туберкулез. 1. Пациент жне оам пніні негізгі блімдері Масаты Студенттерде оамды денсаулы жне денсаулы сатау
 Скачать 1.16 Mb.
|
|
71. Медициналық демография дегеніміз не. Өлім, табиғи өсім, туу көрсеткіштері терминдері. Медициналық демография, оның негізгі бөлімдері. Демография (demos - халық , grafo - жазамын) деген екі грек сөздерінен құралған - халық туралы және оның қоғамдық дамуы туралы ғылым. Халық туралы мәліметтердің маңызы өте зор. Бірін- шіден, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау, емдеу, санитарлық, т.б. медициналық мекемелердің жұмысын тиімді ұйымдастыруға және сауықтыру шараларын жүргізуге, дәрігерлер мен орта білімді мамандарды дайындау мақсатында пайдаланылады. Екіншілен, демографиялық көрсеткіштер халық денсаулығын сипат- тайтын көрсеткіштерге жатады. Үшіншіден, емдеу-профилактикалық мекемелердің жұмысын талдауда пайдаланылады. Өлім (Моrs) - организмдегі биологиялық, физиологиялық, биохимиялық процесстермен функияларының доғарылуымен сипатталатын жансыз қалпы. Өлім құбылысына сипаттама беретін ғылым –танатология. Өлім бірімен-бірі жалғасатын бірнеше кезеңдерден тұрады. Терминалдық кезең өлім алды кезеңі депте аталады, ол преагоналдық (агонияға дейінгі), агония және клиникалық өлім сатыларынан тұрады. Терминалдық кезеңнің клиникалық өлім сатысы биологиялық кезеңмен жалғасады. Терминалдық өлімнің клиникалық өлім сатысында жасалған реанимациялық іс-шаралар кешені адамды өмірге қайтаруы мүмкін. Халықтың табиғи өсімі — белгілі бір уақыт аралығында туылғандар (N) мен қайтыс болғандардың (M) саны арасындағы айырманың абсолюттік шамасы Туу коэффиценті - бір жылда тірі туған балалардың жалпы санының халық санына қатынасының промилде көрсетілген демографиялық көрсеткіші. Туу – бала туу, дүниеге адамзаттың өмірін жалғастырушы ұрпақ әкелу, халықтың табиғи өніп-өсу, көбею үдерісі. 72. Медициналық статистикалық құжаттар. 2020 жылғы 21 қарашадан бастап «Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын бекіту туралы» ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығы қолданылады. Сәйкесінше, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығы күшін жойды. Медициналық құжаттаманың келесі нысандары бекітілді: стационарларда қолданылатын – бұйрыққа 1-қосымша ; стационарлар мен амбулаториялық-емханалық ұйымдарда-2-қосымша; амбулаториялық-емханалық ұйымдарда – ҚР емханасының медициналық құжаттамасы) - 3-қосымша; медициналық ұйымдардың басқа түрлері-4-қосымша; медициналық ұйымдардың құрамындағы зертханалар-5-қосымша; қан қызметі ұйымдары – 6-қосымша; Денсаулық сақтау ұйымдарының есептік медициналық құжаттама нысандарының тізбесі-7-қосымша; медициналық қызмет көрсету ақауларын есепке алу картасының нысаны – бұйрыққа 8-қосымша. Медициналық құжаттарды дайындау кезінде пайдалы ұсыныстармен танысуды ұсынамыз: Науқастың денсаулығы туралы ақпаратты уақтылы толтыру және сенімді түрде көрсету. Қабылданған стандарттың бұзылуына немесе пациентке қауіп төндіретін факторларды анықтау. Қосымша жазбалар күндер мен қолдармен белгіленуі керек. Құжаттардағы ақпарат қысқартылмауы керек. 73-сұрақ - Медициналык статистиканың негізгі мақсаттары: 1 халык денсаулығының өзгерушілігінің ерекшеліктерін анықтау және оған әсер ететін факторларды табу; 2емдеу-сауықтыру мекемелерiнiң санын, жумысының нәтижелерiн, емдеу-сауықтыру кызметтердiң тиiмдiлiгiн, дәрігерлердің және басқа да медицина кызметкерлерінің жұмысын зерттеу; 3 тәжірибелік, клиникалык, гигиеналык және лабораториялык жұмыстардың нәтижелерін анықтау. Дәрігерлер және медицина саласынын ғылыми кызметкерлері халыкка емдеу жәрдемiн жақсартуға, аурудын алдын алу жумыстарын атқарута кажеттi мәліметтер алу ушiн статистикалык зерт теулер жүргізуге мәжбүр болады. Мысалы: халыққа медициналык жәрдемдi жаксартудын бiр жолы-ауруханадағы төсектерді тиімді пайдалану. Ол үшін дәрігер әр аурудын емделу узактыгын оның жынысымен, жасымен, наукастын түрiмен, ауруханаға жатқызылу мерзiмiмен, т.б. жағдайлармен байланыстылығын бiлу ушiн статистикалык зерттеу жүргізу керек. Тағы да бір мысал: бiздiн респуб ликамызда сәбилер елiмi жогары -=27,4%. Ал кейбiр облыстардын аудандарында (Ақтөбе, Қызылорда, Шымкент), т.б. жерлерде одан да жогары. Сәбилер өлiмiн азайту үшiн кандай факторларға қарсы профилактикалык-емдеу, санитарлык-гигиеналык, әлеуметтік, экономикалық шаралар колдану керек екенiн статистикалык зерттеу арқылы анықтайды. Мундай мысалдарды денсаулық сақтау саласынан өте көп келтіруге болады. Сондықтан дәрігерлер статистикалық зерттеу жүргізу, статис тикалық мәліметтерді дұрыс пайдалану, халык денсаулығының негiзгi көрсеткіштерін, денсаулық сақтау мекемелерiнiн жумысын талдау әдістерін білу қажет. 74 сұрақ. Медико-статистикалық ақпараттық жүйе Медико-статистикалық ақпараттық жүйе- ҚР-ның медициналық ұйымдардың бәсекелестік қабілетіне әсер етуші тетік. Денсаулық сақтауда бірыңғай ақпараттық жүйе құру халыққа медициналық қызмет көрсету бойынша барлық қажетті ақпаратты ұсыну, денсаулық сақтауда бірқатар жаңа қызметтер көрсетуді жасауға, тұтастай алғанда денсаулық сақтау жүйесі жұмысының сапасын арттыруға мүмкіндік берді. Бұл турасында денсаулық сақтау және әлеуметтік даму вице-министрі Алексей Цой мынаны айтты: ˮДенсаулық сақтаудың ақпараттандыру менинтероперабельділігі платформасын құру – Қазақстан Республикасындағы электрондық денсаулық сақтау жүйесін дамыту стратегиясы шеңберіндегі маңызды қадам. Электрондық медициналық карталарды пайдалану бастапқы медициналық қызмет көрсетуді процестердің үздіксіздігі мен дәрігерлік шешімдер қабылдау үшін пайдаланылатын медициналық ақпарат сапасын арттыру есебінен жақсартуға және денсаулық сақтау саласындағы саясатты жүргізуге септігін тигізетін болады. Электрондық медициналық карталар базасындағы мамандандырылған портал – ақпараттық құрал жасалатын болады, ол пациенттерді емдеу процесіне тартуды арттыруға, сондай-ақ аурулармен күрес жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға және салауатты өмір салтын қалыптастыруға жағдай Бұл турасында денсаулық сақтау және әлеуметтік даму вице-министрі Алексей Цой мынаны айтты: ˮДенсаулық сақтаудың ақпараттандыру менинтероперабельділігі платформасын құру – Қазақстан Республикасындағы электрондық денсаулық сақтау жүйесін дамыту стратегиясы шеңберіндегі маңызды қадам. Электрондық медициналық карталарды пайдалану бастапқы медициналық қызмет көрсетуді процестердің үздіксіздігі мен дәрігерлік шешімдер қабылдау үшін пайдаланылатын медициналық ақпарат сапасын арттыру есебінен жақсартуға және денсаулық сақтау саласындағы саясатты жүргізуге септігін тигіз етін болады. Электрондық медициналық карталар базасындағы мамандандырылған портал – ақпараттық құрал жасалатын болады, ол пациенттерді емдеу процесіне тартуды арттыруға, сондай-ақ аурулармен күрес жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға және салауатты өмір салтын қалыптастыруға жағдай Денсаулық сақтауды ақпараттандыру – серпінді дамушы және перспективалық бағыттардың бірі. Денсаулық сақтаудың Бірыңғай ақпараттық жүйесін (бұдан әрі – ДСБАЖ) енгізумен халық пен медициналық қызметкерлер бірқатар артықшылықтарға ие болды: медициналық ақпараттың пациенттен кейінгі іле-шала қозғалысы; медициналық ұйымды еркін таңдау; тұрғылықты жеріне қарамастан медициналық көмекке теңдей қолжетімділік. Бүгінгі күні емханаларда электрондық денсаулық сақтаудың бірқатар ақпараттық жүйелері пайдаланылады, олармен жұмыс істеу менеджерлерге жедел ақпарат алуға және өз уақытында басқарушылық шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. ҚР ДСБАЖ құру мүмкіндік береді: Денсаулық сақтауды басқару органдары үшін: — басқарушылық шешімдерді дер кезінде қабылдауға — жаңа қағидаттар бойынша қаржыландыруды жүзеге асыратын медициналық қызмет көрсету — көрсетілетін медициналық көмектің халық денсаулығының көрсеткіштеріне, көлеміне және сапасына мониторинг жүргізу — медициналық қызмет көрсетудің сапалылығын басқаруға. БҰДЖ енгізу мүмкіндік береді: пациенттің дәрігер мен медициналық ұйымды еркін таңдау қағидатын енгізу арқылы,медициналық ұйымдар арасында бәсекелес ортаны құруға; медициналық ұйымдардың сапалы және қолжетімді медициналық көмек көрсетуге мотивациясын арттыру. пациенттерді сапалы және қауіпсіз медициналық қызметпен қамтамасыз ету медициналық қызметтердің сапасын халықаралық стандарттарға сәйкес тиімді басқаруды енгізу медицина қызметкерлерінің түпкі нәтижеге бағдарланған сараланған еңбекақы төлеу медициналық қызметтерді көрсету үдерісінің ашықтығын арттыру мемлекет ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру басым бағыттары бойынша клиникалық басшылық пен хаттаманы әзірлеу және енгізу электрондық технологияларды енгізу және талаптарын өзгерту жолымен стационарда құжат айналымының деңгейін азайту және т.б. 75 сұрақ. Табиғи өсім формуласы. Халықтың табиғи өсімі — белгілі бір уақыт аралығында туылғандар (N) мен қайтыс болғандардың (M) саны арасындағы айырманың абсолюттік шамасы. Егер туылғандардың саны қайтыс болғандардың санынан асатын болса, Халықтың табиғи өсімі оң өсім болмақ. Өлім-жітім өте көп болғанда немесе туу деңгейі өте төмен болғанда өлім-жітім саны туу санынан көп болып, Халықтың табиғи өсімі теріс өсімге айналады. Кейбір аумақтар үшін халықтың жалпы өсімі мен халықтың миграциялық өсімі арасындағы айырма ретінде де есептелуі мүмкін. Жалпы жер шары халқы ғана тек табиғи өсім нәтижесінде өзгереді. Қазақстанда Халықтың табиғи өсімі 1000 адамға шаққанда 1990 ж. 14,3, 1995 ж. 6,8, 2000 ж. 4,8, 2005 ж. 8,0 адамнан келді. Табиғи өсу көрсеткіші = туылғандар саны- өлгендер саны*1000 : 1 жылдағы халықтың орташа саны 76 сұрақ. Ауыл тұрғындарына дәрігерлік көмек көрсету. Ауыл тургындарына емдеу - профилактикалык жәрдемдi уйымдас тырудын негiзгi максаты - кала тұрғындары секілді ауылдағы халықты жоғары бiлiктi медициналык кемекпен толык камтамасыз ету . Сон дыктан да денсаулык сактауды уйымдастырудын принциптерi бiрдей Алайда , кала мен ауылдын арасында бiрталай айырмашылыктар бар . Ол ауыл тұрғындарының орналасуы , тығыздығы , ауылшаруашы лык жумыстарына , еңбек және тұрмыс жагдайларының ерекшелігіне байланысты . Осы ерекшеліктер медициналык жәрдемдi уйымдастыруға онын келемiне , сапасына әсер етеді . Сондыктан ауыл тұрғындарына медициналық көмек көрсетудің ерекше түрлерiн уйымдастыру мен басқа әдістерді қолдануды талап етілді . Мысалы , ауыл тургандарынын орналасуына , тыгыздыгына және мекен жайларының бір бірінен алысу тыгына байланысты медициналык мекемелердi жиi орналастыр киынга согады . Сонымен катар ауылшаруашылық жұмыстарынын кубылмалылыгы , егін егу , жинау , мал багу , т.б. сондай ерекшеліктер көп маусымдык болатындыгы , жумыс кунiнiң узақтығы , Соган орай медициналык мекемелердiн жүмыс кестесін өзгертіп ру және медициналык көмектiн жылжымалы түрлерiн уйымдастыру жет . Ауыл тургындарына медициналык жәрдемдi уйымдастырудын ен егізгі ерекшелігі 3 кезеңді болуы : Бірінші кезең ауылдык дәрігерлік учаске немесе жануялык әрігерлік амбулаториясы . Онын курамына учаскелік аурухана немесе ерігерлік амбулатория , фельдшерлiк - акушерлік бөлімше , әйелдер косанатын үйлер , бала бакшасы , өндірістік - фельдшерлік денсаулык өлiмшесi кiредi . Iрi мекемелерде , ужымдарда профилакторийлар йымдастыруга болады , олар да дерiгерлік учаскенін курамына кiредi . Осы бiрiншi кезенде ауыл тұрғындарына білікті дәрігерлік жәрдем часкелік ауруханада немесе амбулаторияда көрсетіледі . Екінші кезенде дәрiгерлiк көмек аудандык медициналык меке гелерде уйымдастырылады . Мұнда ауыл тұрғындары мамандан ырылган дәрігерлік жәрдемнің барлык түрiн орталык аудандық ауруханадан алады . Үшiншi кезенде ауыл тұрғындарына жоғары білікті мамандан дырылған дәрігерлік жердем облыстык мекемелерде көрсетіледі , соның iшiнде облыстық ауруханада барлық мамандыктан медициналык жәрдем уйымдастырылады . Сонымен катар ауыл турғындарынын бiрталайы калалык емханада , республикалык мекемелерде ( 22 - сурет ) және ауданда емделеді . Мы салы , 1997 жылы калалык ауруханада емделгендердің ішінде 25,3 % от арнаны жүргізген ау ауыл Ойынша жыл сайын орталык аудандық ауруханада 35 % -дан 60 % -ға дейін , ал емханада 40 % -50 % -ға дейін аудан орталығынан тыс жерде туратын ауыл тургындары емделген екен . ауылдык учаскелік аурухананын ролі тым улкен . Онын негiзгi максаты - жалпы бiлiктi дәрiгерлiк жәрдем көрсету және жукпалы ауруларга карсы санитарлык шаралар жүргізу . Ауылдык дәрігерлік аурухананын белiмдерiнiң ашылуы мекен жайлардын орналасуына , ауданнын экономикасына , жолдын жар дайына , т.б. байланысты болмакшы . Ал ауылдық дәрігерлік учаскенін көлемi халык санына және орталык аудандык ауруханадан кашык тығына байланысты . Орта есеппен әрбiр дәрігерлік учаскеде шамамен 5-7 мың турғын болуы мүмкін , ал кашыктығы 7-10 км . дейін бола ды . Бiрак табиги , экономикалык - географиялық жағдайларға байла нысты тұрғындар саны немесе учаскенін көлемi де әрқалай болуы мүмкін . Әрбір дәрігерлік учаскенін карамагында 8-10 мекенжай болуы да ықтимал . Барлык жумыс учаскедегi бас дәрігердің басшылығымен жүргізіледі . Учаскелiк аурухана немесе дәрігерлік амбулатория дәрігерлік учаскеде негiзгi медициналык мекеме болып есептелінеді . Учаскелік аурухананың куаттылығы ( төсек саны ) тургындар санына байланысты , кызмет ету орнының көлемiне , жолдардын жағдайларына және орталык аудандық ауруханадан кашыктығына , жергілікті жердің ерекшелігіне байланысты курылады . Соған орай учаскелік ауруханалардың төсектерi адамдар санына сәйкес 4 түрге бөлінеді : 1 . 75 - тен - 100 - дейiн II . 50 - ден - 75 - дейiн III . 35 - дан - 50 - дейін IV . 25 - тен - 35 - дейін . Учаскелік ауруханада көрсетілетін медициналык жәрдемнің түрлері және көлемі аурухананын куаттылығына , жабдыкталуына , маман дәрігерлердің болуына байланысты . Бiрак амбулаторлык , ауруханалых терапевтiк , жукпалы ауруға шалдыққандарға , әйелдердің босануларына көмек , балаларға емдеу - профилактикалық түрінде , хи рургиялык , комек ауру балаларга және жарақаттанғандарга учаскелік көмек - Учаскелік аурухананың негізгі міндеттері : керсету ( амбулаторлык және ауруханалык ) ; - тiркелген жердегі барлык түргындарга - білікті дәрігерлік комек - профилактикалық шараларды лжоспарлау және орындау , ауыл тургындарының арасында аурушылдықты , жарақаттануды азайту ; - ана және сәби денсаулыгын коргау ушiн емдеу - профилактикалык көмек көрсетудің қазіргі уақытта жана түрлері мен ұйымдастыру әдістерін қолдану , ауруды анықтау , емдеу жетістіктерін енгізу ; шараларды жүргізу ; - амбулаториялық - емханалык — фельдшерлік - акушерлік бөлімнің және басқа денсаулық сақтау мекемелерінің жұмысына басшылык ету және бақылау жүргізу . 77 сұрақ. Ауылдық дәрігерлік учаске медициналық қызмет көрсету жүйесі. Республика тұрғындарының саны жылдан жылға өсу үстінде. 2012 жылдың бірінші жартысында оның саны 16 800 000 адамға жетті. Тұрғындардың 45,2 % ауылдық жерлерде өмір сүріп жатыр. Ауылдық жердегі тұрғындардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар белсенді түрде жүзеге асырылуда. Ауыл тұрғындары мен қала тұрғындары арасында медициналық көмекті ұйымдастыруда аса үлкен айырмашылықтар жоқ. Алайда ауылдық жердегі денсаулық сақтау жүйесінің өзіндік ерекшеліктері бар. Ауылдық жердегі еңбек ету және тұрмыстық ерекшеліктер медициналық көмекті ұйымдастыруға әсерін тигізеді. Бұл бірінші кезекте ауылды жердегі тұрғындардың қала тұрғындарына қарағанда өте сирек қоныстануы, елді мекендердің бір-бірінен және ірі аудан орталықтары мен өндірістік қалалардан алыс орналасуы, ауыл шаруашылығы өндірісінің маусымдық сипаты, жолдың нашарлығы және тағы басқа себептермен байланысты. Ауыл тұрғындарына көрсетілетін медициналық көмек 2003 жылдың 12 қыркүйегінде жарық көрген денсаулық сақтау министірінің № 677 бұйрығына сәйкес ұйымдастырылады. Бұл бұйрықта ауыл тұрғындарына алғашқы медициналық-санитарлық көмекті одан ары жетілдіруге және Қазақстан Республикасының «Денсаулық сақтау жүйесі» туралы заңын жүзеге асыруға бағытталған шаралар қарастырылған. Бұйрықта ауылдық жердегі медицина ұйымдарының түрлері мен жұмысын ұйымдастыру, оларды медициналық құралдар мен аппараттармен жабдықтау шамалары, ауылдық жерге қажетті мамандарды даярлау, оның ішінде жалпы тәжірибелік дәрігерлерді немесе отбасылық дәрігерлерді даярлап, оларды ауылдық жердегі медициналық көмекті ұйымдастыруға белсенді тарту мәселелерін шешу жолдары нақты етіп көрсетілген. Ауыл тұрғындарына көрсетілетін медициналық көмек бірнеше кезеңде жүзеге асырылады. Ауылды жерлерде арнайы медицина мекемелері тұрғындарға қызмет жасайды, ал ауылдық денсаулық сақтау жүйесінде арнайы ұйымдастырушылық және әдістемелік жұмыстар қолданылады. Оның бірінші кезеңін ауылдық дәрігерлік учаске мен оның медициналық мекемелері құрайды. Екінші кезеңді аудандық медицина мекемелері түзеиді. Үшінші кезеңде облыстық және республикалық медицина мекемелері ауыл тұрғындарына арнайы мамандандырылған дәрігерлік көмек ұйымдастырады. Бірінші кезеңде тұрғындарға медициналық көмекті учаскелік аурухана немесе дербес дәрігерлік амбулатория ұйымдастырады. Екінші кезеңде медициналық көмекті аудандық және орталық аудандық емхана мен аурухана көрсетеді. Ауыл тұрғындарына үшінші кезектегі медициналық көмекті облыстық, республикалық медицина мекемелері ұйымдастырады. Керекті жағдайда ауыл тұрғындарына медициналық көмекті қалалық мекемелер де бере алады. 78 сұрақ. Балаларға емдеу-профилактикалық көмек көрсетудің негізгі принциптері Балаларға емдеу-профилактикалық көмек көрсетудің негізгі принциптері Балаларға қажетті амбулаториялық-емханалық қызмет, өте ерте жастан 1 жасқа дейінгі аралықта, бірыңғай медициналық көмек көрсету принципі бойынша балалар емханаларында (бөлімдерінде) жасалады. Басқа амбулаториялық-емханалық мекемелер (консультациялық-диагностикалық орталықтар, жанұяны жоспарлау және репродукция орталықтары, реабилитациялық мекемелер) денсаулық сақтау жөніндегі арнаулы сұрақтарды шешеді, консультациялық көмек көрсетеді, терең диагностикалық зерттеулер жүргізеді, қажетті базасы болған жағдайда емдеу, реабилитациялық көмек көрсетеді. Қалалық балалар емханасы (бөлімі) – алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету саласының ең басты емдеу профилактикалық мекемесі болып табылады. Соматикалық, репродуктивтік, психикалық денсаулық туралы ақпараттарды жинап, біріктіріп, сараптап, балалардың медициналық көмекпен қамтамасыз етілуінің сапасына жауап береді. Осындай жұмыстардың негізінде профилактикалық, емдеу-салауаттандыру және коррекциялық жұмыстардың негізгі басымдық бағыттарын анықтайды, сол территорияның балаларының денсаулығын сақтаудың негізгі міндеттерін құрастырады. Үздіксіз медициналық бақылау жүйесінде учаскелік педиатрлар басты, координациялық маңыз атқарады. Олар профилактикалық емдеу, реабилитациялық жұмыстардың мезгілінде, кешенді және қажетті көлемде жүргізілуіне тікелей жауапкершілікте болады. Бұл міндеттер орындалуы үшін балалар емханасында (бөлімінде) педиатрлар бөлімі (кабинеттері), ағарту мекемелеріндегі балалар мен жасөспірімдерге медициналық көмекті ұйымдастыру бөлімі, салауаттандыру шаралары, клиникалық-эксперттік комиссия және т.б. параклиникалық, қосарлы қызметтер жұмыс істейді. Педиатриялық бөлімдер жаңа туған сәбиден17 жасқа дейінгі балаларға жедел және созылмалы ауруларға қарсы амбулаториялық және үйге барып көмек көрсету, диспансерлік бақылау, жұмыс істеп жүрген жасөспірімдерге профилактикалық шаралар жүргізу қызметін атқарадаы. Репродуктивтік денсаулық жөніндегі мамандардың (балалар гинекологы, андрология …) қатысуымен арнаулы көмектер көрсетіледі. Оқу-ағарту орындарындағы медициналық көмек көрсету бөлімдері, жалпы және коррекциялық типтердегі интернаттарға, кәсіптік білім беру орындарындағы балалар мен жасөспірімдерге медициналық көмек көрсетуді ұйымдастырады. Әскери комиссариатпен тығыз байланыста болып, ер балаларды әскерге дайындау жұмыстарын және дәрігерлік-мамандық кеңес беру, мамандыққа бағыт беру жұмыстарын жүргізеді. Медициналық-санитарлық көмек беру бөлімі жанұяның медициналық - әлеуметтік қауіпті факторларын анықтап, медициналық, психологиялық, құқықтық көмек көрсетеді. Емдеу-профилактикалық мекемелердің клиникалық-эксперттік комиссиясы уақытша еңбекке жарамсыздыққа экспертиза жасау мақсатында қызмет етеді. Жасөспірімдер 18 жасқа толған соң балалар емханасынан жалпы ересектер емханасының бақылауына ауыстырылады. Мұнда диспансерлік бақылауда тұрған жасөспірімдерді толық тексеруден өткізіп, комиссия шешімін көрсету арқылы ауыстырады. Балалардың міндетті түрде медициналық бақылауда болу мерзімі, құрылымы, кезеңдері Денсаулық сақтау Министрлігінің құжаттары бойынша анықталады. Мектептерде денсаулық жағдайының ауытқулары бар балаларға салауаттандыру шаралары жүргізіледі. Жоғары тыныс жолдарының жедел салқын тиген ауруларымен жиі ауыратын балаларға арнаулы, жеке тәртіп жасалып, витаминдерге (А,В,С) фитонциттерге (сарымсақ, пияз) бай тағамдармен қанықтырылыған рационалды тамақтану, арнаулы бағдарламадағы денешынықтыру тәрбиесі, қажетті шынығу процедуралары, симтоматикалық емдік дәрілер, кариес тістердің санациясы, УФ т.с.с тағайындалады. Табиғи физикалық факторлардан ең қолайлысы климатотерапия (аэротерапия, гелиотерапия, серуендер) болып табылады. Арнаулы зерттеулер арқылы минералды сулармен емдеудің диуретикалық тиімділігінің жоғары екендігі, жақсы иммунологиялық өзгеріс беретіндігі анықталған. Экологиялық Қолайсыз жерлерден келген балаларға минералды ванналар жақсы көмектеседі. 79 сұрақ. Демография қандай ұғымды білдіреді. Демографиялық статистика біздің эрамызға дейін қай елдерде тіркеу жүргізілген? Демография-(грек тілінен аударғанда demos-халық,графия-жазу) дегенді білдіріп,халық туралы және оның қоғамлық дамуы туралы ғылым. Медициналық демография-бұл халықтың механикалық табиғы қощғалысы процесіне медициналық-әлеуметтік факторлардың әсерін зерттейтін және тұрғындар деесаулығының көрсеткіштерін жақсартуға арналған ұсыныстарды өңдейтін ғылым. Демоұрафия 2 бөлінеді: 1.Стктистика 2.Динамика Статистика-бір уақытқа сәйкес халық санын білу,халық саны мен құрылымы,жынысы,жасы,кәсібі,әлеуметтік жағдайлар,ұлты,орналасуы,тығыздығы т.б Динамика-халық санының өзгеріштігін зерттеу.Ол 2 бөлінеді: -Механикалық қозғалыс-(миграция)-ішкі,сыртқы,маятниктік,қайтымсыз,уақытша,мезгілдік. -Табиғы қозғалыс-туушылдық,өлім-жітім,табиғы өсу,некелесу,ажырасу т.б. 2. Демография ғылымының негізін салушы – ағылшын ғалымы Дж. Граунт. Ол алғаш рет Лондондағы тіркелген адам өлімдерінің бірнеше жылдық жазбалары негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған. Халықтың ахуалын, оның экономикамен байланысын У.Петти және Г.Кинг (Ұлыбритания), одан соң А.Депарсье (Франция) зерттеді. XVII ғасырдада мұндай зерттеулерді математикалық әдістерді қолдану арқылы В.Керсеб (Голландия), П.В.Варгентин (Швеция), Л.Эйлер (Ресей) және т.б. жалғастырды. XIX ғасырдан бастап көптеген елдерде халықты тұрақты есепке алу жолға қойыла бастады және ол жөніндегі нақтылы талдаулар жасау мүмкіндіктеріне қол жеткізілді. А.Кетле (Бельгия), Ж.Бертильсон (Франция), У.Фарр (Ұлыбритания), В.Лексис, Г.Ф.Кнапп (Германия), т.б. көптеген статист-зерттеушілердің еңбектері нәтижесінде демографиялық процестерді сандық тұрғыдан екшеу мен талдаудың әдістері дами түсті. 1855 ж. француз ғалымы А.Гийардың еңбегінің тақырыбында «демография» термині тұңғыш рет қолданылып, автор оған «адамзаттың табиғи және әлеуметтік тарихы» деген анықтама береді. Қазақстандағы демографиялық процестерді тарихи-әлеуметтік тұрғыдан қарастырған алғашқы зерттеулер қатарында М.Шоқайдың шет ел баспасөзінде, М.Тынышбаевтың 1924 ж. «Сана» журналының 2–3-сандарында жарияланған деректерін, т.б. статистикалық еңбектерді атауға болады. Республикада бүгінгі таңдағы кәсіби демографтар М.Б.Тәтімов, Ұ.М.Ысқақов, Ә.Б.Ғали, М.Сембин, Е.Мұсабеков, С.Қарасаев, А.Елемесова, Н.Ермекова, А.Әлжанова, т.б. еңбектерінде жалпы қазақ халқының, Қазақстан халқының өсу, даму заңдылықтары зерттелді. XX ғасырдағы адамзаттың санының жылдам артуын демографиялық жарылыс деп атайды. Соңғы 100 жылдағы өсiмге Жердегi қазiр өмiр сүретiн адамдардың 3/4-i сәйкес келедi. Ғасырдың екiншi жартысында әр он жыл сайын жылдық өсiм шамамен 10 млн-ға артып отырды. 50-жылдары 53,3 млн болса, 60-жыларда — 66,7 млн, 70-жылдарда — 70,3 млн. 80-жылдарда 86,4 млн адам болды. Адам санының 1 млрд.-тан — 2 млрд.-қа өсуi үшiн 107 жыл қажет болса (1820-1927 ж), ол 3 млрд.-қа дейiн — 32 жыл (1959 ж). 4 млрд.-қа — 15 жыл (1974), 5 млрд.-қа — 13 жыл (1987), 6 млрд.-қа — 12 жыл (1999), халық санының соңғы рет екi еселенуiне небәрi 38 жыл қажет болды. 80 сұрақ. Статистика мен динамика ұғымына анықтама және олардың ерекшеліктері?Халық санағына қойылатын негізгі талаптар? Статистика - когамдык гылым , сондыктан да ол когамдык кубы лыстардын сандык және сапалык өзгерістерінің өзара байланысын зерттейді . Статистиканың негiзгi максаты когамдағы өзгерістердің зандылығын анықтау . Статистиканын салалары өте көп . Мысалы ; өнеркәсіп , ауылшаруашылық статистикасы , т.б. өндірістерге байла нысты бөлімдер . Ал медициналық ( санитарлык ) статистика дегеніміз гигиена және денсаулык сактау мәселелерiн зерттеуде колданады . Медициналык статистиканын екi бөлiмi бар : 1 ) халык денсаулыгынын статистикасы ; 2 ) денсаулык сактау ісінің статистикасы . Медициналық статистиканың негізгі мақсаттары : - - халык денсаулығының өзгерушілігінің ерекшеліктерін анық тау және оған әсер ететін факторларды табу ; - емдеу - сауықтыру мекемелерiнiн санын , жумысының нәти желерiн , емдеу - сауықтыру қызметтердің тиімділігін , дәрігерлердің және басқа да медицина кызметкерлерiнiн жумысын зерттеу ; - тәжірибелік , клиникалык , гигиеналық және лабораториялык жумыстардың нәтижелерін анықтау . Дәрігерлер және медицина саласынын гылыми кызметкерлерi халыкка емдеу жәрдемiн жаксартуға , аурудын алдын алу жумыс тарын аткарута қажетті мәліметтер алу ушiн статистикалык зерт теулер жүргізуге мәжбүр болады . Мысалы : халыкка медициналык жәрдемді жаксартудын бiр жолы - ауруханадағы төсектердi тиiмдi пайдалану . Ол үшін дәрігер әр аурудын емделу узактыгын онын жынысымен , жасымен , науқастың түрiмен , ауруханаға жаткызылу мерзiмiмен , т.б. жагдайлармен байланыстылығын білу үшiн статистикалык зерттеу жүргізу керек . Тагы да бiр мысал : бiздiн респуб ликамызда сәбилер елiмi жогары - = 27,4 % . Ал кейбiр облыстардың аудандарында ( Актобе , Кызылорда , Шымкент ) , т.б. жерлерде одан да жогары . Сәбилер елiмiн азайту үшiн кандай факторларға қарсы профилактикалык - емдеу , санитарлык - гигиеналық , әлеуметтік , эко номикалык шаралар колдану керек екенiн статистикалык зерттеу аркылы аныктайды . Мундай мысалдарды денсаулык сактау саласынан өте көп келтіруге болады . Сондыктан дәрігерлер статистикалық зерттеу жүргізу , статис тикалық мәліметтерді дұрыс пайдалану , халык денсаулығының негiзгi көрсеткіштерін , денсаулык сактау мекемелерiнiң жұмысын талдау әдістерін білу кажет . Статистикалық зерттеулердің негізгі кезеңдері мынадай : 1. Зерттеудің жоспары мен багдарламасын жасау . 2. Мәліметтер жинау . 3. Мәліметтерді өндеу жене топтастыру . 4. Мәліметтерді талдау және қорытынды жасау . 5. Зерттеудің нәтижелерін іс жүзінде енгізу . Статистикалык зерттеудiң жоспары мен бағдарламасын жасау зерттеудің негізгі мақсаты мен қойылған міндеттерді анықтаудан басталады . Максатты белгiлегенде бул зерттеу не үшiн жүргiзiледi деген суракка жауап болу керек . Ал жоспарда максатқа жету үшін қандай мiндеттер , жұмыстар аткарылуы керек екенi белгiленедi . Бiрiншiден , зерттеу немесе бакылау обьектiсi аныкталады . Мысалы : халык денсау лыгына әсер ететiн жагдайларды білу үшін бүкіл республика халқын зерттеу объектiсi деп аламыз . Муны жалпы статистикалык жиынтык дейді . Ал , статистикалық жиынтық дегеніміз белгілі бір кеңістікте және уақыт аралыгында алынган , сапасы жагынан салыстырмалы түрде біркелкі элементтердің ( бақылау ) тобы . Жалпы статистикалык зерттеу жүргізу көп күш пен уакыт , мол каражат кажет етеді . Сондыктан статистикадагы улкен сандар заңы на сәйкес iрiктелген немесе тандамалы жиынтық арқылы зерттеу жүргізіп , тиісті нәтижелерге жетуге болады . Онда халыктың барлык санын алмай , iрiктеу немесе тандау аркылы кажеттi бакылау саны алынады . Сонымен статистикалык жиынтыктын екi түрi бар : 1 ) жалпы , 2 ) іріктелген немесе тандамалы . Динамикалық катар деп статистикалык бiрынгай шамалардың катарын айтады . Ол кандай да бiрiнiстiн уакыт ағымына карай өзгерісін көрсетеді . Динамикалык катарды құрайтын сандар катардын денгейi болып табылады . Олар абсолюттік , салыстырмалы , немесе орташа шамалардан тұруы мүмкін . Динамикалык катарды анықтайтын негiзгi көрсеткіштерге жата тындар Абсолюттік есу ( кері кету ) . - сонгы жылдын және алдынгы жылдын көрсеткіштер айырмасы . . Өсу жылдамдығы - абсолюттік есудін алдынгы жылдагы көрсеткішке пайыздык катынасы . ● 1 % -дык есiмнiн ( кемудiн ) кұндылығы абсолюттік өсудін өсім жылдамдыгына катынасы . . Даму жылдамдығы - кейiнгi және алдынгы деңгейдiн пайыздык аракатынасы . Графикалык бейнелеу - бұл статистикалык шамаларды көрнекті етіп көрсетуге колданылады . Графикалык бейне абсолюттiк неме се салыстырмалы шамалар бойынша кұрылуы мүмкін . Графикалык бейненiн мынадай түрлері бар : . Диаграммалар ( сызыкша , радиалды , бағаналы , бағана ішіндегі , мүсiндi , көлемдi , секторлы ) . • Картограммалар . • Картодиаграммалар . Кез келген графикалык бейнені кұрастырганда мынадай ережелердi сактау кажет : әрбір графикалык бейненiн өзiндiк аты болуы тиіс . Онда бейненін мағынасы , уакыты және орны көрсетiледi ; . ол белгілі бір өлшемде кұрылуы керек ; әрбір графикалык бейнеге колданылган бояуға және косымшаға түсініктеме беру керек . • графикалык бейне статистикалык көрсеткiштiн мағынасына сай келуi тиiс . Сызыкты диаграмма көріністін даму бағытын көрсетеді . Оның көмегімен тұрғындардың табиғи өсiмiн , балалар өлімінің ба рысын көрсетуге болады . Егер бiр диаграмма бірнеше керiнiстi бей нелесе , оларды әртүрлi сызыктармен сызады . Бiрак диаграммада торт сызыкшадан артык колдануға болмайды . Радиалды диаграмма - шенберлі координат жүйесiнде кұрылады . Ол көріністін даму барысын белгiлi бiр уакыт айналымында бейнелеу ушiн колданылады . Жазык диаграммалар немесе бағаналы диаграммалар көрiнiс тiн өзгерiсiн немесе статистикасын бейнелеуге колданылады . лы : аурухананың жататын орнынын бірнеше жылдык өсiмiн әртүрлі биіктікте төртбұрыштармен бейнелеу . Тікбұрыштардың көмегімен көріністің құрамын да көрсетуге болады . көмегімен көрiнiстiн кұрамын Секторлы диаграмманын бейнелейді . Мысалы : аурушандык пен тұрғындардын өлім себептерiнiң кұрамы өзіндік көлеміне карай шеңбердің белгілі бір белiгiн алып жа тады . Мүсiндi немесе көлемді диаграмма . Бұл жағдайда статистикалык шамалар әртүрлі мүсіндермен бейнеленеді . Мысалы : ауруханадағы жату орындарынын динамикасы төсек - орнынын бейнесімен , ал тұрғындардын табиғи есiмi адамдардын бейнесiмен суреттеледi . Картодиаграмма - бул статистикалык шамаларды географиялык карталарда бейнелеу болады . Онда абсолюттік деректер мен әртүрлі көрсеткіштер бей еленуi мүмкiн . Картада бейнелеу үшін әртүрлі бояулар колданылады . Көрiнiстiн жиiлiгiн көрсету үшін бояудың коюлылығы да әртүрлі болады . Картодиаграмма географиялык картадағы әртүрлі диаграммалардын бейнесi . Экстенсивтік көрсеткіштер - статистикалык жиынтыктын iшiндегi белгiлi бiр көрiнiстiн алатын орнын көрсетеді . Бұл көрсеткіштер әрбір көрiнiстiн кұрамын анықтайды . Мысалы , Кентау каласының бас педиа тры кала емханаларында iстейтiн медицина кызметкерлерiне мынадай тапсырма берді : 1. 0-4 жаска дейінгі балалардын инфекциялык ауруларынын iшiнде кызылша ауруынын алатын орнын аныктау ( % ) ; 2. 0-4 жасқа дейінгі балалардын кызылшамен ауыру деңгейiн аныктау ; 3. әрбір 10 000 балаға шакканда калада канша медбикенiн жұмыс iстейтiнiн аныктау ; 4. каланын кай ауданында 0-4 жаска дейiнгi балалардын кызылша мен ауыруы мен ауыру деңгейi кандай екендiгiн аныктау кажет . Бұл тапсырманы орындау үшiн 1994 жылы Кентау каласында мы надай деректер жиналды : Кентау каласындағы 0-4 жаска дейiнгi бала лар саны 8000. Аныкталган инфекциялық аурулардың барлығы - 1600 , онын iшiнде кызылша ауруы - 320. Қаладағы емханалар - 150 медбике жұмыс iстейдi . Ал 0-14 жаска дейінгі балалар саны - 25000 . 81 сұрақ . Демографиялық көрсеткішті есептеуге кандай көрсеткіштер жатады? Демография адам популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және миграция коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу . Халықтың табиғи қозғалысы – бұл медициналық мекемелер мен азаматтық жай-күй актілерін тіркеу органдарында тіркелетін туу, өлім, халықтың табиғи өсуі, бала өлімі, неке, ажырасулар туралы мәліметтер, алдағы өмірдің орташа ұзақтығы секілді демографиялық құбылыстардың бірлігі. Халықтың табиғи қозғалысын демография зерттейді. Сондықтан оның көрсеткіштерін демографиялық керсеткіштер деп атайды. Халықтың табиғи қозғалысын талдау туу көрсеткіші және өлім көрсеткіші және табиғи өсім арқылы есептелінеді.Егер де өлім туудан артық болса, халықтың табиғи азаюы (депопуляция) пайда болады. Демографиялық, көрсеткіштерді абсолюттік цифрлармен (жүз, мың немесе миллион адам) беруге болады, бірақ көбінесе оларды 1000 тұрғынға шаққандағы есеппен промиль арқылы (%о белгісімен) көрсетеді. Демографиялық көрсеткіш бойынша табиғи қозғалысты 2 типке бөледі: байырғы және қазіргі. Байырғы табиғи өсім 12%о-ден артық болатын, ал қазіргі өсім бойынша 12 %о-ден төмен. Халық қозғалысының бір типтен екінші типке өтуін демографиялық революция дейді. Туу көрсеткішін зерттеген кезде көбінесе туудың жалпы коэффициентін қолданамыз. Туудың жалпы коэффициенті дегеніміз 1000 тұрғынға шаққанда бір жылда өмірге келген балалардың саны. Туудың жалпы коэффицентін есептеп шығару үшін бір жылда өмірге келген балалардың санын әкімшілік аудандағы тұрғындардың санына бөліп, оны мыңға көбейтеміз. Бұл есептеумен әр жылда өмірге келген балалар санының динамикасын көруге болады. Туудың жалпы коэффициентін әр ұлт өкілдеріне және әкімшілік аудандардағы туу көрсеткішін қарастырғанда қолдануға болады. Демографиялық зерттеуде туу көрсеткішінің арнайы коэффициентін есептегенде тек 14-49 жас аралығындағы әйелдер саны алынады. -Туу көрсеткіші=бір жылдың ішінде туғандардың саны/ бір жылдағы халықтың орташа саны * 1000. Туылу және өлу үрдістерінің арасындаға өзара қатынас халық өсу үрдісін қамтамасыз етеді. Өлімнің жалпы сипаттамасын жалпы өлім коэффициенті береді. 1000 халыққа шаққанда бір жылда қайтыс болғандар саны. Бұл коэффициент халықтың жас құрамына тәуелді. Бұдан да нақтырағы жеке топтар бойынша өлім көрсеткіштері болып табылады: жынысы және жасы бойынша (өлімнің жас-жыныстық көрсеткіштері). Өлім көрсеткіші= 1жыл ішінде өлгендер саны ------------------------------------- *1000 1 жылдағы халықтың орташа саны Бала өлімі: Бұл 1000 тірі туылғандардың жасқа дейінгі қайтыс болған балалар саны. Бала өлімі көрсеткіштерін есептеуден өзге (мыңға көбейтілген осы жылғы тірі туылғандар санына жыл ішінде 1 жасқа дейінгі шетінген балалар санының санының қатынасы), Алдынғы жылы туылғандарды есепке ала отырып дәл есептер жүргізіледі), (мыңға көбейтілген осы жылы 2/3 тірі туылғандар және алдыңғы жылы 1/3 тірі туылғандар санына өмірінің бір жасына дейінгі жыл ішінде қайтыс болған балалар саны). Сәбилер өлімі = жыл бойы 1 жасқа толмай өлгендер саны*1000/ биыл туылғандардың 2/3 + былтыр ткылғандардың 1/3. Халықтың табиғи өсуі: белгілі бір уақыт аралығында туылғандар (N) мен қайтыс болғандардың (M) саны арасындағы айырманың абсолюттік шамасы. Егер туылғандардың саны қайтыс болғандардың санынан асатын болса, Халықтың табиғи өсімі оң өсім болмақ. Өлім-жітім өте көп болғанда немесе туу деңгейі өте төмен болғанда өлім-жітім саны туу санынан көп болып, Халықтың табиғи өсімі теріс өсімге айналады. Кейбір аумақтар үшін халықтың жалпы өсімі мен халықтың миграциялық өсімі арасындағы айырма ретінде де есептелуі мүмкін. Табиғи өсу көрсеткіші= туылғандар-өлгендер саны*1000/ 1 жылдағы халықтың орташа саны. 82 сұрақ. Табиғи өсімді есептеу формуласын жазыңыз?Оған әсер ететін факторларды атаңыз,Бул корсеткішті анықтау максаты? Халықтың табиғи өсімі — белгілі бір уақыт аралығында туылғандар (N) мен қайтыс болғандардың (M) саны арасындағы айырманың абсолюттік шамасы. Егер туылғандардың саны қайтыс болғандардың санынан асатын болса, Халықтың табиғи өсімі оң өсім болмақ. Өлім-жітім өте көп болғанда немесе туу деңгейі өте төмен болғанда өлім-жітім саны туу санынан көп болып, Халықтың табиғи өсімі теріс өсімге айналады. Кейбір аумақтар үшін халықтың жалпы өсімі мен халықтың миграциялық өсімі арасындағы айырма ретінде де есептелуі мүмкін. Табиғи өсу көрсеткіші= туылғандар-өлгендер саны*1000/ 1 жылдағы халықтың орташа саны. Санақ аралығындағы кезеңде елдің және оның өңірлерінің халық саны табиғи (туғандар және өлгендер туралы деректер) және көші-қон (тұрақты тіркелген жері бойынша келгендер және кеткендер туралы деректер) өсімі (кемуі) есебінен өзгереді. Халық санының аз болуы - бұл әлсіз ішкі нарық, яғни сыртқы нарыққа тәуелділік, сондай-ақ жұмыс қолының жетіспеуі, соған байланысты қажетті аймақтардың игерілмеуі, сонымен бірге елдің қорғаныс қабілетінің әлсіреуі. Сондықтан да халық санын көбейту - қоғамнын, негізгі мәселелерінің бірі. Мысал ретінде бул корсеткішті анықтау максатына алар болсақ: Қазақстан халқының саны бойынша орташа мемлекеттер қатарына жатады. Халық саны жөніндегі толық мәліметтерді халық санағы береді. Мемлекет оны белгілі бір уақыт аралығында жүргізіп отырады (біздің елімізде 10 жыл сайын). Әр санақ аралықтарында қорытынды есеп беріліп отырады. Алғашқы жалпы халық санағы 1897 жылы, ал соңғы ҚР Ұлттық санағы 2009 жылы 25 ақпаннан 6 наурыз аралығында өтті. Бұл уақыттың ішінде Қазақстан халқы 4 есе өсті. Елдің, аймақтың, елді мекеннің халкының саны екі түрлі себептерге (факторға) байланысты. Бірінші фактор - туу мен өлудін, нәтижесінде ұрпақ, ауысуы немесе халықтың табиғи өсімі, ал екіншісі - адамдардың бір жерден екінші жерге қоныс аударуы (келу мен кету), оны халықтың механикалық қозғалысы (көші-қон) деп атайды. Туу мен көшіп келу тұрғындар санын көбейтсе, өлу мен көшіп кету, керісінше азайтады. 83.Туу көрсеткішті есептеу формуласын жазыңыз?, Еліміздің қай өңірлерінде туу көрсеткіші жоғары? Туылу – жаңа ұрпақтың жалғасуын қамтамасыз ететін, түбінде биологиялық себептері бар үрдіс болып табылады. Туу көрсеткіші 1 жыл ішінде нақтылы жерде 1000 адамға шаққанда туулық жиілігін көрсетеді. -Туу көрсеткіші=бір жылдың ішінде туғандардың саны/ бір жылдағы халықтың орташа саны * 1000. Туудың жалпы коэффицентін есептеп шығару үшін 1 жылда өмірге келген балалардың санын нақты жердегі тұрғындардың санына бөліп, оны мыңға көбейтеміз. Бұл есептеумен әр жылда өмірге келген балалар санының динамикасын көруге болады. Туудың жалпы коэффициентін әр ұлт өкілдеріне және нақты жеріндегі туу көрсеткішін қарастырғанда қолдануға болады. Демографиялық зерттеуде туу көрсеткішінің арнайы коэффициентін есептегенде тек 14-49 жас аралығындағы әйелдер саны алынады. Туудың арнайы коэффициентінің өзгеруі тұрғындардың, әсіресе әйелдердің жастық құрылымына байланысты. Ал туылудың нақты бағасын беру үшін арнайы көрсеткіштер қолданылады: -Әйелдердің бала туу көрсеткіші=1жылда туылғандар саны*1000/14-49 жастағы әйелдердің орташа саны -Жасына сәйкес әйелдердің бала туу көрсеткіші=1жылда әйелдердің жасына сай туылған балалар саны*1000/сол жастағы әйелдердің орташа саны -Некелі әйелдердің 1жылда туған балаларының саны*1000/некелі әйелдердің орташа саны. Туу көрсеткішін зерттеуде қолданылатын коэффициенттің бірі туудың жастық коэффициенті.Туу көрсеткішінің жастық коэффициенті әйелдер үшін 14-19 жас, 20-24 жас, 25-29 жас, 30-34 жас, 35-39 жас, 40-44 жас, 45-49 жас аралықтарында 5 жылдық айырмашылықпен есепке алынады. Туылудың жиынтық коэффициенті жастық туылу коэффициенттерінің қосындысы ретінде, бір жылдық жастық топтар бойынша есептеледі. Туылу көрсеткішін бағалау үшін оның бірнеше жылдық деңгейін есепке алады. Алынған мәліметті өзге аймақтарда қалыптасқан деңгейімен салыстырады. Сонымен қатар осы аймақта қалыптасқан өлім көрсеткішінің деңгейі мен динамикасымен салыстрады. Туылу үрдісіне әсерін тигізетін негізгі себептерді есепке ала отырып қана бұл көрсеткішті жақсартуға бағытталған профилактикалық бағдарламаларды жасауға және тәжірибеде тиімді іске асыруға болады. Біздің Республикада қалыптасқан туылу көрсеткішінің динамикасы тұрғындар санының жылдам өсуін қамтамасыз етіп отырғандығын көрсетеді. Республиканың Солтүстік аймақтарында туылу көрсеткішінің деңгейі өлім көрсеткішінің деңгейіненде төмен болып кетті. Тек қана Республиканың әлеуметтік-экономикалық тоқыраудан шығуы, халықтық әлеуметтік жағдайының жақсаруы туылу көрсеткішінің жоғарылауына алып келеді. 2005-2010 жылдары туылу көрсеткішінің динамикалық жоғарылауы байқалады. Әсіресе қазақ халқының демографиялық тірегі болып келген Оңтүстік Қазақстан облысындағы туылу көрсеткішінің динамикасы арта түсіп, 26,0‰ дейін жетіп отыр. Статистиктердің мәліметінше, Қазақстанда 2008 жылмен салыстырғанда туу көрсеткіші 11,6-ға жақсарған (ер балалар 10 жыл бұрынғыдан 12%-ға, қыз балалар 11,1%-ға көп туып отыр). Қалаларда туу көрсеткіші 19,4%-ға, ауылдарда 1,9%-ға жақсарған. 2018 жылы туудың жалпы коэффициенті 1000 адамға шаққанда 21,77 (2008 жылы 22,75 болды) болды, қалаларда 22,16 (2008 жылы 23,63), ауылдарда 21,22 (2008 жылы 21,75) болды. Қазақстан өңірлерінің ішінде туудың ең жоғары деңгейі Маңғыстау облысында (1000 тұрғынға шаққанда 29,72 сәби), Нұр-Сұлтанда (27,67) және Шымкентте (27,53) тіркелді. Ең төменгі көрсеткіш Солтүстік Қазақстан (12,93), Қостанай (13,30) және Павлодар (15,72) облыстарында. 84.Өлім көрсеткішін есептеу формуласын жазыңыз,Әсер ететін факторларды атаңыз? Өлім көрсеткіші = 1жыл ішінде өлгендер саны *1000/1 жылдағы халықтың орташа саны 85.Халық статистикасын зерттеудегі негізгі әдіске қандай санақ жататынын анықтаңыз жане оған анықтама беріңіз? Халық статистикасын зерттеудегі негізгі әдіс – халық санағы. Халық санаға - белгілі бір уақыт ішінде бүкіл елдің халқының немесе оның бір бөлігінің демографиялықғ экономикалық, әлеуметтік сипаттағы ақпараттарды жинау, жариялау, тарату мақсатындағы жалпы мемлекеттік статистикалық шара. Оған: Демографиялық көрсеткіштерді есептеу: туу, өлім, табиғи өсу және сәбилер өлімінің көрсеткіштерін есептеу жатады. Тірі туылғандар саны Өлі туылғандар саны Әйелдердің бала туу көрсеткіштері Балалар өлімі Сәбилер өлімін Қартаю шкаласын анықтау формулалары жатады. 86. Өмір сүру салты қалыптасуына әсер ететін негізгі 4 факторларды сипаттаңыз.Халық денсаулығына әсер ететін факторлар тобын атаңыз олардың үлестік салмағы. 89. Қазақстан Республикасында медициналық көмектің негізгі түрлері. 1. Бастапқы медициналық-санитариялық көмек – адам, отбасы және қоғам деңгейінде көрсетілетін қолжетімді медициналық қызметтер көрсету кешенін қамтитын, тәуліктік медициналық бақылаусыз учаскелік терапевтер, педиатрлар, жалпы практика дәрігерлері, фельдшерлер, акушерлер және мейірбикелер көрсететін дәрігерге дейінгі немесе білікті медициналық көмек. 2. Бастапқы медициналық-санитариялық көмектің түрлері: 1) ауруды ерте анықтау мақсатында диагностикалау; 2) амбулаториялық деңгейде емдеу; 3) стационарды алмастыратын көмек (күндізгі стационар, үйдегі стационар); 4) еңбекке уақытша жарамсыздық сараптамасы (еңбекке уақытша жарамсыздық парағын, анықтама беру); 5) профилактикалық тексерулер; 6) иммундау; 7) салауатты өмір салтын қалыптастыру және насихаттау жөнінде консультациялар; 8) дұрыс және тиімді тамақтану туралы ұсыныстар; 9) отбасын жоспарлау жөнінде консультациялар мен ұсынымдар; 10) жүкті әйелдерді, балаларды, оның ішінде жаңа туған нәрестелерді патронаждау; 11) диспансерлеу және динамикалық байқау. 3. Пациенттерге бастапқы медициналық-санитариялық көмектің көлемі тиімділігі мейлінше дәлелденген профилактикалық, диагностикалық және емдік іс-шаралардың негізінде медициналық айғақтар бойынша айқындалады. Жоғары мамандандырылған медициналық көмектің түрлері мен көлемі 1. Жоғары мамандандырылған медициналық көмек – диагностиканың, емдеу мен медициналық оңалтудың ең жаңа технологияларын пайдалануды талап ететін аурулар кезінде уәкілетті орган айқындайтын медициналық ұйымдарда бейінді мамандар көрсететін медициналық көмек. 2. Жоғары мамандандырылған медициналық көмектің түрлері терапиялық, хирургиялық, педиатриялық және акушериялық-гинекологиялық бейіндерге бөлінеді және денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекітеді. 3. Пациенттерге жоғары мамандандырылған медициналық көмектің көлемі тиімділігі мейлінше дәлелденген профилактикалық, диагностикалық және емдік іс-шаралардың негізінде медициналық айғақтар бойынша айқындалады. |