метрология. Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер). Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова

• Название: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова
• Анкор: метрология
• Дата: 17.02.2023
• Размер: 2.41 Mb.
• Имя файла: Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер).docx
• Тип: Документы; #942565
• страница: 35 из 58

191

ө =

өлш
лӨ







4

+ ө ² + ө

Ө

+ ө +ө

пр.ерт кур град сын өлш (102)

Градуирлеу қоспаны қолданатын әдістердің көмегімен зиянды заттардың концентрациясын (шоғырлануын) өлшеудің жүйелік қателігі мына формуламен анықталады:

Ө =

раств
Градуирлеу ерітіндісін қолданатын өлшеулердің жойылмаған қателігінің сенімділік шекараларын мына формуламен анықтаған жөн:


V

Ө ² +Ө / +Ө ² + Ө _б² + <9 ²

отб изм

Ө =

хр
пр.ем приб град ото изм (103)

Жойылмаған жүйелі қателігінің қосындысының шекаралары мына формуламен есептеледі:

k Үө ²

Ө= ^і (104)

Мұндағы k- 0,95 сенімді ықтималдықпен қолданылған 1,1- ге тең, қабылданған сенімді ықтималдықпен анықталатын коэффициент;

Ө_і - қателіктің қосындысынан алынатын, жүйелік қателігінің шығарып тасталмаған өлшеу қалдықтары:

• 
  градуирлеу ерітінділерінің даярлануы;
  
• 
  ^өқұр құр^алы;
  
• 
  
  
  град’
  градуирлеу кестесінің құрастырылуы Ө
  

ауаның сынамаларын сұрыптау Ө_с өлшеу Ө ;

өпш’

2. 
   Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің кездейсоқ қателігін бағалау.
   

Кездейсоқ қателікті бағалау үшін, градуирлеу ерітіндісіндегі зиянды заттың тұрақты концентрациясында 5-10 бақылау жүргізеді. Бақылаулар нәтижелерін кестеге келесі түрде енгізеді:

Бақылаулар саны, n	Зиянды заттың концентрациясы, мкг/см3 н/е мкг/ м3, X	Орташа арифме- тикалық, X	AX = Xi - X	(AXi )2	S

мұндағы n - бақылаулар саны;





X - бірдей шарттарда табылған шоғырлану шамасының сандық мәндері;

^X - орташа арифметикалық мәні;

XX = Xi — X -i-бақылау нәтижесі ^ ¹ мен орташа мән

(X) арасындағы айырма

S - бақылау нәтижелері топтарының орташа квадраттық ауытқуы:



S =

= IX(XX}1

n — 1
(105)

Өлшеу нәтижелерінің салыстырмалы орташа квадраттық ауытқуын есептейді:

S- =Л • 100%

^{х n} (106) Мұндағы n - өлшеу нәтижелерінің қателігіне сүйеніп анықталатын, әдістемеде көрсетілген (5-тен кем емес) өлшеулер

саны.

S және S мәндерін барлық шоғырлану диапазонында 3-5 нүктеден кем емес анықтайды және есептеу үшін максималды мәндерді таңдайды.

Өлшеулер нәтижесінің кездейсоқ қателігінің сенімділік шекараларын s=tS формуласымен есептейді, мұндағы t - сенімді ықтималдыққа және бақылау нәтижелерінің санына байланысты болатын және 23-кестеден алынатын Стьюдент коэффициенті.

23-кесте.

n - 1 еркіндік дәрежесі бар Стьюдент үлестірілуі бар кездейсоқ шама

2. 
   
   үшін коэффициент t мәні
   

   n- 1	Р = 0,95	Р = 0,99	n- 1	Р = 0.95	Р = 0,99
   3	3.182	5,841	16	2,120	2,921
   4	2,776	4,604	18	2,101	2,878
   5	2,571	4.032	20	2,086	2,845
   6	2,447	3,707	22	2,074	2,819
   7	2,365	3,499	24	2,064	2,797
   8	2,306	3,355	26	2,056	2,779
   9	2,262	3,250	28	2,048	2,763
   10	2.228	3,169	30	2,043	2,750
   12	2,179	3,055	да	1,960	2,576
   14	2,145	3,977

   
   
   
   
   Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу нәтижесінің жиынтық қателігінің бағалау.
   

Жиынтық қателікті есептеу үшін ГОСТ 8.207-76-ға сәйкес жүйелі 9 және кездейсоқ S қателіктердің қатынастарын анықтайды.

ө

Егер, s ^^0,8 болса, онда шығарып тасталмаған жүйелі қателіктер ескерілмейді.

Егер, S ^^0,8 болса, онда кездейсоқ қателіктер ескерілмейді.

^х Q

Егер, S^<0,8 болса, онда өлшеу нәтижелерінің қателік шекарасын, кездейсоқ шама ретінде қарастырылатын кездейсоқ және шығарып тасталмаған жүйелі қателіктердің улестіру композициясын құру жолымен мына формуламен есептейді:

Д = KS_X (107)

Мұндағы, К - кездейсоқ және шығарып тасталмаған қателіктердің қатынасына байланысты коэффициент;

- мына формуламен есептелетін, өлшеу нәтижесіндегі жиынтық орташа квадраттық ауытқу бағасы:

(108)

К коэффициентін формуламен есептейді:

Мұндағы е - кездейсоқ қателіктің сенімділік шекаралары;

0- өлшеу нәтижелерінің шығарып тасталмаған жүйелік қателіктің қосындысының шекаралары.

Әдетте, бағалаудың есептеу әдісі өлшеу қателігінің жоғары бағаларына алып келеді

2. 
   Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі
   

Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдістері келесі шарттардың орындалуында қолданылады:

• 
  өлшеу қателігін бағалаудағы тәжірибенің нақты шарттарында болмашы қателігі бар өлшеу әдістерінің болуы;
  
• 
  сыртқы ықпал ететін шамалардың барлық маңызды комбинацияларын және жетілдірілген ӨОӘ-не тән өзі өлшенетін шаманың мәндерін құру мүмкіндігі бар.
  

Тәжірибе нәтижесінде өлшеу қателігінің нақты өлшеу нысанына, өлшеу әдісінің данасына, сыртқы ықпал ететін шама мәніне және т.с.с. қатысты «статистикалық бағалар» алынады.

Өлшеу қателігінің сипаттамасының «тіркелген» мәндерін алу үшін, қателіктің эксперименталды зерттеулерін нысандардың, құралдардың және өлшеу шарттарының өкілді іріктеуінде жүзеге асыру қажет.

Өндірістік шарттарда эксперменталды әдіспен кейбір жа- саушы өлшеу қателіктерін бағалауға болады.

Экспериментті өткізу шарттарын орындаудың толық мүмкіндігі болмағандықтан қателікті эксперименталды бағалау жуық нәтижелерді береді.

Өлшеу қателігін бағалаудың есептік-эксперименталды

әдісі

Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі өлшеу- дің нақты шарттарында іс жүзінде орындалмайтындықтан, (өлшенетін шама туралы мәліметті іріктеу нүктесіне қол жетіспеушілік, берілген шарттарда жұмыс істеуге қабілетті, қажетті дәлдіктегі өлшеу құралының жоқтығы және т.б.) көптеген ӨОӘ дайындау кезінде өлшеу қателігін бағалаудың ең тиімді тәсілі есептік-эксперименталды әдіс болып табылады. Бұл әдістің мәні өлшеу құтеліктерін есептеу және эксперимент арқылы бағалау және оны ары қарай сомалау болып табылады.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қателіктердің сипаттамалары, өлшеу құралдарының қателіктерін есептеу.
   
2. 
   Өлшеу құралдарының дәлдік кластары.
   
3. 
   Қателіктерді жазуы және дөңгелектеу ережелері.
   
4. 
   Өлшеудің белгісіздігі және оның нәтижелерді сипаттағанда көрсетілуі.
   
5. 
   Белгісіздік бюджетінің кестесінде қандай мәліметтер болуы керек?
   
6. 
   Кеңейтілген белгісіздікті есептеу.
   
7. 
   Өлшеу қателіктерін бағалау, өлшеу қателігінің сипаттамаларын орнату.
   
8. 
   Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі.
   
9. 
   Жанама өлшеулер кезіндегі әдістемелік қателіктер.
   

5. 
   - Б Ө ЛІМ.