Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы Ғылымға биология терминін алғаш енгізген ғалым: Ж.Б.Ламарк Ғалымдар тіршіліктің пайда болуын кезеңге бөлуі: 5 Тіршіліктің қалыптасуының бірінші кезеңі: Ағзалық заттардың абиогенді синтезі Тіршіліктің қалыптасуының екінші кезеңі: Коацервация үдерісі Тіршіліктің қалыптасуының үшінші кезеңі: Коацерванттар эволюциясы Тіршіліктің қалыптасуының төртінші кезеңі:Алғашқы прокариоттардың пайда болуы Тіршіліктің қалыптасуының бесінші кезеңі:Алғашқы эукариоттардың пайда болуы Эндосимбиоз теориясы: Эукариоттардың пайда болуы Тіршіліктің 4-ші кезеңінде пайда болғандар: Цианобактериялар Идеалист философтар мен дін қызметкерлері қызу қолдады: Креационистік тұжырымдама Креационизмді қолдады: К.Линней, Ж.Кювье, Ч.Лайель Апат теориясын ұсынған ғалым: Ж.Кювье Құрттар топырақтан, шыбындар шіріген еттен пайда болады деп есептеген ғалым: Аристотель Бақалар мен бунақденелілер ылғалды топырақтан пайда болады деп жазған ғалым: Аристотель «Ауа құрамында тіршілік күші болатындықтан, өлі затқа жанасып, одан өздігінен тіршілік пайда болады» теориясы: Витализм «Тіршілік жер бетінде мәңгілік» теориясын ұсынған ғалым: В.Прейер Панспермия теориясын ашқан ғалым: Г.Рихтер Тіршіліктің өлі табиғаттан пайда болу теориясы: Абиогенез Тіршіліктің өздігінен жаралу теориясы: Абиогенез Трансформистік пікірді қолдады: Р.Гук, Д.Дидро, Ж.Бюффон Ең көрнект транформист: Ж.Б.Ламарк Тіршілік тіріден пайда болады: Биогенез «Тіршілік» деген ұғымға алғаш рет анықтама берген ғалым:Ф.Энгельс Шіріген еттен шыбындардың пайда болуы мүмкін еместігін дәлелдеген ғалым:Ф.Реди Тіршіліктің биогенді жолмен пайда болғанын дәлелдеген:Ф.Реди Тіршіліктің сырларын білу үшін эксперимент жасап зерттеуді ұсынған:Ф.Бэкон Эпигенез теориясын ұсынған ғалым: У.Гарвей Тіршіліктің құрамында нәруыздардың болатындығын атап көрсетті: Э.Пфлюгер Табиғат біртұтас, ондағы даму қарапайымнан күрделіге қарай жүреді деген пікір айтқан: А.Н.Радищев Коацерваттар теориясын дәлелдеген ғалым:А.И.Опарин Сыртқы жұқа су қабықшасынан тұратын көп молекулалы жиынтық:Коацерваттар А.И.Опарин тұжырымын қолдап, дамытқан ағылшын биологі:Дж.Холдейн Опарин-Холдейн болжамын сынақ тәжірибемен дәлелдеген: С.Миллер А.И.Опарин тұжырымына негізделген тәжірибелер жасады:С.Миллер, Г.Юри Ағзалық заттарды қалыптастырудағы энергия көзі ретінде ультракүлгін сәуле шығарудың рөлін болжамдаған ғалым:Д.Холдейн 1922ж. тіршіліктің табиғи теориясын тұжырымдаған:А.И.Опарин Жер тарихының алғашқы кезеңінде тек химиялық эволюцияға жүріп отыратындығы туралы болжам жасаған:А.Опарин РНҚ молекулаларының катализаторлық белсенділігін ашты: Томас Чек Жер бетінде тірішіліктің пайда болуы туралы қазіргі кездегі көзқарас: Биопоэз, биохимиялық эволюция Биопоэз теориясын ашқан ғалым:Д.Бернал Биопоэз теориясы тұжырымы: Органикалық заттар тірі организмдер арқылы түзіледі Дж.Бернал бойынша биогенездің бірінші кезеңі: Биологиялық мономерлердің абиогенді жолмен пайда болуы Дж.Бернал бойынша биогенездің екінші кезеңі:Биологиялық полимерлердің түзілуі Дж.Бернал бойынша биогенездің үшінші кезеңі: Мембраналы құрылымдар мен алғашқы организмдердің (протобионт) пайда болуы Жер бетіндегі алғашқы организмдер:Протобионттар Сидней Фокстың тұрақты полимері:Протеиноид “Әлем жаратылысының табиғи тарихы” еңбегін жазған ғалым: Э.Геккель Соңғы ғылыми деректер бойынша жер шары пайда болған:4,5-5млрд жылбұрын Тіршілік пайда болған уақыт: 4,6 млрд. Жер атмосферасына оттегін жинауда үлкен роль атқарған: Цианобактериялар Тірі организмдердің түрлі сыртқы және ішкі өзгерістерге қарсы тұрып, өзінің құрамы мен қасиеттерін сақтау қабілеті: Гомеостаз 1929ж. «гомеостаз» терминін ғылымға алғаш рет енгізген америкалық ғалым: У.Кеннон Эволюциялық ілім негіздері Тірі ағзалардың тариxи даму және жетілдіру үдерісі: Эволюция Эволюция дегеніміз: Тірі табиғаттың кері қайтпайтын, белгілі мөлшерде алға қарай бағытталған тарихи дамуы Эволюция: Организмнің бастапқы қалпынан біртіндеп өзгеру Органикалық дүние эволюциясының кезеңдері: Биосфераның қалыптаса бастауы, адам қоғамының пайда болуы, биогенез - тіршіліктің толық пайда болуы Органикалық дүние эволюциясының дәлелдемесі: Эмбриологиялық Эволюцияның эмбриологиялық дәлелдемелеріне жататындар: Биогенетикалық заң Эволюция барысында пайда болған көбеюдің ең соңғы түрі: Жынысты Тірі жүйелер эволюциясының дамуының ең жоғарғы сатысы: Адам Адам эволюциясының қозғаушы күштері: Биологиялық, әлеуметтік Эволюция терминін биологияға алғаш рет енгізген: Р.Хейл Эволюция терминін ғылымға кеңінен пайдаланған Швейцариялық жаратылыстанушы: Ш.Бонне Органикалық дүниенің эволюциялық теориясын алғаш тұжырымдады: Ламарк Ч.Дарвинге дейінгі органикалық дүниенің дамуы туралы ғылыми теорияның негізін салушы ғалым: Ж.Б.Ламарк Эволюциялық ілімінің алғаш негізін қалаушы: Ж.Б.Ламарк Алғашқы тұтас эволюциялық теория жасаған трансформист: Жан Батист Ламарк Адамның адамтектес маймылдардан шыққандығы туралы алғаш жазған ғалым:Ж.Б.Ламарк Тірі ағзалардың біртіндеп көтерілу ұғымын енгізген ғалым: Ж.Б.Ламарк Ж.Б.Ламарктың пікірі бойынша, эволюцияның ең негізгі қозғаушы күші: Біртіндеп көтерілу-градация Градация терминін енгізген ғалым: Ж.Б.Ламарк Жан Батист Ламарк еңбегінің мәні: Тірі материяның қарапайымнан күрделене беретіндігін мазмұндау Органикалық дүние эволюциясының негізін салушы: Ч.Дарвин Алғаш рет эволюциялық ілімнің негізін қалаушы: Ч.Дарвин Эволюция теориясының негізін қалаған:Ч.Дарвин Тірі табиғаттағы дұрыс эволюциялық теорияны жасаған: Ч.Дарвин Ч.Дарвиннің еңбегі:«Адамның шығу тегі»,«Үй хайуанаттары мен мәдени өсімдіктердің өзгеруі»,«Табиғи сұрыпталу жолымен түрлердің пайда болуы»,«Жәндікқоректі өсімдіктер», «Айқас және өздігінен тозаңданудың әсері»,«Орхидеяның тозаңдануы», «Жыныстық сұрыпталу» Жас ғалым А.Уоллес пен Ч.Дарвиннің тұжырымы:Табиғи сұрыпталу жүреді Қолдан сұрыптау: Адамның араласуымен болады Қолдан сұрыптау кезінде: Жаңа іріктемелер шығарылады Қолдан сұрыптау түрлері: Мақсатты, мақсатсыз Ч.Дарвин анықтап берген қолдан сұрыптаудың түрлері: Әдістемелік, мақсатсыз Эволюцияның қозғаушы күштерін анықтаған:Ч.Дарвин Эволюцияның қозғаушы күші:Тіршілік үшін күрес, тұқымқуалаушылық, табиғи сұрыпталу, тұқым қуалайтын өзгергіштік Эволюцияның қозғаушы күшіне жатпайтыны: Бейімдеушілік Эволюцияның нәтижесі емес: Ағзаның ортаға бейімдеушілігі Даралардың айналадағы әр түрлі күрделі орта жағдайларымен қарым-қатынасын Ч.Дарвин ... деп атады: Тіршілік үшін күрес Жапырақтардың түсуі: Өлі табиғатпен күрес Эволюциядағы ең негізгі қозғаушы күштер: Табиғи сұрыпталу Түрлер арасында қоректері біркелкі болған жағдайда туындайтын: Тіршілік үшін күрес Ч.Дарвин тіршілік үшін күрестің ... түрін анықтады:3 Тіршілік үшін күрестің түрі:Түрішілік, түраралық, сыртқы орта жағдайымен Тіршілік үшін түрарлық күрес дегеніміз: Жеке түрлер арасындағы күрес, әр түрге жататын даралар арасындағы күрес Түрішілік күрес:Бір түр дарақтары арасындағы күрес Түрішілік күрес:Аумақтық, қоректік, жыныстық, жарық пен ылғал үшін Бір ұядағы әлді балапандардың әлсіз балапандарды жеуі тіршілік үшін күрестің қай түріне жататынын белгілеңіз: Түрішілік Тіршілік үшін түраралық күрес: Шырша мен қарағай арасындағы жарық үшін күрес Мәдени өсімдіктермен арамшөптер арасындағы қатынас: Түраралық күрес Эволюциялық процесстің өлшем бірлігі: Түр Бір түр дараларының сыртқы және ішкі құрылыстың ұқсастығы: Морфологиялық өлшем Морфологиялық критерийдің белгілері: Бір түр ішіндегі даралардың ішкі және сыртқы құрылысындағы ұқсастықтар Әрбір жеке түрге тән хромосомалар жиынтығы, саны, мөлшері мен пішінін сипаттайтын: Генетикалық критерий Бір түр мен екінші түр дараларының бір-бірімен шағылыспайтынын көрсететін критерий: Генетикалық Түр критерилерінің басты белгісі: Генетикалық Биохимиялық құрам мен тіршілік үдерістері: Физиологиялық өлшем Түрдің зат алмасу,көбею, тітіркену қасиеттерін сипаттайтын критерий: Физиологиялық Физиологиялық критерийдің негізгі ерекшелігі: Ағзалардың тіршілік әрекеттері мен қасиеттері Хромосомалардың құрылысы, мөлшері, көбею мерзімдері, жыныс мүшелері:Физиологиялық өлшем Организмнің жыныстық жетілу кезеңі: Физиологиялық Тірі материяның xимиялық құрамы түрдің мына өлшеміне жатады: Физиологиялық-биоxимиялық Түрдің таралуы,оның таралу аймағы және дәл сол ағза мүдделігіндегі табиғи жағдайлар жиынтығының қамтылуы түрдің мына өлшеміне жатады:Эволюциялық-географиялық Табиғатта түрдің тіршілік ету ареалын анықтау критериі: Географиялық экологиялық Түрдің экологиялық критерий: Түр тіршілік ететін сыртқы орта факторларының жиынтығы Әр түрдің нақты алып жатқан орнын анықтайтын критерий: Экологиялық Тіршілік және өмір сүру аумағына қажетті жағдайлар: Экологиялық өлшем Бозкілем, семізот, алоэ су қорын жинайды: Жапырақта Эвкалипт, қараған өсімдіктері жапырақтарын сағағының көмегімен қырынан бұрып қояды, себебі: Күн сәулесі қыздырмау үшін Микроэволюция 1938ж. ”Микроэволюция” терминін енгізді: Н.Тимофеев-Ресовский Түрдің түзілуіне алып келетін эволюциялық әрекеттер жиыны:Микроэволюция Жаңа турлер немесе түршелердің географиялық немесе экологиялық жағдайда түзілу үдерісі:Микроэволюция Түрден кіші эволюциялық санат: Түрше Органикалық дүниенің нақтылы тіршілік ететін генетикалық жағынан бөлінбейтін бірлік өлшемі: Түр Тірі табиғат өлшемі «түр»-деген ағылшын ботанигі: Джон Рей Түрге сипаттама берген, терминін енгізген ғалым: Джон Рэй Реликт дегеніміз: Ертеде кең тараған, белгілі аймақта сақталған түр Бір аумақта, таралу аймағының белгілі бөлігінде үнемі еркін шағылысатын және дәл сол түрдің өзге топтарынан азда көпті оқшауланған дарақтар: Популяция Бір кеңістікте тіршілік етіп, бір-бірімен еркін шағылысып ұрпақ беретін, генетикалық жүйе құрап, бір түрге жататын даралар жиынтығы: Популяция Жекеленген түрді бір популяцияға біріктіретін негізгі фактор: Жекеленген түрдің бір-бірімен еркін шағылысуы Популяцияға тән сипаттамалар: Еркін өсіп көбеюге қабілетті топ, генетикалық шығу тегі бір даралар тобы, бір түрге жататын даралар тобы Популяцияға тән белгілер: Бір түр даралар саны, бір түр дараларының тығыздығы, белгілі аумақтағы даралар санының жиілігі Жеке бір популяцияға біріккен даралардың арасында өзара жүріп жататын ең негізгі факторлары: Еркін будандасуы Түр дақтарының аудан өлшем бірлігіндегі немесе көлем өлшем бірлігіндегі мөлшері:Популяция тығыздығы Популяцияның генетикалық құрылымын зерттеген ғалым: В.Иогансен 1903ж. популяция терминін енгізген ғалым: В.Иогансен Табиғи сұрыпталу әрекетінің нәтижесі: Бейімделушілік Тіршілік үшін күрес нәтижесі: Табиғи сұрыпталу Табиғатта эволюциялық процестің басты факторы: Табиғи сұрыпталу Ағзалардың белгілі бір ортаға өзінің тіршілігін сақтап бейімделуі,ол: Табиғи сұрыпталу Табиғи сұрыпталудың белгісі: Жаңа түр пайда болады, үздіксіз жүреді, көзге көрінбейді, бейімделгендер тіршілігін жалғастырады Табиғи сұрыпталудың түрлері: Қозғаушы, тұрақтандырушы, дизруптивті Қозғаушы сұрыптауды алғаш рет сипаттаған ғалым: Ч.Дарвин Популяциядағы қалыптасқан белгілердің орташа көрсеткішін сақтап қалуға бағытталған сұрыптау: Тұрақтандырушы Тұрақтандырушы сұрыптауға мысал: Ақбөкен Латимерияның осы күнге дейін өзгеріссіз тіршілік етуі: Тұрақтандырушы сұрыптау Тұрақтандырушы сұрыптауды алғаш рет сипаттаған орыс ғалымы: И.И.Шмальгаузен Популяциядағы даралар арасында қалыптасқан орта көрсеткіштер бойынша екі не одан да көп ауытқыған белгілердің сақталып қалуы: Дизруптивті сұрыптау Табиғи сұрыпталудың жекелей түрі: Жыныстық сұрыпталу Ағзаның қоршаған орта жағдайларына тіршілік ету үшін белгілі қасиеттерінің пайда болуы:Бейімделгіштік Организмдердің табиғи ортаға бейімделуі: Акклиматизация (жерсіндіру) Бейімделушіліктің түрі: Бүркеніш рең,ұрпағына қамқорлық, түйсік-сезімдік,физиологиялық Ашық жерде тіршілік ететін организмдердің жауынан қорғануы үшін қажетті бейімделушілік: Бүркеніш рең Шөлді мекендейтін кесірткелер, қарақұйрық, арыстандардың сары түстің басым болуы Бүркеніш рең Бүркеніш реңге мысал: Жұмырқа қабығының секпілді дақтары, су түбіндегі балықтардың құмға ұксауы Күндіз ұшатын көбелектер қонғанда қанаттарын жаймау себебі: Бүркеніш реңі қанаттарының астынғы жағында Бүркеніш реннің түрі: Сақтандырушы, қызықтырушы, қауіп төндіруші, еліктеуші Жыртқыштарды қорқыту үшін жасалған мінез-қылығының үйлесімді әрекеті: Сақтандырушы рең Сақтандырушы реңге мысал: Аралар мен улы жыландардың реңі, қоңыздардың өлген кейіп танытуы, ханқыз мен өлексе қоңыз Жауынан қорғану үшін айбар шегіп құтылу тәсілі: Қауіп төндіруші рең Қорғаныш реңге жатады: Усыз жәндіктердің улы жәндіктерге ұқсауы Жануарлардың дене пішіні мен түсі қоршаған ортаның заттарымен сәйкес келетін бейімделушілік: Қорғаныш (мимикрия),жасырынғыш Жануарларда айқын байқалатын тұқымқуалаушылық арқылы берілетін мінез-құлық әрекеттерінің күрделі жиынтығы: Түйсік-сезімдік бейімделу Ұрпағына қамқорлық жасауы жақсы жетілген балықтар: Аз ұрпақтарымен ерекшеленетіндер Ұрпағына қамқорлық жасайтын балық:Тікенекті кекіре Теңіз жайын балығының шабақтары қауіп төнгенде тығылады: Аналық балық аузына Макроэволюция Ірі жүйелік топтардың (тип, класс, отряд) қалыптасу процесі:Макроэволюция Түрден жоғары ірі жүйелік топтардың түзілу эволюциясы: Макроэволюция Өліп біткен ағзалардың қалдықтарына негізделген: Палеонтологиялық дәлел Эволюцияның Ковалевский жылқыларының даму реті қолданылатын дәлелдеме түрі: Палеонтологиялық Тұяқты жануарлардың тариxын зерттеген ғалым:В.О.Ковалевский Эволюцияның салыстырма-анатомиялық дәлелдемелері: Аналогтық, гомологтық мүшелер Құрылысы мен шығу тегі бірдей, ал атқаратын қызметтері әр түрлі мүшелер: Гомологтық Құрылысы мен шығу тегі әр түрлі, ұқсас қызмет атқаратын мүшелер: Аналогтық Шығу тегі ортақ қалпында қалады: Сәйкес мүшелер Гомологиялық мүшелерге жатады: Жарғанақтың қанаты мен тышқанның қалдық аяғы Жапырақ гомологиялары: Итмұрын тікенегі, Сарыағаш тікенегі, Асбұршақ мұртшасы Өсімдіктердегі сабақтың гомологиялық мүшесі: Картоптың түйнегі Аналогиялық мүшелерге мысал: Құс қанаты мен көбелектің қанаты Ағзалардың төменгі сатыдан жоғарғы сатыға дейін көтеріліп,құрылыстарының күрделенуі:Биологиялық прогресс Дарақтар санының, жүйеленген саналуандықтың артуы: Алға басу Биологиялық эволюцияның негізгі бағыттары: Ароморфоз, дегенерация, идиоадаптация Морфологиялық-физиологиялық алға басу үдерісі: Ароморфоз Ағзаның құрылысы күрделенетін эволюциялық бағыт: Ароморфоз (арогенез) Эволюциялық өзгерістердің құрылым деңгейлерінің күрделендіретін бейімділік: Ароморфоз Организмдердің жалпы құрылым деңгейі күрделеніп, жоғары сатыға көтерілуі: Ароморфоз Мүшелер құрылысы едәуір күрделеніп, тіршілік үдерісі күшейе түсетін бағыт: Ароморфоз Ароморфозға нәтижесі мен мысалдары: Төрт қуысты жүректің пайда болуы, спорадан тұқымды көбеюге көшу, жүзбеқанаттың аяққа айналуы Ароморфоз нәтижесі: Қанайналым шеңберлерінің қалыптасуы, жынысты көбеюдің Жабықтұқымдылардың пайда болуына себепші ароморфоз: Тұқым, тозаң түтігінің түзілуі Ағзалардың нақты орта жағдайына аз-аздап,жеке бейімделуі макроэволюцияның мына бағытына жатады:Идиоадаптация Организмдердің жеке бейімделушілігін арттырады, бірақ органикалық құрылым деңгейінде ешқандай өзгеріс болмай сол қалпында сақталады: Идиоадаптация Идиоадаптацияға мысал: Бүркеніш рең, өсімдіктердің тікенектері,безді түктері, камбала, скат балықтарының пішінінің жалпақтануы, құстар тұмсығының түрлі пішінділігі Терең су түбінде мекендейтін скаттардың жалпақ және электрлі мүшелердің болу себебі: Су түбінде қысым жоғары және қараңғы Морфологиялық-физиологиялық кері кету макроэволюцияның мына бағытына жатады: Дегенерация Организмдердің кейбір мүшелерінің жойылып, биологиялық маңызын жоғалтуы: Дегенерация Даралардың құрылым деңгейін төмендетіп, биологиялық регреске әкелетін: Дегенерация Тірі ағзалардың қарапайымдалуына әкеліп соқтыратын эволюциялық өзгеріс: Жалпы дегенерация Дегенерация нәтижесінде: Құрттардың сезім мүшелері жойылуы Дегенерацияға жатады: Паразит құрт құрылысының қарапайымдануы Дарақтар саны мен олардың жүйеленген топтары санының кері кетуімен аймақтың тарылуы: Биологиялық регресс Дарақтар саны мен олардың жүйеленген топтар санының кемуі: Кері кету Биологиялық регрестің белгісі: Түрлердің азаюы, таралу аймағы кішірейеді Биологиялық регресске ұшырағандар: Асқорыту мүшелері жойылған организмдер Біркелкі тіршілік етуге көшкен кезде құрылымның қарапайымдана түсуі: Паразиттік құрттарда Дивергенция: Туыс формалардағы белгілердің ажырауы Ағзалардың бірдей тіршілік ортасына бірдей тіршілік жағдайларына көшкен кездегі ұқсас белгілердің дамуы:Конвергенция Организмдердің туыстық жағынан алыс болғанымен мекен (тіршілік) ортасы бірдей, сыртқы пішіні бір-біріне ұқсас болуы: Конвергенция Параллелизм: Туыстық жағынан өте жақын организмдердің ұқсас белгілерінің бір-біріне тәуелсіз дамуы |