұл балаларда қимыл тірек аппаратының кемістіктері көбінесе психикалық бұзылулармен, тіл мүкістіктерімен тіркесе жүреді, сондықтан олардың көпшілігі тек қана медициналық әлеуметтік жәрдемді ғана емес, сонымен қатар психологиялық педагогикалық және логопедтік көмектерді де қажет етеді. Әдетте, тірек қимыл аппараты бұзылған балалардың ішінде танымдық қабілеті сақталған, арнайы оқыту мен тәрбиені қажет етпейтін балалар да кездеседі. Дегенмен, аталмыш балалардың барлығы да ерекше өмір сүру жағдайын, оқытуды және келешек еңбек әрекетінің дұрыс қалыптасуын қажетсінеді. Оларды әлеуметтік бейімдеуде екі бағыт белгіленеді. Біріншісі қоршаған ортаны балаларға бейімдеу. Ол үшін арнайы техникалық жылжу құралдар (арбалар, балдақшалар, таяқтар, велосипедтер), тұрмыстық заттар (ыдыс аяқ, электроаспаптардың арнайы сөндіргіштері), арнайы сатылар, жол жиектерінен арнайы түсу жолдары болады. Ал қимыл тірек аппаратының кемістігі бар балаларды бейімдеудегі екінші бағыт ол балалардың жеке бастарын әлеуметтік ортаның қалыпты жағдайларына бейімдеу. Балалардың церебральдық салдылығы, клиникалық ерекшеліктері. Кейінгі жылдары балалардың церебральдық сал болуы жүйке жүйесінің көп таралған ауруларының бірі болып табылады. Орта есеппен 1000 жаңа туған нәрестенің 6–да аталмыш аурудың белгілері байқалады. «Церебральдық сал ауруы» деген термин пренатальды, интранатальды және ерте постнатальды кезеңдерде мидың жетілмеу немесе зақымдану нәтижесінде пайда болған бір шама синдромдардың тобын біріктіретін дерт. Неізгі патологиялық ошақ көбінесе мидың жас бөлімдерін ерікті қозғалыстарды, сөйлеуді сонымен қатар басқада әрекеттерді реттейтін мидың үлкен жарты шарлары зақымданады. Балалардың церебральді салдану ауруының негізгі клиникалық белгілері: түрлі қимыл қозғалу кемістіктері, координацияның бұзылуы, баланың өзін-өзі қалыпты күйде ұстай алмауы. Осымен қатар вегетативті жүйке жүйесінің зақымдануы да кездеседі: дермографизм, гипергидроз, көп мөлшерде сілекейінің бөлінуі, көңіл-күйі тұрақсыз. Психикалық дамуындағы өзгерістер де өте күрделі: жас балалар өзін қоршаған ортаға нашар бейімделеді, шартты рефлекстер өте төмен дәрежеде дамиды, тілі кеш шығады, әртүрлі тіл мүкістіктері қалыптасады, кейде қояншық ұстамасы да кездеседі. Балалардың көпшілігінде ақыл-ой кемістігі әртүрлі дәрежеде кездеседі. Балалардың церебральді салдану ауруының негізгі себептері: ананың жүктілігі кезіндегі ауыр токсикоз, бала жолдасы мен кіндік бауының патологиясы, босану кезеңіндегі зақымданулар немесе бала өмірінің алғашқы жылдарында әр түрлі жағымсыз факторларды әсерінен пайда болуы мүмкін. Пренатальді кезеңде ұрыққа зиянды әсер ететін келесі факторлар болып табылады: Жүкті ананың инфекциялық аурулармен ауруы (вирусты жұқпалы аурулар, қызамық, токсоплазмоз); Ананың жүрек қан тамыр және эндокринді жүйелерінің аурулары; Ұрықтың жарақаттануы мен зақымдануы; Ана мен бала қанының резус фактор бойынша сәйкес келмеуі; Физикалық факторлардың әсері, (қызыну мен өте қатты тоңу, вибрацияныңәсері, сәулелердің әсері, оның ішінде ультрафиолетті сәулелер); Кейбір дәрі дәрмектердің әсері; Экологияның жағымсыз әсері (ауаның, судың ластануы, азық түліктегі нитраттардың, уландырғыш заттардың, радионуклидтердің, әр түрлі жасанды қоспалардың көп мөлшерде болуы).[9] Соңғы жылдары балалардың церебральді салдану ауруының этиологиясы болып балаға құрсақта және босану барысында әсер еткен бірнеше себептердің жиынтығы саналады. Көбінесе босану барысындағы жарақаттарға асфиксия қосыла жүреді. Асфиксия деп баланың тууы кезінде механикалық қысылу әсерінен оның қанында оттегінің жетіспеушілігі мен көміртегі мөлшерінің тым артық болуы, тыныс алу және жүрек қызметінің бұзылумен сипатталатын патологиялық жағдай. Асфиксияны, әсіресе клникалық өлімді бастан кешкен балаларда балалардың церебральді салдану ауруының пайда болу қауіпі өте жоғары болатыны анықталған факт. Балалардың церебральді салдану ауруы кейбір жағдайда туғаннан кейін нейроинфекциялармен (менингит, энцефалит аурулары) ауырғанда, бас жарақаттарын алғанда болуы мүмкін. Анықталғандай, балалардың церебральді салдану ауруының 100–ден 30–ы туа біте, 60–ы туу барысында, 10–ы туғаннан кейін пайда болады. Балалардың церебральді салдану ауруы мен ауратын балаларда барлық қимыл тірек әрекеттерінің қалыптасуы тежеледі немесе бұзылады: басты ұстау, отыру, тұру, жүру әрекеттері мен дағдылары, сонымен қатар манипулятивтік әрекеті өте қиын және кеш қалыптасады. Негізгі клиникалық өзгерістер: Бұлшық еттер тонусының бұзылыу (спастика, сіреспелік, гипотания, дистония түрлері). Балалардың церебральді салдану ауруы ауруында өт жиі бұлшық еттері тонусының жоғарлауы байқалады спастика немесе жиырылу. Мұндай жағдайда бұлшық еттер жиырылып қалғандықтан аяқтары тізе буындарында бүгіле бір біріне қосылып, сонымен қатар қолдары денесіне жабысып, шынтақ буындарында бүгіле қол саусақтары жиырылып қалады. Сіреспелік кезінде бұлшық еттері тым артық күшпен жиырылып тетанус жағдайы байқалады. (Тетанус бұлшық еттің барынша көп артуы). Гипотония кезінде (бұлшық ет тонусының төмендеуі) аяқ қол еттері босаңсып күштері кемиді. Бұл кезде пасивті қозғалыстардың көлемі әдеттегіден артық болады.. Дистония бұлшық ет тонусының ауыспалы түрі. Бұл жағдайда аталмыш бұзылу тұрақсыз, ауыспалы болып келеді. Тыныштық кезде бұлшық еттер босаңсып, ал қозғалуға талпынғанда тонусы кенет жоғарылағандықтан қозғалуға мүмкіншілік болмайды. Ерікті қимылдардың шектеуімен мүмкінсіздігі (парездар мен параличтер). Мидың зақымдану ауырлығына байланысты қимыл қозғалыстардың жартылай немесе толығымен жоқтығы байқалады. Бас миының қозғалтқыш аймақтары мен қозғалтқыш жолдары зақымдануының салдарынан ерікті қозғалыстардың жоқтығын орталық сал болу, ал қимылдар шектеуін орталық парез деп атайды. Зорлық қимылдардың болуы. Балалардың церебральді салдану ауруының көп түрлеріне зорлықпен атқарылатын қозғалыстар тән, әсіресе жиі кездесетіндері: гиперкинездер және тремор (қол саусақтарының қалтырауы). Гиперкинездер ауыспалы бұлшық ет тонусының салдарынан пайда болған еріксіз зорлықпен атқарылған қимылдар, жасанды тұрыстар және аяқталмаған қозғалыстар. Олар тыныштығы бұзылғанда, қимылдаймын деп талаптанғанда, қобалжыған кезде байқалады. Гиперкинездер ерікті қозғалу актісін тежеп, кейбір жағдайда мүлде қимылдай алмай қалады. Зорлық қимылдар артикуляциялық аппарат, мойын, бас, әртүрлі аяқ қол бөлімдерінде және дененің бұлшық еттерінде де байқалады. Тремор қол саусақтары мен тілдің дірілдеуі. Мұндай бұзылу мақсатты қимылдарда орын алады (мысалы, жазу кезінде). Мақсатты қимылдың соңында тремор өрши түседі. Мысалы, көз жұмып қол саусағын мұрынға тақаған кезде (треморды айқындауға арналған саусақ мұрын әдісі) анықталады. Қозғалыстар теңдігі мен координациясының бұзылулары (атаксия). Дененің атаксиясы отыру, тұру, жүру тұрақсыздығымен білінеді. Мұндай жағдайда балалар кемістіктерін өтеу мақсатымен талтайып, теңселіп, тәлтіректеп жүруге мәжбүр болады. Координация бұзылуы қимылдар дәлме дәлдігінен көрінеді. Қозғалыс түйсігінің бұзылуы (кинестезиялар). Қозғалтқыш қызметтерінің дамуы қозғалыс түйсікпен ет буын сезіммен байланысты. Балалардың церебральді салдану ауруы мен ауыратын балаларда тік тұру сезімі нашарлайды, кейбіреулерінде жүру бағытын қабылдауда бұрмаланады (мысалы, қол саусақтарының тік көтерілуі шеңбер бойынша жүргізілген болып сезініледі). Статикалық кинетикалық рефлекстердің кеміс дамуы. Қалыпты жағдайда статикалық кинетикалық рефлексткр бала денесінің тік тұруын және ерікті моторикасын қамтиды. Аталмыш рефлекстердің жетілмеуінде баланың бас пен денесін керекті ыңғайлы күйде ұстауы қиынға түседі. Сол себептен өз өзін қамтуда және еңбек пен оқу дағдыларын меңгеруде қиналады. Синкинезиялар. Синкинезиялар белсенді қимылдарды сүйемелдеп жүретін ерікті ынтымақтасты қозғалыстар ( мысалы, белілі бір затты бір қолмен алмақ болғанда екінші қол да қосымша бүгіле жүреді; бүгілен қол саусақтарын бірден жаза алмайды, ал қол сүйегін толық жазғанда саусақтары да жазыла бастайды). Балалардың церебральді салдану ауруында қозғалыс кемістіктері түрлі дәрежеде болуы мүмкін. Ауыр дәрежесінде бала жүру және манипулятивтік дағдыларын игере алмайды. Өзіне өзі қызмет ету дағдылары қалыптаспаған. БЦС ауруының орта дәрежесінде балалар жүре алады, бірақ жүргенде сенімсіз және арнайы құралдарды, ортопедиялық жабдықтарды қажет етеді (балдақшаларды, канад таяқтарын т.б.). Осымен қатар олар өздіктерімен шағын аралықта жүре алады. Өзін өзі күту дағдылары манипулятивтік әрекет сияқты ең қажетті дағдылар қалыптасқан. Жеңіл түрімен балалар өз бетімен үй ішінде, көшеде және қалалық көлікте жүре алады. Бұл балаларда манипулятивтік әрекет толығымен дамып, оларда өз өздеріне қызмет ету дағдылары қалыптасқан. Алайда, оларда патологиялық күйлер, жүрістің бұзылуы және тежелген қимылдар байқалады. Әдебиеттер: Негізгі әдебиеттер:
Қосымша әдебиеттер:
|