2 Перыядызацыя курса игпб крытэрыи перадызацыи
 Скачать 192.13 Kb.
|
| 10. Фармираванне тэр. ВКЛ у др. палове 13-15 стст. Администратыуна-тэрытарыяльны падзел. Форма дзяржаунага уладкавання Прадумовы: эканмічныя( развіцце вытвор сіл і гандлева-эканам сіл) Палітычная ( імкненне стварыць магутнаю дзяржаву.З пач 13 ст узмацненне Навагародскага княства. Міжнародныя прадумовы: знешняяя пагроза з боку крыжакаў і мангола-татар( у 1236-1241 гг спалены Гомель) Фарміраванне тэр ВКЛ.Праблема форм дзяржаўнага уладкавання.Крыніцы: Галіцка-Валынскі летапіс. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура ВКЛ зьмянялася з пачаткам пашырэньня ягонае тэрыторыі пры першых князёх літоўскіх. Так, ужо ў часы княжаньня Войшалка былі аб’яднаныя Навагародзкая, Пінская, Полацкая ды Віцебская землі, захопленыя Нальшчаны й Дзяволтва. У 1307 годзе пры Віценю было далучанае Полацкае княства, з 1320-х па 1330-я гады (Гедымін) ВКЛ атрымала кантроль над Віцебскай, Турава-Пінскай, Берасьцейскай землямі, а таксама Менскім княствам. Ужо пры Гедыміне ягоныя сыны атрымалі кантроль над рознымі часткамі дзяржавы: так, у спадчыну Манівіду засталіся Кернаў і Слонім, Карыяту — часткі Панямоньня ўключна з Наваградкам, Альгерду — Крэва й рэгіён Беразіны, КейстутуВКЛ падзялялася на 2 часткі : ДАМЕН – літоускія землі ( акрамя Жмуці) З дамена скарб дзяржавы, войска, феад прызначэнне на вышэйшыя пасады, паны-рада. Княства падпарадкаваліся агульнадзярж. законам. Землі прыслухоўваюўыя былі далучаны да ВКЛ пазней у 14 – 15 стст на умовах паліт аўтаноміі Валынь, Падляшша, Смаленск, Полацкая, Віцебскае княствы. Узаема адносіны фарміраваліся на падставе абласных грамат, раней на ваен паліт дагаворах. У час княжання Вітаўта у землях прыслухоўваюўчых увялі пасаду намесніка князя, але гэта не ліквідавала паліт аўтаномію. Форма дяржаўнага ўладкавання – унітарная дзяржава з незакончанай цэнтралізацыяй. ВКЛ:!.Цэнтральны дамен(Заход и Цэнтра Литва,Земли Минския).Збирали асноуныя падатки,фармиравали дзяржауны апарат,асноували войска,2.Земли прыслухоуваючыя(Полацкия,Витебкия земли,Жамойць, Чарнигау, Смаленск)3.Удельныя княствы | 14. Прававое становишча саслоуя мяшчан у ВКЛ у 13-16 стст.Мяшчане – жыхары гарадоў. Яны былі дзяржаўныя і прыватнаўуласніцкія. Патрыцыят – вярхушка мяшчан. Багатыя людзі займалі вышэйшыя пасады. Буйныя купцы – внешні гандаль (госці), унутраны гандаль (прасолы). Сярэдні слой: 1. Дробныя гандляры. 2. Цэхавыя рамеснікі. Ніжэйшы слой: 1. Хатная прыслуга 2Вучні магістраў 3. Партачы. Найбольш закон цаніў: 1. Арганістаў. 2 краўцоу. 3пушкароў. Мяшчане вызваляліся ад дзяржаўных павіннасцяў. Маглі аб’ядноўвацца у цэхі, убрацтвы. Малі права на выезд за мяжу. Падачу іскаў і т.п. Абавязкі: плаціць арданшчыну. Сярэбшчыну. Дзяржауныя падаткі. 19 Органы улады и киравання у гарадах з магдэбурским правамПершы горад яки атрымау магдэбурскае права – Бярэсце(Брэст).Магистрат:
Прававы статус гарадоу, вызначауся прывилеям на магдэбурскае права. В 15-16вв. большинство городов получили Магдебурское право – в них вводилась особая форма самоуправления, мещане освобождались от администр. и судебной власти воевод, старост и их наместников и получали право иметь в городе органы городского управления. Во главе городской администр. и суда стоял войт (его наместник – лендвойт) – назначался радой из числа феодалов или горожан, следил за порядком в городе, торговлей, обороной, представлял интересы горожан в раде и при конфликтах с феодалами, следил за сбором налогов, председательствовал на судах. Бургомистр (как правило их было 2) – назначались войтом из членов городской рады, решали текущие вопросы городского управления, контролировали благоустроенность городских оборонных построек, охрану города,правосудиепомелкимделам.Городскя рада – состояла из 6-20 чел., в некоторых городах выбиралася мещанами, в некоторых комплектлвалась войтом. В нее входили наиболе богатые купцы, цехмистры (руководители ремесленых цехов). Рада определяла направление развитие городского хозяйства, благоустройства и обороны, сбор средств на городские нужды, участвовала в правосудии с войтами и бургомистрами. Также в решении вышеперечисленных вопросов сохраняли свое влияние сходы мещан – соймы, вече, копы (разрабатывались жалобы к раде, высказывались требования о сняти с должнотей тех или иных лиц, решались вопросы о сборе средств иКопные сходы расследовали и рассматривали угол.дела. | | |
| 13. Характырыстыка прававога становишча феадальна-залежных сялян на тэр. Беларуси у 14-16 стст. Да канца 16 ст сялянства было запрыгонена. Першым заканадаўчым актам ВКЛ, які не только сведчыў аб наяўнасці прыгонных, але і юрыдычна пачаў афармляць прыгоннае права, з’яўляецца прывілей 1447 г, адзін з артыкулаў якога забараняў прымаць сялян-цекачоў. Працэс запрыгоньвання больш выразна ўвасобіўся ў Статутах ВКЛ 1529, 1566, а яго завяршэнне адлюстравалася у Статуце 1588 г. Па эканамічным становішчэ і ступені феад залежнасці сяляне падзяляліся:- гаспадарскіх, жылі на дзярж землях і залежалі ад вялікакняжацкай адміністраціі - панскіх, жылі на прыватнаўласніцкіх землях і залежалі ад асобных феадалаў, - царкоўных Па маёмасным і часткова прававым вылучаліся баяры – найбольш заможная вярхушка асабіста вольных сялян.Панцырныя баяры павінны былі ўдзельнічаць у ваенных паходах.Путныя баяры з’яўляліся паштовымі кур’ерамі. Баяры не выконвалі паншчыны.Заканадаўства ВКЛ усе катыгорыі баяр прызнавала асабіста свабоднымі і пры пэўных умовах яны маглі перайсці да іншага феадала. Сяляне-даннікі, якія жылі на гаспадарскіх землях і плацілі феадальную рэнту дзяржавеПамер даніны залежаў ад колькасці ворнай зямлі ў селяніна.У 16 ст з-за праведзеннай у 1557 г аграрнай рэформы колькасць сялян-даннікаў скарацілася, а колькасць цяглых сялян павялічалася. Да феадальна-залежных сялян таксама трэба аднесці людзей цяглых, асадных і агароднікаў, меньшая колькасць зямлі. Большыя павіннасці. Цяглыя і агароднікі – паншчына, асаднікі і цяглыя – грашовы чынш. Амаль да канца 16 ст звычайнай прыналежнасцю панскіх двароў была чэлядзь нявольная, якая была заканадаўча замацаваным аб’ектам падаравання, але у выніку адмены усіх прычын няволі (акрамя палону) а таксама надзялення нявольная чэлядзі невялікімі зямельнымі ўучасткамі у 16 ст большасць яе пераўтварылася у прыгонных сялян агароднікаў. Прыгонныя сяляне не мелі права ўласнасці на землю, ім забаранялася набываць маенткі, без згоды феадала мяняць месца жыхарства і род заняткаў, не маглі займаць пасады ў дзярж апараце і былі падсудныя свайму гаспадару. Гонар, жыцце, маемасць сялян абаранялася крымінальным правам у меньшай ступені, чым прадстаўнікоў прывіліяваных саслоўяў. | 16. Вышэйшыя органы дзяржаунай улады ВКЛ у 14-16 стст. Вышэйшыя службовыя асобы:их правы и абавязкиПа форме праўлення ВКЛ феадальная манархія з элементамі шляхецкай дэмакратыі і па форме дзяржаўнага ўладкавання – унітарная з незавершаннай цэнтралізацыяй. Дзярж лад ВКЛ прайшоў эвалюцыю ад неабмежаванай манархіі да 30 гг 15 ст , абмежаваная пана-радай з 30 да 1566 г, з 1566 – саслоўна-прадстаўнічая манархія. Прававое становішча вялікага князя вызначалася: -Гарадзельскімі прывілеямі 1413 Князь выбіраўся паны-радай. -1447 г. Абмежаванне вел кнзя у праве раздачы зямельнай уласнасці, пасад, узнагарод іншаземцам.Князь вызваліў шляхту ад сярэбшчыны. Улада гаспадара не была абсалютнай яна абмяжоўвалася радай і соймам. Прававое становішча рады замацавана ў прывілеях 1492, 1506 гг. Паводле закона 1492 г гаспадар абавязаны выконваць тое, што параяць яму паны-рада. Рада – пастаянна дзеючы дзяржаўны орган, які мог вырашаць любое пытанне ўнутраннага і знешняга жыцця дзяржавы. У кампітэнцыю рады уваходзілі выбранне вялікага князя, абарона дзяржавы, вырашэнне міжнародных спраў, абмеркаванне і прыняцце заканадаўчых актаў, заслучванне справаздач некаторых службовых асоб, разгляд важнейшых судовых спраў. Галоўным прызначэннем рады з’яўлялася ахова правоў магнатаў ад замахаў з боку вялікага князя і тэррытарыяльная недатыкальнась дзяржавы. Сойм – вышэйшы агульнадзяржаўны заканадаўчы орган, бярэ пачатак ад вечавых сходаў. У 16 ст. заканадаўчыя функцыі сойму пашыраліся. Ен перарос у прадстаўнічы орган, на пасяджэнні якога з’яўлялася па 2 дэпутаты ад кожнага павета, якія выбіраліся на павятовых сойміках. Акрамя гаспадара, паноў-рады, службовых асобо цэнтральнага і меснага куравання ў рабоце сойма ўдзельнічалі каталіцкія і праваслаўныя епіскапы, ігумены. Саслоўна-прадстаўнічымі органамі мясцовая улады выступалі павятовыя і ваяводскія соймікі. У іх удзельнічалі ўсе землеўласнікі павета ці ваяводства | 15. Эвалюцыя формы дзяржавы ВКЛ у 13-16 стст. З 13-першая частка 15 ст-неабмеж.манархия. З першай чверци 15 ст-сярэдіна 16-абмежаваная(паны-рада,сойм). З сярядины 16 ст. – салоуна прадстауничая манархия. Форма дзяржаунага уладкавання_унитарная дзяржава з незавершанай цэнтрализацыяй. Палитыка-прававы рыжым – аутарытарны з элементами шляхецкай дэмакратыи.и 17.Мясцовыя ограны дзяржаунага киравання ВКЛ у 14-16 ст. Мясцовыя органы улады и киравання на дзяржауных землях будавалися у адпаведнасци з их администрацыйна-тэрыт падзелам. Саслоуна-прадстауничыми органами мясцовай улады были павятовыя и ваяводския соймики. У их удзельничали усе землеуласники павета ци ваяводства. Мясцовыя органы улады мели шырокия паунамоцтвы и мала залежыли ад цэнтральных органау. У ваяводстве прадстауником вышэйшай улады быу ваявода. Ён узначальвау администрацыйныя, гаспадарчыя, ваенныя и у значнай ступени судовыя органы. Ваявода – буйны феадал з уражэнцау ВКЛ – пажыццева прызначауся вяликим князем и радай. Ближэйшым памочникам ваяводы быу кашталян, яки узначальвау войска галоунага замка и апалчэнне. Ключник адказвау за спагнанне падаткау и чыншу, гарадничы, быу камендантам замка, лоучы и лясничы наглядали за лясными и паляуничыми угодзями. Кирауником администрацыи у павеце быу стараста, прызначауся вяликим князем и Радай з лику буйных феадалау. Намесникам быу падстараста. Паунамоцтвы старасты были близкия да паунамоцтвау ваяводы, у тым лику у галине правасуддзя. Памочникам старасты па ваенных справах быу павятовы маршалак, яки камандавау павятовым апалчэннем шляхты, старшынствавау на пасяджэннях павятовага соймика. У воласци были дзяржауцы – кирауники дзяржауных и вяликакняжацких маенкау. Да 15 ст. яны называлися цивунами. Яны мели права вяршыць суд над усеми простыми людзьми, якия жыли на падначаленай им тэрыторыи. Як ваяводы и старасты, дзяржауцы несли | |
| 18.Систэмная рэформа дзяржаунага ладу ВКЛ у с 16 ст.Виленски Прывилей 1563г18. В межах систэмнай рэформы быу прынят шэраг законау, якия змянили грамадска-палитычную систэму ВКЛ.
1565г. – тэрытарыальна – админ.рэформа, дзяржава была падзеоена на ваяводствы, паветы, уезды, воласци. Да рэформы дзейнасць урада рэгулявалася звычаёвым правам.. Асноуныя нарматыуныя акты:
Виленски прывилей – аб мясцовай систэме киравання. Дзяржава падзялялася на ваяводствы и паветы. Главы ваяводствау и паветау, и их намесники прызначалися вяликим князем.Ваяводства узначальвау ваявода, з вельми шырокими функцыями. Намесник ваяводы – кашталян – абарона ваяводства, узначальвау ваяводскае паспалитае рушэнне. Паветы узначальвау стараст(функцыи як и у ваяводы), намесники – падстараста и павятовы маршалак. Новы орган мясцовага киравання – шляхецкия павятовыя соймики(калегиальны орган – усе павятовыя шляхцецы), для абрання паслоу на вольны агульнадзяржауны сойм и вырашэння звычайнных спрау. Выник: прывялем уваходзили у 2ух узроуневую систэму мясцовага киравання:
Бельски прывилей 1564г. Много новых положений вносил Бельский привилей 1564 г. В нем объявлялось об отделении некоторых судебных органов от администрации, выборность сословных судов, равенство шляхты перед судом и законом. Все эти положения были взяты из проекта нового Статута, который вступил в силу в 1566 г. Виленски Прывилей 1563г: уничтожил все существовавшие до этого времени ограничения для православных. В тексте указывается, что с этого времени всеми правами и привилегиями может пользоваться вся шляхта ВКЛ.. Им были предоставлены равные права избираться в сейм и занимать должности. Привилей в первую очередь был адресован православным. В нём акцентировалось, что православные шляхтичи, как и католики, с нынешнего времени могут занимать все государственные должности. Таким образом исправлялись статьи Городельского привилея 1413 г., запрещавшие православным занимать высшие должности в государстве. Запрет 1413 г. распространялся на учреждённые тогда должности виленского и трокского воевод и каштелянов. Правда, этот запрет фактически отменяли привилеи | 30. Пытанни дзяржаунага права у Статутах ВКЛ У ст. 1529г. нормы дзярж пр. былі змешчаны ў 1-3 раздзелах. У гэтых раздз. былі юр замац 1) асновы грамадс. і дзярж ладу 2)пр. становішч. нассельніцтва(упершыню) 3)парадак утвар, склад і паўнамоцтва некатор орг дзярж кіраван і суда(упершыню) 4) усе павінны былі судзіцца у адпаведн. з нормамі Ст. 5) Вял. князь абавязваўся захоўв тэрытар цэласнісць краіны, не дапуск чужаземц на дзярж пасады, не даваці ім маёнкаў, прытрым усіх старых законаў і звычаяў. У ст 1566 так сама у 1-3 раздзелах. 1) замац асноўн прынцыпы: адзіны для ўсіх, дзярж суверенітэт, абмежаван улады Вял князя, прыярытэт пісаннага права 2) аддзяленне суда ад орг улады і кіраван(упершыню) 3) больш поўна апісана кампетэнц. дзярж орг. і іх прынцыпы( льготы і перевагі для феадалаў,не дапушчэнне простых людзей на орг кіраван, замац праваой няроўнасці розн слаёў насельн) 4) Кіраўн дзярж быў вял князь-гаспадар. ён быў на палаженні абмежаванага манарха( не мог без згоды сойма пачанаць вайну, выдавць нов законы) 5) забаранялася даваць маёнкі і звані чужаземцам і палякам так сама 6) замац галоўн роля буйных феадалаў. У ст 1588 у 1-4 раздзелах. Прынцыпы: абмеж улады гаспадара і імкненне да падзелу улад, прытрымка дзяржаунага суверенітэту насуперак касмапалетызму, адзінае права для усёй дзярж., для усіх людзей. 1) заканад ул.-Сойм, выкан-Вял князі і Рада, суд- вялікакняжацк, галоўны і мясцовыя суды. 2) усе дзярж орг і служб асобы абавязаны дзейніч у адпавед з законам. ВЫВАД.Дзярж права замац феадаль грамадс парадак і адначасова нормы буржуазн права. Закрап роўнасцт усіх пред законам, аднак закон не быў аднолькавы длч усіх., населніцтва падзелена на саслоўі(шляхда, дух, мяшч, прост. л) Кір дзярд-Князь, які кіраваў разам з Радай, соймам і служб асобамі. Выбарнасць і большая абмежаванасць у галіне заканадаўства і суда( особенносць!). Структра, кампетэн, характар дзейн дзярж орг-мелі прагрэсіўнае значэнне, бачна зараджэнне орг галіновага кіраван! | 20.Формы дзяржауных саюзау ВКЛ и Кароны Польскай Унияцкия пагадненни з польшчай: Персанальныя унии:
Дзяржауная уния – Люблинская уния 1569г. Персанальная уния – гэта таки саюз памиж двумя дзяржавами, пры яким абодзе дзяржавы кируюцца адной асобай, пры гэтам, дадзеная асоба носиць тытулы уласцивыя манарху кожнай дзяржавы, и здзесняе кираванне краинай паводле яе законау. У вынику персанальнай унии, не адбываецца абъяднанне 2ух дзяржав. Люблинская уния – дзяржауная, бо у вынику яе дзяржавы объяднаюцца у адзиную канфедэрацыю РП, якая мела адзинага манарха и адзины заканадацчы орган(сойм). | |
| 21. Класификацыя и характарыстыка крыниц права ВКЛ 14-16 стст. Разгляд крыниц бел. феадальнага права мэтазгодна пачанаць з хар-ки агульназемских, абласных, валасных и гарадских грамат (прывилияу), якия у жыцци ВКЛ мели асаблива важнае значэнне. Агульназемския прывилеи выдавалися пры уступленни новага князя на прастол або пасля яких-недудзь падзей у жыцци дзяржавы. Яны дзейничали на усей тэр-и дзяржавы и были абавязковыми для усих. У их выкладалися правы и абавязки розных класау и групп насельництва, замацоувалася прававое становишча органау улады и киравання, вызначалися прынцыпы из узаемаадносин и инш. У их змяшчалися нормы краминальнога, цывильнага, дзяржаунага права. Абласныя прывилеи давалися, каб юрыдычна замацаваць аутаномныя правы тых ци иншых тэрыторый, абмежаваць уладу вяликага князя и яго администрацыи. Аутаномны хар-р праяуляуся у заканадаучым замацаванни нармау мясцовага звычаевага права, права на мясцовы суд и органы киравання и г.д. Валасныя прывилеи выдывалися, як правила, па хадатайництве жыхарой па той ци иншай воласци з мэтай абароны их интарэсау ад самавольвтва администрацыи. Але трэба адзначыць, што выдаючы валасныя граматы и тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялики князь у першую чаргу бараниу интарэсы не насельництва, а дзяржаунага скарбу, бо СА збяднелых сялян не магчыма было б збяраць падатки. Тамму змест валасных грамат у асноуным забяспечвау юрыдачнае замацаванне павинасцей и некоторых правоу жыхароу воласци, у тым лику и права выбару старца. Анализ абласных и валасных грамат дазваляе зрабиць вывад аб тым, што асноунай краницай права гэтах дакументау бало мясцовае звычаевае. Да спецыяльных актау, якия выдавалися тольки для гараджан, трэба аднесци прывилеи на магдэбургскае права. Ен давауся гарадам вярхоунай уладай ВКЛ або уладальникам горада. Ен выконвау ролю юрыдычнага акта аб самакираванни гарадоу,спрыяу саслоунай кансалидации гараджан, вызваляу их ад феадальнай залежнасци. Першаступеннае значэнне у граматах надавалася нормам, што устанауливали парадак утварэння и кампетэнцыю гарадских органау киравання.У прывилиях на магдэбургскае права не утрымливалася нормау крыминальнага, цывильнага, зямельнага и инш. галин права, на аснове яких складалися праваадносины и якими киравалася у сваей дзейнасци гарадския органы. Больш таго, у гэтых граматах няма нават указанняу, якими нямецкими кодэксами або зборнимами трэба крыстацца. | 22. Гисторыка.-прававая ацэнка агульназемских прывилияу 1387, 1413, 1434, 1447,1492 г. Першым агульназемским прывилием личылися тры прывилея выдадзеныя у 1387 г. Вяликим князем Ягайлам пасля заключэння з Польшай Крэуская унии, Першы быу выдвдзены 20 лютага 1387 г. Ен пачынауся са сцвярджэння, што нибыта людзи жадаюць прыняць каталицкую веру, а тым хто яе ужо прыняу, даруюць новыя правы и вольнасци. У прыватнасци, ен замацоувау за кожным рацарам ци баярынам права свабоднага распараджэнняя нерухомай маемасцю. Прывилей ад 22 лютага фактычна дапауняу першы. Галоунае яго прызначэнне заключалася у надзяленни багатыми дарами и маенками каталицкага духавенства и касцелау. У адпаведнасци з прывилием усе духавенства, касцелы, кляштары и феадальна-залежныя ад их людзи выключалися з дзяржаунай юрысдыкцыи, гэта значыць, што яны вызвалялися ад усякага роду службы, павиннасцей на карысць дзяржаве и вял. князя. Таким чынам, галоуным прызначэннем прывилеяу ад 22 и 20 лютага 1387г. Было прымусовае насаджэнне каталицкая веры. Агульназемски Гарадзельски прывилей 1413г. яшчэ больш пашырыу правы феадалау-католикау. Разам з ты ен служыу праграмай и заданнем на абмежеванне правоу и дыскрыминацыю усих некатоликау. У вынику насаджэння каталицкай веры сярод феадалау узмацнилася унутрыкласавая барацьба, што зъявиласяпадставай для прыняцця прывилияу 1432 и 1434гг.., якия заканадауча замацавали роунасць у правах праваслауных феадалау з феадалами-католиками. Асабливае месца належыць прывилею 1447г. Яго можна личыць галоуным прававым актам, яки заклау асновы юрыдычнага афармлення феадальнай залежнасци сялян. Ен забараняу ураду ВКЛ раздаваць дзяржауную маемасць и пасады иншаземцам. Апошняе было накиравана супраць праникнення польских феадалау на земли ВКЛ. Прывилием было значна пашырана кола асоб, за якими прызнавалися правы шляхты незалежна ад веравызнання и наяунасци у из гербау. Прывилей 1492г. быу накираваны на умацаванне становишча феадалау, атрыманне шляхтай яшчэ больш важких палитычных правоу и паглыбленне яе уплыву на дзяржауныя справы. Асаблива важнае дзяржауна –прававое значэнне мели нармы, якия юрыдычна замацоували абмежаванне улады вяликага князя и фактычна вызначали яго прававое становишча не як гасудара-вотчынника, а як вышэйшай службовай асобы у дзяржаве.Адсюль робицца зразумелым, чаму сучасники называли прывилей 1492г. «генеральным», а гэта значыць асаблива важным, галоуным. Прывилей Аляксандра зъявиуся важным крокам у заканадаучым афармленни асноуных прынцыпау краминальнага, админ-га,цывильнага и шлюбна-сяменага права. | 23. Дзяржауна-прававая ацэнка гарадзельских прывилеяуГарадзельскi прывiлей 1413, заканадаучы акт, якi юрыдычна замацоувау Гарадзельскую унiю 1413, выдадзены ад iмя караля Польшчы Ягайлы i вялiкага князя лiтоускага Biтаута. Меу на мэце умацаванне i пашырэнне каталiцызму у ВКЛ. У прывiлеi канстатавалася, што з прыняццем каталiцтва ВКЛ «далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца» Польскаму каралеуству. Усе касцёлы i каталiцкi клiр забяспечваюцца yciмi правамi iсвабодамi згодна са звычаямi Польскага каралеуства. Паны, шляхта i баяры ВКЛ, якiя прымуць каталiцкую веру i атрымаюць гербы, могуць карыстацца прывiлеямi i падараваннямi, як i польскiя паны i шляхта, пацвярджалiся ix правы на свабоднае распараджэнне сваей маёмасцю i атрыманне спадчыны.Гарантавалiся правы жанчын на валоданне уласнымi маёнткамi. Паны i шляхта ВКЛ павiнны 6ылi захоуваць пастаянства i вернасць каралю Ягайлу i вялiкаму князю Biтауту. Гарадзельскi прывiлей прадугледжвау увядзенне пасад ваяводы i кашталяна у Вiльнi, Троках i iншых месцах. Асаблiва важнае значэнне меу артыкул, у якiм замацоувалася правiла, што пасля смерцi Biтаута паны i шляхта ВКЛ не павiнны 6ылi выбiраць сабе вялiкага князя без згоды Ягайлы i польскiх феадалау, а тыя пасля смерцi Ягайлы таксама не павiнны 6ылi выбiраць новага караля без згоды Вiтаута, паноу i шляхты ВКЛ. Гэты артыкул, якi упершыню заканадауча замацоувау выбранне вялiкага князя, супярэчыу i абвяргау змест першага артыкула, у якiм пацвярджалася злiццё ВКЛ з Польшчай, бо калi выбiрауся асобны вялiкi князь, то захоувалася самастойнасць дзяржавы. А канстатацыя факта, што караля Польшчы павiнны былi выбiраць толькi са згоды Вiтаута i феа¬далау ВКЛ, сведчыць аб раунапрауным становiшчы ВКЛ i Польскага каралеуства.Прывiлей прадугледжвау магчымасць склiкання агульных соймау феадалау Польшчы i ВКЛ. Сцвярджэнне, што усе некатолiкi, у асноуным праваслауныя (а яны складалi большасць насельнiцтва княства), не павiнны 6ылi дапускацца на дзяржаунай пасады i засядаць у панскай радзе, мела iдэалагiчны, а не практычны характер, бо большасць мясцовага кiраунiцтва i значная частка паноу-рады належалi да праваслаунай веры. А усе напышлiвыя фразы аб злiццi, злучэннi, далучэннi i уключэннi ВКЛ у склад Польшчы не мелi у той час рэальнага значэння, бо традыцыя узаемаадносiн памiж Польшчай i ВКЛ, якая склалася на аснове асабiстай (персанальнай) унii, не мянялася. | |
| 24. Абласныя и валасныя прывилеи . Землям Беларусі, якія ўвайшлі ў склад ВКЛ і захоўвалі свае аўтаномныя правы, даваліся абласныя граматы (прывілеі). Гэта рабілася з мэтай юрыдычна замацаваць аўтаномныя правы тых ці іншых тэр, абмежаваць уладу вял князя і яго адміністрацыі. Аўтаномны характар земляў, якія атрымалі прывілеі, праяўляўся ў заканад замацаванні нормаў мясцовага звычаёвага лрава, права на мясцовы суд і органы кіравання, права на забеспячэнне аховы маёмасных і асабістых правоў насельніцтва і г.д. Абмежаванне ўлады вял князя можна бачыць на прыкладзе Полацкага прывілея 1511 г., згодна з якім ён не меў права ўмешвацца ў справы мясцовай царквы, дараваць полацкія землі, забіраць вымарачную маёмасць у дзярж казну, без згоды жыхароў Полацк зямлі прызначаць ваяводу. Гэты прыв ставіць ваяводу — галаву вялікакняж адміністрацыі — у залежнае становішча ад вярхушкі палачан.Пры ўступленні на прыстол новага князя ці пры парушэнні ўстаноўленых граматамі нормаў выдаваліся пацвярджаючыя прывілеі тым землям, якія мелі іх раней. Гэтыя прывілеі ўтрымлівалі нормы раней выдадзеных. Такім чынам, выдача абласных прывілеяў і іх пацвярджэные мелі дзяржаўна-прававы характар, бо сама наяўнасць гэтых прывілеяў сведчыла аб асаблівым становішчы дадзенай зямлі ў ВКЛ, яе адасобленасці і непадзельнай цэласнасці. Валасныя прывілеі выдаваліся па хадайніцтве жыхароў той ці іншай воласці з мэтай абароньі іх інтарэсаў ад самавольства адміністрацыі. Але выдаючы валасныя граматы і тым самым абмяжоўваючы ўладу служб асоб, вял князь бараніў інтарэсы не насельніцтва, а дзяржаўнага скарбу, бо са збяднелых сялян немагчыма было б збіраць падаткі. Таму змест валасных прывілеяў забяспечваў юрыд замацаванне павіннасцей і некат правоў жыхароў воласці, у тым ліку права выбару старца - прадстаўніка сялянскай мясцовай адміністрацыі. Прыкладам валасных прыв. могуць быць прывілеі Падняпроўскім і Задзвінскім валасцям ад 2 кастр 1511 г. жыхарам Магілёўскай воласці ад 1 ліпеня 1536 г. і інш. Вывад - асноўнай крьницай права гэтых дакументаў было мясцовае звычаёвае права. | 25. Гарадския прывилеи(граматы)-важнейшая крыница права феад. БеларусиМагдэбурскае права и яго харак-ка разгляд крыціц бел. права нельга пачынать не крануўшіся агульназемскіх,абласных і валасных грамат(прывелеяў). Яны маюць важнае значэнее у дяржаўна-прав. жыцці ВКЛ. Агельназем.1)выдаваліся пры ўступленні князя на прыстол або посля важных падей у дяржаве.2)дзяйнячылі на ўсей тэр. ВКЛ і былі абавязковымі для усіх.3)у іх выклад правы і абавязкі розных слаёў насел. 4)замаўвал. прав. станавішча ор. ўлады. вызначал прынцыпы іх узаемаадносін.5)змяшчалі асновы крым, цывіл і дзярж права.Перш.прывілеі:20 лютага 1387-замац.за кожн. католікам пр.свабоднага распараджен.нерухомай маёмасці;22 лютага 1387-дапаўняў першы.-1)надзяленне богатымі дарамі і маенкамі каталіцк.духавенства і касцелаў2)усе касцелы,кляштары і феад-залежн.ад іх красцьяне выходілі з юрысдык. дзяржавы(вызваляліся ад дзярж.павіннастей і службы).Абодва гэтыя прывілее насаджвалі каталіцк. веру, а так сама паклалі пачатак афармлен. саслоўя шляхты;Гарадзельскі прывелей 1413- пашарыў пр католікаў і служыў праградай для абмежаван.пр некатолікам;Прывілеі 1432 і 1434- заканадаўча замацавалі роўнасць у правах правасл. і каталіц.феадалаў; Прывелей 1447-уключаў правы феадалаў, некатор прынцыпы крамін, цывільн і дзярж права, подтрымаў палажен.об тым,что простыя людзі выходілі з юрысдыкціі дзяржавы.Так сама прывілей забараняў прымаць на дзярж. і вялікакняжац. землі прыватнауластніцкіх сялян. Сяляне і мяшчане не маглі прасіць аб абароне у дзяржауных орг. Гэты прывелей заклаў асновы юр. афармлення феадальн. залежнасці сялян,забараняў раздаваць зямлю і пасады іншаземцам, станоўча садзейнічаў умацаваннню терытар. цэласнісці дзяржавы, сувуренітэту,незалежнасці ад Польшы;Прывелей Аляксандра Казіміравіча 1492- вял князь не меў права адмяняць або змяняць законы, пастановы і суд. рашенні., прынятыя ім сумесна з панскай Радай. Калі Рада не згодна з рашэннім, то князь абавязаны выконвать тое, што парае рада; прывелей Жыгімонта I 7 снежня 1506 Гарадзенскі прывелей(зацвердіў прывелей 1492)-абмежаванне улады князя на правы асабіста выдаваць заканад акты. гэты прывелей закончаў першы этап развіцця бел. дзярж. права.Наступныя прывелеі(1529,1547,1551)замац. палаж. ранейшых.Абласные. Іх маглі іздавать землі Беларусі, якія увашлі у склад ВКЛ на правах аутаноміі. Гэта рабілася каб захаваць аутаномію, абмеж. уладу вял. князя. Прывілеі тычыліся замацав. норм мясцовага звычаевага права, права на мясцовый суд і органы кіраван.права на забяспяч. маемастных правоў насел.Прымер: Полацкій1511-вял. князь не мог умешвацца у справы мясцовай царквы, раздавать полац. землі, прыцігваць да выканання пагранічнай службы. Усе абл прывелеі сведчать аб асаблівым становішчы зямел, а так сама іх непадзельнасці і адасобленнасці ад ВКЛ. Валасныя выдаваліся па хадатайстве жыхароў воласці з мэтый абароны | | |
| 27 . статут ВКЛ 1529. Аутары:Фр.СКарына и Альбрэхт Гаштольд(канцлер ВКЛ)Прававыя крыницы статутау:агульназемския прывилеи,суд.Казимира,звычаевае права,суд.админ.практыка,часткова рымскае эк.права.Статут складаўся з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней, у сувязі з дапаўненнямі, колькасць артыку-лаў павялічылася да 283. У I — III раздзелах былі змешчаны асноўныя нормы дзяржаўнага і прынцы-повыя палажэнні іншых галін права, у IV і V -Ішпобна-сямейнага і спадчыннага, у VI — працэсу-льнага, VII — крымінальнага, VIII — зямельнага, IX — ляснога і паляўнічага, X — цывільнага і ў XI— ХШ — крымінальнага і крымінальна-працэсуальна-га права1. У Статуце былі юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, станаў (саслоўяў) і сацыяльных груп насельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоц-твы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, "як убогія, так і багатыя", павінны былі судзіцца ў адпаведнасці з нормамі, якія былі выкладзены ў Ста-туце. Вялікі князь (гасудар) абавязваўся захоўваць гэрытарыяльную цэласнасць краіны, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады, не даваць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасць без суда, прытрымлівацца ўсіх старых за-конаў і звычаяў. Асаблівая ўвага ў Статуце надавалася судова-пра-цэсуальнаму праву. Суд быў важным органам, які забяспечваў ахову правапарадку і дзейнасць якога была накіравана на поўнае абмежаванне самаволь-ства феадалаў, наданне праву аўтарытэту. Асаблівая ўвага ўдзялялася парадку ажыццяўлення правасуд-дзя. Абвяшчаліся прынцыпы яго публічнасці, фар-мальнай роўнасці бакоў у працэсе, права абвінавачванага на абарону з удзелам адваката. | |||