Адам анатомиясы атлас
 Скачать 1 Mb.
|
|
Ә.Б. Әубэкіров, Ф.М.Сүлейменова, М.З. Шайдаров, Т.М. Досаев, Ғ.З. Хайрли АДАМ АНАТОМИЯСЫ АТЛАС 3-ТО М Жүрек тамыр жүйесі (жүрек, қан тамырлар, лимфа тамырлар) Жалпы редакциясын басцарган Қазацстанныц еңбек сіцірген ңайраткері, профессор А. А. Идрисов «Фолиант» баспасы Астана-2010 УДК 611 (084.4) ББК 28.706 Я 6 А56 Қазақстан Республикасыныц М едщинальщ мамандықтар бойытиа жогары жэне жогары оқу орындарынан кейінгі білім беру оқу-әдістемелік секциясы медицина саласыныц студенттеріне арналган оцу ңүралы ретінде үсынган (2009) Пікір жазғандар: Ахметов Ж.Б. - С. Асфендияров атындағы ҚазҰМУ патологиялық анатомия кафедрасының профессоры; Алмабаев Ы.А. - С. Асфендияров атындагы ҚазҰМУ клиникалық анатомия жэне оперативтік хирургия кафедрасының профессоры, медицина гылымдарының докторы Авторлар: Ә.Б. Әубэкіров - м.ғ.д., профессор «АМУ» АҚ (Астана) Ф.М. Сүлейменова - м.ғ.к., доцент «АМУ» АҚ (Астана) М3 . Ш айдаров - м.ғ.д., профессор «АМУ» АҚ (Астана) Т.М. Досаев - м.ғ.д., профессор ҚазҰМУ (Алматы) Г.З. Хайрли - М.Г.Д., профессор «АМУ» АҚ (Астана) Жалпы редакциясын баскарған Қазақс ганның еңбек сіңірген қайраткері, профессор А.А. Идрисов ^ Адам анатомиясы (Атлас), 3-том. Ж үрек-тамыр жүйесі. Астана: Фолиант, 2010. - 280 б. ISBN 9965-35-909-1 Атластың үшінші томы жүрек, қан тамырлар жэне лимфа тарауларын қамтиды. Атластың мэтіні Ресей Федерациясының морфологтар Ассоциациясының рүқсатымен (2004) Р.Д. Синельников (1989) атласынан алынган кейбір суреттермен жэне «Астана медицина университеті» АҚ калыпты жэне топографиялық анатомия кафедрасы қызметкерлері дайындаган табиғи препараттардың фотосуреттерімен толықтырылған. Атластағы терминдер халықаралық анатомиялык номенклатураға («Terminologia Anatomica». Москва: Медицина, 2003; А. Рахишев. «Международная анатомическая номенклатура». Алматы, 2003; Т.А. Муминов, А.Р. Рахишев. «Медициналық сөздік». Алматы, 2003; Ахметов М.А. «Медицина терминдерінің сөздігі», «Сөздік-Словарь», 2005) сэйкес берілген. «Адам анатомиясы атласы» медициналық жоғарғы оқу орындарының студенгтеріне арналған жэне дәрігерлерге нүсқау ретінде қолдануға болады. УДК 611 (084.4) ББК 28.706 Я 6 ISBN 9965-35-909-1 © Ә.Б. Әубэкіров, Ф.М. Сүлейменова, М.З. Шандаров, Т.М. Досаев, Ғ.З. Хайрли, 2010 © «Фолиант» баспасы, 2010 ТАМЫРЛАР ТУРАЛЫ ІЛІМ А Н Г И О Л О Г И Я ТАМЫРЛАР ТУРАЛЫ ІЛІМ Тамырлар жүйесі жүректен, қан тамырлар жэне лимфа тамырлардан, жілік майыиан, көкбауырдан, лимфа түйінінен тұрады. Морфологиялық жэне функциялық ерекшеліктерін ескере отырып, біртекті та- мырлар жүйесін қаи тамырлар жүйесіне, systema sanquineum, жэне лимфа жүйесіне, systema lymphaticum, белуге болады. Қан тамыр жүйесінің орталық ағзасы екі бөліктен түратын, сол бөлігі - артериялык, оң бөлігі - веналық, жартылай бүлшықетті агзаны керсететін жүрек, сог, болып табы- лады. Жүректің эрбір бөлігі жүрекніеден, atrium cordis, және жүрек қарыншасынан, ventriculus cordis түрады. Ж үрекше жүрекке қанды алып келетін тамырлардан қанды қабылдайды, ал қарыншалар бүл қанды жүректен оны алып кететін тамырларга жібереді ( 1 , 2-суреттер). Артериялық жэне веналық қанды қозга- лыстарына карай тамырлар арасынан арте- риялар,arteriae,веналар,venae,жэне олар- ды қосатын капиллярлар, vasa capillaria, деп ажыратады. Артериялар жэне веналар қабыргалары үш қабықтан түрады: ішкі қабық, tunica intima, ортаңғы қабық, tunica media, сыртқы қабық, tunica externa. Тамырдың ішкі қабығы, tunica intima, дәнекертінді негізден, эндотелийасты жэне эндотелий жасушаларынан түрады. Эндотелийасты жасушалар осу қабыгыныц қызметін атқарады, эндотелий жасушалары ішкі беткей тамырларын комкереді. Ортаңғы қабық немесе бүлніықетті, tunica media, доңгелек орналасқан бірыңгай салалы бұлшық ет талшықтарынан жэне дәнекертінді жэне эластикалық элементтер- ден қүралган. С ыр гқы қаб ы қ, tunica externa эл асти кал ы қ талшық бойлық будалардан түрады. Артериялардын жэне веналардың қа- бырғаларынын қүрылысында ерекшеліктер бар. Вена қабырғасы артерия қабырғасынан жүқарақ, венаның бұлшықетті қабығы әлсіз дамыған. Веналарда (эсіресе, майда жэне орта) қақпактар бар. Ортаңгы қабықтың бұлшықет не- месе эластикалық элементтерінің даму молшеріне байланысты эластикалық типтес аргериялар (қолка, окпе сабауы), бүлшықет эластикалық типтес (үйқы, сан жэне т.б.) және бұлніықет типтес артерияларды ажыратады. Капиллярқабыгыбірқабаттыэндотелиалді жасушалардан түрады. Қан тамырлардыңқалыцдығымен калибрі жүректен алшақтаған сайын жэне ағзалар мен тіндерде біртіндеп тармақталған соң озгеріп отырады. Әрбір агзада тамырлардың тармақгалу ерекшеліктері эр түрлі. Қүрсақсыртқы жэне ішкі тамыр- лар бір-бірімен байланысып, анастомоз (қосылым) түзеді. Кейбір жерлерде та- мырлар аралығында анастомоздар, vasa anastomotica, көп кездесіп, олар артериялық, rete arteriosum, немесе веналық, rete venosum, тамыр торларын немесе тамыр өрім дерін^/ехш' vasculosus, түзеді. Артерияларды бір-бірімен байланысты- ратын анастомоздардан басқа, артериялар мен веналар арасында артерия - веналық анастомоздар, anastomoses arteriovenosae, кездеседі, оларда қан артериядан венаға (қол саусақтары, бүйрек қабыгы) отеді. Артерия —веналы қ косылымдар қысқар- тылған, vasa collateralia, қанайналым аппа- ратын, apparatus derivatorius, түзеді. Артерия мен вена жүйелерінің кейбір жерлерінде ғажап тор, rete mirabile, бар. Ол бір типтес әкелетін жэне әкететін капилляр торынан қүралады, мыса- лы, бүйректің тамырлы шумакшасында, glomerulus renalis, әкелетін артериялық та- мыр капиллярларга тармақталып, қайтадан артериялық тамырға жинақталады. retromandibularis V. facialis.. A. carotis extema s V. jugularis interna V. jugularis externa . Truncus costocervicalis Truncus brachiocephalicus- V. subclavia V. brachiocephalica dextra V. cava superior V. cephalica — V. cava inferior_ brachiales ^ A. hepatica. V. portae V. mesenterica inferior - mesenterica superior — A. et V. renales — V. intermedia cubiti V. Basilica iliaca communis - A. iliaca interna A. arcus palmaris profundus A tem poralis superficialis ^ A facialis A carotis communis sinistra Truncus thyrocervicalis / Arcus aortae A. subelavia sinistra Truncus pulmonalis ™ - Vv. pulmonales Aorta descendens 'Truncus celiacus ^ A . profunda brachii .— A. brachialis A. splenica (lienalis) splenica (lienalis) "A . gastrica sinistra A. mesenterica superior A. mesenterica inferior A. radialis A. iliaca communis sinistra A. ulnaris A. interossea posterior Arcus palmaris A. iliaca externa -Aa. digitales superficialis V. saphena 1 magna V. femoralis^ A. circumflexa femoris lateralis A. profunda femoris A. femoralis A. poplitea A. poplitea Vv. tibialis anteriores . Vv. tibialis posteriores Arcus venosus v dorsalis pedis '1 A. tibialis posterior A. tibialis anterior A. dorsalis pedis j A plantaris lateralis j / A. plantalis medialis ' / .A arcuata Arcus plantaris a. carotis externa жэне carotis interna: a-a. dorsalis nasi: b-a.. angularis арасындагы анастомоз; a. carotis interna жэне a. subclavia: a-a. communicans posterior; b-cerebri posterior арасындагы анастомоз pars thoracica aortae жэне a. subclavia: a-rr. spinales aa. intercostales posteriores, b-aa. spinales posteriores el anterior арасындагы анастомоз; pars thoracica жэне pars abdominalis aor- faciali: 27{; Truncus thyrocervicalis 26{* A. axillaris A. thoracica intema^ A. subscapularis." A. cerebri medi; » A. communican! 6J2 posterior A. basillaris A. carotis intema A. carotis extema A. vertebralis-—, J A. cervicalis profun's a ’j / A. cervicalis ascer> л ү Njens д. subclavia I Aa spinales posteriores spinalis anterior tae: a-rr. esophageales, b-a. gastrica sinistra арасындагы анастомоз; a. iliaca interna жэне a. femoralis: a-aa. glutae superior et inferior, b-aa. circumflexae femoris medialis et lateralis арасындагы анастомоз; a. radialis жэне a. ulnaris: a-r. carpalis dorsalis radialis, b-r. carpalis dorsalis a. ulnaris; truncus coelicus жэне a. mesenterica superior: a-aa. pancreticoduodenales superiores anterior et posterior, b-a. pancreticoduodenalis inferior арасындагы анастомоз: a. mesenterica superior жэне a. mesenterica inferior: a-colica media, b-a-colica sinistra; a. mesenterica inferior a. iliaca interna: a- A. profunda brachii 24g A. brachialis 23{| A. interossea communis A. radialis A. ulnaris obtura= toria Pars thoracica aortae »4 -Truncus celiacus Pars abdominalis aortae A. iliaca externa A. iliaca intema -A. radialis ulnaris rectalis superior, b-aa. rectales media et inferior арасындагы анастомоз: pars abdominalis aortae жэне a. iliaca interna:a-a. ovarica, b-a. uterine арасындагы анастомоз; a. tibialis anterior жэне a. tibialis posterior:a-a. plantaris profunda, b-arcus planta- ris profundus арасындагы анастомоз; a. tibialis anterior жэне a. tibialis posterior: a-a. tibialis anterior a. malleolaris anterior media- A. profund< femoris femoralil A. tibialis, anterior .A. tibialis mesenterica A. mesenterica lis. b-a. tibialis posterior rr. malleolares mediales арасындагы анастомоз; a. tibialis anterior жэне a. tibialis poste- rior: a-a. tibialis anterior a. malleolaris anterior lateralis, b-a. fibularis rr. malleolares laterales арасындагы анастомоз; a. poplitea жэне a. tibialis anterior: a-aa. inferiores medialis et lateralis genus; b-aa. recur- rentes tibiales anterior et posterior арасындагы A. fibularis (peronea) posterior A. interna A dorsalis pedis A. plantaris lateralis 0« анастомоз; a. femoralis a. poplitea: a-a. perforans, a descendens genicularis. b-aa. superiores medialis et lateralis арасындагы анастомоз; a. iliaca extema жэне a. iliaca interna: a-a. epigastrica inferior тармагы r. pubicus b-a. obturatoria тармагы r. pubicus арасындагы анастомоз; a. iliaca externa жэне a. iliaca interna: a. circumflexa iliaca profunda, b-a. iliolunbalis арасындагы анастомоз; a. subclavia жэне a. iliaca externa: a-a. epigastrica superior, b-a. epigastrica inferior арасындагы анастомоз; a. brachialis жэне a. ulnaris: a-aa. collaterals ulnares superior et inferior, a. collateralis media, b-a. recuurens ulnaris, a interossea recuurens тармактары rr. anterior et posterior арасындагы анастомоз; a. radialis жэне a. ulnaris: a-a. ul- naris тармагы r. palmaris profundus , b-a. radialis арасындагы анастомоз; a. radialis жэне a. ulnaris: a-a. radialis тармагы r. palmaris superfi- cialis, b-arcus palmaris superficialis; a. radialis жэне a. ulnaris: a-a. radialis тармагы r. carpeus palmaris, b-r. carpeus palmaris a. ulnaris a. interossea anterior арасындагы анастомоз; a. brachialis жэне a. radialis: a-a. collateralis radialis, b-recuurens radialis арасындагы анастомоз; pars thoracica aortae жэне pars abdominalis aortae: a-aa. phrenicae superiores, b-a. phrenica inferior арасындагы анастомоз; pars thoracica aortae жэне a. sub- clavia: a-aa. intercostales posteriores, b-aa. intercostales anteriores арасындагы анастомоз; a. subclavia жэне a. axillaris: a-a. suprascapularis, a transversa colli, b-a. circumflexa scapulae, thoracoacromialis арасындагы анастомоз; a. carotis externa жэне a. subclavia: a-a. thyroidea superior, b-a. thyroidea inferior арасындагы анастомоз. ЖҮРЕК ҚАНТАМЫР ЖҮЙЕСІ Жалпы қанайналым шеңберлері Тамыр жүйесіне қан тамырлар мен қан айналымының орталық ағзасы - жүрек (3-сурет) кіреді. Жүрек терт қуыстан: оң жэне сол жүрек- шелерден жэне оц жэне сол қарыншалардан түрады. Әрбір жүрекшс сәйкес қарынша- лармен байланысады. Оц жүрекше мен оң қарынша, сол жүрекше мен сол қарыншадан қалқамен бөлінген. Сонымен, жүректің оц жэне сол бөліктерін ажыратады. Әрбір жүрекше сзйкес қарыншамен жүрекше- қарышпа тесігі, ostium atrioventricular, арқылы байланысады. Жүректе 2 тесік: біріншісі, оң жүрскше мен оң қарыпша аралығында, оң жүрекше-карынша тесігі, ostium atrioventricular dextrum, екіншісі, сол жүрекше мен сол қарыншаныц аралыгында, сол жүрекше-қарынша тесігі, ostium atrioventricular sinistrum, бар. Әрбір тесікте жүрекшеден қарыншаға қанныц о ту багытын реттейтін қақпақ бар. Организмпен веналық қан веналар арқылы оң жүрекшеге, atrium cordis dexter, одан оң жүрекше - қарынша тесігі арқылы оң қарыншага, ventriculus cordis dexter, қүйылады. Кейін оң қарыншадан қан өкпе сабауына, truncus pulmonales, одан өкпе ар- териялары, аа. pulmonales, арқылы оң жэне сол окпеге барады. Өкпеде өкне артерияла- ры үсақ тамырларга, капиллярларға, vasa capillaria, тармақталады. Өкиеде веналық қан оттегіне қанығып, артериялық қан 4 өкпе венасы, vv. pulmonales, арқылы сол жүрекшеге, atrium cordis sinistrum, одан сол жүрекше-қарынша тесігі арқылы сол қарьнішаға, ventriculus cordis sinistrum, барады. Ж үректің сол қарыншасынан қан ең ірі артериялық тамыр - қолқаға, aorta, жэне оныц тармақтары организмнің тіндерінде капиллярларга тармақталып, дененің барлық ағзаларына таралады. Тіндерге оттегін беріи, өзі көмірқышқылын сіңіріп, веналық қанга айналады. Капиллярлар қай- тадан бір-бірімен қосылыгі, ірі тамырлар - веналарды, venae, түзеді. Дененің барлық веналары 2 ірі сабауға - жоғарғы қуыс вена, v. cava superior, жэне төменгі қуыс венага, v. cava inferior, жина- лады. Жоғарғы қуыс вена қанды бас пен мо- йын аймагы мен ағзаларынан, қолдан жэне түлга қабырғасының кейбір боліктерінен жинайды. Томенгі куыс вена қанды аяқтан, қүрсақ жэне жамбас асгау қабыргалары мен агзаларынан жннайды. Оң жүрекшеге қанды 2 қуыс вена әкеледі және жүрекгің меншікті веналық қаны келеді. Содан түйық қанайналым шеңбері қалыптасады, ол жолды жалпы қанайналым шеңбері деп атайды. Жалгіы қанайналым шеңберінің екі түрін: үлкен қанайналым шеңберін жэне кіші қанайналым шеңберін ажыратады. Кіші қанайналым шеңбері, circulus sanguinis minor, немесе окпелік қанайналым шеңбері деп, жүрекгің оң қарыншасынан бастап, окпе сабауы арқылы, оның тармақталуы, окнедегі капилляр горы, окпе веналары жэне сол жүрекшемен аяқталатын бөлікті атайды (4-сурет). Үлкен қанайналым шеңбері, circulus sanguinus major, немесе денелік қанайналым шеңбері деп, жүректің сол қарыншасынан басгап, қолқа арқылы оның тармақтары, барлық дененің ағзалары мен тіндерінің ка- пилляр горы мен веналары жэне оның оц жүрекшемеп аяқталатын болігін атайды. Жүрек Жүрек, сог (5, 6-суреттер) - бүлшық ег қабыргалары жақсы дамыған, конус пішінді қуысты ағза. Ол алдыңгы көкі- рекаралықтың төменгі болігінде, көкеттің сіңірлі орталығында, сол жэне оң окпеқап қуыстарының аралығында орналасып, жүрекқаппен, pericardium, қапталып, ірі қантамырлармен бекінген. Ерлерде жүректің салмағы мен колемі эйелдерге қараганда үлкен жэне оныц қабыргалары қалыңдау. Ж үректің артқы - жогарғы кеңейген бол і- гі жүрек негізі, basis cordis-, оған ірі вена- лар ашылып, одан ірі артериялар шығады. А лдыңғы-төменгі бос бөлігі жүрек үшы, apex cordis, деп аталады. Ж үректіц кокетке қараған беті жал- пақ, артқы-төменгі • —кокеттік бетін, Truncus brachiocephalicus Locus transm eatus pericardii in epicardium cava superior Aorta ascendens Auricula dextra subclavia sinistra arotis com m unis sinistra Arcus aortae Isthmus aortae A pulm onalis dextra Truncus pulm onalis Auricula sinistra Aorta descendens Conus arteriosus (infundibulum ) Sulcus interventricularis (cordis) anterior Ventriculis sinister |