Философия лекция. Ойлау мдениеті Ойлау
 Скачать 247.92 Kb.
|
|
«Онтология» термині грек тілінде екі сөз тіркесінен тұрады: онтос – болмыс, логос – ілім. Демек, онтология грек тілінен аударғанда болмыс туралы ілім дегенді білдіреді. Философияда бұл термин ХҮІІ ғасырдан бастап қолданылады, бірақ оның сол кезге дейінгі де тарихы бар. Екі жарым мың жыл бойы философтар әлемдегі адамның орны туралы ой толғап келеді, соның нәтижесінде философияда осындай ерекше сала қалыптасты. Болмыстық тұрғыдан кең түрде қарағанда, сана- адамның ішкі жан дүниесі, адам белсенділігінің психикалық деңгейі. Ал оны нақтылай келсек, ол, әрине, адамның ой толғаулары. Бірақ ол онымен бітпейді. Ойлау, рационалдық таным – сананың өзегі болғанымен, оған адамның сезім толқындары да кіреді: адам қуанады, ренжиді, ашуланады, шаттанады, сүйеді және жек көреді т.с.с. Егерде біз кең түрде адамның психикасын алатын болсақ, оған санамен қатар бейсаналықта кіреді. З.Фрейдтің уақытында ашқан бұл жаңалығының қазіргі өмірдегі маңызы зор. Сонымен қатар санағ тең емес адамның ырқы да бар. Кейбір жағдайларда адам санаға сыймайты, оған қарсы нәрселрді жасауы мүмкін. Ф.Ницще уақытында айтқандай, нағыз адам толқынмен бірге емес, оған қарсы жүзеді. Дүниеде ең ғажап, керемет құбылыс – адамның рухани дүниесі, сана, ақыл, ой. Адамзат игілігіндегі барлық материалдық және рухани жетістіктер зәулім құрылыстар, түрлі техникалық табыстар, өнер, дін, әдебиет, философия, ғылым – осылардың бәрі сол сананың құдіреті. Объективтік дүниеде сананың балмасы жоқ. Ол тек адамға ғана тән. Сондықтан қашан да сананы болмыстан жоғары қоятын ұғым туып, оны бастапқы деп санаған. Енді біреулер бұл пікірді мойындамаған. Сана — бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі жанның қоршаған ортамен тікелей байланыс тәсілі (сондай-ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі, психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт-бағдар жасай алуы мен басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі. Адам санасы, оның қоршаған ортамен байланыс ерекшелігіне қарай, «түзу сызықты» болып келмейді. Онда адамнан тыс және оған тәуелді адамның іс-әрекетінінің ерекшелігіне қарай, адамның адаммен, заттармен, табиғатпен қатынас байланыстары түйіскен және жекелеген әрекеттері бекітілген. Бұл қабілеттер әртүрлі үйлесімділікте — анық және жасырын — байланыстар байқалмайтын сана «орталығы». Бұл қабілеттіліктердің құрылуы сананың жетілгендігін, «жауапқа қабілеттілігін» ескертеді. Оның деградацияға ұшырауы сананың құлдырауына әкеледі. Сана белгілі бір дәрежеге – сана – сезімге айналады. Сана – сезім өзін — өзі сезініп, ұғыну арқылы жететін сананың ең жоғарғы сатысы. Сана – сезім дегеніміз – адамның өзін — өзі ойлай алатын, сезе білетін, әрекентенетін субъект ретінде тұсіне бастауы. Адамның сана сезімі қанша таптық, топтық, қоғамдық сана – сезімдерге тығыз байланысты. Ойлау жəне тіл. Тіл дегеніміз – сөздік белгілердің жүйесі. Ал белгі – шындық пен болмысты білдіретін бөлшек. Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткіземіз. Ақыл-ой жетістігі болып табылатын, ақиқат, өмірдің бейнелуін қамтамасыз ететін ең жоғарғы таным-түйсік адамға ғана тән және ол-сөйлеу актісімен тікелей байланысты форма. Яғни адамдар бұл бейнелерді қалыптастыруда тілді пайдаланады, бір-бірімен қарым-қатынасқа тіл арқылы түседі, бейненің бар болмасын суреттеу үшін, бір-біріне жеткізу үшін тілдік блоктарды түзеді. Тілсіз ойлаудың болмайтындығы, әрбір ой тіл арқылы ғана көрінетіндігін, яғни сөйлеуді ойлаудан бөліп алудың мүмкін еместігін түсінеді. Ф. де Соссюр ойды тілдің семантикасымен теңдестіре отырып, тілді қағазбен былайша салыстырады: «Ой дегеніміз, сол қағаздың бет жағы, ал дыбыс – астыңғы жағы, егер қағаздың бет жағын, астыңғы жағын бүлдірмей кесіп алуға болмайтыны сияқты, тілде де дыбыстан, дыбысты ойдан бөліп алуға болмайды. Мұны тек абстракциялық түрде ажыратуға болады»-дейді. Тіл мен ойлау бір-бірімен тығыз байланыста болады дегенде, тілдегі категорияларының өз ара байланысы, арақатысы ескеріледі. Мысалы, тілдегі сөз логикалық категория – ұғыммен тығыз байланыста болса, сөйлем байымдаумен (суждение) тығыз байланыста болады. Сөз бен ұғым бірлікте, өзара тығызбайланыстаболадыдегенненбұлекеуібір-бірімен тепе-теңекендегентүсініктумауғатиісті. Олардыңарасындағыайырмашылықтарымыналар: кейбірұғымдаржекесөздерменемес, сөздердіңтіркестеріменайтылады; фразеологиялықсөзтіркестерініңқұрамындағыкейбірұғымдаржекесөздерменемес, сөздердіңтіркестеріменайтылады; фразеологиялықсөзтіркестерініңқұрамындағыкейбірсөздерұғымдыөздігіненемес, тек тұрақтысөзтіркестерініңқұрамындақолданылғандағанабілдіреалады. Бірнешемағынаныбілдіретінбірсөздіңөзіәлденешеұғымдыбілдіруімүмкін. Сөзкейдеұғымдығанаемес, байымдауды да білдіруімүмкін. Мүндайжағдайдасөзсөйлемретіндеқызметатқарады. Бұлайтылғандардыңбәрі де сөз бен ұғымның тепе-теңемес, бірақөзара байланыстыекендігінкөрсетеді. Ойлаудыңтілментығызбірліктеболатынынойлауформаларыныңбірі – байымдаудыңсөйлемменбайланысынан да көругеболады. Тілдіңтілболуыүшінеңқажетті фактор – ойлау, пайымдауекенібелгілі. Адамның ми қабатындажинақталған ой тіларқылысыртқашығады, сөйлеуарқылынешемәртеайтылса да белгілібірсөйлеужүйесінебағынбаса, түсініксізболады. Ойтілгеәсеретеді, тілсөзгеәсеретеді, сөзденсөйлеупайдаболады. Тіл мен ойлаудыңөзарабайланысытуралымәсележалпытілбілімініңғанаемес, соныменбірге философия мен логиканыңжәнепсихологияныңеңкүрделімәселелерініңбіріболыпсаналады. Дыбыстықтіл де, абстрактіойлауда-адамғатәнқұбылыстар. Осы бірліктентіл мен ойлаудыңжалпыерекшелігікөрінеді. Ой тіларқылыайтылғанмазмұнныңнегізінқұрайды. Ой арқылы, адаммиыныңсәулелендірушіәрекетіарқылытілдікединицаларобъективтідүниеніңзаттары мен жәнеқұбылыстарыменбайланысқатүседі,мұнсызадамдардыңбір-біріментіларқылықатынасжасауымүмкінболмағанболареді. Адамның ой тіларқылытілдегісөздержәнеолардыңтіркесіарқылыайтылыды да, материалдықформағаенді. Ойлаудыңтуыпжасалуындатілдіңроліайрықшазор. Пікір 4. Жан, ақыл, парасат, рух. Ибн-Сина. Аристотель секілді Ибн Сина да рух пен денеарасындаөтежақынбайланыс бар екендігінайтады. Бірақ Ибн Сина Аристотельдіңекіжауһарпікірінтеріскешығараотырып, диализмдіккөзқарастықолдайды. Оның рух пен денетурасындағыкөзқарасыәріқызықты ,әрітереңмағынадаайтылған. Ибн Сина адам рухыныңденегемұқтажсыз бар болу құдіретінеиеболғанжауһарекендігінанықтауүшінекідәлелкелтіреді. Біріншісі –өзімшілдіктүсінігі, екіншісіақылдыңматериалдыемесболғанынанықтайды. Ибн Сина бұлдәлелдердіөзінің «Китапаш - Шифа» аттыеңбегінің психология тарауындаанықтайды. Оныңойынша, адам жетілгенболсын, бірақоныңденесіешбірнәрсеменбайланысқұраалмайдыжәнесыртқыдүниедегіешбірнәрсенітүсінеалмайтынбірдәрежедеболсын. Және де өзденесінкөреалмайтын, ешбірнәрсенісезеалмайтындәрежедеболсын. Әрине, мұндай адам дүниедегіәрекеттердіңешқайсысынбілеалмайдыжәнеөзденесінің де бар екендігінсезінеалмайды. Бірақөзінің бар екендігінтүсінеалады. Мұндайжағдайдан рух денеденазатболғанбіржауһарболыптабылады. Ибн СинаныңбұлдәлеліДекарттың «Ойлануқабілетіндеболсам, онда мен бармын» дегенпікірінеұқсаскеледі. Бірақбұлжердемаңыздыайырмашылық бар. Декарттыңпікіріндемынандайбірсұрақтуады: «Менің бар болуымлогикалықтұжырым ба, әлдетүсінуқабілетініңтікелейнәтижесіме? Бұлсұрақтыңжауабы не болса да, декарттық «түсінік» пен «мен» екеуініңбірнәрсеболғандығынаңғарамыз. Олай болса, менніңтүсінігі мен оныңболмысыныңлогикасыретіндебір-біріменайырылмас халде болғандығыанық. Ал Ибн Сина болса, «меннің» болмысынтүсінеалусебебімен «менде» түсінуқабілетініңбөлекнәрсеболғанынайтады. Негізінде, Ибн Сина Декарт пен Плотинніңойыншатүсінуқабілеті тек өзінғанаойлауыемес, соныменқатарбасқаларды да түсінебілуқабілетінеиедейді. Дененің бар екендігінекүдіктенеотырып, бірдуализмдіктүсінікқалыптастыруғатырысқанбұлдәлелдіорганизмніңжалпыфункцияларынанрухтыңфункцияларышыққандәлелідеуге де болады. Ибн Сина былайдейді: «Денеліксипаттардыақылдықфункциялардыңқайнарыболғанбірнәрсегежүктесем, оның бұлсипаттардықабылетеалмағандығынбайқаймынжәне осы денелікболмағанболмысты рух депесептеймін». Бұлайтылғансөзденбайқайтынымыз: жоғарыдаайтылғандәлелдіңжаңабірсипатқаиеболғандығыжәнетүсінуқабілетіжаңабірпікірменалмасқандығы. Бұғанқарайақылдыңжәнерухтыңсипаттарарасындағыайырмашылықбұлардыңбіржауһардыиемденуінемүмкіндікбермейді. Рухтыңбіржауһарболғандығыоныңжалғыздықтыталапеткендігінбілдіреді. Шынындаекі доктрина, яғнируханиқабілеттіңшынайлығыжәнерухтыңайырылмастабиғаты Ибн Сина тарапынантереңірекқарастырылады. Ол бұлқабілеттіңкөптігін, ақыл-ой әрекеттеріарасындабайланыстың бар екендігінайтады. Соныменқатар Ибн Сина адамдағыдемалужәнеөсуфункцияларының, өсімдіктер мен жануарлардыңфункцияларынақарағандаөзгешеекендігінайтады. Себебіадамныңақыл-ойыаталмышфункциялардыбасқарадыдейді. Мұндайжағдайда рух егемендібіржауһарболады. Ибн Синаныңрухтыңөлімсіздігітурасындағыдәлелдерірухтыңбіржауһарболғанынжәнеекеуіарасындағыбірмистикалықбайланысаясындаденегебайланыпқалмағандығынбілдіреді. Денеменбіргеортағашыққанрухта, денеменбірлесу, оны қорғаужәнеоныңқажеттіліктерінқамтамасызетуүшіннақтыбіржүйе бар. Ибн Синаныңойынша, рух, табиғатбілімдеріменқатарметафизиканың да қарастыратынтақырыбыболыптабылады. Болмысәлеміндеәрбір рух пен денеарасындаолардыбір-бірінесәйкестендіргенбір сыр бар. Бұлсырдытүсінсек те, түсінбесек те реинкарнация (рухтыңденеауыстыруы) екендігімүмкінемес. Негізіненбұл сыр тұлғалықменніңәрісебебі, әрісалдарыболыптабылады. Сондықтан Ибн Сина екі рух үшінменніңҚұдайлықжалғыздықтабірлесуінтеріскешығарадыжәнеөлімсіздіктіңтұлғалықболуыкеректігінайтады. ШəкəрімҚұдайбердіұлы. Рухтыңденегеәсеріқалауыбойыншажүзеге асады. Яғни рух қайуақыттадененіңәрекетжасауынқаласа, денесолуақыттаәрекетжасайды. Жан туралыәртүрліағымдардыжәнетүсініктердіқазақтыңұлыойшылыШәкәрім де арнаулызерттеудіңобъектісінеайналдырған. Олжазған «Үшанықта» осы жан мәселесітереңзерделенген. Солсебепті жан туралыәртүрлікөзқарастардысараптауталпыныстарынШәкәрімсізталдаужеткіліксізболар. Шәкәрім жан мен тәндікбастаулардыңарасындағытереңбайланыстыаңғарабілген. Шәкәрімжанныңмынадайерекшеліктерінебасты назар аударады: 1) жан тәнсияқтыадамға о бастанберілген, ол таза табиғаттуындысыемес, «жаратылыстыңбіршыбынынан, не біртозаңынан адам жаратылаалынбайды»; 2) жан баста бар болса, тұрғанденесіорынболуғажарамағансоң, денеденшыққандабіржолажоғалыпкетпейді; 3) жанның бар екендігінежаннаншыққанерік, талап, ой, мақсат, сезім, білімарқылыкөзімізжетсе де, оныңденелергеқосылыпкетуіне (индуизмдегідей) ешбірдәлелжоқ; 4) жанныңжайпсихикаданайырмашылығыноның адами-моральдықнегіздеріненіздеукерек, ұждан-жанныңтілегі, осы арқылыжанныңмәңгілігіжүзегеасады. Жан мәңгілігінесенбеуөмірдемән-мағына бар дегенгесенбеумен бара-бар. Адам өлгенсоң да жаны жоғалмайәлемдікрухпенқосыладыдегенсенімадамғаүлкенсенімұяландырады. БұлбіздіңШәкәрімдіоқығандаалғантәліміміз. Ойшылдыңөзіеңбегініңаяғындамынадайқорытындығакеледі: «Мен жан да бар, жын да бар, адамныңөзжаныныңқуаты да бар деймін. Дәлелім: 1) Шақырмаған жан келіп, кейдеөзіпәленшенің жаны екеніненанарлықсөзайтатыны. 2) Шақырмағанкісігебақсылық-дуаналық, фақризм, жындылықкезболатыны. 3) Ұйқыдакезу лунатизм, магнетизм мен біреудіңеркінбилеу, түсідәлкелу-бұлүштүрлісіүшбөлекқуаттыңиесіболуғалайық». Жан туралыфилософиялықрефлексияларда «рух тек рух үшінөмірсүреді», «жанныңжандылығыоныңөзінде» сияқтыүлгілердіжиікездестіругеболады. Бірақ, оларкөбінесерәміздікқызметтератқарып, адамныңболмыстуралыпайымдауларынантуындайды. Осындайпайымдаумүмкінболуыүшін адам жаны мен тәнін, руханилық пен заттылықтыажыратабілуіқажет. Руханишындықтыбіздіңдүниемізден тек тысқарытұратынәртүрліабстракциялар мен «транценденттімәнділіктердің», идеалдыобъектілерініңжиынтығыдеп те қарастыру адами руханиәлемгежеткізеалмайды. Өйткені, бүкіл адамдықмәдениболмыс рух сәулесіменжарықтандырылған. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Ғабитов Т. Философия А., 2004 2.Әбжанов Т.И., Нысанбаев Ә. Қысқаша философия тарихы. А., 2009 3.Иманқұл Н. Философия әлемінде: болмысы мен тарихы. А ., 2006 4.Кішібеков Д.Сыдықов Ұ. Философия. А., 2002 5.Тұрғынбаев Ә.Х. Философия. А.,2001 6.Мырзалы С.Қ., Философия. А., 2010 Онтология_және_метафизика.'>4.дәрісБолмыс.Онтология және метафизика. 1.Онтология – болмыстуралыілім 2.Философияның негізгіұғымдары 3.Виртуалды шындықтыфилософиялықзерделеупәніретіндеталдау Пайдаланылғанәдебиет 1.Онтология – болмыстуралыілім Онтология (гр. ontos – болмыс, logos – ілім) – философия ғылымыныңсаласы; әлемдегізаттардыңфундаменталдымәні (мысалы, саналылар бар ма) табиғатынайкындауменайналысатынфилософияның (жәнеметафизиканың) бөлімі. Онтология терминіналғашенгізген (1613) немісфилософтарыР.Гоклениус пен Х.Вольф. Бұлфилософтардыңпікірінше Онтология адамныңшынайыдүниеменбайланысынтүйсікпенемесматериалдыболмыстанбөлектұратынақыл-парасат, абстракциялық рух арқылытаниды. Олар Онтология бүкілдүниенің (оныңішінде субстанция, кеңістік пен уақыт, т.б.) негізі мен мәнінболмыстағыалуантүрліқұбылыстардыңсебебін, дамуынтүсіндіретінбірден-бірғылымдепсанады. Кант Онтологиянымағынасыз метафизикадепесептеп, оны өзініңтрансцендентальдіфилософиясыменауыстырды. Гегельдіңпікірібойынша Онтология – “мәнніңабстрактылыанықтамаларытуралыілім” ғана. ГегельденкейінфилософиядаОнтологиялықілімдерсиреккездесті. 20 ғ-да неокантшылдықтан бас тартып, метафизикаға бет бұрубарысында Онтология қайтажанданды: Г.Якобиде, әсіресе, Н.Гартманда Онтология – болмыстыңнақтылыпәндікфилософиясы, М.Хайдеггер мен К.Ясперсте іргелі Онтология мағынасындақолданылды. Онтология “болу” дегенқасиеткеие, барлықнәрселердіңмәнінашуғанегізделетінболмысмәселесінқарастырады. Оладамзатбаласыныңруханирәміздерінөнбойынақорытаотырып, адам болмысынсуреттеудіңәртүрлітеориялықформаларынбереді. Онтология болмыстыңмәнділігінигерумен, әлемгедеген адами қатынастыңмәнділігінжәнеондағы адам орныныңмаңызынтануменшұғылданады. Болмыс – тарихиқалыптасқанкеңмағыналы, тереңауқымдыфилософиялықұғым. Әрзамандаөмірсүргенойшылдарбұлұғымдыкөбінесежүйеліфилософиялықтолғаныстардыңбастапқынегізідепқараған. Осы уақытқадейін де болмыстуралыбұлкөзқарасөзмәнінсақтапкеледі. Болмыстуралыфилософиялықмәселенітүсінуүшінеңалдыменоныңадамзаттыңшынайыөміріндеқандайтүбегейліорыналатынынұғынуқажет. Болмыстыңнегізгітүрлері: Заттар (денелер), процестерболмысы: А) біріншітабиғат; Б) екіншітабиғат. Адам болмысы: А) заттардүниесіндегі адам болмысы; Б) адамныңөзіндікболмысы. Руханиболмыс: А) жеке адамныңруханиболмысы; Б) қоғамныңруханиболмысы. Әлеуметтікболмыс: А) қоғамдағыжәнетарихпроцесіндегіжекеленген адам болмысы; Б) қоғамболмысы. 2.Философияныңнегізгіұғымдары Философия дүниегекөзқарастыңбіртүрі. Дүниегекөзқарас – дүниетуралыжалпыпікірлержиынтығыжәнеадамныңәлемдегіорныжайлыкөзқарасы. Тарихитұрғыдақарайтынболсақ, дүниегекөзқарасүшнегізгітиптентұрады: Мифологиялық, діни, философиялық. Мифология (гр. Myfos - аңыз, logos - ілім) – әлемдіфантастикалықжәнеақиқатжағдайдатүсінетінқоғамдықсананыңбіртүрі. Мифологиялықтуындылардаәлемніңқалыптасуы, жер, адам, тіршілік, өміржәнеөлімсекілдімәселелеркөпкездеседі. Мифтіңерекшелігі: табиғатжәнетабиғатқұбылыстарына жан бітіру, фантастикалыққұдайлардыңболуы, олардыңқарым-қатынасы, адамзатбаласыменараласуыт.б. Дін- бәріненжоғарыжаратушыкүшкежәнеоныңқоршаған орта мен адам баласынаәсері бар депесептейтінсенім-нанымғанегізделгенкөзқарасформасы. Дінніңмифологияғаұқсастығы бар: Әлемніңпайдаболуы, жербетіндегітіршілік, адамныңіс-әрекетітуралыадамгершілік-этикалықмәселелердіалғақояды. Қоғамдыигіістергешақыруда: мәдениеттіңқалыптасуынаәсеретуіменқатар адам баласынсыйласымдылыққа, әділеттілікке, төзімділіккетәрбиелеп, өзіндікпарызмәселесінтүсіндірудедінніңатқарармаңызыерекше. Философия (қазақша пәлсапа) – дүниегекөзқарастыңғылыми-теориялықтүрі. Философиялықкөзқарасмифологиялықжәнедіникөзқарастанайырмашылығы – нақтыұғымдарға, категорияларғасүйенеотырыплогикалық ой қорытуерекшелігінің бар болуы. Философия даму барысындаүшкезеңненөтті: Космоцентризм, теоцентризм, антропоцентризм. Космоцентризм –әлемдітүсіндірудеғарыштыңшексізсыртқыкүшіқолданаотырып, ой тұжырымдау (философияныңбұлкезеңіЕжелгіҮнді, ҚытайжәнеЕжелгі Грек жерлеріндекөптаралды ) . Теоцентризм – барлықтіршілікатаулыныжоғарыжаратушыкүш – Құдайарқылытүсіндіру (ОртағасырлықЕуропафилософиясынатәнерекшелік). Антропоцентризм– негізгіорталықмәселесі адам болыптабылатынфилософиялықкөзқарас (Қайтаөрлеудәуіріменжаңазаман, қазіргізаманфилософиялықмектептеріндеқарастырылады). Философияныңпайдаболуыадамзатбаласыныңбілімдеңгейі мен ой-санасыныңедәуірдамуынабайланыстыәлемдіғылымитұрғыдатүсінуіменорайласдүниегекелді. Сан қырлытабиғатқұбылыстарыныңмәнісінтүсінугетырысқанойшылдардыңфилософиялықкөзқарастары - философия ғылымыныңбеташарыіспеттесболды. Алғашқыфилософиялықойлардыңформасынатурфилософиялықбағыттадамыды. Философия пәнініңзерттейтінсұрақтары: болмыстыңөмірсүружағдайы, материя, оныңформалары, сана жәнесанасыздық, адам, оныңөмірдегімәні мен әлемдегіалатынорны, жан, адамныңруханиөмірі, қоғам, табиғат, өркениет, экология, дүниенітаныпбілу, қозғалыс, диалектика жәнеоныңзаңдары. Ф.Энгельстіңтұжырымдауыбойыншафилософияныңнегізгісұрағы - ойлаудың (сананың) болмысқа, рухтыңматерияға (табиғатқа) қатынасы. Міне, осы мәселегебайланыстықоршаған орта мен адамныңәлемдегіалатынорыныайқындалатүспек. Философияныңнегізгіпәні мен обьектісі - адам жәнеоныңәлемдегіорыны. Философияныңнегізгімәселесін (ойлау мен болмыстың ара қатынасытуралы) сөзеткендебұлсұрақтыңекіжағы бар екенінажыратабілукерек. Біріншіжағы: дүниеніңнегізі, бастамасы не - идея, рух па әлде материя ма дегенонтологиялық (болмыстуралыілім) сұраққояды. Екіншіжағы: адам баласыдүниенітанып-біле ала ма әлдетанып-білеалмай ма дегенгносеологиялық (танымтуралыілім) мәселекөтереді. Философияныңонтологиялықмәселесінебайланыстыфилософияданегізгіекібағытпайдаболды. Олар материализм және идеализм. Онтологиялықсұрақ – дүниеніңбастамасы не, дүниеніңнегізі материя не сана, рух па дегенсұрақтөңірегіндемәселеқозғаса, ал гносеология – дүниенітанып-білумүмкінбеәлдемүмкінемеспедегенсұраққояды. |