Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
факторлар, оңтайлы факторлар Минимум заңын ашқан ғалым: Ю.Либих «Төзімділік заңының» тұжырымдаған ғалым: В.Шелфорд Топырақта тамыры болмайтын, ағаштарға жабысып, шырмалып өсетін өсімдік: Эпифиттер Жер бетінде өсетін барлық ағаштар мен бұталар: Фанерофиттер Өркендері жер бетіне төселіп өсетін көпжылдық өсімдіктер: Хамефиттер Жер бетіндегі өркендері қыста үсіп қалатын ,ал пиязшықтары сақталатын өсімдіктер тіршіліктің мына формасына жатады: Гемикриптофит Топырақтың терең қабатында тамыр түйнектері, пиязшықтары, сабақтары сақталып қалатын көпжылдық өсімдіктер тіршілігінің формасы: Криптофиттер (геофиттер) Жер асты мүшелері тегіс үсіп немесе қурап қалатын бір жылдық өсімдіктер тіршіліктің мына фомасына жатады: Терофиттер Қоректену тізбектері. Зат және энергия айналымы Энергия алу жолдары: Автотрофты, гетеротрофты Күн сәулесі энергиясының химиялық заттар энергиясы айналуын жүзеге асыратын: Продуценттер Күн сәулесі энергиясын пайдаланып, бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездейді: Автотрофтар Бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездейтіндер: Продуценттер Бейорганикалық заттан органикалық зат түзуші: Продуценттер, автотрофтар, жасыл өсімдіктер Продуцентті ағзалар: Фотосинтездеушілер Продуцент: Автотрофтар, өсімдіктер, хемотрофтар,хемосинтетик (күкірт бактерия) Автотрофты жасушалардың гетеротрофты жасушадан айырмашылығы: Пластидтерінде Автотрофты қоректенетін ағзалар: Өсімдіктер Автотрофтылар: Фототрофты, хемотрофты Фототрофтар үшін негізгі энергия көзі: Күн сәулесі Дайын органикалық заттармен қоректенетін ағзалар: Консументтер, гетеротрофтар Гетеротрофты ағзалар:Тұтынушылар Дайын органикалық заттармен қоректенеді: Жануарлар Бірінші ретті консументтер: Өсімдікқоректі жануарлар Екінші ретті тұтынушылар: Етқоректі жануарлар І-ші реттік тұтынушы: Қой, жылқы, қоян ІІ-ші реттік тұтынушы: Қарсақ, сабаншы Бейағзалық қосылыстарға ауыстырып, өлі ағзалық заттарды тұтынады: Ыдыратушылар Редуцент: Органикалық затты ыдыратушылар, өлі органиканы бүлдірушілер, бейорганикалық затты түзеді Редуценттер: Ыдыратушылар Редуценттерге жататындар: Микроорганизмдер (сапрофиттер), саңырауқұлақтар, жауынқұрт Даралар арасында бір-бірімен тығыз байланыста болатын түрлер тізбегі: Қоректік Бастапқы қоректі заттан қажетті органикалық заттармен энергияның алатын өзара байланысқан түрлек тізбегі: Қоректік тізбектер Қоректік тізбектің бірінші буындағылары: Өсімдіктер Қоректік тізбектегі ағзалардың орналасуы: Асбұршақ тұқымы-тышқан-сарыбас-жылан-сұңқар Топырақта қарапайымдылар бактериялармен қоректенеді,себебі зат айналымында олар: Өсімдік қалдығын бірінші бұзушылар Экологиялық пирамиданың түрлері: Сандық, биомассалық, энергиялық Әрбір деңгейде синтезделген органикалық заттардың мөлшерін білдіреді: Биомассалық пирамида Қоректегі энергия мөлшерін көрсетеді: Энергиялық пирамида Қоректік тізбектің әрбір деңгейіндегі даралар санын көрсетеді: Сандық пирамида Табиғи және жасанды бірлестіктер Жер де тіршілік етіп мекендейтін ағзалар жиынтығы: Ағзалық әлем Биосфераның элементтік, құрылымдық, фукционалды бірлігі болып есептеледі: Биоценоз Барлық компоненттер бірбірімен тығыз байланысқан, тұрақты өзін-өзі реттеуші экологиялық жүйе: Биоценоз Табиғи бірлестіктердің негізгі бірлігі: Биоценоз Табиғи биоценоздар: Табиғи сұрыпталудың әсерінен болады Табиғи биоценоздың негізгі энергия көзі: Күн Табиғи биоценоздарға жататындар: Табиғи шалғындық Биоценоз терминін алғаш ұсынған ғалым: К.Мебиусс Биогеоценоз туралы ұғымды ғылымға енгізген ғалым: В.Н.Сухачев Жер бетінің бір аймағында тірі ағзалар мен айналадағы орта арасындағы бірлестік: Биогеоценоз Биогеоценоз дегеніміз: Құрлық пен судың азды көпті бөлімдерінде бірлесіп тіршілік ететін ағзалардың тобы Биогеоценоздың негізгі қызметі: Энергияны жинақтау және қайта бөлу Биогеоценоздың ауысуына байланыссыз жүретін өзгерістер: Ағзалардың табиғаттағы маусымдық өзгерістерге бейімделуі Төменгі сатыдағы өсімдіктер органикалық заттардың алғашқы түзушісі болатын биогеценоз: Су қоймасы Биогеоценоз орналасқан абиотикалық факторлары бойынша салыстырмалы түрде біркелкі кеңістік: Биотоп (биота) Өсімдік бірлестігі деген: Бірдей жағдайда өсетін және тіршілігі үшін күресіп отыратын өсімдіктер тобы Адамның іс-әрекеттері арқылы реттеліп отыратын тірі организмдер бірлестігі: Агроценоз Мәдени өсімдіктерді өсіру мақсатында құрылған жасанды бірлестік: Агроценоз Ауылшаруашылық өнімдерін алу мақсатында адам қолымен жасалған жасанды биогеоценоз: Агроценоз Агроценоздың негізгі сипаты мен белігілері: Нақты таңдап алған түрлер ғана өсіріледі, организмнің қарым-қатынасы жоспарланған Агроценоздың биогеоценоздан айырмашылықтары: Қосымша энергия жұмсауы Агроценоздың табиғи биоценоздан айырмашылығы: Қоректену тізбегі қысқа Агроценоздарға қоректік тізбектің міндетті бөлігі: Адам Агроценоздарға жататындар: Жасанды егістік жерлер, бау-бақша Агроценоздарда: Тыңайтқыш қолдан беріледі Агрономиялық әдіске жатпайды: Канал қазу Биосфера туралы түсінік Жер ғаламшарының белсенді тіршілігі бар аймағын қамтитын геологиялық қабық:Биосфера Жер бетіндегі тірі ағзалар мен химиялық элементтер айналымының жүйесі, күрделі көп сатылы ашық жүйе ол: Биосфера Барлық табиғаттағы өзгерістерді, оның даму заңдылықтарын (биосфера деңгейінде) ең жоғары жүйе ретінде қарастырылады: Биосфера Ең жоғарғы жүйе ретінде қарастырлады: Биосфера Биосфераға тән сипаттамалар: Тіршілік ырғағы күн энергиясына тәуелді, өзін-өзі реттеуші жүйе, белсенді тіршілігі бар аймақ Биосфераның негізгі қызметі: Зат айналымы Биосфера терминін алғаш енгізген австриялық биолог: Э.Зюсс Биосфера туралы ілімнің негізін салған ғалым: В.И.Вернадский Биосфераны жан жақты толық зерттеген ғалым:В.И.Вернадский Биосфера энергияны алады:Күн сәулесінен Биосферада тірі ағзалардың қатысуы арқылы оксидтердің түзілуі:Тотығу-тотықсыздану қызметі Тірі ағзалардың сыртқы ортаға шығарған xимиялық элементтерді жинақтау:Концентрациялық қызмет Фотосинтез және азот тұрақтандыру нәтижесінде газдардың биогендік орын ауыстыруы: Газдық қызмет Заттар күйінің өзгеруі:Газдық қызмет Жер ғаламшарының ауа қабаты: Атмосфера Бүкіл әлемнің тіршілік тынысы:Атмосфера Термосфера,экзосфера, мезосфера қабаттарынан тұрады: Атмосфера Атмосфераның қабаттары:Стратосфера, тропосфера Тропосферадан 100 км биіктікте орналасқан атмосфера қабаты:Стратосфера Жер бетінен жоғары озон қабатының түзілуі: Молекулярлы оттегінен Озон қабатының қызметі:Ультракүлгін сәуледен қорғайды Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысты қатты қабаты: Литосфера Жер ғаламшарының су қабаты аталады:Гидросфера Гидросфераның ең терең жері:Мариан қазаншұңқыры Биосфераның жаңа сапалық деңгейі: Ноосфера Адам іс-әрекеті арқасында пайда болған биосфераның жаңа құрам бөлігі:Ноосфера Жердің саналы қабығы:Ноосфера Жердің жаңа қабығын жасайтындар: Адамдар Ноосфера терминін ғылымға енгізген академик:В.И.Вернадский Биосферада атом энергиясын пайдаланғанда: Радиоактивті сәулелер жинақталады Тірі ағзалар жиынтығы жер бетінде құрайды: Ғаламшар биомассасын Экожүйедегі барлық тірі ағзалардың тіршілік әрекеті кезінде түзілген биомасса: Биологиялық өнімділік Биологиялық өнімділігі жоғары: Тропиктік орман экожүйесі Құрлықтағы организмдердің биомассасының 90% жуығын құрайды: Орман өсімдіктеріТопырақ түзілу барысында өсімдіктердің басты рөл атқару себебі: Қураған жағдайда топырақ құрамына органикалық заттар қосылады Топырақты қопсыту: Топырақта дымқылды сақтайды,ауа өткізгіштігін жақсартады Топырақтың тау жыныстарынан айырмашылығы: Қарашіріктің болуы Көміртегінің топырақта жинақталуы: Органикалық қосылыстар түрінде Органикалық заттар топырақта: Ыдырайды Топырақтың ластануының табиғи жолы: Су тасқыны Топырақта тіршілік ететін жауын құртының құрып кетуі … байланысты: Қышқыл жауынға Топырақтану ғылымының негізін салушы ғалым: В.В.Докучаев Аэробионттар тіршілік етеді: Жер үсті-ауалы ортада Аэробионттар: Жарғанат Белгілі иесінде өмір сүретін ағзалар аталады: Эндобионттар Топырақты мекендейтін тірі ағзалар:Геобионт Топырақ ортасында тіршілік ететін ағзалар: Эдафобустар Сулы ортада тіршілік ететін ағзалар былай аталады: Гидробионттар Теңіздің қалың қабатында тіршілік ететін ұсақ ағзалар: Планктон Планктон: Біржасушалы бактериялар Мұнайды түзуші: Ертедегі теңіз планктондары Мұхиттарда су түбінде бекініп не жорғалап жүріп тіршілік ететін жәндіктер: Бентостар Бентостар: Теңіз жұлдызы Биогеографиялық аймақтар Биогеографияның негізін қалаған ғалым: А.Гумбольдт Жер шарының биогеографиялық аймақтары болғанын дәлелдеген:А.Уоллес Биогеографиялық аймақ: Аустралия, неоарктика, палеоарктика, Үнді-Малай немесе шығыс, неотропиктік, эфиопиялық Тасмания, Гвинея, Тынық мұхиты аралдары жатады:Аустралия аймағы Аустралиялық аймақтың жануары:Эму Солтүстік Америка тұтасымен, Гренладия, Ньюфауленд аралдары:Неоарктикалық аймақ Юкка кактус ағашы өсетін аймақ:Неоарктикалық Қазақстан жері тұтас кіретін биогеографиялық аймақ:Палеоарктикалық Лиана, бамбук, маниль кендірі, тик ағашы, баньян өсетін аймақ: Үнді-малай Тұт жібек көбелегінің шығу орталығы: Қытай-Малай Жалқауаң, құмырсқажегіш кеңінен таралған аймақ:Неотропиктік Африка тұтасымен, Мадагаскар аралы, Арабия түбегінің оңтүстігі жатады:Эфиопиялық Керік, страус, арыстан кездесетін биогеографиялық аймақ:Эфиопиялық Эфиопиялық аймақта өседі:Сүйсін (орхидея) Кенгуру мен коала мекендейтін жер: Австралия Организмдер арасындағы қарым-қатынастар Тірі ағзалардың бір-біріне өзара қолайлы жағдай туғыза отырып,селбесіп тіршілік етуі: Мутуализм Әр түрге жататын ағзалардың өзара жағдай туғыза отырып тіршілік етуі: Селбесу Екі ағзаның пайдалы селбесуі: Симбиоз Ортақтар арасындағы өзара пайдалығымен сипатталатын қатынас кезіндегі селбесу түрі: Нақты селбестік Бір түрдің зиянын тигізбей екінші түрдің қорек қалдықтарымен қоректенуі: Комменсализм Бірге өмір сүрген түрдің біреуі пайда тауып, екіншісі мән бермейтін өзара қатынас: Серіктестік Ағзалардың кейбіреулеріне өзге жануар түрінің денесі немесе солардың мекен орны:Пәтерлестік Мутуализмнің мысалдары: Таңқы шаян мен актиния полипі, қына Ағзалардың өз түрді тіршілік орны ретінде ғана емес,тұрақты қоректену көзі ретінде де пайдаланады:Арамтамақтық Антагонизмдік қарым-қатынастар: Жыртқыштық, паразитизм, нейтрализм, бәсекелестік Бір түр дараларының екінші түр дараларына жемтік болуы: Жыртқыштық Биоценоздың өздігінен реттелуіне маңызы зор өте кең таралған түрі: Жыртқыштық Жыртқыштар: Табиғи бірлестікте қорек популяциясын жандандырады Жыртқыш-жемтік болатын табиғи қатынас:Қырғи және дала торғайы Жануарлар арасындағы паразитизм: Шаншар көбелектің дернәсілдік денесіне жұмыртқасын салады Организмдер арасындағы қарым-қатынастарға жатпайтыны: Зат алмасу Экологиялық апаттар мен проблемалар Атмосфераның күкіртті газдармен ластануы: Оттегі азаяды Ауаның ластануы: Оттегін азайтады Атмосферада улы заттардың көбейіп кетуінің өсімдіктерге әсері: Тыныс алуы бәсеңдейді Антропогендік ластану: Судың мұнай өнімдерімен ластануы Топырақтың ластануының антропогендік жолы: Қышқыл жауын Қышқыл жаңбырдың жауатын себебі: Атмосферада SO2 мен NO2 көбейіп бөлінуінен Табиғаттың ластануын саналы түрде реттейтін: Адам Табиғи ластану: Адамға тәуелсіз жүреді Химиялық ластағыш: Тыңайтқыш, пестицид Физикалық ластағыш: Радиотолқындар, жылу, жарық, шу, радиация Биологиялық ластағыш: Паразиттер Қоршаған ортаның ауру қоздыратын бактериялар, вирустар арқылы ластануы:Биологиялық Биологиялық ластану: Шегірткелердің қаптап кетуі Табиғи ортаның биологиялық ластануы: Биотикалық ластану, микробиологиялық ластану Микробиологиялық ластану: Тырысқақ жұқпалы аурулардың таралуы Ластағыш заттардың негізгі көзі: Өнеркәсіп, автокөліктер Зымырандық полигонда топырақты ластайтын өте қауіпті зат: Гептил Газ тәрізді ластағыш зат: Көмірқышқыл газы Сұйық ластағыш зат: Метанол Табиғи төтенше жағдайлар: Жер сілкіну, көшкін Жер қойнауындағы энергетикалық күштердің кенеттен жер бетіне шығуы:Жер сілкіну Ауа ағысының үйіріліп, қатты соғуы: Құйындар Жер қабатында магмалық жыныстардың жер бетіне қарай жылжуы: Жанартаулар Жер шарында қуаңшылық жылдарында болып тұратын:Өрттер Радиациялық ластану жоғары аймақ: Семей Семей алғашқы атомдық жарылыс дауысы: 29 тамыз 1949ж. Семей полигонында жарылыс даусы естілді: Сағат 7-де Семейде өткізілген ядролық сынақ саны: 450 астам Семей ядролық аймағына экологиялық зерттеу жүргізуге қаржылай көмек көрсеткен елдер: Үндістан, Корея «Невада Семей» қозғалысын басқарған: О.Сүлейменов Ядролық сынақ өткізуге мораторий жариялаған тұлға: Н.Назарбаев «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» жарлығына қол қойылды: 1991ж. тамыздың 29 «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» жарлығыққа қол қойған тұлға: Н.Назарбаев Қазақстанның ең шиеленіскен экологиялық проблемасы: Арал Арал теңізінің флорасы мен фаунасы сиреп, балықтардың құрып кету себебі: Судың тартылуынан Арал проблемасының зардабы әсерін тигізетін жерлер: Орталық Азия Арал теңізі суының тұздылығы: 60% Мұнай газ саласының қарқынды дамуының нәтижесінде пайда болған экологиялық проблема: Каспий Каспий теңіз суының бүгінгі сапасының көрсеткіші-«биоиндекатор» болып табылады: Құстар мен түленнің қырылуы Қапшағай су қуат станциясының салыну салдарынан туындады: Іле-Балқаш су алабының экологиялық шиеленісу жағдайы Ауыр металдар, мұнай өнімдері, фенолмен ластанып суының сапасы нашарлаған су алабы: Іле-Балқаш Іле-Балқаш суларын ластағыш заттар: Мұнай өнімдері, фенолдар Талас, Асы өзендерінің ластану көздері: Жамбыл фосфор зауытының сарқынды сулары Ауадағы аммиак пен фенолдың мөлшері бірнеше есе көбейіп кеткен қала: Теміртау «Қызыл кітап». Қазақстанның қорықтары Сирек кездесетін өсімдіктерді биологиялық қорғау жолы:Қызыл кітапқа енгізу Сирек кездесетін, жойылып бара жатқан өсімдіктерді қорғау тізімі: Қызыл кітап Тірі ағзалардың сирек және жойылып кету қауіпі бар түрлерін қорғау мақсатымен енгізген:Қызыл кітапқа Қызыл кітапқа тіркелетіндер:Сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлар Қызыл кітаптың міндеттері:Республика заңдарына сәйкес сирек түрлерді қорғау Қазақстанның Қызыл кітабы тұңғыш жарыққа шықты: 1978ж. Қазақстанның Қызыл кітабының екінші басылымы шыққан жыл: 1991ж. Қазақстанның Қызыл кітабының үшінші басылымы: 1996ж. ҚР Қызыл кітабына тіркелген жануарлардың І-санаты: Жойылып бара жатқандар ҚР Қызыл кітабына тіркелген жануарлардың ІІ-санаты: Саны азайып бара жатқан ҚР Қызыл кітабына тіркелген жануарлардың ІІI-санаты: Сирек түрлер ҚР Қызыл кітабына тіркелген жануарлардың ІV-санаты: Белгісіз түрлер ҚР Қызыл кітабына тіркелген жануарлардың V-санаты: Қалпына келтірілген түрлер 1981ж. шыққан өсімдіктерге арналған Қызыл кітаптағы өсімдіктер саны: 303 Халықаралық «Адам және биосфера» бағдарламасына қатысушы мемлекеттер: Биосфералық қорықтар ұйымдастырады Бүкіләлемдік табиғи мұралар тізіміне енген қорықтар: Қорғалжын, Наурызым 2012ж. Бүкіләлемдік биосфералық резерваттың тізіміне тіркелген қорық: Қорғалжын Далалы, шөлейтті аймақтарда ұйымдастырылған қорықтар: Наурызым,Үстірт,Барсакелмес Сулы-батпақты алқаптың табиғи байлығын қорғайтын қорық: Қорғалжын Ақмола облысында орналасқан қорық:Қорғалжын Алматы мемлекеттік қорығы:Іле Алатауында Арал теңізінің солтүстік батыс бөлігінде орналасқан арал, қорық:Барсакелмес Өсімдіктер мен жануарлар арнайы қорғалатын тұтас табиғи аймақ: Қорық Қорықтарды ұйымдастыру мақсаты:Табиғат байлықтарын табиғи қалпында сақтап қалу Оңтүстік Алтайда орналасқан қорық:Марқакөл Талас Алатауында орналасқан қорық:Ақсу-Жабағылы Қостанайдың далалық аймағында орналасқан қорық:Наурызым Маңғыстауда орналасқан қорық:Үстірт Алматы облысында орналасқан қорық: Алакөл Қазақстандағы қорықтар саны: 10 Қазақстанда ұйымдастырылған ұлттық табиғи саябақ саны: 12 Еліміздегі қорықшалар саны: 62 Ерекше қорғауды қажет ететін жыртқыш жәндік: Нәзікқұйрық инелік Қанатында ерекше белгісі болмайтын инелік түрі: Көркемше Қазақстанның «Қызыл кітабына» тіркелген ең жалмауыз жәндік: Ақтеңбіл аналық дәуіті Аналығы аталығын жеп қоятын ең жалмауыз дәуіт: Ақтеңбіл Партеногенезді жолмен көбейетін қанаты жоқ бунақденелі: Далалық кергі Далалық кергілердің шырылдамау себебі: Аталықсыз ұрықтану Тұрқы 87 мм шамасындағы ең ірі қоңыз: Бұғықоңыз Дернәсілдері құрғақшылыққа төзімділігі -20С аязға шыдайтын жәндік: Бұғықоңыз Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген құс: Бүркіт Ғылыми, тарихи, мәдени және этникалық маңызы бар табиғат объектілер: Табиғат ескерткіштері Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жаңа түрі: Табиғи резерваттар Қазақстанда орналасқан ботаникалық бақтар: Бас ботаникалық бақ (Алматы), Маңғыстау, Жезқазған, Алтай, Іле (Бақанас) |