1. Апараттар, апаратты технологиялар жне апаратты процесстер туралы ым. "Апарат"
 Скачать 0.98 Mb.
|
|
1. Ақпараттар, ақпараттық технологиялар жəне ақпараттық процесстер туралы ұғым. "Ақпарат" термині "informatio" деген латын сөзінен шыққан, мағынасында мəлімет, түсініктеме, түсіндіру дегенді білдіреді. Бұл терминнің кең таралғанына қарамастан, ақпарат ұғымы ғылымдағы ең таласты ұғымдардың бірі болып отыр. Қазіргі кезде ғылым көпжақты ақпарат ұғымына тəн, бірыңғай қасиеттер мен заңдылықтарды табуға тырысуда, бірақ бұл ұғым көптеген жағдайларда адам іс-əрекетінің əртүрлі салаларында өзіндік сипатымен қалып қоюда жəне əртүрлі мағыналармен толығуда . Қатынаста ақпарат деп, қандай да біреуді қызықтырушы, кез келген мəліметтерді немесе мағұлыматтарды атайды. Мысалға, қандай да бір оқиғалар, нендей де бір əс-ірекеттер т.б. туралы. Ақпараттандыру — бұл халықтың тұрмыс салтының маңызды өзгерістерімен байланысты, күрделі əлеуметтік үрдіс. Ол көптеген бағыттарда, соның ішінде компьютерлік сауатсыздықты жоюда, жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану мəдениетін қалыптастыруда жəне т.б. қажырлы еңбекті қажет етеді."Ақпараттандыру" бұл мағынасында "бұрын белгісіз бір нəрсені хабарлауды" білдіреді; • техникада ақпарат деп, таңбалар мен белгілер формасында берілген хабарламаларды түсінеді; • кибернетикада ақпарат деп, білімнің бағдарлау, белсенді əрекет ету, басқару, яғни жүйелерді сақтау, жетілдіру, дамыту мақсатында қолданылатын бөлігін түсінеді. (Н. Винер). Ақпарат – ғылым теориясының негізін салушы, ақпараттарды тарату, қабылдау, түрлендіру жəне сақтауға байланысты үрдістерді зерттеуші америка ғалымы Клод Шеннон, - ақпаратты біздің біліміміздің бірнəрсе туралы алған анықталмағандығы тұрғысынан қарайды. Тағы бірнеше анықтамаларды келтірейік: • Ақпарат — бұл қоршаған ортаның объектілері жəне құбылыстары, олардың параметрлері, қасиеттері мен күйлері туралы, олардағы анықталмағандық дəрежесін, білімнің толық еместігін кемітетін мəліметтер (Н.В. Макарова); • Ақпарат —бұл энтропияны жоққа шығару (Леон Бриллюэн); • Ақпарат — бұлқұрылым күрделілігінің өлшемі (Моль); • Ақпарат — бұлəртүрліліктіңбейнеленуі (Урсул); • Ақпарат — бұлбейнелену үрдісініңмазмұны (Тузов); • Ақпарат — бұл таңдау ықтималдығы (Яглом). Адамдар хабарламалар түрінде ақпараттармен алмасады. Хабарлама — бұл ақпараттардың əңгімелер, мəтіндер, қимылдар, көзқарастар, бейнелеулер, сандық мəліметтер, сызбалар, кестелер жəне т.б. түріндегі формасы. Бір ғана ақпараттық хабарламаның өзі (газеттегі мақала, хабарландыру, хат, жеделхат, анықтама, əңгіме, сызба, радиотаралым жəне т.б.) əртүрлі адамдар үшін – олардың алдыңғы білімдеріне, бұл хабарламаны түсіну деңгейі мен оған қызығушылығына байланысты əртүрлі мөлшердегі ақпараттар мазмұнына ие болуы мүмкін. ЭЕМ-нің техникалық мүмкіндіктерін пайдаланып, ақ-ты жинақтау, өңдеу ж(е оны пайдаланушыларға жеткізіп беру тәсілдерін ақ-тық тех-я д(а. Ал жаңа ақ-тық тех-лар д(з – компьютер жадында бумаларда сақталған әртүрлі архивтер мен кітапханалардағы информацияларды жинақтауға, біріктіріп сақтауға, керектілерін жылдам іздеп табуға болатын әртүрлі мәліметтер базасы мен ақ-тық жүйелерді ұйымдастыру тех-сы. Жаңа ақ-тық тех-лардың дамуын ЭЕМ желілеріне негізделген электрондық поштасыз, байланыс желілері мен ақ-тық «комуникацияларсыз» көзге елестету мүмкін емес. Ақ-қ тех-я құралдарына мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер, мәліметер базасын басқару жүйелері, баспа жүйелері, т.б. жатады Қазіргі кезеңде "ақпараттық технология" термині ақпараттарды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданылады. Ақпаратты технологиялар барлық есептегіш техникалар мен байланыс техникаларын жəне ішінара, — тұрмыстық электрониканы, телекөріністер мен радиотаратуды қамтиды. Олар өндірісте, саудада, басқаруда,банктік жүйеде, білім беруде, денсалық сақтауда, медицина мен ғылымда, көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, əртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы əйелдерге қызмет етеді. Дамыған елдердің халқы ақпараттық технологияларды жетілдірудің қымбат жəне қиын, алайда маңызды екендігін сезінеді . Қазіргі уақытта ірі масштаптағы ақпараттық-технологиялық жүйелерді құру экономикалық тұрғыдан мүмкін болып отыр, бұл оларды дайындауға бағытталған ұлттық зерттеу жəне білім беру бағдарламаларының пайда болуына негіз жасайды. Ақпараттандырудың мақсаты — адамдар еңбегінің өнімділігін арттыру мен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту. Ақ-тық процестер – адамдар арасында, тірі организмдерд, техикалық құрылғыларда ж(е қоғамдық өмірде информацияны жеткізу, жинақтау ж(е түрлендіру процестері. Көп салалы халық шаруашылығының күн санап өркендеуіне байланысты түрлі ақ-ты жинастыру, өғдеу, сақтау ж(е оларды тұтынушыларға тез жеткізіп беру процестері яғни ақ-тық процестер үлкен көлемді әрі маңызды жұмыстардың бірі болып отыр. Осындай жұмыстарға ЭЕМ-ді пайдалану оларды орындадың шапшандығын күрт арттыруға мүмкіндік туғызуда. 2. Ақпарат түрлері және касиеттері "Ақпарат" термині "informatio" деген латын сөзінен шыққан, мағынасында мəлімет, түсініктеме, түсіндіру дегенді білдіреді. Бұл терминнің кең таралғанына қарамастан, ақпарат ұғымы ғылымдағы ең таласты ұғымдардың бірі болып отыр. Қазіргі кезде ғылым көпжақты ақпарат ұғымына тəн, бірыңғай қасиеттер мен заңдылықтарды табуға тырысуда, бірақ бұл ұғым көптеген жағдайларда адам іс-əрекетінің əртүрлі салаларында өзіндік сипатымен қалып қоюда жəне əртүрлі мағыналармен толығуда. Қатынаста ақпарат деп, қандай да біреуді қызықтырушы, кез келген мəліметтерді немесе мағұлыматтарды атайды. Мысалға, қандай да бір оқиғалар, нендей де бір əс-ірекеттер т.б. туралы. Сонымен қатар ақпарат мына түрлерде болуы мүмкін: • мəтіндер, суреттер, сызбалар, фотосуреттер; • жарық немесе дыбыс сигналдары; • радиотолқындар; • электрлік жəне нервтік импульстер; • магниттік жазбалар; • ымдар мен қимылдар; • иістер мен дəм сезінулер; • ағзалардың белгілері мен қасиеттері ұрпақтарға беріліп отыратын хромосомдар жəне т.б. Ақпараттардың байланыс каналдары арқылы берілуі көбінесе кедергілердің болуымен қабаттаса жүреді, олар ақпараттардың бұзылуы мен жоғалуына соқтырады. Ал енді ақпараттын қасиеттеріне тоқталсақ: Өңдеу ақпараттармен орындалатын операциялардың негізгілерінің бірі, жəне ақпараттар көлемін үлкейту мен түрлендіріудің басты құралы болып табылады. Ақпараттарды өңдеу құралдары — бұл адамзат жасаған барлық қондырғылар мен жүйелер , жəне ең бірінші кезекте, компьютер — ақпараттарды өңдеуге арналған əмбебап машина. Компьютерлер ақпараттарды бірнеше алгоритмдерді орындау жолымен өңдейді. Қазіргі кезеңде "ақпараттық технология" термині ақпараттарды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданылады. Ақпаратты технологиялар барлық есептегіш техникалар мен байланыс техникаларын жəне ішінара, — тұрмыстық электрониканы, телекөріністер мен радиотаратуды қамтиды. Олар өндірісте, саудада, басқаруда,банктік жүйеде, білім беруде, денсалық сақтауда, медицина мен ғылымда, көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, əртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы əйелдерге қызмет етеді. Дамыған елдердің халқы ақпараттық технологияларды жетілдірудің қымбат жəне қиын, алайда маңызды екендігін сезінеді . Қазіргі уақытта ірі масштаптағы ақпараттық-технологиялық жүйелерді құру экономикалық тұрғыдан мүмкін болып отыр, бұл оларды дайындауға бағытталған ұлттық зерттеу жəне білім беру бағдарламаларының пайда болуына негіз жасайды. Ақпараттандырудың мақсаты — адамдар еңбегінің өнімділігін арттыру мен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту. Сонымен катар акпарат түрлерінің өзіндік қасиеттері бар. Акпарат касиеттерін үш аспектіде карастыруга болады.
Ақпараттың қасиеттерін былайда анықтауға болады:
3. Берілгендер ж(е білім ЭЕМ-ді компьютер деп, автоматты құрылғының н(е адамның өңдеуіне бейімделіп қолайлы дайындалған сандық, символдық, мәтіндік т.б. ақ-ты деректер н(е берілгендер д(а. Оның түрлері те көп: Scientific and Technical Networ, Zentralblatt Math, Astrophysics Data System, ABC-CLIO, SPIRES, ArXiy, Jahrbuch Datebase, Sedna. Осындай мәліметтердің берілген базасының атқаратын қызметтері де әртүрлі болады. Ал білім базасы редакторының көмегімен сарапшы осы мәнді саладағы маман білімін толықтырады. Сарапшылар жүйесін құрған кезде жұмысына қажетті мәләметтер мен білім базасын толтыру базасы көп еңбек сіңіруді талап еткен ж(е қалыптасуы қиын кезең б(т. Білім базасына бірнеше ондаған мың ережелер болуы мүмкін. Мұндай білім базаларын құру үшін сарапшыларға білім бойынша инженерлер, котологтар көмек көрсетеді. Білім базасы д(з – жарияланымдардан алынған осы мәнді сала бойынша, сондай-ақ сарапшылық жүйемен өзара әрекеттесетін процесінде эксперт енгізген білімнің жиынтығы. ББ-ның негізгі элементі ЖИ жұмыс істеуі тиіс пәндік сала туралы білім болып табылады. Білім- сипатталатын проблема туралы хабардар болудың белгілі бір деңгейіне сәйкес келетін, бір тұтас сипаттама құратын мәліметтердің жиынтығы. Білімдердің мәліметтерден айырмашылығына келетін болсақ, мәліметтер тек уақыттың сол өту сәтіндегі объектілердің немесе объектілер тобының нақты жай күйін ғана сипаттайды, ал білім мәліметтерден басқа, осы мәліметтерді қалай операциялауға болатындығы туралы мағлұматтарды құрайды. Білім семантикалық көзқарас тұрғысынан фактілерге және эвристикаларға бөлінеді. Фактілер, әдетте, жағдайдың пәндік саласы шеңберінде орныққанды көрсетеді, ал эвристика пәндік саланың сарапшыларының түйсігіне және тәжірибесіне негізделеді. Сипаттаудың жинақтау дәрежесі бойынша білім мына төмендегіше бөлінеді:
Терең ұғым базасына ену жүйені неғұрлым икемді әрі бейімделгіш етуге мүмкіндік береді, өйткені, терең білім бастапқы қарапайым ұғымдарды жобалаушының немесе сарапшының жинақтау нәтижесі болып табылады. Құбылыстардың көріну дәрежесі бойынша білім төмендегідей болып бөлінеді:
Білім сипаттау нысаны бойынша төмендегіше бөлінеді
Деклартивті білім объектілерге, объектілердің тобына және қатынастарға бөлінеді Объект- бұл өзінің мәні берілетін факт. Объектілнр тобы- бұл объект –фактілердің нақты жиынтығы біріктірілетін атау. 4. Ақ-тық ресурстар Ақ-әртүрлі объектіерден, процестерден шығатын мәліметтер жиыны (ақ-қ ресурстар). Ал ақ-қ ресурстар д(з басқару функцияларынын іске асырып нысан жөнінде ақ-ды алуды, беруді ж(е өңдеуді ұйымдастыратын жүйе. Яғни адамзат жасаған барлық қондырғылар мен жүйелер ж(е ең бірінші кезекте, компьютер – ақ-тарды өңдеуге арналған әмбебабты қасиеті бар жүйе болып табылады. Ақ-тық ресурстар ақ-тық технологиялармен тығыз байланысты болады. Қазіргі кезде ақпараттық технология термині ақ-ты өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданады. Ақ-тық рес-тар өндірісте, саудада, басқаруда, банктік жүйеде, білім беруде, денсаулық сақтауда, мед-на мен ғылымда көлікпен байланыста, ауыл шаруашылығында, әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, яғни ақ-тық рес-дың негізгі мақсаты – адам еңбегінің өнімділігін арттырумен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту б(т. Сонымен қатар ақ-қ рес-тардың тағы бірегей қасиеті бар – ол қарқынды пайдаланғаннан кемімейді. Осыған қоса, пайдалану процесінде олар қателерінен құтылып өз параметрлерін анықтай отырып ұдайы дамытылады ж(е жетілдіріледі. 5. Қоғамды ақпараттандыру Қоғамды ақпаратандыру дегеніміз-ғылыми тех-лық прогресс.Жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды етуінің нәтижесі,яғни адам өміріне әс-әрекеттің интеллектуалды түрлерінің жан-жақты әсер етуі мен рөлінің жоғарылауына байланысты обьективті үрдіс.Білім берудің кез-келген саласында «электрондық курстарды» пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай,логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасады. Біз өмір сүріп отырған ғасырда-автомобиль,электр,авиация,атом энергиясы сияқты,косманавтика,электрондық техника сияқты-ғылымның,тех-ның және жаңа тех-ның бұрын болмаған жылдамдықпен дамуына тең.Мысалы,кітап басып шығаруды ойлап тапқаннан (15 ғ. ортасы) радио қабылдағышқа (1895)дейін 440 жылға жуық,ал радио мен теледидар арасында отыз жылдай уақыт өткен.Алғашқы транзистор мен интегралдық схеманың арасындағы уақыт небары бес жыл болды. Жетінші ғасырдан бастап ғылыми ақпарат жинау саласында ақпарат көлемі,шамамен әрбір он он бес жыл сайын екі есе көбейіп отырды.Сондықтан адамзаттың тіршілік әрекетінің кез келген саласындағы ақпараттың тасқынды ағымы оның ең маңызды проблемаларының бірі болып табылады. Мысалы,есеп бойынша,қазіргі кезде,әр маман өз қызметі саласындағы барлық жаңалықты қадағалап біліп отыруы үшін жұмыс уақытының 80%-не дейін жұмсауы керек.Ақпарат көздері мен пайдаланушыларының әр-түрлілігі оның әр алуан символдық,мәтіндік және графикалық тәсілдерімен б.т 6. Ақпаратты тех-ды қолдану ауқымы. Қазіргі кезеңде «ақп-тық тех-ия» термині ақп-ды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты олданылады.Ақп-ты тех-лар барлық есептегіш тех-лар мен байланыс тех-ры және ішінара тұрмыстық электрониканы,телекөріністер мен адиотаратуратуды зерттейді. Олар өндірісте,саудада,басқаруда,банктік жүйеде,денсаулық сақтауда,медицина мен ғылымда көлік және байланыста,ауыл шаруашылығында,әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады.Әртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы әйелдерге қызмет етеді.Дамыған елдердің халқы ақп-ық тех-ды жетілдірудің қымбат ету және қиын,алайда маңызды екендігін сезінеді.Ақпараттандырудың мақсаты-адамдар еңбегінің өнімділігін арттыру мен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту. Ақп-ру –бұл халықтың тұрмыс салтының маңызды өзгерістерімен байланысты,күрделі әлеуметтік үрдіс.Ол көптеген бағыттырда соның ішінде компьютерлік сауатсыздықты жоюда,жаңа ақп–тық тех–ды пайдалану мәдениетін қалыптастыруда және т.б. қаржылы еңбекті қажет етеді.Ақп–ру бұл мағынасында «бұрын белгісіз бір нәрсені хабарлауды» білдіреді. Сондай-ақ ақп-тық тех-лар дегеніміз-ЭЕМ жадындағы сақталған картотекадағы,катологтардағы,әр түрлі архивтер мен кітапханалардағы информацияларды жинақтауға,біріктіріп сақтауға,керектілерін жылдам іздеп табуға болатын әр түрлі мәліметтер базасы мен информациялық жүйелер.Жаңа ақп-тық тех-дың дамуы ЭЕМ желілеріне негізделген электрондық поштасыз,байланыс желідері мен информациялық коммуникацияларсыз көзге елестету мүмкін емес.Қоғамымызды дербес компьютерлермен,ЭЕМ желілерімен,информациялық қорлармен толық қамтамасыз етсек информацияны пайдалану,алу және тарату істерін ұйымдастыру жаңа сатыға көтеріледі. Олар бұған дейінгі қолданылған «қағаздағы информацияны алумен таратуды толықтыра отырып,қоғамымызды ақп-ру процестерін арттыра түседі.Жаңа информациялық тех-ды жан-жақтылығын дұрыс түсіну үшін «тех-ия»ұғымының мәнін ашып алу керек.Қоғамдық дамудың алғашы кезеңдерінде «тех-ия»деп белгілі бір бұйымдарды жасау кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын еді. Өндірістің күрделіленуі,оны механикаландыру мен автоматтандыру тех-ия ұғымын машиналар,механизмдер құрал-саймандар және т.б өндіруді ұйымдастыру тәсілдері мен оған керек тех-лық жабдықтар жиыны ретінде қабылдауды қалыптастырады. 7. Ақпаратық процестер:ақпаратты қабылдау жіберу,түрлендіру және қолдану. Ақп–ты прцесстер –әртүрлі обьетілердің жүзеге асу мақсатынан шығатын мәліметтер жиыны. Ал,ақпарат–адамның өзіне қарағанда әлдеқайда көне құбылыс табиғат әлдеқашан өсімдіктер мен тірі организмдерде жұмбақталған(кодталған) ақп–ты өзінің даму барысында беріп отырған.Ал,жануарлар мен құстардың тілі ақп-қа қандай бай!Адамдар өздерінің алғашқы қадамдарынан бастап-ақ ақпарат беру мен сақтаудың,яғни оны қабылдау мен жіберудің жаңа құралдарын іздеуде және табуда. Адамнның ақпаратты алу, өңдеу, сақтау, жинау және оны жеткізу процестерімен байланысқан әрекетін ақпараттық қызмет деп атаймыз. Мыңдаға жылдар бойы адамдар тіршілік қамы үшін материалдық объектілермен тығыз байланысып келеді. Тас балтадан бастап бірінші бу машинасына, электр маторға, токар станогына дейінгі барлық еңбек құралдарын жасау – затты өңдеуге, энергияны пайдалануға және оны түрлендіруге байланысты болды. Сонымен қатар, адамзат алдында қоғамды, жеке адамдар тобын басқару мәселелерін шешіп, ақпаратты, тәжірибені, білімді жинау ж(е жеткізу міндеттері тұрды. Адамның ақпаратты түрлендіруге, жинауға, оны жүйелеуге байланысты әрекеттеріне қажеттілік туып, тек ақпараттық қызметпен шұғылданатын адамдар тобы пайда болды. Сонымен қатар кейінірек қоғамның, ғылыми-тех-лық прогрестің даму барысында адамзат ақпаратты жинау, сақтау және жеткізудің жаңа құралдары мен әдістерін ойлап тапты. Қоғам дамыған сайын жоспорлау ж(е өндіріс пен халық шаруашылығын басқару мәселелерін шешуге қажетті ақ-ң көлемі де үнемі де ұлғая түсті. |