Адам анатомиясы атлас
 Скачать 1 Mb.
|
|
Әр жастагы кокбауырдың колемі (А.П. Сорокин жэне гең авторлар бойы нш а, 1989) Кокбауыр қүрамында серпілмелі жэне коллагендік тіндер көп қантамырлары аз, қалыңдығы 0,1 мм болып келетін дә- некертіндік қаішіықпен қапталған. Копгеген сүтқоректілердің көкбауыр қагішыгының қүрамында коп молшерде тегіс салалы бүлшықеттердің талшықтары кездеседі. Адамда тегіс салалы бүлшықеттік жасушалар айқын ажыратылмаған, олар көбінесе ағзаныц қақпасы аймағында ор- иаласқаи. Қаіішықтан ағзаныц ішіне когі- теген дэнекергіндік қалқалар енеді. Олар- дың қүрамына тегіс-салалы бүлшықет талшықтары, қантамырлар жэне нервтер кіреді. Қапшык жэне одан шығатын қал- қалар оларды бойлай өтетін тамырлар, нерв талшықтары бірігіп кокбауырдыд тіректік жиырылушы апнаратын қүрайды. Бүл жүйе сүтқоректілерде эр түрлі дамыған (С.К. Зуфаров, К.Р. Тухтаев, 1987). Қалқалар арасы қызыл жэне ақ пулыіалардан түратын паренхимамен (заты) толған. Ақ пульпа, артериямаңылық лимфатәрізді түйіншелер Extremitas posterior Facies gastrica Margo superior Peritoneum Аа. et w. brevis Facies Hilum lienis Margo inferior A. lienalis V. lienalis Extremitas anterior Facies colica 2 3 4 5 Көкбауырдың нақты орналасуы (бүйір және сол көрініс). Қабыргааралық кеңістіктер және көкет жартылай алынып тасталынган Алдыңғы тісті бүдшыкст Сол өкпе Көкет Көкбауыр Іштің сырткы киғаш бұлшыкеті Асказан-көкбауыр байлам Көкбауыр артериясы ¥йқы без кұйрыгы Көкбауырдың жоғарғы шеті Көкбауырдың алдыңғы шекарасы Төменгі куыс вена Бауыр веналары Бауыр Қакпа венасы Кіндікмаңы веналары Жоғарғы шажыркай венасы Ортаңғы жиектік вена Он жиек ішектік вена Жоғарылаған көлденен жиек ішек Мыкын-жиектік вена Кұрттэрізді өсінді жэне күрттэрізді өсінді венасы Көкбауыр Асқазан жэне өңеш венасы Көкбауыр венасы Төменгі шажыркай венасы Оң асказан-шарбы венасы Мыкын ішек венасы Төмендеген жиек ішек Мыкын ішек Сигматәрізді ішек венасы Жоғарғы тік ішектік вена М. serratus ant Pulmo sin. Diaphragma Lien M. obliquus extemus abdominis Lig. gastrolienalis A. lienalis Cauda pancreatis Margo lienalis sup. Extremitas ant. V. cava inf. Vv. hepaticae Hepar V. portae Vv. paraumbilicales V. mesenterica sup. V. colica media V. colica dext. Colon ascendens V. ileocolica Appendix vermiformis et v. appendicular Lien V. gastrica sin. et. гг. esophagei V. lienalis V. mesenterica inf. V. gastroomentalis dext. Vv. ileales Colon descendens Ileum Vv. sigmoideae V. rectalis. sup. КөкбаJуыгр\у(агзал/ы•қбе>ті),қақпагы, Қақпа в. енасы.ның не. гізгі т.әж дік тармақтары тамырлармен,нервтерменжәне (сызба түрінде). Х-порто-кавалдіанастомоздар жалгамала'рымен учаскесі (Мальпигий денешігі) түзетін лимфоцит- гер шогыры болыгі табылады. Көкбауырдың қаптамырлардан, синустэрізді кагшллярлар- дан жэне олардың арасындагы пульпалық қалқалардан гұратын қалған бөлігін қызыл пульпаға жатады. Ақ жэнс қызыл пулыіалардың өзара кө- лемдік арақатынасы түрақсыз, олар жас мөл- шеріне, денсаулыққа (мысалы: жүқпалы ау- рулар, СІІИД, қатерлі ісікте, туа пайда болган науқастар), коңіл-күйге (стресстер) тыгыз байланысты. Сүтқоректілердің салыстырмалы анато- миясын зерггеу арқылы Т.Н. Радостина жэне Г.С. Сапокова ак және қызыл пульпаның арақатынасы арқылы эр түрлі жануарлардың көкбауырының қызметін 2-ге бөлді: 1) зат ал- масушы; 2) жинақтаушы. Зат алмасушы түрінде ақ пульпа жақ- сы дамыган және көлемі үлкен, ал жинақ- таушы бөлігіпде, керісінше, қызыл пуль- па көгітеу (мысық, ит, жылқы). Адам мен егеуқүйрықтың көкбауырыпдағы ақ жоне қызыл пулыіаларыпың көлемдік арақа- тынастары сэйкес 1:6 болгандықтап егеу- қүйрықта эр түрлі ақаулар мен есеңгірету жагдайларын туғызу арқылы көкбауырдың лимфатэрізді тінін зерггеуге болады. Кокбауырдыц қанмен қамгамасыз етілуі Агзасыргылық қантамырлар Кокбауыр іш қолқасының қүрсақ сабауы- ның бір гармагы a. lienalis арқылы қанмен қамтамасыз етіледі. Көкбауырлық артерия Ж ас Үз ы і і д ы г ы Ені Б иікгігі м олш ері Үрықтық кезеңі 0 ,4 -4 ,6 0 ,3 -2 ,7 0 ,15 -1 ,4 Жасос- агзага кірер бүрын бірнеше тармақтарга болінеді, бірақ олардың саны жэне орнала- суы жайлы коп қарама-қарсы пікірлер бар. Біріншелері артерия агзага кірер бүрын 2-ге болінеді десе, екіншілері 3 немесе одан да коп тармақтарга болінетініне тоқталады. Осы авторлардың корсетуі бойынша: 57%-да артерия агзага кірер алдында 2-ге болінеді. 12%-да3-ке болінеді. 8%-да 3-тен коике болінеді. 23%-да тіпті болінбейді. Артерия кокбауырга 2,2 см жетпей боліне бастайды. Артерияныңтармақтарыныңсаны- на байланысгы бірнеше түрлерін айырады: Бір тармақты (алдыцгы). Екі тармақты(алдыцгы, артқы). Үш тармақты (алдыңгы, артқы, ор- таңгы). Коптармақты. Кокбауырлықартерияныңтармақтарының пішіні эр гүрлі: түзу, догатэрізді жэне S тә- різді. Көкбауырдың екі үшына алдыңгы жэне артқы үштық аргериялар жақындайды, бірақ бүлар түрақты емес. Ұзындыгы мен колемдері үнемі озгеріп түрады. Түбірі аймагында қосалқы артерияларды байқауга болады. Солардың арасындагы ең жиі кез- десетіні - сол асказан-шарбылық артерия, бүларды отаушылық (хирургия) операция- ларда ескеру керек. Кокбауырішілік қантамырлар Кокбауыр артериясы жэне оның агза- алдылық тармақтары эуелі сегментік арте- рияларга болінеді, олар кокбауыр негізіне (паренхима) кіргеннен соң, оз реіінде қалқалық(трабекула) артерияларга болінеді (183-сурет). Олар кокбауырга терец жайы- лып, қалқалар (дэнекер жасушалыққалқалар) ішіне кіреді. Әрі қарай қалқалық артерия- лар қалқадан шыгып пульгіага енеді де, пірімдік кезец Ересек кезец 4,8-10,1 2 ,9 -6 ,4 1,6-2,7 10,4-16,5 7,0 -10 ,5 2 ,9 -5 ,6 жалгасы пульпалық артериялар деп аталады, олар артерия жаныізда екі қатар орналасқан Т - лимфоциттерден тұратын лимфатәрізді муфталармен қоршалган, ал пульпалық артсриялар орталық артерияларға бөлінеді, оларда лимфатәрізді түйіншелер орналасқан. Лимфатэрізді түйіншелерден шығысымен орталықартерияларбірнешеқылқаламтэрізді (кисточковые) артериолдарға (arteriolae pe- ntcillar is) бөлінеді. Қылкаламтэрізді артериолдардың дис- тальды үштарында, нақтылап айтқанда, макрофагты-лимфатэрізді эллипстік муфта- лар орналасқан. Қылқаламтэрізді артериялар прекапилляр- ларға жалғасады, ал олар веналық қуыстарға ашылатын капиллярлармен бітеді. Веналық қуыстарда қан ағысы баяулайды да, жи- нақтаушы венулаларға өтеді. Жинақтаушы веналар пульпа веналарына, ал олар өз ретінде қалқалық веналарға жалғасады. Қалкалық веналар арқылы веналық қан көкбауыр вена- сына ашылады. Кокбауыр венасы бауырдың қақпа венасының бір қүйылымы болып табы- лады да, онымен көкбауырдан веналық қан бауырға агады. Веналық қуыстардың кіретін жэне шығатын шеттерінде жинақтаушы қуысқа өтетін аймақтарында қысқыштар (сфинктр) орналасқан. Олардың қызметі жиырылула- ры арқылы қанды көп мөлшерде өздерінде үстай алады. Knisley кварцты сәулелерді қолдану арқы- лы веналық қуыстардың қысқыштарының жиырылуы мен босаңсынуына байланысты веналық қуысгық қанға толу деңгейімен пішіндерін анықтады, ол оны кезеңдер деп атады.Қысқыштардың екеуі де босаңсы- ғанда қуыстар тарылады, бүл - «өткізу» кезеңі, шығу кысқышы жиырылып, ал кіру қысқыш босаңсығаны - «толтыру», сүзу (фильтрация) кезеңі деп аталады, бүл кезде қуыстар қабырғалары арқылы эритроциттер өте алмайды, бірақ айналасын да орналасқан қызыл пульпаға плазманы өткізеді. Егер веналық қуыс эритроциттерге толып жэне шығу қысқышы жиырылыста болса онда келесі «жиналу» кезеңі басталады. Егер екі қысқыштарда ашық болса эритроциттер қан ағынына түседі, бүл — «босану», «бо- сау» кезеңі. Капиллярлармен жинақтаушы веналарды бір-бірімен тікелей байланыстыра- тын жанама қантамырлар бар, оларды «бай- ланыстырушылар» деп атайды, ол жедел жағдайда не болмаса коп қан жоғалтқанда веналық қуыстарды жанап өтіп орталық қантамырларға қанды тікелей өткізеді. Жоғарыда аталған қылқаламтэрізді арте- риялардыц тікелей веналық қуыстарға ашы- луын «түйықталған» айналым жүйесі не- месе микроайналымныц түйықталган түрі деп аталады. Бүдан басқа «гұйықталмаған» айналым жүйесі туралы да жорамал бар. Олардыц пікірлері бойынша қылқаламтәріз- ді артерия капиллярлары қойнауаралық қызыл пульпаныц торлы ұлпасына тікелей ашылады да, қан жасушалары біртіндеп Кы- зыл пульпадан қойнау қабырғаларындағы майда тесіктер арқылы оныц қуысына енеді. Бірақ та көкбауырда айналымныц екі түрі де болуы мүмкін жэне олардыц эрқайсысыныц қызметі сол уақыттағы ағзаныц қызметтік сипатына тікелей байланысты. Кокбауырдың нервтеиуі Кокбауырдыц түйіннен кейінгі жэне сезімтал талш ықтардан қүралған өте күшгі ж етілгенағзаіш ілікж энеағзасыртылықнер- втік аппараты бар. Ол симпатикалық жэне иарасимпатикалыкнервтерді коп молшерде қүрсақ өрімініц сол болігінен шығатын түйіннен кейінгі нерв талшықтарынан алады, ал сезімтал нервтерді 6-дан 10-ға дейінгі жұлын түйіндерімен кезбе нервтіц сезімтал түйіндерініц афференттік нерв талш ықтарынан қабылдайды. Кокбауыр орімі кокбауыр артериясын қоршай қа- лыптасып айналысындагы басқа өрімдер- мен тікелей байланысқан. Олар: қүрсақ, сол бүйрекүсті орімдері, сол асқазан ар- териясы өрімі, асқазан өрімі, бауыр өрімі, үйқыбезі өрімі, сол кокеттік орім, жоғарғы шажырқай орімі, сол бүйрек-қолқа түйіні жэне оц кезбе нерв. Кокбауыр орімініц симпатикалық түйінге дейінгі талшық- тары үлкен жэне кіші іштік нервтермен (.п.п. splanchnici major et minor) белдік Веналық қойнауға өтетін капиллярлар Ашық қойнаулық арна Tunica serosa Tunica fibrosa Folliculi lymphatici lienales (splenici) Penicilli Sinus venosi A. trabecularis V. trabecularis Folliculi lymphalici ienalis (pulma alba) A. centralis splenicus A. lienalis (splenica) V. (splenica) Rr. lienales (splenici) Pulpa rubra 183-cypem. Көкбауыр қүрылысы (сызба). Жогаргы —кесінді, төменгі —реконструкция симпатикалық түйіндердің висцералдық тармақтарының кұрамында күрсақ оріміне жетеді, ал көкбауыр өрімінің түйінге дейінгі парасимпатикалық талш ықтары кезбе нервтің артқы сабауының қүра- мында орналасқан. Кокбауыр өрімі түйін- нен кейінгі симпатикалық жэне пара- симпатикалық талш ықтарды аттас ерімнің кұрсақтық түйіндерінен алады, кебін сол бөлігінен. Қүрсақгық түйіндердіц түйін- нен кейінгі талшықтары қүрсақ сабауының айналасында өрім түзеп, оның бір жалғасы көкбауыр артериясын қоршап, көкбауыр өрімін түзеді, ол оның қакгіасына дейін жетеді. Кезбе нервтермен қүрсақ өрімі түйіндерінің арақатыпасын талдау көр- сеткендей, оң кезбе нервтің қүрсақ түйін- дері жэне көкбауыр өрімі үлкен байла- ныста екені байқалады. Көкбауырды нервтенудегі, оның орналасуы жағына сол кезбе нервке жақындығына қарамай, оң кезбе нервтің артыкш ылықта болуын, менің ойымша, пренатальды онтогенезде көкбауырдың эмбрионның алғашқы іиіегі- ніц дорсальды ш ажырқайынан дамуымен түсіндіруге болады. |