|
Кыргыз Гиннес китеби. Кадыров Ысмайыл. Кыргыздын Гиннесс китеби. Б. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2008. 216 б китебинен алынды
Спорттун көп түрү. Бул боюнча Т.Курганова Кыргызстандын, Орто Азиянын рекордун койгон. Тогуз коргол. Тогуз коргол боюнча алгачкы чемпион – атбашылык Өмөр Касмакунов.
Тогуз коргол боюнча илимий негизде эрежелерди иштеп чыгып, китеп чыгарган илим кандидаты, ишкер, тогуз коргол федерациясынын президенти Абдысалим Чылымов.
Көкбөрү. Улуттук көкбөрү (улак тартыш) оюну боюнча республикалык 1-чемпионат 1999-жылдын февраль – апрель айларында “Аккула” ат майданында болуп өткөн. Анын 18-февралда болуп өткөн финалдык таймашында “Энесай” командасынын оюнчусу Канат Өмүркулов, Сокулук районунун “Рассвет” командасынын улакчысы Мукамбет Койчукеевдер мыкты улакчы деп табылган. Ал эми 1998-жылдын мыкты оюнчулары катары Кубанычбек Изабаев, Эмил Бөкөшев, Нурлан Барпиев, Нурсуланбек Бөкөнбаев, Сарпбек Керимкулов, Индусбек Бөкөнбаевдер аталган.Көкбөрүнүн жаңы эрежесин “Көк бөрү” федерациясы (президенти Болот Шерниязов) түзгөн. Лыжа. 1935-ж. 31-декабрда Фрунзе – Москва маршруту боюнча лыжа менен жүрүш жасоо демилгесин көтөргөн Кыргызстандын комсомолдору – кыргыз аэроклубунун курсанттары жолго чыгышкан. Алар 3768 км аралыкты 54 күндө басып өтүшүп,1936-ж. 28-февралда Москванын жанындагы Люберцы кыштагына келишкен. Бул жүрүш ВЛКСМдын X съездине арналган жана 60 күндө басабыз деген милдеттенмелерин 6 күн мурда аткарышкан. Бардыгы “Ардак Белгиси” ордени менен сыйланышкан. Т.Сыдыкбеков бул жөрөлгөнү даңазалап, “Ала-Тоодон алтоо” деген очерк жазган. Кроссворд
Кыргызстандан 1-болуп кроссвордчу катары таанылган, тематикалык, супер ж.б. түрдүү кроссворддорду түзүп, алгачкы кроссворд жыйнактарын (“Аэробика для ума”, 1994; “Проверь себя”, 1998) чыгарган Асыкбек Оморов. Ал кыргыздардан 1-болуп Москвадагы “Поле чудес” оюнуна 1997-ж. 12-январда кроссвордчу катары катышкан.
Алгачкы генералдар, адмиралдар
Россия өкмөтүнүн полковник деген наамын биринчи алган кыргыз - Шабдан баатыр болгон. Ал наам ошол мезгилде кыргыздардагы алгачкы эң чоң чин болгон.
Кыргыз тарыхындагы 1-генерал – Ысакбек Мониев (1902 - 49). Ал Кытайдын Түркстан аймагындагы Үч-Аймакты (Иле, Алтай, Тарбагатай) 1944-49-ж. гоминданчылардан толук бошотууга катышып, Боштондук армиясына жетекчилик кылган. Натыйжада Шиңжаң эли боштондукка чыккан. Ошол кезде Шиңжаңда түзүлгөн Түркстан Республикасынын (ЧТР, аны кытайлыктар 18-кылымдын 2-жарымынан “Синьцзян”, Кытайдагы кыргыздар “Шиңжаң” дешет, “Жаңы чек” деген мааниде) аскер командачылыгына генерал-лейтенант Ы.Мониев шайланган. 1949-ж. августта ЧТРдин жетекчилери Ахмеджан Касими, Абдыкерим Абасов, Далилхан Сугурбаев, Ы.Мониевдер Кытай КП БКсына чакыртылып, Пекинге баратканда алар түшкөн самолет кырсыкка учурап, баары курман болгон. Жетекчилери жок калган ЧТР жоюлуп кеткен. Ы.Мониев кыргыз тарыхынын эле эмес жалпы түрк тарыхында өзгөчө орду бар инсан. Анын Шиңжаңдагы аз улуттардан өзүнчө мамлекет түзүү максаты орундалып келе жатканда, авиакырсыктан 47 жашында каза болгон.
Аскер кызматында иштеген кыргыздардан 1-болуп генерал-майор наамы 1962-ж. Самсалиев Султанаалыга (берилген. 1958 – 74-ж. республиканын аскер комиссары болуп иштеген. Ал жумушчу-дыйкан Кызыл Армиянын отличниги деген төш белгини да алгачкы алган (1940) кыргыздардан.
Генерал-лейтенант наамын 1-болуп 1985-ж. Советтер Союзунун Баатыры Калыйнур Үсөнбеков алган. Ал 1968 – 87-ж. Кыргызстан ДОСААФын башкарган.
Милициянын генерал-майору деген наамды 1956-ж. эң биринчи алган кыргыз – Эргеш Алиев (1905 - 94). Ал 42 жыл ички иштер кызматында эмгектенип, катардагы милициядан генералга чейинки жолду басып өткөн.
Авиациянын генерал-майору наамын алган (1992) 1-кыргыз – Орузбаев Кубанычбек.
Юстициянын генерал-майору чинин алган алгачкы кыргыз – Момунов Райымбек. Ага бул чин СССР Жогорку Советинин Президиумунун Указы менен 34 жашында ыйгарылган.
Кыргыз тарыхындагы 1-вице-адмирал – Марат Темиров.
Армиянын генералы наамы 1-болуп 2004-ж. Топоев Эсенге ыйгарылган.
1-болуп расмий генерал наамын алган жалгыз аял – Турсунай Айтматова Бабажанова. Ал Ош облустук юстиция башкармасынын начальниги, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген юристи, юстициянын ҮҮҮ класстагы мамлекеттик кеңешчиси – генерал.
Сыйлыктар
(СССРдин сыйлыктары)
Кыргызстанда Совет бийлигин чыңдоого жигердүү катышкан, кыргыздын алгачкы кызыл командири – Кыргыз кавалериялык дивизионунун командири Арстанаалы Осмонбеков – учурунда эң баалуу сыйлык болгон күжүрмөн Кызыл Туу ордени (1923), аты жазылган күмүш жана алтын саат менен сыйланган 1кыргыз болгон. Сулайман Күчүков, Алымбек датка менен Курманжан датканын неберелери Жамшыбек Карабеков, Кадырбек Камчыбеков да совет өкмөтүнүн алгачкы күжүрмөн сыйлыктарына ээ болгон жана Кызыл Армияын ар кандай бөлүктөрүнө командир болуп дайындалган 1кыргыздар
Кыргыздардан 1-жолу Ленин ордени менен сыйланган адам – Кожобек Күзөмбаев болгон (Ленин ордени - № 3101). Бирок, ал репрессияланып кеткендиктен орден тапшырылбай калган. Ал улуттук гвардиябызды, Куралдуу күчтөрүбүздү түзүп жатканда анын башатында туруп, бар күч-кубатын, жаркын өмүрүн аскер ишине, кадрларды даярдоого арнаган алгачкы командир да болгон.
Кыргыз улуттук адабиятынын тарыхында 1-болуп орден (“Ардак Белгиси”) алгандар: Алыкул Осмонов, Жусуп Турусбеков, Калык Акыев, Алымкул Үсөнбаев (1939).
Лениндик сыйлыктын лауреаты наамын Кыргызстандан 1-болуп Чыңгыз Айтматов 1963-ж. “Тоолор жана талаалар повесттери” жыйнагы үчүн алган.
СССР Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты наамын 1-болуп 1947-ж. А.А.Волкова койлордун брадзот оорусуна каршы вакцинаны тапкандыгы жана аны ветеринарияда колдонгондугу үчүн, ал эми адабият жаатынан болсо 1948-ж. Түгөлбай Сыдыкбеков “Биздин замандын кишилери” романы үчүн алган.
ВЛКСМ сыйлыгынын лауреаты наамын адабият, искусство, журналистика жана архитектура боюнча 1-болуп 1970-ж. Майрамкан Абылкасымова “Эстелик сүйлөйт”, “Сен билесиң мени, Мекеним” поэмалары, “Ишеним дайым жүрөктө” ырлар жыйнагы үчүн; өндүрүш боюнча) 1976-ж. “Кыргызбурвод” экспедициясынын Ысыккөл партиясынын бургулоочу мастери Н.Бацкалов, Бишкек шаар аралык телефон станциясынын башкы электр механиги Е.Мартышева, Кемин районундагы “Жаңы-Алыш” колхозунун звеновою Т.Алыбаев, Тянь-Шань районундагы К.Маркс атындагы колхоздун кой өстүрүү боюнча “Эдельвейс” комсомол-жаштар бригадасынын бригадири А.Исмаилбеков, Кыргызстан кант жана кызылча тажрыйба-селекция станциясынын машине менен сүт саап алуу боюнча устаты Р.Юсупов, Фрунзе айыл чарба машинасын куруу заводунун электр ширетүүчүсү Н.Оноприенко, Түп районундагы СССРдин 50 жылдыгы атындагы колхоздун баш чабаны У.Калманбетовдор алышкан.
Бүткүл союздук Н.Островский атындагы адабий сыйлыкты 1-болуп жазуучулар: 1974-ж. Л.Б.Дядюченко, кыргыздардан 1978-ж. К.Акматов алган.
СССР Жазуучулар союзунун А.Фадеев атындагы адабий сыйлыгын 1-болуп жазуучу О.Орозбаев 1980-ж. алган.
СССР Жазуучулар союзунун сын боюнча сыйлыгын 1-болуп жазуучу жана сынчы М.Борбугулов 1981-ж. алган.
А.М.Горький атындагы Бүткүл союздук адабий сыйлыкты Кыргызстандан 1-болуп акын С.Күрүчбеков 1983-ж. алган.
Журналисттердин ичинен 1-болуп СССР Журналисттер союзунун лауреаты болгон – акын Сулайман Маймулов.
Өз атындагы алтын медаль менен сыйланган 1-адам – КР эл артисти Асек Жумабаев. Ал 1955-ж. Варшавада өткөн Бүткүл дүйнөлүк жаштар фестивалында элдик ырларды эң жогорку чеберчиликте аткаргандыгы үчүн “Асек Жумабаев” деген атайын алтын медаль менен сыйланган.
|
|
|
Скачать 0.87 Mb.