Мифалогія Азначэнне міфа. Віды міфа
 Скачать 110.06 Kb.
|
|
Мифалогія
Міф (ст.-грэч.паданне) - апавяданне, якое перадае ўяўленні людзей аб свеце, месцы чалавека ў ім, аб паходжанні ўсяго існага, пра багоў і герояў. Міфалогія – сістэма архаічных уяўленняў пра свет, якія выяўлены у канкрэтнай пачуццёвай форме. Формы уяўленняў міфаў: -вусныя; -пісьмовыя (тэкст); -графічныя(арнамент). Міфалогія вывучаецца апошнія 20 гадоў (у СССР-атэізм). Тэмы міфалогіі:-стварэнне свету, прыроды,чалавека, кіраванне імі. -нараджэнне і смерць, сэнс жыцця, загробнае існаванне. Асноўныя аб’екты цікавасці міфалогіі – нябачны свет, цуд, а таксама смерць-уваскрасенне. На працягу ўсёй гісторыі людзі раздзялялі свет на бачны і нябачны. У язычніцтве нябачны свет – багі, духі; у хрысціянстве – Бог, анёлы, дэманы, душы жывых і памерлых; у філасофіі – свет з’яў і свет прычын, свет рэчаў і свет ідэй; у навуцы – мікравелічыні, мікробы. Увесь курс “Славянская міфалогія” падзяляем на тры вялікія цыклы (виды): 1) касмаганічныя міфы, што гавораць пра сусвет, планеты і зоркі; 2) гістарычныя міфы, якія распавядаюць пра паходжанне чалавека; 3) цыклічныя (каляндарныя) міфы, звязаныя з прыродным каляндарным колам і кругам чалавечага жыцця. 4) антрапалагічныя міфы - міфы аб паходжанні чалавека і чалавечага грамадства, 5) міфы аб культурных героях - міфы аб паходжанні і ўвядзенні тых ці іншых культурных выгод, 6) эсхаталагіческіе міфы - міфы пра "канец свету", канцы часоў. 7) блізнятныя -- міфы, у якіх расказваецца аб дзейнасці міфалагічных герояў-блізнят, якія часта выступаюць у якасці родапачынальнікаў племені ці як культурныя героі. 8) этыялагічныя -- міфы, якія тлумачаць з'яўленне розных прыродных і культурных аб'ектаў, іх адрозненне адзін ад аднаго; 9) астральныя -- міфы аб зорках і планетах. Цэлыя сузор'і ўяўляюцца ў выглядзе жывёл, людзей. У склад астральных міфаў уваходзяць лунарныя і салярныя міфы; 10) татэмічныя -- міфы пра паходжанне і роднасць чалавека, роду ці племені з пэўнай жывёлай ці раслинай. 12) гераічныя -- міфы пра герояў, іх жыцце і подзвігі. Мифалогія
Гістарычная свядосць – з’яўленне пісьменнасці (калі з’явілася хрысціянства); Дагістарычнае свядомасць – калі гэтага усяго не было. Міфалагічнай свядомасці ўласціва:
Мифалогія
Рэканструкцыя міфалогіі – гэта сфера сур’ёзная, тэарытычная, канцэптуальная праблема. Аднаго віда крыніц не дастаткова;
(германская міфалогія, балцкая міфалогія, усходне і заходне славянская міфалогія). Мифалогія 4.Формы старажытных вераванняў: анімізм, фетышызм, татэмізм. Анімізм-гэта вера у існаванне духаў. Са з’явамі анімізму звязана узнікненне вышэйшай міфалогіі (вярхоўныя багі – Пярун, Вялес і г.д.) і ніжэйшыя духі (дэманічныя)- (Вадзянік і г.д.). Татэмізм – комплекс вераванняў, абрадаў і рытуалаў у першабыт. грамацтве, звязаны з уяўленнем аб роднасці паміж сабой групай людзей (плямёнамі) і татэмам (пэўнымі відамі жывел, птушак, раслін). Напрыклад –лягенда пра ваўчыцу, якая выкарміла Ромула і Рэмула (заснавальнікаў Рыма), – гэта татэмізм. У Індыі татэмічнай жывела йз’яўляецца карова. У рытуалах – размалеўвалі тату. “Заяц”, “Жабкі”, “Пава”, “Каза” – танец татэмічны. У бел. культуры былі татэмамі – бык, тур (Тураўшчына), мядзведзь, бусел, воўк, вуж. На каляды пераапраноўваліся у жывел – татэмізм. Фетышызм (ад партуг. feitico - амулет, вядзьмарства) - прыпіcванне звышнатуральных якасцей матэрыяльным прадметам. У якасці фетышаў могуць выступаць самыя розныя прадметы, як створаныя чалавекам, так і прыродныя. Прычынай узнікнення фетышызму, як і астатніх форм элементарнага рэлігійнага жыцця, з'яўляецца тое, што першабытны чалевек не аддзяляў сябе ад наваколля і прыпісваў рэчам і з'явам чалавечыя якасці. З аб'ектаў прыроды звычайна фетышамі рабіліся тыя, якія мелі незвычайную форму і таму аказалі ўплыў на ўражанне людзей. Гэта мог быць дуб, абпалены маланкай, камень, які нагадвае чалавека альбо звера і г.д. Таксама ў якасці фетышаў маглі ўспрымацца прадметы, якія адыгралі нейкую ролю у чалавечым жыцці: дрэва, што дапамагло схавацца ад ворагаў, крыніца, якая давала племені ваду і г.д. Звышнатуральныя якасці маглі прыпісвацца агню, вадзе, зямлі і іншым прыродным аб'ектам і з'вам. У гэтым выпадку яны ператвараліся ў фетышы. Найчасцей ролю фетышаў выконвалі чалавечыя вырабы. У залежнасці ад свайго звышнатуральнага прызначэння яны падзяляюцца на амулеты, талісманы і ідалы. Мифалогія
Культ продкаў: адна з ранейшых формаў рэлігіі, існасць якой -- у пакланенні душам памерлых продкаў, якім прыпісваецца магчымасць уплываць на жыццё наступных пакаленняў. Пад культам продкаў разумеюць не толькі веру або асобныя вераванні ў боскасць продкаў, але і абрады (або цэлыя комплексы абрадаў) іх ушанавання. Звычайна да культу продкаў адносяць і звязаную з ім атрыбутыку, а таксама сістэму паводзін і народнай этыкі. Часта ў навуковай літаратуры культ продкаў тлумачыцца яшчэ шырэй -- як наогул клопат пра памерлых, вера ў сямейных заступнікаў. У гэтым шырокім тлумачэнні культу продкаў ён прысутны у маральна-паводзінскіх асновах сучаснага чалавека (шанаванне памерлых, наведванне могілак). Культ продкаў узнік у першабытнам грамадстве. З развіццём чалавецтва ён граў прыкметную ролю ў палітэістычных рэлігіях старажытных грэкаў, рымлянаў, а таксама праславян. З пашырэннем вялікіх сусветных рэлігій (хрысціянства, іудаізм, іслам, будызм) культ продкаў захоўваўся ў народных вераваннях. У заходняй хрысціянскай традыцыі «Дзень усіх святых» -- рэха культу продкаў. У некаторых народаў культ продкаў лёг у аснову нацыянальных рэлігійных сістэм -- індуізму, канфуцыянства, сінтаізму. Ва ўсходнеславянскіх народаў была шырока распаўсюджанай вера ў шанаванне памёрлых продкаў. З хрысціянізацыяй беларусаў і ўкраінцаў у новых традыцыйных святах і рытуалах захавалася шмат паганскіх рыс, звязаных з даўнейшым славянскім культам продкаў. Яны асабліва адчуваюцца ў калядных павер'ях , у прыватнасці, у шанаванні дзядоў -- раданачальнікаў сям'і, а таксама ў абавязковых памінальных днях пасля Вялікадня – Радаўніцы. Мифалогія
Магія (ад грэч. mageia - вядзьмарства, чараўніцтва) - прыпісванне звышнатуральнага значэння чалавечым дзеянням. Магія займала вельмі важнае месца ў жыцці першабытных людзей і пранізвала ўсе яго сферы. Існуе шмат яе класіфікацый у залежнасці ад розных крытэрыяў. Так па мэтах, на дасягненне якіх яна была накіравана: Шкодная (чорная) магія накіравана на прычыненне іншаму чалавеку альбо групе людзей якога-небудзь зла: хваробы, смерці, неўраджаю, падзяжу скаціны і г.д. Спрыяльная (белая) магія накіравана на забеспячэнне поспеху ў якім-небудзь відзе чалавечай жьщцядзейнасці: вайне, паляванні, каханні і г.д., альбо стварэнне спрыяльных умоў жыцця: здароўя, дабрабыту, добрага надвор'я і г.д. У залежнасці ад спосабаў уздзеяння магія падзяляецца на кантактную, ініцыяльную, парцыяльную, імітатыўную, катартычную, апатрапеічную і вербальную. У залежнасціад сферы ўздзеяння вылучаюць -імітатыўная (заснавана на прынцыпе “падобнае выклікае падобнае”), -кантактная (перадаецца праз кантакт, напр. Пры ліхарадке прыкаснуцца к асіне, каб ліхарадка ушла), -парцыянальная (перадаецца праз часткі чалавека –валасы, ногці і г.д.) , -любоўная (праз загавары, маніпуляцыі. Загавары назыв. прысушкі), -лекавая (ад хвароб-былі добрыя лекары і злыя ведзьмакі). Мифалогія
Міф (ст.-грэч.паданне) - апавяданне, якое перадае ўяўленні людзей аб свеце, месцы чалавека ў ім, аб паходжанні ўсяго існага, пра багоў і герояў. Тэмы міфалогіі:-стварэнне свету, прыроды,чалавека, кіраванне імі. -нараджэнне і смерць, сэнс жыцця, загробнае існаванне. Асноўныя аб’екты цікавасці міфалогіі – нябачны свет, цуд, а таксама смерць-уваскрасенне. На працягу ўсёй гісторыі людзі раздзялялі свет на бачны і нябачны. У язычніцтве нябачны свет – багі, духі; у хрысціянстве – Бог, анёлы, дэманы, душы жывых і памерлых; у філасофіі – свет з’яў і свет прычын, свет рэчаў і свет ідэй; у навуцы – мікравелічыні, мікробы. Увесь курс “Славянская міфалогія” падзяляем на вялікія цыклы: 1) касмаганічныя міфы, што гавораць пра сусвет, планеты і зоркі; 2) гістарычныя міфы, якія распавядаюць пра паходжанне чалавека; 3) цыклічныя міфы, звязаныя з прыродным каляндарным колам і кругам чалавечага жыцця. 4) антрапалагічныя міфы - міфы аб паходжанні чалавека і чалавечага грамадства, 5) міфы аб культурных героях - міфы аб паходжанні і ўвядзенні тых ці іншых культурных выгод, 6) эсхаталагіческіе міфы - міфы пра "канец свету", канцы часоў. 7) блізнятныя -- міфы, у якіх расказваецца аб дзейнасці міфалагічных герояў-блізнят, якія часта выступаюць у якасці родапачынальнікаў племені ці як культурныя героі. 8) этыялагічныя -- міфы, якія тлумачаць з'яўленне розных прыродных і культурных аб'ектаў, іх адрозненне адзін ад аднаго; 9) астральныя -- міфы аб зорках і планетах. Цэлыя сузор'і ўяўляюцца ў выглядзе жывёл, людзей. У склад астральных міфаў уваходзяць лунарныя і салярныя міфы; 10) татэмічныя -- міфы пра паходжанне і роднасць чалавека, роду ці племені з пэўнай жывёлай ці распинай. 11) каляндарныя -- міфы пра аднаўленне прыродных цыклаў; звязаны з цыклам каляндарных абрадаў, тлумачаць змены гадавых цыклаў. 12) гераічныя -- міфы пра герояў, іх жыцце і подзвігі, барацьбу з пачварамі. У іх фіксуюцца факты з жыцця героя: нараджэнне, выпрабаванні, барацьба з пачварамі, пошукі жонкі, смерць; Мифалогія
(малюнак з канспекту) У старажытных славян сонца ўяўлялася ў антрапаморфным выглядзе, персаніфікавалася (як і месяц). Старажытныя славяне, відаць, не ведалі салярнай рэлігіі, гэта значыць не пакланяліся сонцу, як некаторыя старажытнаіранскія плямёны, не прымалі дзённае свяціла ў якасці галоўнага боства. Яны таксама не былі вогнепаклоннікамі, хаця шанаванне агню нябеснага (маланкі) і агню зямнога (сакральнага вогнішча) займала важнае месца ў іх светаўспрыманні і рылігійных паводзінах. Несумненна, што сонца ўшаноўвалася ў старажытнасці многімі народамі, у тым ліку і славянамі, аб чым сведчаць розныя крыніцы, сярод якіх не апошняе месца займае вусная паэзія. У беларускім фальклоры нямала бытавала легендаў пра тое, як Бог хадзіў па зямлі, павучаў людзей. У мастацтве розных народаў свету, асабліва ў мастацтве егіпцян усіх эпохаў, прысутнічаюць шматлікія і разнастайныя выявы сонца: чырвоны ці залаты дыск, вялікае вока, дыск з доўгімі промнямі з далонькамі па канцах, існуюць старажытныя выявы калясніцы, якая пераводзіць дыск, што супастаўляецца з міфам пра сонечную калясніцу. Выявы разетак самых разнастайных відаў у прыкладным мастацтве Дагестана, грузіі і іншых народаў Каўказа, па думцы А. Голана, таксама з'яўляюцца хутчэй за ўсё выявамі сонца. Існавалі выявы Сонца, падобныя на форму вока, у выглядзе кола з кропкай па сярэдзіне. У Рыгведзе сонца называецца боскім вокам, у міфалогіі старажытных грэкаў сонца называецца боскім вокам, у старажытных германцаў як вока Одына, у старажытных рымлян -- як вочы Юпітэра. Аб старажытным кульце сонца на Беларусі сведчаць народныя звычаі і абрады. Нашым продкам уласціва ўзвышанае, рэлігійнае, сакральнае стаўленне да сонца. Мифалогія
Пантэон князя Уладзiмiра, вярхоўныя багi усходнiх славян. 980 г. - князь Уладзімір устанавіў пантыон з 6 багоў: Пярун, - грому, маланкі і дажджу. Велічны, статны, высокага росту з чорнымі валасамі і доўгай залатой барадою. На вогненнай калясніцы раз'язджае па небе, узброены лукам і стрэламі. Яго грымотны лук - каменны молат, часам вясёлка. Яго стрэлы - маланкі. Пярун адным ударам каменнага молата разбівае хмары і вада льецца на зямлю. Дажджбог, - бог сонца. Хорс.Упершыню імя ДАЖБОГА сустракаецца ў “Аповесці мінулых гадоў”. Бог сонца і сын Сварога. ДАЖБОГ у канкрэтным абліччы - малады, прыгожы, белатвары юнак, мае арэол вакол галавы. Каля яго - сноп жыта, у адной руцэ - сонечная птушка, у другой - яблык (эратычны сімвал, бо сонца апладняе), часта паўстае на белым кані. Хорс,- у славянскай міфалогіі бог Сонца, захавальнік свяціла, сын Рода, брат Вялеса. Не ўсе багі ў славян і русаў былі агульнымі. Стрыбог, - Бог паветра і гаспадар вятроў . Паветра — гэта яго дыханне. Бог дыхае спакойна і роўна, але калі ўзлуецца — усчыняе жахлівую навальніцу. Памагатыя Стрыбога — вятры. Яны ачышчаюць паветра, а то б людзі задыхнуліся ад смуроду. Вятры — гэта пачварныя, пузатыя мужчыны з доўгімі, падобнымі да гусінае дзюбы губамі. Дзюба гэтая, каб вылятаў цёплы вецер, шырока раскрываецца, а каб халодны — шчыльна сціскаецца, пакідаючы на канцы толькі малую адтуліну. Вятры стаяць з усіх чатырох канцоў Свету і дзьмухаюць адзін да друтога, з чаго і ўтвараецца вецер. Вятроў некалькі. Яны маюць імёны: Свістун, Ледавік, Снегавік, Хухуч. Ёсць у іх і іншыя імёны: Мяцеліца — восеньскі Вецер, Круцеліца — снежаньскі, Вярцеліца — студзеньскі, Макраваты — лютаўскі, Крупкі — красавіцкі Сімаргл, - старажытнарускае паганскае боства з няяснымі функцыямі, уваходзіла ў пантэон князя Уладзіміра. На думку большасці навукоўцаў - полубожественный персанаж, магчыма - веснік паміж нябесным і зямным светамі (як і яго меркаваны іранскі правобраз Симург). Па Б. А. Рыбакову - заступнік насення і каранёў, ахоўнік расліннасці. Мокаш (гэта багі з іранскай міфалогіі).- вярхоўная багіня. Параскева-Пятніца - пераемніца Мокашы. Мокаш - адна з багіняў пантэону, багіня-заступніца жанчын і адпаведна жаночых заняткаў, асабліва прадзення. Яе ўшаноўвалі і як багіню шлюбу, родаў, урадлівасці. У паганскім календары чацвер быў днём Пяруна, а пятніца - яго жонкі. Пасля прыняцця хрысціянства аналагам Мокаш стала св.Параскева-Пятніца. У пятніцу забаранялася прасці, мыць бялізну, мець палавыя адносіны з мужам. Выгляд - з распушчанымі валасамі. У 988 г. калі ён вырашыў хрысціцца, ён спаліў гэты пантыон. |