1. Апараттар, апаратты технологиялар жне апаратты процесстер туралы ым. "Апарат"
 Скачать 0.98 Mb.
|
|
134. Ақпаратты қысу. Біздер кез келген ақпараттың белгілі бір көлемде болатынын бәлеміз. Жинақтаушы қатты дискәнәі көлемі қаншалықты үлкен болғанымен ол шектелген, жаңа мәліметтерді жазуға дискіде орын болмай қалуы мүмкін. Бұл мәселені шешу жолы – қажет емес файлдарды жою. Ал егерде қажет емес файлды жойғаннан кейінде бос орын болмаса не істейміз? Мұндай жағдайда дискідегі орынды үнемдеп файлдың компьютерде сақтауға арналған арнайы Архиватор программалар бар. Файлдың н/е файлдар топтарының сығылу процесі архивтеу деп аталады. Архиваторлар- дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы. Олардың сақтау тәсілдері әртүрлі болғанымен, жалпы қызметін былай түсіндіруге болады: файлда қолданылатын фрагменттер болады, оларды түгелдей дискіде ұстаудың қажеті жоқ.Сондықтан архив жасауға мүмкіндік беретін программалардың жалпы қызметі- файлда қайталанып келетін фрагменттер орнына қ\ысқаша басқа информацияны жазып, кейіннен оны өз реттіліктерін сақтап отырып алғашқы қалыпқа келтіретін мүмкіндікті пайдалану. Архивтеу программалары тегін н/е делдалдық әдіспен таратылады. Олардың ішінде кеі тараған архиватор тобына ARI, RAR, PKZIP ж/е PKUNZIP тәрізді программалар жатады. Архивтік файл- қысылған күйде бір файлғаенгізілген, қажет болғанда бастапқы күйінде шығарып алуға болатын бір н/е бірнеше файлдың жиынтығы. Оның мазмұны ж/е әр файлдың сақтаушы циклді бақылау коды болады. Архив құрамындағы әірбір файл үшін оның мазмұны тәрізді мынадай информациялар сақталады: 1) файл аты; 2) файл орналасатын каталолг туралы мағлұмат; 3) файлдың соңғы рет өзгертілген мерзімі; 4) архив бүтіндігін тексеруге арналған әр файлдың циклдік бақылау коды.1) Файлды архөивке енгізу: ең алдымен, Win RAR- ды іске қосу керек. Ол үшін Win RAR белгішесін белгілеп алып, тышқанды екі рет шертеміз н/е “Enter” басамыз. Win RAR іске қосылған терезеде ағымдағы буманың іішіндегі файлдар мен бумалар тіізімі көрсетіледі. Ағымдағы дискіні өзгерту үшін Ctrl+D пернелер комбинациясын басып, дискілер тізімінен аспаптар тақтасындағы н/е терезенің сол жақ бұрыштағы керекті диск белгісін шертеміз. Сыртқы бумаға шығу үшін BackSpace н/е Ctrl+PgUp пернелерін қолданамыз. Дискінің түпкі бумасына өту үшін Ctrl+X пернесін басу керек. Қажет файлдар бар бумаға кірген соң, архивтейтін файлдар мен бумаларды ерекшелеп белгілеймңз. Бұны курсорды басқару- бағыттауыш пернелері мен тышқанның сол жақ батырмасымен Shift пернесін бірге басу арқылы жүзеге асырамыз. Win RAR терезесінде файлдарды ерекшелеп белгілеу үшін “Бос олрын” ж/е Ins пернелер қолдануғада болады. Бір н/е бірнеше файлдарды ерекшелеп, Қосу батырмасын шертеміз.Пайда болған сұхбат терезесінде архивтің атын енгіземіз. Осы жерден жаңа архивтің форматын, қысу тәсілін, том көлемін ж/е басқа да архивтеудің программаларын шығаруға болады. Архивті жасау үшін ОК батырмасын шерту керек. Архивтеу кезінде статистикалық терезе пайда болады. Егер қысу процесін кенеттен тоқтату қажет болса, ол терезеде Болдырмау батырмасын басу керек. Win RAR терезесін жүйелік кішігірім нақауда (tray) кішірейтіп ықшамдау үшін Фондық батырмасын басамыз. Архивтеу аяқталған соң, жасалған архив ағымдағы белгіленген файл күйінде қалады.Жасалған RAR архивіне тасымалдау арқылы файлдарды қосуға болады. 2) Файлдарды архивтен шығару: Win RAR ортасында архивтен файлды шығарып алу үшін, алдымен архивтіашу керек. Win RAR терезесінде архивті ашқанда, оның мазмұны шығады. Бір н/е бірнеше ффайлдарды белгілеп алған соң, Win RAR терезесіндегі Шығару батырмасн басамыз. Егер де архивтен шығарылған файлды басқа бумаға сақтағыңыз келсе Шығару Батырмасын шертіп, пайда болған терезеде қажет жолды көрсетіп ОК- ды шертеміз. Архивтеу негізінде статистикалық терезені пайдаланып, қысу процесін тоқтатуға болады. Архивтеу қатесіз аяқталса, онда Win RAR өз ортасында орындалады, ал кері жағдайда диагностикалық хабарламасы бар Терезе пайда болады. 135. Ақпаратты қорғаудың Криптографиялық əдістері. Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ өңделген н/е есте сақтау құрылғысының әр түрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдар бойынша әр түрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.1.Шифрлеу.2.Кодтау.3.Басқа түрлері.Шифрлеу-қорғалатын хабардың әрбір символы өзгертуге жатады. Кодтау- қорғалатын элементтердің кейбір элементтері, алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады. Басқаларға н/е жеке түрлеріне-кесу, тарату ж/е мәліметтерді қысу әдістерә кіреді. Крипто жүйелер 2 классқа жүктеледі: 1. Симметриялы криптосистемелар; 2. Ассиметриялық криптосистемалар. Ассиметриялық криптожүйеде қормалған канал арқылы тек ашық кілтті ғана беруге болады, ал құпия кілтті оның генерациялық орнында сақтайды. Симметриялық криптожүйенің құпия кілтті жіберуші мен алушыға кілттерді тараудың қорғаушы каналы бойынша беру керек. Шифрлеу тәсілдері: ауыстыру, алмастыру, аналитикалық өзгерту, гаммирлеу, аралас шифрлеу. Кодтау тәсілдері: мағыналық кодтау, символдық кодтау. Ақпаратты жүйелерді қорғаудың мақсаты- қауіп-қатерге әрекеттер: 1. Өңделген ақпараттың жасырын бұзылу қатері. 2.Өңделген ақпараттың бүтіндігінің бұзылу қатері. 3.Жүйенің жұмыс істеуінің бұзылу қатері. Ақпаратты жабу құралдарын қолдану тәсілі бойынша ағымдық ж/е блоктық цифрлеу деп бөледі. Ағымдық шифрлеуде бастапқы мәтіннің әр символы басқалардан тәуелсіз өзгереді. Сондықтан мұндай өзгеру байланыс арнасы бойынша мәліметтерді берумен біруақытта жүзеге асуы мүмкін. Блоктық шифрлеуде жабық бастапқы мәтіннің кейбір символдар блогі біруақытта өзгереді, сонымен қатар блогтар негізіндегі символдардың өзгеруі өзара тәуелді болады. Кейбір аралас блоктардағы символдардың өзгеруі арасында да тәуелділік болуы мүмкін. Криптоталдау- кілтке шифрленген хабардың бастапқы мәтініне ашу жайлы ғылым. Криптожүйелерге негізінде бірнеше тараптар да қойылады. 136. Қазіргі мультимедиялық технологиялар түрлерін қолданып құжаттарды құру. Мультимедия қолданбаларын жасау мүмкіндіктерінің ауқымы айтарлықтай кең. Мультимедия-компютерде ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бинелерді көрсету үшін жинақталган технология. “Мултимедия”-екі жай сөзден тұратын күрделі сөз “мульти”-көп “медия”алып жүруші немесе тасмалдаушы Осылайша “мультимедия” кампютерлік терминін көптеген тасмалдаушылар деп аударуға болады яғни мультимедия ақпаратты дыбыс графика, анимация және тағы басқа сқтаудың және көрсетудің көптеген амалдары дегенді білдіреді. Егер мультимедияны ақпаратты көрсетудің белгілі бір технологиясы деп айтар болсақ, екі аспектіні еске түсірген де жөн-құрлығылық немесе аспаптық және бағдармалық казіргі кезде мультимедияны қолданудың бірнеше негізгі бағыттары мен өздерінің ережелері, терминолргиялиясы қалыптасып келеді. Олардың ішінен ең маңыздыларын қарасытрайық. Білім беру мен оқытып-үйретудегі мультимедия (Computer Based Training-CBT) аса маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Жоғары кәсіби деңгейді қамтамасыз ететін білімдер тез озгеістерге бейім. Дамудың қазіргі деңгейі олардың ұдайы жаңартып отыруды талап етеді. Бұл жағдайларда олар кітап, көрнекі құралдар сияқты дәстүрлі оқытып –үйретудің тиісті даму қарқынына ілесе алмайд. Мультимедияның қандай да бір өнімдерін оны пайдалануды оқытып-үйрету құралдарымен қоса ұсыну жағымды ережеге айналды. Бұдан басқа, материалды біреудің әр-алуан қралдарын қолданатын кампютерлік ақытып-үйрету технологиясының бір қатар артықшылықтары бар: оқып-үйренетін матиралдары жақсы және барынша терең тусіну; білімдердің жаңа саласын оқып-үйренуге уіждеу; оқып-үйрету уақытының айтарлықтай қысқаруы нәтижесінде уақытты үнемдеу; алынған білімдер неғұрым ұзақ уақыт есте қалады және қысқаша қайталанғаннан кейін іс жүзінде қолдану үшін оңайырақ еске түседі ; өндірістік оқып-үйрену мен біліктлігін көтеру шығындарын азабы. Фирмалық тұсаукесер презентация жіне онімді жарнамлау. Көрнекі жарнама саласы мультимедияны қолданудың нақтылы үлгісі болып табылады. Мұндай кернеге жарнамалардың көмегімен тұтынушыларға қажет ақпаратты өз беттерімен алу мүмкіндігі бар. Мысалы, бұл банктердің осы жолмен несиелер ұсыныстары , әр алуан банк операциялар бойынша ақпарат берілетін операциялық заңдары ; көрмелер мен жәрменкелер залдары; саяхаттар брюосы: вокзалдар және т.т болуы мүмкін жиһаз дүкенінде жарнама программасы бар терминалды орнатқанда сатып алушы жиһаз бұйымдарын салыстырып салғастырады, жеке бұйымдардың өзара үйлесуін тексереді және тіп ті оларды өз үйіне қоюды модельдейде алады. Сатып алушы өзіне қажет модельді таңдап ала алады. Ал тұсаукесерден алған әсер сатып алуға себебін тигізеді. 137. Компьютерлік желі вирустарының түрлері. Компьютерлік вирус-арнайы жазылған шағын көлемді программа.Ол өздігінен басқа программалар соңына н/е алдына қосымша жазылады да, оларды “бүлдіруге” кіріселі. Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадында DOS-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады.Белгілі вирустарды келесі түрлерге бөлуге болады;Файылдық вр,Тиелмелі вр, Желілік вр, Троян аттары. Файлдық вирустар өткен ғасырдың 80-жылдарының аяғы мен 90-жылдардың басында таралды.Мұндай вирустар вирус жұңылңан файлды ашқан кезде тарайды, бірден орындалатын файлдарды, типі com жіне exe болып келетін файылдарды зақымдайды.Желілік вирустардың негізгі “тұратын” орны локальдық желі.Желілік вирус бір компьютерге кіріп, өзі қалаған компьютерлерге таратыла береді.Тиелмелі вирустар дискі бөлігіне зақым келтіреді.Қазіргі уақытта тиемелі вирустардың негізгі таралатын орны дискет бодғандықтан олар көп тараған.Макро вирустар макростарда н/е Visual Basic Application пограммалау тілінде жазылған программаларда ж\е программа кодының мәтінінде кездеседі. Макростар Word ж/е Excel қосымшаларында олардың мүмкіндігін кеңейту мақсатында қолданылады.Windowsтың соңғы нұсқаларында макровирустардан қорғау дұрыс шешіәмін тапқан, әйтсе де бұл жеткіліксіз болып отыр. Visual Basic Application программалау тілімен таныс қолданушы программа кодының құрамындағы зиян кодты өздігінен танып біле алады.Троян аттары көп таралған вирустар түрі, ерекшелігі-олар компьютерге н/е оның ішіндегі сақталған ақпараттарға зақым келтірмейді. Компьютерлік вирустардың негізгі т‰рлеріне мыналар жатады: • программалық вирустар; • ж‰ктелетін вирустар; • макровирустар; Программалық вирустар – басқа қолданбалы программаның ішіне мақсатты т‰рде ендірілетін программалық кодалардың блогы вирусы бар программа жұмыс атқарғанда ондағы вирустық кода іске қосылады. Бұл кода қатты дискіде және басқа программаның файлдық ж‰йесінде пайдаланушыға көрінбейтін өзгерістер жасайды. Мысалы, вирустық кода басқа программалар денесінде өзін - өзі қайталайды. Бұл процесті көбейу деп атайды. Белгілі бір уақыт өткенне соң көшірмелердің белгілі бір санын құрған соң, программалық вирусты б‰лдіру әрекетіне көшеді: - программамен ОЖ –ның жұмысын бұзады, қатты дискідегі ақпаратты жояды. Бұл процесті вирустік шабуыл деп атайды. Программалық вирус компьютерге иілгіш дискілерден, немесе интернеттен алынған тексерілмеген программаларды іске қосқанда енеді. «Іске қосу» деген сөзге ерекше көңіл аудару қажет. Вирус жұқтырған файлдарды көшіргенде компьютерге вирус жұпайды. Ж‰ктелетін вирустар – программалық вирустардың ж‰ктелетін вирустардан ерекшелігі тарату әдістерінің басқаша болуы. Олар програмалық файлдарды емес, магниттік тасушы иілгіш және қатты дискілер белгілі бір ж‰йелік аумақтарды бұзады. Сонымен бірге іске қосылып тұрған компьютерде олар уақытша жедел жадыда орналасады. Макровирустар. Вирустың бұл т‰рі макроклманданы орындауға арналған құралдары бар қолданбалы программалардағы құжаттарды б‰лдіреді. Мысалы, мұндай құжаттарға Місrоsоft Word (dos кеңейтуі бар) мәтіндік процессорының құжаттары жатады. Егер макрокоманданы орындалу м‰мкіндігі өшірілмесе, онда құжат файл ашқанда жұқтыру басталады. Шабуыл нәтижесі арқылы болуы м‰мкін, өте қауіпсіз еместей қалпына келтіруі қиын б‰лдіруге дейін апара алады. 138. Вирусқа қарсы программалар 1. Детекторлар программалары (McAfee Associates-тен Scan, Norton Antivirus және “Диалог-МГУ”-дан AVSP) бірнеше әйгілі вирустарды табу ‰шін қолданылады. 2. Флаги немесе доктор (Д.Н. Лозинскийдің Aids Test, “Диалог-МГУ”-дан AVSP-сы) дискілерді немесе бұзылған программаларды “жазады” (тазалайды), бұзылған программалардан вирус денесін “тістеп алу” арқылы программаларды вируспен бұзылмаған кездегідей бастапқы қалыпқа келтіреді. Фаг-программалар – зақымдалған программалардағы нақты вирусты өшірудің арнайы программалары. 3. Ревизор (тексеруші) программалар (“Диалог-наука”-дан Adinf+AdinfExt) – бірінші дискінің ж‰йелік аймақтары және программа к‰йі жайлы ақпараттарды есіне сақтап, содан кейін оны бастапқы к‰йімен салыстыра отырып тексереді. Олардың салыстыруында келіспеушіліктер болса, онда ол туралы пайдаланушыға хабарлайды. 4. Ревизор (тексеруші) докторлар – ревизорлар мен докторлардың қызметін атқарады, яғни программалар тек өзгерулерді ғана көріп қоймай, сонымен қатар ол өзгерулерді автоматты т‰рде бастапқы қалыпқа келтіруге бар жағдай жасайды. 5. Фильтр программалары (-D, FlueShot Plus) резидентті т‰рде компьютердің жедел жадысына орнатылады да көбею және қауіп төндіру ‰шін вирустар қолданатын операциялық ж‰йеге т‰сетін хабарламаларды жолдарынан ұстап алып ол туралы пайдаланушыларға хабарлайды. 6. Вакцина – программалары (немесе иммунизаторлар), дискілерді немесе программаларды оның жұмыс нәтижесінде көрінбейтіндей етіп модификациялайды, бірақ вирус оны, яғни вакцинацияланған программаны вирусталған екен деп т‰сінеді. 139. Мультимедиялық жүйелер. Мультимедия – компьютерде дыбысты,ақпаратты, тұрақты жəне қозғалыстағы бейнелерді көрсету үшін жинақталған технология. «Мультимедия» - екі жай сөзден тұратын күрделі сөз: «мульти» - көп, «медиа» - алып жүруші немесе тасымалдаушы. Осылайша, «мультимедия» те компьютерлік терминін «көптеген тасымалдаушылар» деп аударуға болады, яғни мультимедия ақпаратты (дыбыс, графика, анимация жəне т.б.) сақтаудың жəне көрсетудің көптеген амалдары дегенді білдіреді.Мультимедияның бағдарламалық жағы қолданбалы бағдарлама жəне мамандандырылған бағдарлама деп бөлінеді. Қолданбалы программа – 1) пайдаланушының қолданбалы мəселелерді шешуге арналған программасы; жұмыс істеуші адамның нақты тапсырмасын орындайтын дестелік файлдағы программа. Əдетте, кеңірек айтылса, бұған командалық процессордан басқа программалардың барлығы жатады; нақты мағынада айтылса, оған мəтіндік процессорды, мəліметтер базасын, электрондық кестені жəне т.б. жатқызуға болады; 2) нақты есепті шығару үшін қолданылатын программа. Мультимедиялық компьютердің аппараттық бөлігі Қоректендіру болгының корпусы · Жүйелік (аналық) тақша· Орталық процессор· Оперативті жад· Бейнеадаптер\· Монитор· Қатты дискіде жинақтауыш· Пернетақта· Тінтуір· CD-ROM дискжетегі · Иілгіш дискілердің дискжетегі · Дыбыстық карта Қосымша құрылғылары (көптеген елдерде қалыпты құрылғылар): · DVD дискжетегі · Модем · Телевизиялық тюнер Мультимедиялық компьютердің программалық бөлігі Операциялық жүйе – компьютердің барлық басты əрекеттерін (пернелер тақтасын, экранды, дискжетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған программа. DСI (Display Control Interface – дисплеймен басқаруинтерфейсі) – бұл дисплей драйверімен жұмыс атқаратын интерфейс. Бұл Microsoft жəне Intel фирмаларымен бірлесе отырып құрастырылған. DCI – сəйкес келетін драверлер компьютерлік ойындармен жəне толық экранды видеақпараттарды қосу туралы əртүрлі бағдарламалармен қолданылады жəне тікелей экрандық буферден ақпарттарды жоғалтуға мүмкіндік береді. 140. Мультимедияның аппараттық жəне программалық құралы. «мультимедиялық компьютер» дегеніміз – бұл мультимедиялық барлық қолданбалы программалар өзінің барлық м‰мкіндігін көрсете алатын компьютер т‰рі. Мультимедиялық компьютер көп нәрсені жасай білу керек: монитор экранында графикалық және бейне ақпараттарды, анимацияны көрсете білуі керек, дыбыстық , музыка, соның ішінде компакт-дискілердегі музыка с‰йемелдеуі жоғары деңгейде болуы шарт. Мультимедиялық компьютердің аппараттық бөлігі Әдетте, жинақталған «мультимедиялық компьютер» ұғымының құрамы ретінде мыналар т‰сінеді: • Қоректендіру болгының корпусы • Ж‰йелік (аналық) тақша • Орталық процессор -компьютер құрамына кіретін басқа да компоненттерді басқаратын компьютердің орталық элементі, ж‰регі мен миы. • Оперативті жад-процессорда орындалып жатқан программалар мен оларға қажетті мәліметтерді сақтайтын компьютердің жедел жады. Ол мәліметтерді оқу және жазу операцияларын орындайды, электрондық микросхемалардан тұрады, жұмыс істеу шапшаңдығы процессордың шапшаңдығымен шамалас. - • Бейнеадаптер - бейнекамера, бейнемагнитофон немесе кез келген басқа композитті сигнал көзінен алынатын бейнемәліметтерді дисплей экранына шығаруға м‰мкіндік беретін, компьютерлік графикамен және бейнемәліметтермен жұмыс істеуге арналған құрылғы • Монитор -бейнелерді экранға шығаруды жасақтайтын аспаптан (мыс., электрондық сәулелік трубкадан) және ішкі схемалардан тұратын құрылғы • Қатты дискіде жинақтауыш -Жедел жадымен салыстырғанда, қатқыл диск компьютердегі ақпаратты ұзақ уақытқа сақтауға арналған. Ақпарат бетінде магниттіжазушы головкілер ауысып тұратын бір немесе бірнеше дөңгелек қатпарлы магнитті пластиналарда сақталады. • Пернетақта • Тінтуір • CD-ROM дискжетегі • Иілгіш дискілердің дискжетегі • Дыбыстық карта -Мультимедиялық компьютер сапалы дыбысты шығаруға міндетті. Өзінен-өзі дыбыстық карталар дыбыс шығара алмайды. Сол себепті, дыбысты есту ‰шін дыбыстық карталарға колонкаларды қосу керек. Көптеген дыбыстық карталарда екі кіретін орын бар: сызықтық және микрофонға арналған; бір немесе екі кіру орны: колонкілерге және құлақшындарға. Қосымша құрылғылары (көптеген елдерде қалыпты құрылғылар): • DVD дискжетегі • Модем • Телевизиялық тюнер |