метрология. Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер). Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова
 Скачать 2.41 Mb.
|
|
Өлшеу қателіктерін бағалау, өлшеу қателігінің сипаттамаларын орнату Өлшеу қателіктерін бағалау өлшеу қателіктерін және мүмкін болған оның шығу себептерінің талдаудың басталады. Өлшеу қателіктерінің шығуының негізгі себептері мыналар: Жанама өлшеулер кезіндегі әдістемелік қателіктер: өлшемдері өлшенетін шама ретінде алынатын модельдің бақыланатын объектіге сәйкессіздігі; өлшенетін шаманың ӨҚ «кіру» кезіндегі және іріктеу кезіндегі мәндерінің айырмашылығының қабылданған мәндерден ауытқуы; өлшенетін шама мен ӨҚ «кірісіндегі» шамана бай- ланыстыратын жұмыс істеу аргументтерінің қабылданған мәндерден ауытқуы; квантталу әсерлерінен болатын қателіктер; сынамаларды іріктеу мен дайындау кезінде пайда болатын қателіктер; сынама факторлары әсерінен пайда болатын қателіктер (сынама компоненттері, дисперсия және т.б. кедергі келтіретін қателіктер); Өлшеу құралдарының инструменталды қателіктері: баяу өзгеретін эсер етуші шамалардан пайда болатын өл- шеу құралының негізгі және қосымша қателігі; өлшеу құралдарының мүмкіндіктерінің шектеулігінен бо- латын қателіктер; өлшеу құралдарының динамикалық қателіктері (өлшем құ- ралдарының инерциялық құрамынан болатын қателіктер); өлшеу объектісінің өлшеу құралымен өзара әсерінен болатын қателіктер; Оператордың әсерінен болатын қателіктер (субъек- тивтік қателіктер): Диаграммалар мен шкалалардан өлшенетін шама мәндерін есептеу кезіндегі қателіктер; Диаграммаларды техникалық құралдарсыз өңдеу кезіндегі (орта мәнін табу, өлшем мәндерінің қосындысын табу); Оператордың объектіге және өлшеу құралдарына әсерінен болатын қателіктер (температуралық өрісті және механикалық әсерін табуда). Өлшеу қателіктерін бағалау. Өлшеу қателіктерінің мүмкін себептері мен құрамаларын талдаған соң өлшеу қателіктерін есептеу, эксперименттік немесе есептеу-эксперименттік проце- дураларын таңдайды. Өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдісі. Өлшеу қателіктерін бағалауда эксперимент әдісті қолдану мүмкіндігі жоқ кезде есептеу әдісі қолданылады. Бастапқы көрсеткіштер дәл және толық болған сайын өлшем қателіктерінің есебінің нәтижелері дәлірек, өлшем қателіктері нақты мінездемелерге жақын болып келеді. Өлшеу қателіктерін есептеу әдісі мына ақпаратты қажет етеді: өлшем қателіктеріне қосымша эсер ететін өлшем қателіктері, жүйелі және кездейсоқ қателіктер және қосымша қондырғылыр, ішкі эсер етуші факторлар. Жұмыс істеу аймағында зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдістерінің мысал- дары: Жұмыс істеу аймағында зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателіктері жүйелі және кездейсоқ қателіктердің қал- дықтарынан пайда болады. Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің жүйелі қателігін градиурлеу ерітінділерін қолданатын әдістермен анықтау Жойылмаған жүйелі қателік мыналарға негізделеді: Ерітінділерді әзірлеу қателігіне (қалқаның алынуы, оның еруі, ерітінділердің араласуы және т.с.с.). Ә. Құралдың қателігіне. Б. Градуирлеу кестесін құрастыру қателігіне. Ауаның сынамаларын алу қателігіне. Г. Өлшеу қателігіне. А. Ерітінділерді әзірлеу қателігі Ө зр келесі қателіктерге себепші болады: а) реактивтердің қателігі Ө; ә) сынама салмағын өлшеу қателігі Ө б) өлшеуіш құтыдағы ерітіндінің көлемін өлшеу қателігі Ө3;; г ) ерітіндінің көлемін пипеткамен өлшеу қателігі Ө; Ерітінділерді әзірлеу қателігін мына формуламен есептейді: Өер.ә3р =V ӨІ +Ө22 +Ө32 +Ө42 (99) Ә. Құралдың қателігі Өқұрал нормативтік техникалық құжат- тамаға сәйкес оның дәрежесімен анықталады. Б. Градуирлеу графигін құрастыру қателігі Өград шоғыр- ланудың барлық аралығы бойынша эксперименталды мәліметтер арқылы анықталады. Ол үшін әрбір топтамадағы зиянды заттың 5-10 шоғырлануы бойынша алты өлшеу жұмысы өткізіледі. Мәліметтерді кестеге келесі түрде енгізеді:
Одан әрі шоғырлану аралығы қателігінен ең үлкен мәнді алып, оны градуирлеу графигін тұрғызу қателігі ретінде қабылдайды. В. Ауаның сынамаларын алу қателігі Ө келесі сынама қателіктерге негізделеді: Егер өлшеу кезінде салмақтау екі рет жасалынса, өлшеу қателігі екі еселенеді, а) аспирациялық құрылғының төлқұжатта көрcетiлген қателігіне сүйене отырып, ауаның 6 анализі үшін сұрыпталған көлемді өлшеу қателігі. Қателігі белгісіз аспирациялық құрылғыны қолдану жағдайында, көлемді шығынның өлшеу қателігін құрылғыны градуирлеуді жүргізген өлшеу құралының қателігімен анықтайды. ә) термометрдің қателігіне (қатарына) сүйеніп орнатылатын және термометрдің бөлу құнының жартысымен анықталатын температураны өлшеу қателігі Өт; б) барометрдің қателігімен (қатарымен) немесе барометрдің бөлу құнының жартысымен анықталатын атмосфералық қысымды өлшеу қателігі Өқ; в) тиісті көлемді шығындарда қосымша кұрылгыларды қолдану жолымен, эксперименталды анықталатын, өлшенетін зиянды заттың алып кетілуі немесе жұтқыш ыдыстардан, сүзгіштерден және т.б. құрылғыдан өтіп кетуі есебінен болатын қателік. Қосымша құрылғыдан табылған жиынтықтың максималды мәндерін қателік деп есептейді; г) t=0 сақтау уақытындағы С0 шоғырлануы мен әдістемеде рұқсат етілетін t сақтау уақытында табылған, С шоғырлану арасындағы айырмашылық болып анықталатын, сұрыпталған ауа сынамасының (әдістемеде көрсетілген уақыт шектеріндегі) сақтау мерзімі ұзақтығының арқасында шоғырланудың өзгеру қателігі Ө ; ғ) шоғырлану құрамындағы белгілі заттардың болуы мен болмауы кезіндегі шоғырлану айырымы ретінде анықталатын - осы заттардың әсерінен шоғырланудың өзгеру қателігі. Ауаның сынамасын сұрыптау қателігі мына формуламен есептеледі: ӨСЫН=І Ө2 + Ө2 + Ө2+Ө 2 + Ө 2 + Ө 2 (100) V У Т k ун сакт сп Г. Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателігі Өөлш мыналарға негізделеді: а) қалыпты ыдыстағы белгіге дейін жеткізу, цилиндр көме- гімен өлшеу, сұрыпталған сынаманың көлемін өлшеу қателігі және т.б. А (б,в)-ға сәйкес есептелетін Ө5; ә) аталмыш операцияларды өткізгеннен кейін белгілі және алынған шоғырланудың арасындағы айырмашылық сияқты анықталатын, Ө5 сұрыпталған сынаманы (сүзу, қайнату, өртеу және т.с.с.) өңдейтін алдын-ала өткізілетін операцияллардың қателігі; б) аналитикалық белгілердің: оптикалық тығыздықтың, толқын ұзындығының және т.с.с., Өсигн мөлшерін өлшеу қателігі; Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателігі мына формуламен есептеледі:    '5 + Ө6 + @с (101) |