21 бхмс. БХМС № 21. збекистон республикаси адлия вазирлиги томонидан рйхатга олинган 23. 10. 2002 й. N 1181

• Название: збекистон республикаси адлия вазирлиги томонидан рйхатга олинган 23. 10. 2002 й. N 1181
• Анкор: 21 бхмс
• Дата: 18.05.2022
• Размер: 1.79 Mb.
• Имя файла: БХМС № 21.doc
• Тип: Документы; #535916
• страница: 17 из 34

2-§. Ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам

хўжалик жамиятларидан олинадиган счётларни

ҳисобга олувчи счётлар (4100)
175. Ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятлари билан товарлар, тайёр маҳсулот, бажарилган ишлар, кўрсатилган хизматлар учун дебиторлик қарзлари бўйича ҳисоб-китоблар тўғрисидаги ахборотларни умумлаштириш қуйидаги счётларда амалга оширилади:

4110 "Ажратилган бўлинмалардан олинадиган счётлар";

4120 "Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларидан олинадиган счётлар".
176. 4110 "Ажратилган бўлинмалардан олинадиган счётлар" счётида корхонанинг умумий балансига (ички хўжалик ёки ички баланс ҳисоб-китоблар) қўшиладиган ажратилган бўлинмалар (филиаллар, ваколатхоналар)нинг дебиторлик қарзлари ҳисобга олинади. Бу счётда ажратилган мулклар, моддий қийматликларни ўзаро ҳамкорликда чиқариш, бўлинмаларнинг ходимларига иш ҳақи тўлаш ва бошқа жорий операциялар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисобга олинади.

Ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун асосий ҳужжатлар бўлиб таъсис шартномаси, чора-тадбирлар шартномаси, таъсисчиларнинг ушбу бўлинмаларни ташкил қилиш тўғрисидаги қарори, таъсисчиларнинг мулкни бериш тўғрисидаги қарори ва бошқалар ҳисобланади.

Кўрсатилган бўлинмаларга ажратилган мулк корхона томонидан асосий воситалар (0100), номоддий активлар (0400), ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700), материаллар (1000), тайёр маҳсулотлар (2800), товарлар (2900) ва бошқаларни ҳисобга олувчи счётлардан 4110 "Ажратилган бўлинмалардан олинадиган счётлар" счётининг дебетига ҳисобдан чиқарилади.
177. 4120 "Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларидан олинадиган счётлар" счётида шўъба ва қарам хўжалик жамиятларининг (баланслараро ёки хўжалик ичидаги ҳисоб-китоблар) дебиторлик қарзлари ҳисобга олинади. Ушбу счётда товар, маҳсулот, иш, хизматларни сотиш ва бошқа жорий операциялар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисобга олинади.

4110 "Ажратилган бўлинмалардан олинадиган счётлар" ва 4120 "Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларидан олинадиган счётлар" счётлари бўйича аналитик ҳисоб ҳар бир ажратилган бўлинма, шўъба ва қарам хўжалик жамиятлари бўйича юритилади.
178. Ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятларидан олинадиган счётларни ҳисобга олувчи счётлар (4100)нинг боғланиши:

Т/р	Хўжалик муомалаларининг мазмуни	Счётларнинг боғланиши
		Дебет	Кредит
1	Дебиторлик қарзларини қоплаш учун ажратилган бўлинмалардан ассосий воситалар ва бошқа активлар келиб тушди	0110-0190 ва бошқалар	4110
2	Ажратилган бўлинмаларга мол-мулк (асосий воситалар ва бошқа активлар) ажратилди	4110	0110-0190 ва бошқалар
3	Ажратилган бўлинмалар ходимларига меҳнат ҳақи тўлаш учун пул маблағлари ажратилди	4110	5010, 5110
4	Ажратилган бўлинмалар томонидан асосий воситалар қайтарилди	0110-0190	4110
5	Дебиторлик қарзларини қоплаш учун ажратилган бўлинмалар, шўъба ва қарам хўжалик жамиятларидан пул маблағлари келиб тушди	5010-5530	4110, 4120
6	Ажратилган бўлинмаларга моддий қийматликлар берилди (1500-счётдан фойдаланилганда)	4110	1510
7	Материаллар қийматидаги фарқ ажратилган бўлинмалар ҳисобига уларга берилган материаллар бўйича ҳисобдан чиқарилди (1610-счётни қўллаганда)	4110	1610

3-§. Ходимларга берилган бўнакларни

ҳисобга олувчи счётлар (4200)
179. Корхона ходимларига меҳнат ҳақи бўйича, операцион ва маъмурий-хўжалик харажатлари учун ҳисобдорлик асосида, шунингдек хизмат сафарлари учун берилган бўнаклар бўйича ҳисоб-китоблар тўғрисидаги ахборотларни умумлаштириш қуйидаги счётларда амалга оширилади:

4210 "Меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнаклар";

4220 "Хизмат сафарларига берилган бўнаклар";

4230 "Умумхўжалик харажатлари учун берилган бўнаклар";

4290 "Ходимларга берилган бошқа бўнаклар".
180. Ҳисобдорликка берилган суммага, ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4200) пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар билан, жумладан 5010 "Миллий валютадаги пул маблағлари", 5020 "Чет эл валютасидаги пул маблағлари" счётлари билан боғланган ҳолда дебетланади. Ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4200) харажатлар ва сотиб олинган қийматликлар ҳисобга олинадиган счётлар билан ёки амалга оширилган харажатларнинг турига қараб бошқа счётлар билан боғланган ҳолда кредитланади.

Тўлиқ ишлатилмаган бўнаклар (масалан, хизмат сафарлари учун) корхона кассасига қайтарилиши ҳамда ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4200)нинг кредитида ва 5010 "Миллий валютадаги пул маблағлари", 5020 "Чет эл валютасидаги пул маблағлари" счётларининг дебетида акс эттирилиши лозим.
181. 4210 "Меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнаклар" счётида корхона ходимларига меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнакларнинг барча турлари юзасидан ҳисоб-китоблар ҳисобга олинади. Бўнакларнинг келгусидаги меҳнат ҳақи ҳисобига берилиши ходимларнинг сабаби кўрсатилган аризасига асосан амалга оширилади. Бундан ташқари, ушбу счётда қуйидаги бухгалтерия ёзувлари билан акс эттириладиган, яъни 6710 "Меҳнат ҳақи бўйича ходим билан ҳисоблашишлар" счётининг дебети ва 4210 "Меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнаклар" счётининг кредитида меҳнат ҳақи бўйича ҳар ойлик бўнаклар ҳисобга олинади.
182. 4220 "Хизмат сафарларига берилган бўнаклар" счётида корхона ходимларига хизмат сафарлари учун берилган бўнаклар ҳисобга олинади. Хорижга хизмат сафарига юборилаётган ходимга Вазирликлар, идоралар, корхоналар ва ташкилотлар ходимлари Ўзбекистон Республикаси ташқарисига хизмат сафарига юборилганда хизмат сафари харажатлари учун маблағлар бериш тартиби тўғрисидаги Низомга (рўйхат рақами 2730, 2015 йил 9 ноябрь) мувофиқ, чет эл валютасида бўнак берилади. Ушбу валюта бўнак берилган кунда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки курси бўйича сўмга айлантирилади ва сўмда ҳисобга олинади. Хизмат сафарлари учун берилган ва сарфланган чет эл валютасининг ҳисоби алоҳида юритилади.

Хизмат сафарлари учун бўнаклар хизмат сафари тўғрисидаги буйруқ, чипталар қиймати, кунлик яшаш харажатлари ва бошқалар кўрсатилган ҳолда бўнак суммасини ҳисоблаш асосида берилади.
183. 4230 "Умумхўжалик харажатлари учун берилган бўнаклар" счётида умумхўжалик эҳтиёжлари учун турли хилдаги кичик инвентарь ва жиҳозларни нақд пулга ҳамда корпоратив банк карталаридан фойдаланган ҳолда сотиб олиш учун берилган бўнаклар акс эттирилади. Товар-моддий қийматликларни баҳолаш ва кирим қилиш тегишли тасдиқловчи ҳужжатларга асосан амалга оширилади.
184. 4290 "Ходимга берилган бошқа бўнаклар" счётида 4210 - 4230-счётларда акс эттирилмаган корхона ходимларига берилган бошқа бўнаклар ҳисобга олинади.

Ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4200) бўйича аналитик ҳисоб ҳар бир берилган бўнак бўйича юритилади.
185. Ходимларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4200)нинг боғланиши:

Т/р	Хўжалик муомалаларининг мазмуни	Счётларнинг боғланиши
		Дебет	Кредит
1	Меҳнат ҳақи ҳисобидан бўнак берилди	4210	5010
2	Ходимларга келгусидаги меҳнат ҳақи ҳисобига берилган бўнаклар ушлаб қолинди	6710	4210
3	Ҳисобдор шахсларга банкдаги счётлардан бўнаклар берилди	4220-4290	5110-5530
4	Ҳисобдор шахсларга кассадан бўнаклар берилди	4220-4290	5010, 5020
5	Ҳисобдор шахсларга пул эквивалентлари берилди	4220-4290	5610
6	Ишлатилмаган ҳисобдор суммалари кассага қайтарилди	5010, 5020	4220-4290
7	Ишлатилмаган ҳисобдор суммалари корхонанинг банкдаги счётига қайтарилди	5110- 5530	4220-4290
8	Ҳисобдор шахслар сотиб олинган турли хилдаги пул эквивалентларига ҳақ тўлади	5610	4220-4290
9	Ишлатилмаган пул эквивалентлари қайтарилди	5610	4220-4290
10	Ҳисобдор шахслар капитал қўйилмалар, товарлар, ҳайвонлар, материаллар, асбоб-ускуналарни сотиб олиш, етказиб келиш, тайёрлаш билан боғлиқ харажатларни амалга оширди	0710-0890, 1010-1090, 1110-1120, 2910-2990	4220-4290
11	Ҳисобдор шахслар яроқсиз маҳсулот билан боғлиқ турли хилдаги харажатларни тўлади	2610	4220-4290
12	Ҳисобдор шахслар асосий, ёрдамчи ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатувчи хўжаликлар, шунингдек умумишлаб чиқариш харажатларини амалга оширди	2010, 2310, 2510, 2710	4220-4290
13	Ҳисобдор шахслар давр харажатларига тегишли бўлган турли хилдаги харажатларни тўлади	9410-9430	4220-4290
14	Ҳисобдор шахслар келгуси давр харажатларига тегишли бўлган турли харажатларни тўлади	3190	4220-4290

4-§. Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга

берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4300)
186. Товар-моддий захиралар ва бошқа активларни етказиб бериш, шунингдек иш бажариш ва хизмат кўрсатиш учун берилган бўнаклар бўйича ҳисоб-китоблар тўғрисидаги ахборотларни умумлаштириш қуйидаги счётларда амалга оширилади:

4310 "ТМҚлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар";

4320 "Узоқ муддатли активлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар";

4330 "Бошқа берилган бўнаклар".
187. Берилган бўнаклар суммаси, шунингдек қисман тайёр ҳолдаги товарлар, иш ва хизматлар учун тўланган суммалар 4310 "ТМҚлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар", 4320 "Узоқ муддатли активлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар", 4330 "Бошқа берилган бўнаклар" счётларининг дебетида пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар билан боғланган ҳолда акс эттирилади.

Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга бўнаклар мол етказиб берувчилар ва корхона ўртасида тузилган шартнома ёки контракт асосида берилади. Айрим ҳолларда, қисман бажарилган ишлар тўғрисидаги далолатнома бўлиши мумкин. Бунда тўлов топшириқномаларида қисман тўлов миқдори ёки олдиндан тўлов фоизи кўрсатилади.

Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4300) бўйича аналитик ҳисоб ҳар бир дебитор бўйича юритилади.
188. Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4300)нинг боғланиши:

Т/р	Хўжалик муомалаларининг мазмуни	Счётларнинг боғланиши
		Дебет	Кредит
1	Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини тайёрлаш учун нақд пулда бўнаклар берилди	4310	5010
2	Банкдаги счётлардан бўнаклар ўтказилди	4310-4330	5110-5530
3	Олинган кредитлар ва қарзлар ҳисобидан бўнаклар ўтказилди	4310-4330	6810-6820, 7810-7820
4	Контрактнинг бекор қилиниши натижасида аввал берилган бўнаклар қайтарилди	5010-5530	4310-4330
5	Мол етказиб берувчилар ёки пудратчиларга бўлган қарзларни қоплашда аввал берилган бўнакларнинг ҳисобга олиниши	6010, 7010	4310-4330
6	Мол етказиб берувчиларга берилган бўнакларнинг даъво муддати ўтганлари ҳисобдан чиқарилди	9430	4310-4330
7	Берилган бўнакнинг тегишли суммаси узоқ муддатли қисмидан жорий қисмга ўтказилди	4310-4330	0940