ігпб шпоры. ИГПБ 2 СЕМ ШПОРЫ. 2 семестр Государственный строй Речи Посполитой
 Скачать 166.59 Kb.
|
|
Юридические предпосылки и последствия восстания 1794 года. Третий территориальный раздел Речи Посполитой. После 2 раздела Речи Посполитой наиболее активные слои общества начали поиск путей спасения своего государства. Радикально настроенные граждане решили добиться этой цели путем восстания. Его руководителем был избран наследник древнего белорусского рода - Андрей Костюшко. Была объявлена цель восстания - восстановление Речи Посполитой в границах 1772 года и продолжение реформ. .На территории Великого княжества Литовского восстание началось 16 апреля 1794 года. В ходе подавления восстания государства-участники борьбы с восставшими начали соперничество за оставшуюся часть Речи Посполитой. 13 октября 1795 года была подписана конвенция между Австрией, Пруссией и Россией об окончательном разделе Речи Посполитой. К России по этому разделу отошли западнобелорусские земли, за исключением Белостокской области, которая до 1807 года оставалась под властью Пруссии, часть литовских и украинских земель. Пруссии достались польские земли с Варшавой, Австрии - польские земли с центром в Кракове. В очередной раз Речь Посполитая стала жертвой в первую очередь предательства своей политической элиты, так как сразу поле 3 раздела, 25 ноября 1795 года, от престола отрекся Август. Административно-территориальное деление отечественных земель в составе Российской империи. На Беларусі з 1777 г. былі распаўсюджаны агульнарасійскія адміністратыўныя органы кіравання і расійская сістэма адміністратыўнага падзелу. Канчаткова яна аформілася пасля губернскіх рэформ 1796 і 1801 гг. – былі ўтвораны Літоўскае (пасля Віленскае) генерал-губернатарства (Віленская, Мінская і Гродзенская губерні) і Беларускае генерал-губернатарства (Віцебская, Магілёўская і Смаленская губерні). Губерніі былі падзелены на паветы. Кіруючыя пасады займалі прысланыя з расійскіх губерній чыноўнікі. Але другарадныя пасады ў губернска-павятовай адміністрацыі маглі займаць прадстаўнікі мясцовага дваранства. Відавочнасць пераёмнасці ўлады стварыла захаванне дзейнасці тых палажэнняў Статута 1588 г., якія не супярэчылі расійскаму заканадаўству. Беларуская шляхта атрымала ад расійскіх улад роўныя правы з расійскім дваранствам і абяцанне захаваць зямельную маёмасць. Галоўнае патрабаванне – прынесці прысягу на вернасць. Шляхта страціла права на канфедэрацыі, на прыватнае войска, на ўдзел у Сеймавых паседжаннях – але атрымала права выбіраць членаў губернскіх і павятовых судоў, а так сама атрымліваць займы ў цэнтральных банках Расіі і права займацца вінакурэннем. Пасля трэцяга падзелу пераважная большасць шляхты прысягнула Кацырыне II. Толькі найбольш радыкальная шляхта пакінула новыя межы імперыі, галоўным чынам гэта былі ўдзельнікі паўстання пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі. Так, да 1800 г. канфіскавана было толькі 26 маёнткаў (каля 38.000 сялян) па ўсёй Беларусі. Урад захаваў канфесійную сітуацыю, якая склалася ў межах былой Рэчы Паспалітай. Таму каталіцкай шляхце і духавенству падстаў для недавольства створана не было. Захаваўся і ордэн езуітаў, забаронены ў Еўропе згодна рашэнню папы – Кацярына II шукала падтрымкі ўплывовай рэлігійнай арганізацыі. У 1773 г. у Магілёве была заснавана Беларуская каталіцкая епархія, якая ў 1782 г. пераўтварылася ў архібіскупства. Гэта было зроблена, каб перапыніць умяшальніцтва ў рэлігійныя справы з-за межаў імперыі. У гэтым жа рэчышчы каталіцкія манастыры былі выведзены з падпарадкавання замежным генералам і перададзены епархіальным біскупам (1795 г.). У 1798 г. на беларускіх землях было ўтворана тры каталіцкія епархіі (з шасці расійскіх). Улады пільна сачылі за каталіцкім духавенствам – але значных перашкод у звычайнай дзейнасці не чынілі. Адносіны паміж канфесіямі былі складанымі – з-за пераходу вернікаў з адной канфесіі ў другую. Афіцыйна гэта забаранялася, завыключэннем перахода ў праваслаўе. Так, у красавіку 1794 г. быў выдадзены аб пераводзе ўніятаў у праваслаўе, так званым “уз’яднанні”. Дзякуючы адміністратыўнаму націску ўз’ядналася каля 1.500.000 чалавек з Усходней Беларусі і Ўкраіны. Але справа не была даведзена да канца, нават частка вернікаў вярнулася да ўніі. Адначасова назіралісяпрыклады пераводу ўніятаў у каталіцкую веру, асабліва пашыраныя ў заходніх рэгіёнах Беларусі. Гэта рабілася як памешчыкамі, так і ў выніку падманнай агітацыі ксяндзоў. Беларускія сяляне з’яўляліся галоўным падатковым саслоўем. Адразу пасля далучэння ім была зроблена значная палёгка, але праз некалькі год падушны падатак быў уведзены ў поўным аб’ёме. Дзяржаўныя падаткі збіраліся на Беларусі серабром (да 1811 г.), у той час як рускія сяляне плацілі асігнацыямі, курс якіх да сярэбраных грошаў быў у некалькі разоў меншы. Да того, у дачыненні сялян уводзілася рэкруцкая павіннасць, невядомая ў Рэчы Паспалітай. Што тычыцца гарадоў, то трэба адзначыць скасаванне магдэбурскага права. Частка гарадоў і мястэчак атрымалі правы згодна даравальнай граматы гарадам Расійскай імперыі 1785 г. Жыхары іншых мястэчак пераводзіліся ў разрад сялян і маглі быць падараваныя прыватным уладальнікам. Адначасова ўрад адмяніў уладу феадалаў над гарадамі і паступова выкупаў населеныя пункты з прыватных рук. На гараджан, як і на сялян, пашыралася рэкруцкая павіннасць. Для яўрэйскага насельніцтва вызначалася “мяжа аседласці”, у якую ўваходзілі беларускія і частка ўкраінскіх губерняў. Ім дазвалялася жыць толькі ў гарадах гэтых губерній, займацца толькі рамёствамі і гандлем, забаранялася займацца земляробствам. Яўрэі атрымалі права запісвацца ў мяшчанскае ці купецкае саслоўі пры ўмове спагнання з іх двайных дзяржаўных падаткаў. Гэты закон на доўгі час абумовіў спецыфіку развіцця гарадоў Беларусі, яе прамысловасці, а так сама і грамадска-палітычныя адметнасці беларускага рэгіёну, асабліва ў канцы XIX – пачатку XX стст. Далучэнне да Расіі спачатку значна паўплывала на паскарэнне эканамічнага развіцця Беларусі. Былі акрэслены напрамкі гаспадарчай спецыялізацыі рэгіёну як часткі гаспадарчага комплексу імперыі. Попыт на сельскагаспадарчую прадукцыю паспрыяў павялічэнню пасяўных плошчаў, асабліва пад тэхнічныя культуры. Пашыраліся гандлёвыя сувязі і развівалася мануфактурная прамысловасць. У выніку далучэння беларускіх зямель да Расійскай імперыі тут пашырылася і замацавалася прыгонніцтва, паскорылася эканамічнае развіццё, а палітычнае і культурнае жыццё пераарыентавалася ў усходнім накірунку. - C 1772 г. 2 губернии – Псковская (5 провинций) и Могилевская (4 провинции). - С 1776 г. 2 губернии – Полоцкая (11 уездов) и Могилевская (12 уездов). - С 1793 г. 3 губернии – Белорусская, Минская и Литовская. - С 1795 г. 5 губерний – Полоцкая, Могилевская, Минская, Слонимская, Виленская. - С 1796 г. 3 губернии – Полоцкая (11 уездов), Могилевская (12 уездов), Минская (13 уездов). - С 1801 г. 5 губерний – Витебская, Могилевская, Минская, Гродненская, Виленская (просуществовали до революции 1917 г.). Система местных органов власти в западных губерниях Российской империи во второй половине XVIII в. – первой половине XIX века. Генерал-губернатор – высшая государственная власть на подведомственной ему территории. Ему были подчинены все учреждения и должностные лица. В своей деятельности он руководствовался указами императора, законом "Учреждения для управления губерний Всероссийской империи", а также предписаниями Сената. В его ведении была полиция. При генерал–губернаторе для ведения делопроизводства учреждалась канцелярия во главе с правителем. Кроме него в нее входили 2 старших и 3 младших секретаря, переводчик, казначей, журналист, архивариус, 12 помощников секретарей. Также при генерал – губернаторах состояли чиновники для особых поручений и адъютанты. Делопроизводство велось на польском и русском языках. Непосредственное управление губерниями находилось в руках губернаторов, назначаемых императором, а с 1801 г. – Правительствующим Сенатом. В его подчинении находились коллегиальные органы - Казенная палата, Приказ общественного призрения, Врачебная управа и др., а также должностные лица – губернский землемер, губернский доктор, земский исправник и др. Когда губернатор выезжал за пределы губернии, его наместником был вице – губернатор. Приказ общественного призрения – ведал вопросами благотворительности, здравоохранения, образования. Казенная палата – текущие финансовые вопросы. Ей подчинялось уездное казначейство. В повете (уезде) не было единого органа управления, а был лишь полицейский орган – нижний земский суд во главе с земским исправником. Если в центральных губерниях России земский исправник избирался из дворян, то в Беларуси царское правительство не решилось на это. Во всех пяти губерниях Беларуси земский исправник назначался Сенатом по представлению министра внутренних дел. Земский исправник каждые 2 недели обязан был посылать рапорт губернатору о состоянии дел в уезде. Все коллегиальные органы и должностные лица уездов обязаны были посылать соответствующие сведения в губернское правление, которое их обобщало и делало справку о состоянии дел за месяц, после чего посылало ее генерал – губернатору. Губернское правление – чисто бюрократический орган при губернаторе, насчитывающий более 2000 чиновников, ведших все делопроизводство в губернии. В городах главными органами были городское правление во главе с городничим и городовой магистрат. Городское правление осуществляло полицейские функции. Позже составлялись штаты полиции для каждого конкретного города Беларуси. Город делился на две части, в каждую из которых направлялось по одному частному приставу и одному квартальному надзирателю. Каждая часть города делилась на столько отделений, сколько было необходимо ночных сторожей, которых назначали поочередно от домов каждого отделения. Так было до полицейской реформы 1862 г., по которой городская полиция была объединена с уездной в одно полицейское управление во главе с полицмейстером. Судебные учреждения и право в западных губерниях Российской империи во второй половине XVIII – первой половине XIX вв. Вышэйшымі судамі ў заходніх губернях былі галоўныя суды, падзеленыя на два дэпартаменты — крымінальных і грамадзянскіх спраў. Членамі і засядацелямі суда маглі быць толькі шляхціцы, якія выбіраліся на павятовых шляхецкіх сходах тэрмінам адпаведна на тры і адзін год. Галоўны суд, як правіла, выконваў свае функцыі ў якасьці апеляцыйнага суда па скаргах на пастановы замкавага (гродскага), земскага і падкаморскага судоў. Ён таксама разглядаў некаторыя справы па першай інстанцыі. Апеляцыі на рашэнні галоўных судоў падаваліся ў Сенат. У губернях Беларусі працягваў існаваць і так званы маршалкаўскі камісарскі межавы суд:рашэннем Галоўнага суда фарміравалася камісія для разгляду скаргаў на прыгаворы падкаморскага суда па зямельных спрэчках. Маршалкаўскі камісарскі суд складаўся з павятовага маршалка (прадвадзіцеля дваранства) і некалькіх членаў, якія выбіраліся бакамі па ўзаемнай згодзе. Асноўным тыпова саслоўным шляхецкім судом першай інстанцыі заставаўся земскі павятовы суд. У яго ўваходзілі суддзя, два падсудкі і пісар, якія выбіраліся шляхтай на тры гады. У яго кампетэнцыі знаходзіліся ўсе крымінальныя справы, за выключэннем тых, якія ўваходзілі ў сферу дзейнасці Галоўнага і замкавага судоў. Земскі павятовы суд разглядаў і некаторыя грамадзянскія справы. Апеляцыі на рашэнні земскага шляхецкага суда падаваліся ў Галоўны суд на працягу шасці тыдняў. Пры разглядзе некаторых крымінальных спраў павятовым земскім судам прадпісвалася карыстацца нараўне з нормамі Статута Вялікага княства Літоўскага і агульнымі законамі Расійскай імперыі. Усе справы аб зямельных спрэчках знаходзіліся ў кампетэнцыі падкаморскага суда. Справы ў гэтым судзе разглядаў адзін суддзя-падкаморый непасрэдна на спрэчным мельным участку. Рашэнне прыводзілася ў выкананне праз вызначэнне мяжы ўчастка. У дапамогу падкаморыю выбіраўся адзін каморнік (землямер), які ў выпадку адсутнасці падкаморыя сам разглядаў справу падкаморскага суда і выносіў рашэнне. Апеляцыі на рашэнні падкаморскага суда падаваліся ў Галоўны суд. Акрамя названых судовых устаноў у першай трэці X ст. у заходніх губернях (Віленскай і Гродзенскай) працавалі замкавыя (гродскія) суды. Іх членамі былі замкавы суддзя, падсудак і пісар. Усе яны зацвярджаліся на пасады генерал-губернатарам або губернатарам. Пасяджэнні замкавага суда праходзілі штомесячна на працягу двух тыдняў. Замкавы суд разглядаў у асноўным крымінальныя справы. Апеляцыі на рашэнні замкавага суда падаваліся ў Галоўны суд. Разам з судовай дзейнасцю замкавы суд выконваў і шэраг адміністрацыйных функцый. Судовая дзейнасць гарадскога магістратабыла даволі абмежаванай. Ён разглядаў нязначныя грамадзянскія пытанни (выгнанні пазыкі па вэксалю, аб прыналежнасці зямельнага ўчастка і г. д.) і крымінальныя (аб пабоях, знявазе, самаўпраўстве і інш.) справы. Пасля няўдалага паўстання 1830—1831 гг. на Беларусі пачалася ліквідацыя старой судовай сістэмы і яе уніфікацыя. У 1831 г. замест галоўных судоў у губернях былі створаны палаты крымінальнага і грамадзянскага судоў, земскія і замкавыя суды ператвораны ў павятовыя, усё судаводства пераведзена на рускую мову. Нагляд за дзейнасцю мясцовых судоў выконвалі генерал-губернатары і губернатары, якія мелі права адмяняць іх пастановы. Вышэйшай касацыйнай інстанцыяй для ўсіх судоў стаў Сенат. У канцы XVIII — першай трэці XIX ст. на тэрыторыі заходніх губерняў галоўнай крыніцай права заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. Суды, якія дзейнічалі на Беларусі ў гэты перыяд, выкарыстоўвалі нормы як Статута, так і агульнаімперскага права. Аднак у 1831 г. прымяненне першага было скасавана ў Віцебскай і Магілёўскай, а ў 1840 г. — у Віленскай, Гро-дзенскай і Мінскай губернях. Варта памятаць, што адмена Статута 1588 г. азначала прыпыненне дзеяння той часткі мясцовага права, якая да гэтага часу ўжывалася толькі на тэрыторыі Беларусі. Што тычыцца значнай часткі норм канстытуцыйнага і некаторых іншых галін права, то з часу ўваходжання беларускіх губерняў у склад Расіі яны фактычна не дзейнічалі, хаця пэўнага заканадаўчага акта, адмяніўшага такія нормы, выдадзена не было. У 1826 г. пад кіраўніцтвам М.М. Сперанскага пачалася праца па падрыхтоўцы Зводу законаў Расійскай імперыі. У гэты ж час было прынята рашэнне пачаць падрыхтоўку Звода мясцовых законаў заходніх губерняў, які меркавалася ўключыць у агульны Звод законаў Расійскай імперыі. Яго падрыхтоўкай кіраваў вядомы беларускі вучоны-юрыст I. Даніловіч. У структурных адносінах праект Зводу мясцовых законаў распадаўся на тры часткі. У першай разглядалася прававое становішча розных катэгорый насельніцтва (шляхты, духавенства, сялянства і мяшчанства). Другая частка была прысвечана шлюбна-сямейнаму і грамадзянскамў праву. У галіне сямейнага права ўплыў мясцовых норм права найбольш бачны ў адносінах атрымання спадчыны, парадку і ўмоў заключэння шлюбаў паміж асобамі каталіцкай веры, а ў сферы грамадзянскага права — у адносінах да сервітутаў, некаторых інстытутаў абавязацельнага права. Больш за ўсё ўплыў мясцовага права адчуваецца ў трэцяй частцы Зводу мясцовых законаў, дзе выкладзены судовы дад і судаводства па пэўнай катэгорыі грамадзянскіх спраў (актаратавы працэс). Былі спрошчаныя правілы падсуднасці па грамадзянскіх справах, істотна адрозніваўся парадак іх разгляду на судовым пасяджэнні і выканання і абскарджання судовых рашэнняў. Такім чынам, можна зрабіць выснову, што праект Зводу мясцовых законаў заходніх губерняў — апошняя найбольш значная сістэматызацыя мясцовага права, у якой спалучаліся рысы мясцовага і агульнарасійскага права. Праца па падрыхтоўцы Зводу мясцовых законаў у асноўным была завершана ў 1834 г., але па некаторых раздзелах вялася яшчэ да 1837 г. Аднак гэты Звод не быў уведзены ў дзеянне як асобны закон, а ў агульнаімперскі Звод законаў былі ўключаны толькі яго асобныя нормы. Прычынай гэтага стала тое, што пасля паўстання 1830—1831 гг. царскі ўрад перайшоў ад палітыкі лавіравання да прамога выкаранення праяўленняў нацыянальна-вызваленчага руху ў рэгіёнах, якія былі далучаны да Расіі ў выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай. У дзяржаўна-прававой сферы гэта выявілася ў скасаванні апошніх рэшткаў судовай, адміністрацыйнай і прававой аўтаноміі заходніх губерняў. На тэрыторыі Беларусі былі ўведзены адміністрацыйная і судовая сістэмы, аналагічныя адпаведным сістэмам Расійскай імперыі. Сословная политика царизма в западных губерниях Российской империи во второй половине XVIII – первой половине XIX вв. Саслоўная палітыка, якая праводзілася на тэрыторыі Беларусі, была накіравана на ўмацаванне пазіцый Расіі, і яна ўлічвала гістарычныя асаблівасці, якія склаліся на працягу стагодзяў. Наглядалася значная розніца ў прававым статусе дваранства ў Расіі і Беларусі. Так, у Расіі не было сацыяльнай групы, адпаведнай беларускай дробнай шляхце, якая часам набліжалася да становішча селяніна-аднадворца. Працэнт дваранскага саслоўя ў Расіі быў намнога ніжэй, чым у Беларусі. Збяднелыя дваране ў Расіі гублялі свае прывілеі і пераходзілі на дзяржаўную ваенную або грамадзянскую службу. На Беларусі збяднелая шляхта фармальна не адрознівалася ад магнатаў і юрыдычна мела з імі аднолькавыя правы. У былой Рэчы Паспалітай шляхта не прывыкла да бясспрэчнага паслухмянства дзяржаўнай уладзе. Традыцыя гэта ўзыходзіла да эпохі «залатых вольнасцей шляхецкіх». У Расіі, дзе існавала неабмежаваная манархія, традыцыі палітычнага жыцця былі іншыя. Таму палітыка расійскага ўрада ў адносінах да дваранства Беларусі яшчэ з канца ХVIII ст. вызначалася асцярожнасцю. Мясцовым дваранам прадастаўляліся ўсе правы і прывілеі, якімі валодала расійскае дваранства, дазвавалялася права карыстання «мясцовымі законамі», калі яны не супярэчылі расійскім. На тэрыторыі Беларусі да 1840 г. дзейнічаў Статут ВкЛ І588 г. Аднак мясцовая адміністрацыя стваралася па расійскіх нормах і была строга падпарадкавана цэнтральнай уладзе. Новым ва ўрадавай палітыцы быў дыферэнцыраваны падыход да розных груп беларускага дваранства. На першы план вылучаецца палітыка ў адносінах да дробнай шляхты, якая складала абсалютную большасць мясцовага прывілеяванага саслоў’я. Яна праявілася ў так званым «разборы» шляхты, ў прыпісцы былых шляхціцаў да розных груп падатковага саслоў’я. «Разбор» шляхты быў дэклараваны яшчэ ў 1772 г., але яго рэалізацыя праводзілася марудна, бо існавала ўскладненая юрыдычная сістэма доказаў дваранскага паходжання. Штуршком для паскарэння “разбору” шляхты з’явілася паўстанне 1830-1831 гг. Разбор праводзіўся так сама з прычыны стварэння адзiнай эканамічнай i палітычнай прасторы імперыі, i пашырэння фіскальнай практыкі ўрада, якая праводзілася з мэтай павелічэння колькасці плацельшчыкаў падаткаў і пастаўшчыкоў рэкрутаў. 3 канца ХVIII ст. дваранства Беларусі з’яўлялася актыўным удзельнікам выступленняў за аднаўленне Рэчы Паспалітай. Палітыка ўрада ў адносінах да іх была дваістай. Удзельнікі найбольш масавых выступленняў (паўстанне Т. Касцюшка, паход Напалеона 1812 г.) практычна засталіся без пакарання. Гэтым урад спрабаваў прыцягнуць на свой бок вышэйшае саслоўе беларускіх губерняў – магнатаў і паноў. Адначасова адбываўся працэс абмежавання праў і прывілей мясцовай шляхты. У выніку яе становішча пагоршылася, а яе імкненне да аднаўлення Рэчы Паспалітай узмацнілася. Значным было паўстанне 1830-1831 гг., і як вынік на прадстаўнікоў дробнай шляхты ў першую чаргу абрушыліся рэпрэсіі – арышты, высылка ва ўнутраныя губерні імперыі, сакрэтны наглад паліцыі, цэнзура асабістай перапіскі. Отмена крепостного права в белорусских губерниях в результате крестьянской реформы 1861 года. Беларусь сярэдзіны XIX ст. уяўляла сабой аграрны рэгіён, эканамічнае становішча якога вызначала сельская гаспа дарка. Асноўную масу насельніцтва (72,3 %) складалі сяляне, якія падзяляліся на памешчыцкіх і дзяржаўных. Каб павялічыць даходнасць сваіх маёнткаў, памешчык за кошт памяншэння сялянскіх надзелаў пашыралі панскую ворную зямлю і пераводзілі сялян з аброку на панш-чыну (у 50-я гг. на ёй было звыш 90 % сялян). На ўзмацненне эксплуатацыі беларускае сялянства ад-казвала супраціўленнем. Толькі ў перыяд 1858—1860 гг. на Беларусі адбылося больш за 40 сялянскіх выступленняў. Урад Аляксандра II, разумеючы, што ў грамадстве склалася выбуховая сітуацыя і прадухіліць яе можна толькі скасаваннем прыгоннага права, пачаў падрыхтоўку сялянскай рэформы ў заходніх губернях. На думку царскага ўрада, памешчыкі гэтага рэгіёну былі найбольш падрыхтаваны да скасавання прыгону ў сувязі з тым, што многія з іх у сярэдзіне XIX ст. ужо былі ўцягнуты ў рыначныя таварна-грашовыя адносіны. Было распрацавана спецыяльнае мясцовае Палажэнне аб пазямельным уладкаванні сялян, асталяваных на памешчыцкіх землях, у губернях: Віленскай, Гродзенскай, Ковенскай, Мінскай і часткі Віцебскай. У Магілёўскай і васьмі паветах Віцебскай губерні землеўпарадкаванне сялян праводзілася па мясцоваму Палажэнню для вялікарускіх, новарасійскіх і беларускіх губерняў. 19 лютага 1861 г. Аляксандр II падпісаў адобраныя Дзяржаўным саветам заканадаўчыя акты — Палажэнне аб сялянах, якія выйшлі з прыгоннай залежнасці, і Маніфест аб адмене прыгоннага права. У адпаведнасці з законам памешчыкі пазбаўляліся права распараджацца селянінам, які атрымліваў асабістую волю і ўсе правы. У прыватнасці, ён могсам звяртацца ў дзяржаўныя ўстановы, заключаць гандлёвыя і іншыя здзелкі, пераязджаць у горад, запісвацца ў саслоўі мяшчан і купцоў, паступаць на службу ці ў навучальную ўстанову. Паводле актаў ад 19 лютага ўся зямля маёнткаў абвяшчалася ўласнасцю памешчыкаў. Селяніну давалася ў карыстанне пэўная колькасць ворнай зямлі, аднак ён не з'яўляўся яе ўласнікам, а да заключэння выкупной здзелкі знаходзіўся ў стане часоваабавязанага і выконваў на карысць памешчыка вызначаныя павіннасці ў выглядзе паншчыны або аброку. Пазямельныя адносіны паміж памешчыкамі і часовааба-вязанымі сялянамі рэгуляваліся ўстаўнымі граматамі, у якіх указваліся памеры зямельнага надзела і павіннасці за яго. Набыццё сялянамі зямель ва ўласнасць ажыццяўлялася праз выкуп. Выкуп жа асабістай свабоды ажыццяўляўся шляхам завышэння цаны за зямлю. На Беларусі яна была ў 3-4 разы большай, чым сярэдняя рыначная. Неабходных для выкупу грошаў у сялян не было, а памешчыкі хацелі атрымаць іх адразу. Выйсце з такога становішча знайшоў урад: пры выкупе сяляне плацілі 20 % адпаведнай сумы, а астатнія 80 % памешчыкам давала дзяржава. Сяляне, такім чынам, рабіліся яе даўжнікамі на 49 гадоў і павінны былі выплачваць так званыя выкупныя плацяжы з вялікімі працэнтамі за пазыку. Умовы адмены прыгоннага права не былі прыняты беларускім сялянствам і паслужылі штуршком да развіцця шырокага сялянскага руху, кульмінацыяй якога стала паўстанне пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага. Яно было задушана, аднак царскі ўрад быў вымушаны пайсці на ўступкі. 1 сакавіка 1863 г. выйшаўуказ аб адмене часовааба-вязаных адносін у Ковенскай, Гродзенскай, Мінскай і чатырох паветах Віленскай губерні, а праз тры месяцы ён быў распаўсюджаны на Магілёўскую і беларускія паветы Віцебскай губерні. 3 1 мая 1863 г. абавязковыя адносіны паміж сялянамі і памешчыкамі спыняліся, выкўпныя пла-Няжы за надзельную зямлю зніжаліся на 20 %. Сяляне пераходзілі ў разрад сялян-уласнікаў і павінны былі ўносіць вьікупныя плацяжы ў павятовыя казначэйствы. Реорганизация местных органов государственной власти в белорусских губерниях в ходе крестьянской реформы 1861 года. Пасля рэформы 1861 г. адбыліся значныя змены ў мясцовых органах дзяржаўнага кіравання і самакіравання. У дапаўненне да старога дзяржаўнага паліцэйскага апарату ствараліся новыя органы ўлады і пасады: у губернях — гу-бернскія па сялянскіх справах установы («прнсутствня»); у паветах— міравыя пасрэднікі і павятовыя міравыя з'езды, з 1874 г. — павятовыя па сялянскіх справах установы і з 1889 г. — земскія ўчастковыя начальнікі і іх павятовыя з'ез-ды; у валасцях — валасныя сходы, валасны старшыня, ва-ласное праўленне, валасны сялянскі суд; у вёсках — сельс-кі сход, сельскі старастат. Губернскія па сялянскіх справах установы разглядалі скаргі на дзейнасць міравых пасрэднікаў і іх павятовых з'ездаў, кан-тралявалі пагадненні паміж памешчыкамі і сялянамі аб зямельных надзелах, а таксама вырашалі іншыя пытанні, якія тычыліся ажыццяўлення рэформы. У кожным павеце назначаліся тры — пяць участковых міравых пасрэднікаў, якія займаліся правядзеннем рэфор-мы ў жыццё. Пасрэднікамі маглі быць дваране, якія мелі не менш 500 дзесяцін зямлі або 150 дзесяцін зямлі і дып-лом аб заканчэнні навучальнай установы з правам на чын XII класа. Яны прызначаліся губернатарамі і зацвярджаліся Сенатам. Галоўныя функцыі, якія выконвалі міравыя пас-рэднікі, — складанне і зацвярджэнне ўстаўных грамат аб умовах землеўпарадкавання паміж памешчыкамі і сялянамі, разгляд спрэчак паміж імі, а таксама скаргаў на валасных службовых асоб. У іх кампетэнцыі былі і некаторыя судова-паліцэйскія справы (аб патравах, парубках лесу і інш.). У састаў павятовага з 'езда міравых пасрэднікаў уваходзілі міравыя пасрэднікі павета, павятовы прадвадзіцель (стар-шыня) і прызначаны губернатарам чыноўнік. ПавятовЫ з'езд разглядаў скаргі на рашэнні міравых пасрэднікаў. Особенности проведения судебной реформы 1864 года в белорусских губерниях. Развіццё капіталістычных адносін, адмена прыгоннага права выклікалі патрэбу ў змяненні ўсёй судовай сістэме краіны, яе дэмакратызацыі. Судовая рэформа пачала праводзіцца ў жыццё ў 1864 г. Асноўныя палажэнні рэформы адлюстраваны ў чатырох заканадаўчых актах: «Заснаванне судовых устаноў», «Статут крымінальнага судаводства», «Статут грамадзянскасудаводства», «Статут аб пакараннях, якія накладваюць миравыя суддзі». У аснову рэформы была пакладзена тэорыя падзелу ўлады. Абвешчана аддзяленне суда ад адміністрацыі, увядзенне агульнага ўсесаслоўнага суда, роўнасць усих перад судом, нязменнасць суддзяў і следчых, выбарнасць міравых суддзяў і прысяжных засядацеляў, галоснасцвуснасць, непасрэднасць і спаборнасць судовага працэса права абвінавачанага на абарону. Важным вынікам рэформы стала заснаванне адвакатуры для абароны па крымінальных справах і прадстаўніцтва інтарэсаў старон па грамадзянскіх справах з мэтай нагляду за судамі, следствам і месцамі зняволення была рэарганізавана пракуратура, якая змяняла напрамак сваёй дзейнасці. 3 органа кантролю за вытворчацю спраў у сферы кіравання («око государства») яна ператваралася ў орган абвінаваўчай улады. Згодна з законам ствараліся дзве судовыя сістэмы: мясцовыі агульныя суды. Да мясцовых належалі міравыя суды і з'іміравых суддзяў, да агульных — акрутовыя суды (ад аднаго дагна губерню) і судовыя палаты (адна на некалькі губерняў).З'взд міравых суддзяў быў судом другой інстанцыі і раглядау апеляцыйныя скаргі на пастановы міравых суддзяМіравым судам былі падсудныя грамадзянскія справы пр цане іска да 500 руб. і крымінальныя, па якіх прадугледжваліся арышт да трох месяцаў, грашовае спагнанне да 300 р ці заключэнне ў работны дом (прымусовая праца на карысць грамадства) да аднаго года. Акруговы суд, як правіла, складауся з грамадзянскаі а і крымінальнага аддзяленняў, а апошняе — з кароннага суда \ суда прысяжных засядацеляў. Акруговым судам былі пад-судныя ўсе крымінальныя справы за выключэннем палітыч-цых і пэўных службовых злачынстваў. Крымінальныя справы разглядаліся з удзелам прысяжных засядацеляў. Каронныя суддзі прызначаліся царом па прад-стаўленню міністра юстыцыі пажыццёва. Яны павінны былі мець вышэйшую юрыдычную адукацыю і стаж працы ў пра-ваахоўных органах не менш яктры гады. Узначальваў акруго-вы суд старшыня, а аддзяленнямі кіравалі яго намеснікі. Судовыя палаты дзейнічалі як суды другой інстанцыі ў адносінах да акруговых судоў. Аднак крымінальныя спра-вы, якія разглядаліся з удзелам прысяжных засядацеляў, апеляцыйнаму перагляду не падлягалі. Па некаторых крымінальных справах, напрыклад па палітычных, судо-выя палаты маглі дзейнічаць як суд першай інстанцыі. Акруговыя суды Мінскай, Гродзенскай і Віленскай гу-берняў падпарадкоўваліся Віленскай судовай палаце. Магілёўскі акруговы суд быў аднесены да сферы дзейнасці Кіеўскай, а Віцебскі — Пецярбургскай судовых палат. Вышэйшым органам судовага нагляду, касацыйным і вярхоўным судом у Расіі з'яўляўся правячы Сенат, які ўклю-чаў два дэпартаменты — цывільны і крымінальны. 3 канца XIX ст. Сенат займаўся абнародаваннем і тлумачэннем за-конаў, мог выдаваць адміністрацыйныя распараджэнні. Аналізуючы судовую рэформу, трэба заўважыць, што ў яе правядзенні на тэрыторыі Беларусі выявіліся спе-ныфічныя асаблівасці. Да апошніх адносіліся: сувязь судовай рэформы з палітыкай царызму, накіраванай на па-даўленне нацыянальна-вызваленчага руху; увядзенне судовых статутаў па частках; адкрыццё мясцовых і агульных судоў у розны час. Па палітычных прычынах судовая рэ-форма на Беларусі пачалася, па сутнасці, толькі ў 1872 г., калі былі ўведзены міравыя суды, а акруговыя суды з ін-стытутамі прысяжных засядацеляў былі ўтвораны ў заходніх губернях аж у 1882 г. Свае асаблівасці меў і парадак фарміравання судовых органаў Беларусі. Па закону міравы суддзя павінен быў выбірацца на павятовым земскім сходзе са спісу кандыда-таў, які папярэдне зацвярджаў губернатар. Як было адзначана, Беларусь у XIX ст. уяўляла сабой аграрны рэгіён, асноўную масу жыхароў якога складалі сяляне. Таму мэтазгодна сказаць некалькі слоў аб сялянскім валасным судзе, які выбіраўся штогод валасным сходам уі складзе 4—12 суддзяў. Валасному суду былі падсудныя спра-вы па спрэчках паміж сялянамі, а таксама па нязначных крымінальных або адміністрацыйных правіннасцях. Ён меў права прысуджаць сялян да сямі дзён арышту, караць дуб-цамі да 20 удараў, штрафаваць да 3 руб., прыгаворваць да грамадскіх работда шасці дзён. Такім чынам, валасны ся-лянскі суд дзейнічаў на аснове традыцый і норм звычаёва-га права, санкцыяніраванага дзяржавай, што было пера-жыткам сярэдневякоўя. Особенности проведения земской реформы 1864 года в белорусских губерниях. 1 студзеня 1864 г. было выдадзена Палажэнне аб губерн-скіх і павятовых земскіх установах, згодна з якім утвараліся губернскія і павятовыя земскія сходы як распарадчыя ўста-новы і губернскія і павятовыя ўправы — як выканаўчыя. Земскія ўстановы ствараліся для кіраўніцтва мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскім абслу-гоўваннем насельніцтва і іншымі сферамі грамадска-куль-турнага жыцця. Выбары тут праводзіліся на аснове маёмас-нага цэнзу па трох курыях — памешчыцкай, гарадской і сялянскай. Для сялян выбары былі шматступеннымі — сельскі і валасны сходы, павятовы з'езд. На Беларусі земская рэформа не праводзілася аж да па-чатку XX ст. у сувязі з тым, што царскі ўрад пасля паўстання ] 863 — 1864 гг. не давяраў мясцовым апалячаным памеш-чьікам, якія складалі пераважную большасць у краі і пры выбарах земскіх устаноў па закону 1864 г. маглі захапіць іх у свае рукі. Дапусціць такога царызм ніяк не мог. На ўтва-рэнне выбарных земстваў, прычым у Віцебскай, Мінскай і Магілёўскай губернях па спецыяльнаму выбарчаму зако-ну, урад адважыўся толькі ў 1911 г. Згодна з указам ад 14 са-кавіка 1911 г. аб ажыццяўленні ў беларускіх губернях Пала-жэння аб земствах, з некаторымі папраўкамі і змяненнямі, сельская грамада магла пасылаць у выбарчыя сходы паве-таў не больш як адну трэць усіх гласных1, а ў выбарчыя сходы губерняў — толькі аднаго сялянскага гласнага ад кожнага павета. Паводле ўказа ад 14 сакавіка 1911 г., што быў уведзены ў дзеянне ў парадку прымянення артыкула 87 Асноўных дзяр-жаўных законаў, выбаршчыкі падзяляліся на дзве курыі2: поль-скую і рускую. Законам істотна ўрэзваліся правы апалячанага насельніцтва Беларусі па фарміраванню земскіх устаноў і ўдзе-лу ў іх працы; амаль поўнасцю адхіляліся ад удзелу ў земствах асобы іудзейскага веравызнання. Быў уведзены даволі высокі маёмасны цэнз: у выбарах маглі ўдзельнічаць сяляне, якія мелі не менш 75—125 дзесяцін зямлі, і гараджане, якія вало-далі нерухомай маёмасцю коштам не ніжэй чым 750—7500 руб. Каб колькасна ўзмацніць «рускую курыю», у яе склад уклю-чаліся нават багатыя немцы, латышы і інш. Што тычыцца структуры і кампетэнцыі земскіх губерн-скіх і павятовых сходаў і ўпраў, то губернатарам і міністру ўнутраных спраў было дадзена права прыпыняць выканан-не іх распараджэнняў, «калі яны супярэчылі законам ці дзяржаўнай карысці». Такая фармулёўка заканадаўства да-вала магчымасць губернатарам прыпыняць практычна лю-бое рашэнне земстваў. Проведение аграрной реформы П.А. Столыпина в белорусских губерниях в начале XX века. 9 (22) ноября 1906 г. по инициативе председателя Совета министров Петра Аркадьевича Столыпина был издан указ о порядке выхода крестьян из общины и закрепления в личную собственность надельной земли, который знаменовал собой начало аграрной реформы. Высочайшим указом крестьянам было предоставлено право на укрепление в собственность надельной земли и свободный выход из сельской общины. Каждый домохозяин получал возможность не только выйти из общины, но и легально продать свой земельный надел, или вместо разрозненных земельных полос в разных полях получить равноценный участок земли (отруб), или создать на своем земельном владении обособленную крестьянскую усадьбу (хутор). Основными рычагами проведения реформы стали работы по землеустройству, деятельность Крестьянского поземельного банка и переселенческая политика правительства. Реформа преследовала несколько целей: создать в деревне прочную опору для самодержавия из крепких собственников, отколов их от основной массы крестьянства и противопоставив их ей (крепкие хозяйства должны были стать препятствием на пути нарастания революции в деревне); разрушить общину, насадить частные хозяйства в виде отрубов и хуторов, а избыток рабочей силы направить в город, где её поглотила бы растущая промышленность; обеспечить подъём сельского хозяйства и дальнейшую индустриализацию страны с тем, чтобы ликвидировать её отставание от передовых держав. Основная суть столыпинской аграрной реформы заключалась в том, чтобы, отменив оставшиеся выкупные платежи, дать возможность всем крестьянам право свободно выходить из общины и закреплять за собой надельную землю в наследуемую частную собственность. При этом имелось в виду, что только экономическими методами можно побудить помещиков продавать свою землю крестьянам, а также использовать государственные и иные земли для наделения ими крестьян. Особенности реформ в Беларуси: - быстрое проведение землеупорядочивания, т.к. на момент проведения реформы 60 % всей земли находилось в частном землевладении, а 34% составляли крестьянские наделы. - быстрее разрушались общины, но расселение по хуторам шло плохо из-за малоземелья и многодетности семей. - переселение крестьян в другие регионы с целью ликвидации перенаселенности деревней (восточная часть Беларуси). Но на новых местах почти полностью отсутствовала инфраструктура. - продолжалась проводиться политика властей по расширению русского землевладения. - государственный банк не давал кредитов местным землевладельцам католического вероисповедания. - крестьянский поземельный банк распродавал землю помещиков мелким сельским чиновникам и зажиточным крестьянам (за 10 лет реформы в пяти белорусских губерниях было продано 250000 десятин земли на сумму 20,5 млн. руб.в основном под хутора). Для успеха аграрной реформы, по собственному заявлению П. А. Столыпина, ему необходимы были 20 лет без войн и революций. «Дайте 20 лет покоя, и вы не узнаете Россию!» — говорил реформатор. Но его ожидания не оправдались. В результате гибели Столыпина в сентябре 1911 г., начала Первой мировой войны и разгоревшейся в стране революции завершить реформу не удалось. 28 июня (11 июля) 1917 г. постановлением Временного правительства Столыпинская аграрная реформа была прекращена. Развитие национально-демократического движения в Беларуси и его роль в становлении национальной государственности. Всемирный экономический кризис → парализована хозяйственная деятельность Российской империи → значительно ухудшились условия жизни и работы людей во всех аспектах, закрыты многие предприятия, выросла безработица → усилены репрессии против протестующих → рабочее движение политизируется → первые партии действуют подпольно → формируется два лагеря движения (реформаторы с идеей "экономизма" по наработкам социал-демократа Бернштейна и революционеры по наработкам Плеханова и Ульянова, т.е. группа "искры"). Методы решения вопросов "экономистами": экономические и социальные, революционеров – свержение самодержавия. Ведущая политическая сила – Всеобщий еврейский рабочий союз России и Польши (БУНД) придерживался идей "экономистов". БУНД входил в состав РСДРП на автономных правах, но при этом подчинил себе все местные организации РСДРП в Беларуси и в 1901 г. на 4 съезде объявили себя единой организацией, защищающей интересы еврейского населения. БУНД требовал преобразовать РСДРП в федерацию социал-демократических партий, но на втором съезде в 1903 г. БУНД, не получив поддержки делегатов, покинул съезд, а его оставшиеся члены поделились на большевиков (сторонники пролетарской революции и жесткой партийной дисциплины) и меньшевиков (сторонники преобразований мирным экономическим и социальным путем). В 1903-1904 гг. РСДРП создает сеть местных организаций в Беларуси (Минск, Витебск, Гомель и др.). На близких принципах к партии РСДРП стояла и партия "Социал-демократия Королевства Польского и Литвы" (создана в 1900 г. в Минске). Ей руководили Держинский и Трусевич. Партия выступала за свержение самодержавия и против создания независимой Польши. Польская партия социалистического народного смысла (филиалы в Вильно, Гродно, Бресте объединились в "ППС на Литве"): за независимые и социалистические Польшу, Литву и Беларусь. В 1901 г. оформилась партия социалистов–революционеров (эсеры), к которой присоединилась Рабочая партия политического освобождения России: социализация земли, превращение империи в федеративную демократическую республику. Метод: террор против руководства страны (Кавалик, Бонч-Осмоловский и др. руководители партии). Только в 1902 г. в Петербурге возникла социалистическая национальная белорусская партия – Белорусская революционная грамада (БСГ), в 1903 г. переименованная в Белорусскую социалистическую громаду. Основатели: братья Иван и Антон Луцкевичи, Вацлав Ластовский и др. Направления: свержение самодержавия, замена капитализма социализмом, белорусская культурно-национальная автономия в составе демократической с местным сеймом в Вильно. Рост выступлений обеспокоил власти, в результате чего они попытались взять контроль над рабочим движением путем мероприятий "полицейского социализма" и "зубатовщины" (введение 12 –часового рабочего дня → большая часть профсоюзов перешла к Еврейской независимой рабочей партии). Кроме борьбы против Еврейской независимой рабочей партии БУНД вел борьбу против идеологии сионизма (их целью было создание еврейского государства возле горы Сион в Палестине. Сионисты считали, что, т.к. в еврейской среде нет классов, то нет и борьбы и т.д., значит с созданием своего государства разрешится и еврейский вопрос + еврейский народ выбран Богом). Характер выступлений в 1901-1904 гг. был еще оборонительный. Власти в ответ осуществляли репрессии и усиленную полицейскую охрану. Всебелорусский конгресс 1917 года и его роль в становлении государственности белорусского народа. 15 – 17 декабря 1917 г. проходил Первый Всебелорусский съезд. На съезде было принято решение отложить вопрос о будущем государственном устройстве Беларуси до созыва Белорусского учредительного собрания. До его созыва власть должна была быть передана Всебелорусскому Совету крестьянских, рабочих и солдатских депутатов, остальные органы власти должны были прекратить свое существование. В результате Первый Всебелорусский съезд был разогнан большевистским СНК Западной обрасти. На подпольном заседании Первого Всебелорусского съезда было принято решение отстаивать национальную независимость. После наступления германских войск в феврале 1918 г. Облисполкомзап и СНК Западной области переехали в Смоленск. 21 февраля исполком Первого всебелорусского съезда принял Первую уставную грамоту. В ней провозглашалось: функции правительства до созыва Белорусского учредительного собрания (сейма) будет исполнять Народный секретариат Беларуси (председатель – Я. Воронка); формально о создании белорусского государства объявлено не было. Согласно Уставу, Беларусь должна была являться автономией в составе России. После заключения между Советской Россией и Германией Брестского мира 9 марта 1918 г. Исполком Рады Всебелорусского съезда принял Вторую уставную грамоту. В ней провозглашалось создание Белорусской народной республики; БНР являлась демократической страной; полнота власти передавалась Раде Всебелорусского съезда. В начале марта 1918 г. Рада Всебелорусского съезда преобразована в Раду БНР. Германия отказалась признать юридическую силу Второй уставной грамоты и рассматривала Беларусь как оккупированную часть России. Но несмотря на это, Народный комиссариат Беларуси рассчитывал на провозглашение независимости. 25 марта 1918 г. была принята Третья уставная грамота, которая касалась следующего: Беларусь провозглашалась независимым и свободным государством; признавались достижения Февральской и (частично) Октябрьской революции (национализация земли и ее передача крестьянам; 8-часовой рабочий день). После этого германские оккупационные войска разогнали Раду и Народны секретариат и запретили их деятельность. В результате националистическое движение в Раде БНР раскололось на два направления, каждое из которых сформировало свое правительство БНР. Правые организовали Народный секретариат БНР (пытались восстановить независимость Беларуси с помощью германских оккупационных войск). Левые организовали Раду пяти. В июне 1918 г. оба крыла объединились и сформировали новый состав Народного секретариата, который нашел поддержку у немецких властей. Представители Рады были назначены на должности советников при немецких комендатурах. В октябре 1918 г. Рада утвердила временную конституцию БНР и переименовала Народный секретариат в Раду народных министров БНР. Вскоре новое правительство БНР переехало в Литовскую республику. Вывод: вопрос об определении белорусской государственности так и не был решен, но это послужило первым толчком к по-настоящему активным действиям по самоопределению белорусского народа и формированию собственной государственности. Образование и деятельность Облисполкома Западной области и фронта как центрального органа советской власти в Беларуси. Советская власть в Беларуси была установлена в октябре–ноябре 1917 г. (на неоккупированной немцами территории). Главный принцип новой власти – общественная собственность на средства производства. Точной программы экономического развития у большевиков при этом не было. Прежде всего большевики создали структуру политической власти. Все органы Временного правительства ликвидированы. В Минске на съезде Советов рабочих и солдатских депутатов Западного фронта (вторая половина ноября 1917 г.) создается Областной исполнительный комитет Советов рабочих, солдатских и крестьянских депутатов Западной области и фронта – высший орган власти в крае. 26 ноября 1917 г. создан Совет народных комиссаров Западной области и фронта, ответственный перед Областным исполнительным комитетом. Он направлял деятельность комиссаров; руководил всей хозяйственной и культурной жизнью области; руководил демобилизацией с фронта; руководил борьбой против контрреволюционных выступлений; принимал меры по ликвидации старых учреждений. 22 ноября 1917 г. одной из первых ликвидирована старая судебная система. Создается сеть контрреволюционных трибуналов. Для разрешения проблемного продовольственного вопроса принимается ряд мер: - взяты под контроль финансы (национализированы все частные банки и создан единый Государственный банк с филиалами на местах); - вводится рабочий контроль на предприятиях с целью борьбы с саботажем; - проводится национализация промышленности (первый этап – национализированы железнодорожные мастерские по ремонту паровозов и вагонов, вся ж/д – сеть; второй этап – лесообрабатывающие заводы, торфообрабатывающие предприятия и др. объекты, интересующие военное ведомство; - принято Положение об организации губернских советов народного хозяйства (совнархозы). Совнархозы в соответствующих губерниях имели право конфисковывать капиталы, движимое и недвижимое имущество частников на предприятиях губернского масштаба; финансировать государственные предприятия; выдавать предприятиям кредиты; обеспечивать предприятия материалами; организовывать сбыт готовой продукции; решить ряд организационных вопросов; - введен 8-часовой рабочий день, запрещено работать малолетним, для подростков рабочий день уменьшили до 4–6 часов. Созданы инспекции труда по учету сверхурочных работ. Введены еженедельные выходные дни, праздничные дни, оплачиваемый отпуск. Созданы инспекции по охране труда, технике безопасности. - ликвидировано право владения на государственную недвижимость. - осуществляется переселение рабочих в квартиры буржуазии, ввели коммунальные квартиры. - национализированы частные медицинские учреждения, отменена плата за лечение и др. - созданы биржи труда с целью ликвидации безработицы. - созданы специальные органы по контролю продовольствия. Введены монопольные (твердые) цены на хлеб, открываются столовые. - открываются учреждения образования с целью ликвидации безграмотности, открываются библиотеки и др., налажен выпуск газет "Советская правда", "Бедняк" и др. - поддерживается создание коллективных хозяйств (коммуны, сельхозартели, товарищества по совместной обработке земли). Коммуны– объединения, в которых обобщались постройки, жилье, скот, птица, инвентарь (наивысшая ступень объединения средств производства). - созданы комитеты бедноты по борьбе с голодом. Разрешалось расстреливать тех, кто прятал хлеб и т.д. Историко-правовой анализ провозглашения Белорусской Народной Республики в 1918 году. В декабре 1917 г. между Советской Россией и Германией начались мирные переговоры. Однако они были сорваны и германское командование отдало своим войскам приказ перейти 18 февраля 1918 г. в наступление, что вынудило руководство Облисполкомзапа и СНК Западной области эвакуироваться в Смоленск. В сложившейся ситуации исполком Всебелорусского съезда принял решение взять полноту власти в свои руки и 21 февраля 1918 г обратился к народу Беларуси с первой Уставной грамотой. В ней подчеркивалось, что белорусский народ имеет полное право на самоопределение, а национальные меньшинства на автономию. Предусматривалось, что практическое решение этого вопроса будет осуществлено Учредительным сеймом, а до его созыва функции власти передавались созданному исполкомом Народному Секретариату Беларуси. Фактически это было первое белорусское правительство, которое возглавил И. Воронко. Кроме него в состав правительства вошли П. Бодунова, П. Кречевский, И Середа и др. (всего 14 секретарей). С первых дней своего существования Народный Секретариат столкнулся с большими трудностями. Вошедшие в Минск германские войска отказывались сотрудничать с этим органом власти. Поэтому никакой реальной власти Народный Секретариат не получил и действовал формально. Чтобы сдвинуть с мертвой точки эту ситуацию, исполком Всебелорусского съезда провел 9 марта 1918 г. расширенное заседание, где принял вторую Уставную грамоту. В ней провозглашено создание Белорусской Народной Республики (БНР). Исполком переименовывался в Раду БНР. Президиум возглавил председатель БСГ И.Н. Середа. Рада – законодательный орган до созыва Учредительного съезда, исполнительный орган – Народный Секретариат. Во 2-й Уставной грамоте объявлялись демократические права и свободы: слова, печати, собраний, забастовок, неприкосновенности личности, жилища и т.д. Ею декларировался 8-ми часовой рабочий день, отменялась частная собственность на землю, земля давалась без выкупа тем, кто ее обрабатывал. В пределах БНР все народы получили право на автономию, право пользоваться своим национальным языком. Уставные грамоты определяли основные принципы национально-гос-ого строительства на Беларуси. Деятельность органов советской власти по образованию национальной белорусской государственности. После освобождения территории Беларуси от немецких оккупантов в 1918 году советская власть также активизировала работу по созданию белоруской национальной государственности. Она исходила из того, что большинство белорусов поддерживает укрепление союза с братским русским народом в составе единого государства. В конце декабря 1918 г. ЦК РКП(б) принял решение об образовании БССР. 27 декабря при участии работников Северо-Западного областного комитета РКП(б) были обсуждены вопросы о территории республики, структуре и составе ее правительства. Был подготовлен проект Манифеста о провозглашении БССР. 30 декабря 1918 г. в Смоленске состоялась VI Северо-Западная конференция РКП(б), которая объявила себя I съездом коммунистической партии (большевиков) Белоруссии и подтвердила неразрывную связь с РКП(б). I съезд РКП(б) принял постановление о границах Беларуси. В соответствии с ним в ее состав входили Минская, Могилевская, Смоленская, Витебская, Гродненская губернии с частями прилегающих к ним местностей, населенных по преимуществу белорусами. В декабре 1918 – январе 1919 гг. в Беларуси была создана единая система государственной власти: комбеды слились с Советами, ликвидированы военно-революционные комитеты. 2-3 февраля 1919 г. в Минске состоялся I Всебелорусский съезд Советов рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов, на котором было оглашено постановление ВЦИКа «О признании независимости БССР. Одновременно съезд принял «Декларацию об установлении федеральной связи БССР и РСФСР», в которой признавалась необходимость установления тесных экономических и политических связей между БССР и РСФСР. Съезд определил территорию БССР в составе Минской и Гродненской губерний. I Всебелорусский съезд принял Конституцию БССР, образцом для которой была взята Конституция РСФСР[[5]]. В соответствии с принятой Конституцией Белоруссии, высшей государственной властью в республике объявлялся Всебелорусский Съезд Советов, а в период между съездами, вся полнота власти закреплялась за ЦИК Белоруссии как высшим законодательным, распорядительным и контролирующим органом республики, всецело ответственным перед Съездом Советов. Структура Конституции. Раздел первый содержал общие положения Конституции. По конституции власть принадлежала народу, церковь отделялась от государства, уничтожалась зависимость печати от капитала и предоставляет «в руки рабочего класса и крестьянской бедноты», декларировалась свобода собраний, митингов, шествий, объявлялась свобода союзов. В целях обеспечения за трудящимися действительного доступа к знанию ставилась задача предоставить рабочим и беднейшим крестьянам полное и всестороннее бесплатное образование. Вводилась всеобщая воинская обязанность. Предоставлялось право убежища всем иностранцам, подвергающимся преследованию за политические и религиозные преступления. Признавались равные права за гражданами, независимо от их расовой и национальной принадлежности, «объявлялось противоречащим основному закону Республики установление или допущение каких-либо привилегий или преимуществ на этом основании, а равно какое бы то ни было угнетение национальных меньшинств или ограничение их равноправия». |