қоғамтану-МІ-1-к. Техникалы жне ксіби білім беру факультеті азастан тарихы жне оамды пндер кафедрасы

• Название: Техникалы жне ксіби білім беру факультеті азастан тарихы жне оамды пндер кафедрасы
• Дата: 02.09.2018
• Размер: 100.16 Kb.
• Имя файла: қоғамтану-МІ-1-к.docx
• Тип: Документы; #49623
• страница: 5 из 8

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин(44 %)

1.1. Тақырып жоспары:

1. Экономика туралы жалпы түсінік.

2. Нарық. Нарықтық қатынас туралы негізгі ұғымдар.

3. ҚР экономикалық реформа.

4. Қазақстан экономикасының стратегиялық болашағы.

5. Экономикалық қатынас жүйесіндегіадам.

Ақпараттық –дидактикалық бөлім.

«Экономика» деген сөз алқашқы ұғымында отбасы шаруашылығын білдірген. Қазіргі уақытта экономика кең көлемде: өндіріс, тұтас халық шаруашылығы, жалпы өндірістің әр саласы, қаражат – ақша айналысы , т.б. байланысты айтылады. Біздер экономиканы кең көлемде, қоғамдық өндірістің жүйесі деп түсіндіреміз.

Өндіріс қоғамның өмір сүруіне және дамуына қажетті материалдық игілікті жасайтын процесс. Жұмысшы күші – өндірістің адамдық факторы, ал өңдіріс құралы заттық фактор. Бұл факторлар өздігінен өзінен-өзі ештеңе де өңдірмейді. Тек екеуі бірігу арқылы ғана игілікті шығаруға жағдай жасайды, яғни өңдірісті іске асырады. Жұмысшы күші, еңбек құралы мен еңбек тәсілінің арасында күрделі қатынас жүйесі пайда болады. Бұл қатынас пен еңбек құралының әсер етуінің тәсілін технология дейміз.

Қоғамның ХХ ғасырда дамуы экономикалық өмірді ұйымдастырудың екі жолы бар екенін көрсетті. Оның біріншісі нарықтық экономика, екіншісі –жоспарлы әкімшілік экономика.

Нарықтық экономикада бұл қатынастарды нарық реттейді (өнімді шығару, тұтыну, бөлу, ұсыныс, сұраныс, т. б. ) Нарық тауарды бөлу саласы. Нарық өнім шығарушылар мен өнімді тұтынушылардың, сұраныс пен ұсыныстың арсындағы қатынас, олардың өзара тығыз байланысы.

Нарық адамдарды тиімді еңбек етуге, ынталылыққа бағыттайды. Нарықтық экономика ғылыми– техникалық прогресті, өнім өндірушілердің өзара бәсекелесуін және тұтынушылар үшін бәсеке күресін өрістетеді.

Нарық – экономикалық өмірді демократияландырудың негізі.

Нарықтық экономикада ұсынысты мемлекет реттемейді (өнім шығарушылар қанша шығарам десе де өз еркі) , сұранысты да ешкім реттемейді (сатып алушылар не, қанша сатып алады өз еріктері) ендігі мәселе баға . Бағаны да ешкім реттемейді. Оны өнімді шығарушы өзі шешеді.

Нарықтық қатынастың өзіне тән обьективтік - экономикалық екі заңы бар: баға заңы, ұсыныс және сұраныс заңы. Біріншісі орта бағаны қалыптастырады, екіншісі – нарықта пайда болатын ақша мен тауардың қатынасын анықтайды. Сонымен нарық – өідірісті реттеуші, ол баға арқылы, қанша көлемде шығару қажеттігі туралы хабар беріп тұрады.

Нарықтық экономикада да еңбек және капитал нарығы да болады. Еңбек нарығының да үш белгісі бар: сұраныс, ұсыныс, баға.

Капитал нарығы да алғашқы екеуі сияқты сұраныс пен ұсыныс қатынасын көрсетеді, тауар есебінде мұнда бағалы қағаздар жүреді.

Ақпарат нарығында ғылыми-техникалық революция білімнің құндылығын арттырады. Тауардың бағасында интеліктінің бағасы үнемі артып отырады. Сондықтан технология туралы ілімді, ақпаратты сатып алу, сату тиімді. Соның негізінде ақпарат нарығы дамиды.

Нарыққа тән қасиет – белгілі тауар өндірушілер арасындағы тауарды шығару және өткізудің тиімділігі бәсеке. Бұл бәсекеде тауар бағасы түседі, тауардың сапасы артады.

Экономиканы реттеудің , тағы бір құралы – мемлекеттік тапсырыс, әскери қорғаныс ісіне тауарларды сатып алу. Бұл сұранысты күшейтіп, ішкі рынокты кеңейтеді. Мемлекет халықтан алатын салықтың мөлшерін көбейтеді немесе азайтады.

Нарық компания түрінде де реттеуге ықпал етеді. Компаниялар жаңа технологияны пайдаланады. Соның нәтижесінде маркетинг дамиды. Бұл – нарықтың талабына, сатып алушылардың, қызмет етушілердің қажеттігіне бейімделетін басқару жүйесі.

1991 жылы КСРО құлады, соның нәтижесінде Қазақстан басқа да мемлекеттер сияқты тәуелсіз мемлекет болып жарияланған. Әкімшіл- әміршіл жүйе, жоспарлы экономика өмірден кетті.Бұл жүйе өмір сүрген 70 жылдың көлемінде елдің экономикасы тұрақты дағдарысқа ұшырай бастады. ҚСРО өнімінің сапасы жөнінен көптеген елдерден артта қалды. 20 пайыздан астам өндіріс орындары тиімсіз жұмыс істеді.

Басқа да кемшіліктер ҚСРО-ның құлауына әкелді.Оның құрамындағы 15 республика өздерінің дербестігін жариялады, оның бірі-Қазақстан.

Нарықтық қатынастың өмірлілігін және жемістілілігін әлем елдерінің тәжірибесі дәлелдеді. Нарықтық экономикаға көшу адамдардың ынтасының артуына жол ашты.

4.Жаңа тақырыпты бекіту: 40 мин(44 %)

1.Жаңа тақырыптар бойынша негізгі түйінге тоқталу.

2.Негізгі терминдер мен тезистерді практика дәптеріне түсіру.

5.Сабақты қорытындылау: 5 мин(6 %)

1. Оқушыларды бағалау:

2. Сабақтың тақырыбы: Нарықтық экономикадағы әлеуметтік құрылымдар.

6. Үй тапсырмасы: 5 мин(6 %)

1. Жоғарыда көрсетілген әдебиеттерден үй жұмысына дайындалу.

2. Қосымша жұмыс:

Реферат тақырыбы:

1.Нарықтық экономика.

2. «Қазақстан– 2030» экономикалық стратегиясы.

№ 12сабақ

І. Сабақтың тақырыбы: Демография ғылымы. Демографиялық зерттеулер.

ІІ. Сағат саны -2 90мин(100% )

ІІІ. Сабақтың түрі: теориялық

ІY. Сабақтың мақсаты:

оқыту:оқушыларға демография ұғымы, демографиялық қатынас ұғымдарына кең көлемде түсінік беру.

- Қазақстандағы демографиялық жағдай, демографиялық көрсеткіштер, олардың негізгі бағыттары туралы ұғымдарын қалыптастыру;

тәрбиелеу: Қазақ халқы санының кемуі, өсуі, болашағы туралы көзқарастарын қалыптастыру, ұлт болашағына деген сенімді құрметтеуге тәрбиелеу.

дамыту: оқушылардың тарихқа қызығушылығын арттыру.

Ү. Материалды- техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар: құрылғы компьютерлер, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы.

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кестелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, сөзжұмбақ.

б)оқыту орны: аудитория.

Ү. Әдебиеттер:

негізгі: Ә. Нысанбаев, Ғ. Есім, М. Изотов, Қ Жүкешев, Қ. Адамбосынов А. Құлсариева «Қоғамдық білім негіздері» А. 2006 ж. 10- кл.

Ә. Нысанбаев, Қ. Жүкешев, М. Изотов, К. Қажымұрат, М. Сәбит, М. Тәтімов « Адам және қоғам» 11- кл.

қосымша: Д. Жамбылов « Саясаттану» А. 2003 ж.

А. С. Балғымбаев «Саясаттану» А. 2004 ж

ҮІ. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин ( 6% )

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

Сабақтың мақсаты мен міндеті.

ҮІІ.Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

15 мин (16%)

1.Әкономика дегеніміз не?

2. Адам қандай меншіктің иесі?

3.Қазақстанда қандай экономикалық реформа жүргізілді?

4. Жекешелендіру дегенімізді қалай түсінесің?

5.Нарықтық экономика дегеніміз не?

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин(44%)

1.1.Тақырып жоспары:

1.Демография туралы ұғым.

2. ҚР демографиялық жағдай.

3.Қазақстан халқының демографиялық өсу қозғалысы.

4. Қазақ халқы санының өсу және кему себептері.

Ақпараттық –дидактикалық бөлім.

Демография гректің халық және жазамын деген сөздерінен шыққан. Халықтың санының құрамын, құрылымын, аумаққа бөлінуін сонымен қатар олардың уақыт кеңістігіне қарай өзгеруін зерттейтін ғылым. Демография немесе халық статистикасы, халықтың құрамын, құрылымын жынысына, жасына, қызметіне қарай және туу, өлім, көші – қонымен анықталатын қозғалыс процесін зерттейді.

Демография туудың, өлімнің көші – қонының әлеуметтік, экономикалық, биологиялық, саяси медициналық жағдайға сандық және сапалық әсерін, сонымен қатар еңбек ресурстарының іске асырылуына, көшіп- қонушылардың тұрақтауына, отбасын жоспарлаудың саяси процестеріне байланысты әлеуметтік – экономикалық проблемалардың жиынтығын да қорытады.

Сонымен, демография қоғамдағы адам өмірінің қажетті, елеулі сапалық құрылымын, қозғалысын, оның әлеуметтік – экономикалық өмірімен байланысын зерттеп, қорытады. Демография қоғам өміріндегі өте маңызды құбылыс. Демографияға сүйеніп қоғам өзінің өткен тарихын, қазіргісін, болашағын аңғарады. Демография ғаламдық проблема.

Қазіргі кезде біздің республикамызда 15 миллион халық тұрады. Оның 55% пайызы қазақтар, 35% пайызы орыстар. Ал 1920 жылы Республикада не бары төрт млн. төрт жүз мың халық болды. Оның жеті пайызы қалада, тоқсан үш пайызы ауылда тұрған екен.

Туу, өлім және халықтың табиғи өсімі – демографиялық процесс көрсеткішінің бірі. 1940 жылы 1 мың адамға шаққанда туу мөлшері 40, ал 1990 жылы 23 баладан келген. Осы жылдар ішінде халықтың саны үш есеге дейін өскен, соған қарамастан туу екі есеге кеміген. Бұл арада ескеретін бір жағдай – екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қазақ халқының соғыстан болған шығыны 350 мың адам. Соған байланысты ер адамның шығыны туу процесіне кері әсерін тигізгені белгілі. 1940 жылмен салыстырғанда туылған бала саны үш есе азайып, 21,4 пайыздан 7,6 пайызға кеміді. Ерлер мен әйелдер арасында да біршама айырмашылықтар бар. 1989 жылғы санақ бойынша 16,5 млн. халықтың 57 пайызы қалада , 43- і селода тұрған. Ал қалада тұратын ерлер 48,5 пайыз, селода тұратын әйелдер саны 51,5 пайыз болған.

Адам өмірінің ұзақтығы әр кезде әр кезеңде әр түрлі болды. 1978- 1988 жылдар арасында жалпы халықтың орта жасы 67,4 - 69,8 жыл болды. 1993 -1994 жылдардағы есеп бойынша елімізде туудан өлімнің саны көбейіп отыр.

1991 жылғы есеп бойынша халық шаруашылығындағы жұмысшылар мен қызметкерлер саны 6,5 млн. болды, оның 72,3 пайызы материалдық өңдірістің саласында , ал материалдық емес салаларда 27,7 пайызы жұмыс істеді.

1991-1993 жылдар ішінде республикаға 507 мың адам көшіп келген, 957 мың адам көшіп кеткен. Соның есебінен халық саны 450 мыңға кеміп кеткен. 1993-1994 жылдары жүргізілген зерттеулер бойынша, келушілер мен кетушілер негізгі себептерді отбасы жағдайымен, жұмыс орнын ауыстырумен байланыстырады. Көші-қонға байланысты Республикада орыстардың табиғи өсімі күрт төмендеді. 1972 жылы әрбір қазақ отбасына орта есеппен шаққанда 5 баладан келсе, 1990 жылы әр отбасыға 3 баладан келеді.

Қазақ халқының тарихына тигізген жағдайлар көп болды. 1916 жылы 5млн. 650 мың болған. Тарихтан білетініміздей, 1916 – жылы 45 пайызға кеміді. Мұндай қасиетті дүниежүзі елдерінің бірде-бірі басынан өткерген жоқ. Бірінші демографиялық апат 1916 - 1992 жылдар аралығында болды. Қазан төңкерісі мен азамат соғысы жылдарында шаруашылықтары күйзеліске ұшырауынан 950 мың қазақ апат болды. Шетелдерге 400 мың халық біржолата қоңыс аударды.

1932- 1933 жылдардағы ашаршылықтан 2 млн 300 мың адам өлді. Осы кезде жан сақтау үшін 900 мың қазақ Ресейге, Орта Азияға, Ауғанстан т.б. елдерге қоңыс аударды. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарынды да адам шығыны көп болды.

Дүниежүзі қазақтарының саны 1990 жылдың ортасында он млн. адамға жетті. Демогфтардың зерттеуіне қарағанда , ХХІ ғасырдың қазақ халқының демографиялық мүмкіндігі, өсіріп айтқанда 33 млн. адамға, шамалап алғанда 28 млн. адам, ал орташа есеппен алғанда 30 млн. адамға жетеді деп болжанып отыр. Қазақтардың саны 2015 жылға қарай( сыртқы миграцияны қоса есептегенде) 15 млн. жетпек. Қазақстанда 13 млн. қазақ тұратын болады; ол еліміздің жалпы тұрғындарының 65 пайызын құрамақ.

4.Жаңа тақырыпты бекіту: 20 мин(22%)

1.Жаңа тақырыптар бойынша негізгі түйінге тоқталу.

2.Негізгі терминдер мен тезистерді практика дәптеріне түсіру.

5.Сабақты қорытындылау: 5 мин(6 %)

1. Оқушыларды бағалау:

2. Сабақтың тақырыбы: Демография ғылымы. Демографиялық зерттеулер.

6. Үй тапсырмасы: 5 мин(6 %)

1. Жоғарыда көрсетілген әдебиеттерден үй жұмысына дайындалу.

2. Қосымша жұмыс:

Реферат тақырыбы:

1.Қазақ отбасы: қазір және болашақта.

2. Дүниежүзілік демография және демографиялық саясат.

№ 13сабақ

І. Сабақтың тақырыбы: Шығыс және Батыс өркениеті.

ІІ. Сағат саны -2 90мин(100% )

ІІІ. Сабақтың түрі: теориялық

ІY. Сабақтың мақсаты:

оқыту: оқушыларға өркениет дегеніміз не екендігін, Шығыс және Батыс өркениеттерінің ерекшеліктерін оқыту.

тәрбиелік: ежелгі шығыс және грек ойшылдарының қоғамға, мемлекетке, мемлекетті басқару формасына қарай бөліп көрсеткен көзқақарастарына түсінік беру.

дамыту: оқушыларға қазіргі қоғаммымыздың бірден қалыптаспай, біртіндеп даму арқылы қалыптасып бүгінгі күнге жеткенімізді түсіндіру.

Ү. Материалды- техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар: құрылғы компьютерлер, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы.

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кестелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, сөзжұмбақ.

б)оқыту орны: аудитория.

Ү. Әдебиеттер:

негізгі: Ә. Нысанбаев, Ғ. Есім, М. Изотов, Қ Жүкешев, Қ. Адамбосынов А. Құлсариева «Қоғамдық білім негіздері» А. 2006 ж. 10- кл.

Ә. Нысанбаев, Қ. Жүкешев, М. Изотов, К. Қажымұрат, М. Сәбит, М. Тәтімов « Адам және қоғам» 11- кл.

қосымша: Д. Жамбылов « Саясаттану» А. 2003 ж.

А. С. Балғымбаев «Саясаттану» А. 2004 ж

ҮІ. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин ( 6% )

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

Сабақтың мақсаты мен міндеті.

ҮІІ. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.

15 мин (16%)

1.Демография ғылымы нені зерттейді?

2. Демографиялық өсіп- өну егеменді еліміз үшін неліктен маңызды?

3. Демографиялық дүмпу дегенімізді қалай түсінесің?

4. Демографиялық жаңғыру дегеніміз не?

5. Депопуляция дегеніміз не?

3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин(44%)

1.1.Тақырып жоспары:

1.Өркениет туралы түсінік.

2.Өркениеттің мәдениетпен байланысы.

3. Шығыс және Батыс өркениетінің ерекшеліктері.

Ақпараттық –дидактикалық бөлім.

«Өркениет» (цивилизация) ұғымы қоғамтану ілімінде ең жиі қолданылатын терминдердің бірі. Бұл ұғым Францияда ХVIII ғасырдың орта шенінде туып, адам қоғамының идеалды құрлысы деген мағына берді. Бұл терминнің өзі «цивилис» - азаматтық, қалалық, мемлекеттік деген латын тілінен шыққан.

«Өркениет» ұғымы дүниежүзілік тарихи және философиялық әдебиетте төрт мағынада қолданылып жүр: мәдениеттің синонимі ретінде, оқшау мәдениеттер дамуының белгілі бір сатысы, атап айтқанда, олардың құлдырауы және кері кетуі ретінде, жабайылықтан кейінгі адамзат тарихы дамуының баспалдақтары ретінде, белгілі бір аймақтың немесе жеке этностың даму деңгейі ретінде. Антика (Ежелгі Грек, Ежелгі Рим) өркениеті туралы айтылғанда осы мағына қолданылады.

Өркениет деп қоғамдық байлықты молайтып, ұдайы өндіру мақсатындағы индивидтер мен алғашқы қауымдастықтардың жалпылама байланыстылығымен сипатталатын қоғамның әлеуметтік ұйымдасуын айтамыз.

Американ антрополгі Льюис Морган ( 1818 – 1889 ) өркениет ұғымына қоғам тарихындағы «жабайылық» баспалдығынан кейінгі өзінше бір «екінші баспалдақты» білдіретін ұғым ретінде пайда болды деп мағына береді. «Өркениет» термині «мәдениет» ұғымымен қатар жүреді. Халықтың жақсы өмір сүріп дамуы мәдениетпен тығыз байланысты. Әр дәуірде өмір сүрген ұлы ойшылдардың өркениет туралы көзқарастары әр түрлі болды. Олардың әрқайсысы әр түрлі түсіндірді. Адамзат тарихында өркениет Батыс және Шығыс болып екіге бөлінеді. Өркениет Шығыстан басталған. Ежелгі римдіктердің құрмет сөзімен: «Нұр – Шығыстан» деп айтып келгені тегін емес. Тарихта шығыс және батыс деп бөлгенде географиялық орналасуына байланысты емес, мәдениет пен өркениеттің дамуына байланысты бөлген.

Ертеде шығыс мәдениетінің жоғары болуына айналысқан шаруашылықтары әсер етіп, жабайылықтан тез арылды. Шығыс өркениетін құрайтын әрбір елдің өзіне тән мәдениетінің ерекшеліктері болады.

Шығыс өркениетінің даму үрдісі Батыстығыдан өзгеше болды. Біріншіден, оның дамуы лек – лек кезектескен цикл түрінде болды да, құрылымы оның тұрақтылығына қатер төндіретін жаңалықтарды қабылдамай тастап отырды. Екіншіден, Еуропада прогресті алға бастырушы және жаңалықтарды жақтаушы меншік иесі азамат болып келді. «Батыс» деген ұғымды айтқанда Еуропада шамамен ХV – XVII ғасырларда қалыптасқан өркениетті және мәдени дамудың ерекше типін түсінеміз. Бұл типтің алдында антикалық мәдениет пен христиандық дәстүр болды. Батыс өркениетін қалыптастыруға ықпал жасаған аса маңызды факторлардың бірі Ежелгі грек философиясы болды. Өз заманы үшін бұрын-сонды болып көрмеген идеяны адамның танып-білуді сүю идеясының тууына себеркер болған тек осы ежелгі грек философиясы. Грекия түрлі мәдениеттер арасында делдал рөлін атқарды. Ол бірнеше бір-біріне ұқсамайтын мәдениеттердің тоғысқан жерінде орналасқан еді.

Екіншіден, Грекия – демократиялық тәртіптер мен азаматтық заңдардың Отаны. Ұлы реформатор Салон заңдарды өздерінің мүліктік, әлеуметтік жағдайына немесе кез келген бақа да жағдайына қарамастан барлық азаматтардың міндетті түрде орындауына күш салды. Сөйтіп, бәріне ортақ бір құқықтық өрістің қалыптасуына ықпал етті.

Батыстың рухани өмірін сипаттайтын өте маңызды бір компоненті демократия болып табылады. Демократия-бәрін де билеп-төстейтін басқаруға төтеп бере алатын биліктің белгілі бір типі. Демократия жағдайында биліктің өкілетті органдары жұмыс істейді әрі елдің ішкі және сыртқы саясатын көпшілік анықтап отырады. Батыс мәдениеті көпшілікке қарсы жеке тұлғаға автономия беретін, оны мемлекеттік озбырлықтан қорғайтын құқықтық нормалар жүйесін жасаған.

А. Тойнби әлемдік тарихты зерттеу үстінде ХХ ғасырға дейін адамзаттың ортақ тағдыры болмаған деген тұжырымға келген. Тибеттік, қытайлық, египеттік өркениеттер, Колумбтан бұрынғы Америка өркениеті кейде тіпті бір-бірі жөнінде еш нәрсе білмеген, сондықтанда ортақ тәжірибесі болмаған. Ал қазіргі кезде жағдай мүлдем өзгерді. Әр түрлі континенттегі адамдар бұқарат ақпарат құралдары, ғаламтор арқылы бір-бірімен үнемі байланыста болады. Бірақ бұдан ортақ мәдениет пайда болмайды.

Қазақстан өзінің мәртебесі жағынан еуразиялық ел, еуразиялық өркениеттің бір бөлігі болып табылады. Бүгінде Қазақстанда ұлттық және азаматтық бірлесу тәсілі ретінде диалогті жолға қою қажетті барлық жағдайлар жасалған, экономиканың тұрақты және серпінді өсуі қамтамассыз етілген.