Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
коцентрациясы артқанда Асқорыту жүйесі Асқорыту мүшелері Тағам құрамындағы күрделі органикалық қосылыстардың ыдырап, қан мен лимфаға өтуі:Асқорыту Асқорыту жүйесінің қызметі: Қоректік заттарды күрделі түрінен жай, қанның құрамына өте алатын күйіне айналдыру Асқорытуда тағам өзгеріске ұшырайды:Механикалық, химиялық Асқорыту мүшелері қабырғасының қабаттары: Дәнекер, бірыңғай салалы, эпителий Асқорыту жолының сыртқы қабаты: Дәнекер ұлпалы сірнелі Асқорыту жолының ортаңғы қабаты:Бірыңғай салалы бұлшықет Асқорыту жүйесінің ішкі қабаты тұрады: Эпителий ұлпасынан Асқорыту мүшелерін астарлап, қоректік заттар ерітіндісін сіңіріп өткізетін ұлпа: Эпителий Асқорыту мүшелері:Ауыз-жұтқыншақ-өңеш-қарын-ұлтабар-ашішек-тоқ ішек-тік ішек Қызметі тағамды механикалық және химиялық өзгерістерге ұшырату: Ауыз қуысы Асқорыту жүйесіндегі ауыз қуысының маңызы: Асты механикалық өндеу, көмірсуларды ыдырату, тағамның дәмі мен температурасын анықтау Астың сілекеймен шылануы:Ауыз қуысында Ауызда ферменттердің әсерінен ыдырайды:Көмірсу Асқорыту мүшелерінде көмірсулардың ыдырап, қанға сіңірілуі: Глюкоза Асқорыту жүйесінің өте қозғалмалы мүшесі:Тіл Тіл мынадай аймаққа бөлінеді: Түбі, денесі, ұшы Жұтқыншақтың төменгі жағы жалғасады: Өңешке Іші қуысты бұлшық етті мүше, толқын тәрізді жиырылып босансу арқылы тағамды асқазанға жеткізеді: Өңеш Өңештің құрылысы:Іші қуыс бұлшықетті мүше, түтік тәрізді, төменгі бөлігі қарынмен жалғасады, ұзындығы 25 см Құрсақ қуысының көкет астындағы асқорыту жолының кеңейген мүшесі:Қарын (асқазан) Асқазанның құрылыс ерекшеліктері: Іші тығыз түтік, бірыңғай салалы бұлшықеттер Асқазан қабырғасындағы бұлшықет талшықтары бірнеше бағытта орналасады: Сақина тәрізді, ұзыннан, қиғаш Тұз қышқылының ерітіндісі болатын асқорыту бөлігі: Қарын Қарындағы температура: 38-39С Асқазан мен тоқ ішекті жалғастыратын түтік пішінді бұлшықетті мүше: Аш ішек Ашішек бөлімдері:Ашішек, мықынішек, ұлтабар Ашішектің жоғарғы бөлімі:Ұлтабар Асқорыту жүйесіндегі қарыннан кейінгі мүше: Ұлтабар (он екі елі ішек) Асқазанның ұлтабарға өтетін жерінде болады: Сақина тәрізді бұлшықет (Сфинкттер) Ең ұзын асқорыту мүшесі:Ашішек Ашішектің ұзындығы: 5-6 метр Ашішектің сілемейлі қабығы түзеді:Бездер, бүрлер Асқорыту жүйесінде тек аш ішекте болады: Бүрлер Бүрлердің сырты түзіледі: Бір қабатты эпителий жасушаларынан Ашішекте лимфаға сіңіріледі:Май Адам ағзасында ас толығымен қорытылады: Ашішекте Астың қорытылуы мен сіңуі негізінен аяқталады:Ашішекте Күрделі заттардың жай заттарға ыдырауының аяқталуы: Аш ішекте Аш ішекте майлардың, көмірсулардың сіңуін тездететін дәрумендер: А,В Аш ішектің тоқ ішектен ерекшелігі Астың қорытылуы аяқталады, бүрлері бар, өт, ұйқыбез өзектері ашылады Ұзындығы 1,5-2 метрлік ішек: Тоқ ішек Тоқ ішектің бөлімдері:Жиек ішек, тік ішек, соқырішек Тоқ ішектің бөліктері мына кезекпен орналасқан:Соқырішек,оралма,сигматәрізді,тік ішек Тоқ ішектің бастау алатын жері: Бүйен Тоқ ішектің құрт тәрізді өндірісі:Соқырішек Тоқ ішектің тұйықталған бөлігіндегі өсінді:Соқырішек Асқорыту мүшесіндегі тамақ немесе микробтар әсерінен қабынатын тоқ ішектің бөлімі: Соқырішек Тоқ ішекте жүзеге асады:Нәжіс қалыптасады, жасунықты ыдыратады, судың сіңірілуі, витаминдер (К,В12) синтезі, бактериялары көп Тоқ ішектегі пайдалы бактериялардың азаюының қаназдыққа әкелу себебі: В12 дәруменінің түзілуі нашарлайды Адамның тоқ ішегінің қызметі: Қорытылмаған ас қалдықтарының жылжуын жеңілдетіп, ағзадан шығаруға әрекеттеу Тістің ұлпасы дегеніміз: Қан тамырлары мен жүйке тамырлары бар іші қуыс, борпылдақ ұлпа Тіс құрылысының бөлімдері: Қаптама, мойын, түбір Тістің қызылшектен шығып тұратын бөлігі:Тіс сауыты Тіс құрылысының қабаттары: Эмаль, дентин, пульпа Тістің кіреукесі дегеніміз: Тістің сыртын қаптайтын қатты жабын Тістің ең мықты берік заты:Кіреуке (эмаль) Тіс затының сыртын қаптайтын:Кіреуке Тістің өте тығыз сүйек ұлпасынан түзілген негізгі бөлігі: Дентин Дентин тістің қатты заты жатады: Кіреукенің астында Тістің ішкі бөлігі: Борпылдақ ұлпа Пішіні мен қызметіне қарай тістер бөлінеді:Күрек, азу, сойдақ Бір түбірлі тістер:Сойдақ, күрек Үш түбірлі тістер: Үстіңгі азу Ересек адамдарда тұрақты тістің саны:28-32 Ересек адамның тістерінің саны:32 Екі жасқа келгендегі бала тісінің саны: 20 Адамның сүт тісінің саны:20 Адамның күрек тістерінің саны:8 Тісті үнемі таза ұстау мына аурудың алдын алу: Кариес Асқорыту жүйесіндегі бұлшықетті мүше: Жұтқыншақ, өңеш, тіл Ауыз қуысындағы мүшелермен бірге дыбыс түзу мүшесі:Көмей Асқорыту бездері мен ферметтері Асқорыту безі: Бауыр, ұйқыбез, үш жұп сілекей Адамның құрсақ қуысының жоғарғы бөлімінің оң жағында орналасқан: Бауыр Бауыр: Қоңырқай түсті, өт қабы бар, сол жақ бөлігі кіші Ең үлкен асқорыту безі: Бауыр Улы заттарды тұтып,зиянсыздандыратын организмнің ең ірі безі: Бауыр Адам ағзасындағы бауырдың басты қызметі: Өт бөлу Бауырдың қызметтері: Өт бөлу, заттарды залалсыздандыру, қанды фильтрлеу, қанның түзілуіне қатысу, қанттың артық мөлшерін қорға жинау, ферменттердің белсенділігін артырады, А және В12 витаминдерін синтездейді Бауырдың қызметі жатпайды: Ферменттер өндіру Адам ағзасында өттіңқызметі:Майды ыдыратады Бауырдағы өт сөлі мүшелер жүйесіне қолайлы әсер етеді: Асқорытуға Бауырдан тәулігіне бөлінетін өттің мөлшері: 0,5-1 л Бауырдың (өт) өзегі ашылады: Ұлтабарға «Ағза зертханасы» деп аталады: Бауыр Бауырдан кейінгі кіші асқорыту безі: Ұйқыбез Бауыр, ұйқыбезі өзектері ашылатын мүше: Қарын, ұлтабарұшы Тұтқыр,түссіз сұйықтық:Сілекей Адамнан тәулігіне бөлінетін сілекей мөлшері: 1 л Сілекей құрамында кездесетін фермент: Амилаза, лизоцим, мальтаза, птиалин Сілекей құрамындағы бактерияларды жоятын фермент: Лизоцим Сілекей құрамындағы зиянсыздандыратын қасиеті бар нәруызды зат: Лизоцим Асқорыту мүшесіндегі микробтардың жойылу себебі: Лизоцим ферментіне байланысты Сілекей безінің әсерінен крахмал айналады: Глюкозаға Сілекей құрамындағы көмірсуларды ыдырататын фермент: Амилаза Сілекей бездері: Тіласты, жақасты, жұп шықшыт Жұп сілекей безі: Шықшыт Шықшыт сілекей безінің өзегі ашылады:Ұртқа Аш ішектің кіші кілегейлі қабығындағы көптеген ұсақ бездерден бөлінеді: Ішек сөлі Ішек сөлі ерітінді күйге айналдырады: Барлық органикалық заттарды Асқазан бездерінен бөлінеді: Сілемей, тұз қышқылы, ферменттер Асқазан сөлі: Түссіз, иіссіз Асқорыту сөлін бөлетін жасуша: Безді Қарын сөлінің құрамына кіретіндер: Ферменттер, муцин, тұз қышқылы Адамның қарын сөлінің құрамында болатын тұз қышқылы:Бактерияларды жояды және ферменттердің белсенділігін арттырады Асқазан сөлінің негізгі ферменттері: Пепсин, химозин, липаза Асқазан (қарын) сөлінің негізгі ферменті: Пепсин Тамақтың құрамындағы ақуызды ыдырататын фермент: Пепсин Нәруыз молекулаларын аминқышқылдарына дейін ыдыратады: Пепсин Асқорыту сөлі ферменттерінің әсерінен ұлтабарда: Ақуыздар, майлар, көмірсулар ыдырайды Асқорыту сөлінің бөлінуіне әсер етеді: Жеміс-жидек, көкөніс, шырындар Биологиялық катализатор: Фермент Күрделі органикалық затты қарапайым заттарға ыдыратады: Ферменттер Ферменттер табиғаты жағынан: Ақуыздар Ферменттердің басқа ақуыздардан айырмашылығы:Химиялық реакциялардың катализаторы Ферменттердің белсенді әсер етуіне қолайлы температура: 37-38 С Асқорыту ферменттері: Липаза, амилаза, пепсин, мальтаза, трипсин Ауру қоздырғыш микробтар тіршілігін жояды: Қарын, сілекей, өт сөлінен Бауырда вирустың әсерінен болатын жұқпалы ауру: Сары ауру Бауырдың жұмысына тез әсер етеді: Алкоголь Алкоголь әсерінен болатын бауыр ауруы: Цирроз Шықшыт сілекей бездері қабынған кезде ісініп, жақсүйекке тұтасып қабындыратын ауру: Паротит Қарын сөлінің құрамын реттелуін зерттеген ғалым: И.П.Павлов Асқорыту бездерінің қызметін зерттеген ғалым: И.П.Павлов Бірінші болып таза асқазан сөлін алған ғалым: И.П.Павлов Сілекей безін және қарындағы астың қорытылуын зерттеген ғалым: И.П.Павлов Ферменттерді «тіршілік қоздырғышы» деп атаған орыс ғалымы: И.П.Павлов Нобель сыйлығының иегері, ас қорыту процесін зерттеген орыс ғалымы: И.П.Павлов Астың қорытылуы. Тағамның маңызы Белгілі бір тағамды қажетсіну сезімі: Тәбет Тәбеттің ашылуына кері әсер ететіні: Тамақтану режимі Астың сіңуі дегеніміз: Заттардың асқорыту жолындағы бірнеше жасушалар қабаты арқылы қан мен лимфаға өтуі Қоректік заттардың сіңірілуі: Сүзілу, диффузия және үздіксіз өтуі арқылы жүзеге асатын физиологиялық процесс Сору процесі дегеніміз: Заттардың ас қорыту жолындағы бірнеше жасушалар қабаты арқылы қан мен лимфаға өтуі Асқорыту кезінде май ыдырайды: Глицерин мен май қышқылына дейін Асқорыту физиологиясын зеттеп, шартты рефлексті ашты: И.П.Павлов Таңертеңгі астағы тамақтың мөлшері: 25% Ұйықтаудан бұрын кешкі асты ішу керек: 2 сағат бұрын Ересек адамның тәуліктік көмірсу қажеттілігі: 400-500гр Ересек адамның тәуліктік май қажеттілігі: 80-100гр Ересек адамның тәуліктік нәруыз қажеттілігі: 80-120гр Адамға қажетті тәуліктік су мөлшері: 1,5-2,5 л Адамның дене салмағындағы судың мөлшері:60% Адамның дене салмағының 1%-ын құрайтын органикалық заттар: Көмірсулар Адамның дене салмағының 25%-ын құрайтын органикалық заттар: Нәруыздар Нәруыз көп мөлшерде кездесетін тағамдар: Жұмыртқа, ет, балық, сүт Бауыр және бұлшықет мүшелерінде глюкоза түрленеді: Глюкогенде Гликоген-жануар крахмалы қорға жиналады: Бауырда, бұлшықеттерде Ішек-қарын ауруларының алдын алу шаралары: Барлық гигиеналық шараларды сақтау Асқазан мен ішектің қауіпті аурулары: Тырысқақ, дизентерия, іш сүзегі, холера, ботулизм Ішек-қарын ауруларына жататыны: Дифтерия Қарын-ішек аурулары жұғады: Кір қолдан Ішек-қарын ауруларының жұғу жолдары: Ауру адамның заты арқылы Ішек-қарын ауруларының қоздырғышын таратушы: Шыбындар Ауру тарататын микроорганизмдердің ас қорыту жолдарына түсуі: Тағаммен Тамақтан уланудың себептері: Улы саңырауқұлақ, сапасыз тамақ жеу Бұзылған тамақтан уланудың белгілері: Іш ауруы мен өтуі, құсу, лоқсу, әлсіздік Тамақтан улану кезінде алғашқы көрсетілетін көмек: Ішекті, қарынды жуып тазалау Тағамнан уланған асқазанды шаюдан кейінгі әрекет: Жылу сусын беру Ішекқұрттардың адам ағзасына әсері: Кенеулі заттармен қоректеніп, ағзаны уландырадыІшқұрт жұқтырған адамның ауру белгілері: Басы айналып,көзі қарауытады,есінен танады Ішекқұрттардан пайда болатын аурулардың алдын алу: Барлық гигиеналық шараларды сақтау Асқазанның сілемейлі қабықшасының қабынуы: Гастрит Шылым шегу, алкогольдың нәтижесі: Қарын жарасы Тамақтану тәртібінің бұзылу нәтижесі:Қарын жарасы Микробтардың әсерінен тістің дентин затының бұзылмауынан болатын ауру: Тісжегі Витаминдер 1880ж. витаминді алғаш тапқан ғалым:Н.И.Лунин Тағамдық заттардың құрамында болатын ерекше органикалық қосылыстар: Дәрумендер Жеміс-жидекті өсімдіктердің жемісінде көбірек кездесетіндер:Дәрумендер Витаминдердің қызметі:Зат алмасуды, өсу және дамудың қалыпты, дұрыс болуы Дәрумендер түзілуіне қатысады: Ферменттердің Дәрумендерін нашар сіңуінен болатын өзгеріс: Ақыл-есінің және денесінің қалыпты дамуын тежейді Адам ағзасында витаминдердің жетіспеушілігі не жоқтығы:Авитаминоз Витаминдердің шектен тыс көп мөлшерде пайдаланылуы: Гипервитаминоз Витаминдерді шектен тыс көп мөлшерде пайдаланудан туындайды: Гипервитаминоз, организмнің улануы Майда еритін витаминдер:A, D, E, K Бауырда, сүтте, асқабақта, қызанда болатын ағзаның өсуіне және дамуына әсер тигізетін дәрумен: А Сары майда, қызанда болатын ағзаның өсуіне және дамуына әсер ететін дәрумен: А Ағзаның өсуін, дамуын, көздің көруін артыратын витамин: А Торлы қабықшада орналасқан таяқшадағы қызыл түсті зат родопсинді түзетін витамин:А Адам ағзасына «А» дәрумені жетіспесе:Ағзаның өсуі баяулап,көздің көруі нашарлайды А витамині жетіспегенде:Ақшам соқыр ауруы Адам «ақшам соқыр» ауруы кезінде:Кешкі уақытта заттарды ажырата алмайды Ақшам соқыр ауруы белгілері:Тері құрғап жарылып, күңгірттенеді, май бездері құрамы өзгереді, көздің қасаң қабығы бұзылады Теріде болатын ерекше заттардан күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен түзіледі: D Балық бауырында, етінде, жұмыртқа сарыуызында , сүтте болатын ағзада кальций мен фосфор тұздарының алмасуын реттейтін дәрумен:D Қаңқаның дұрыс дамуына қажетті дәрумен: D Балаларда мешел ауруының дамуы мына витаминнің жетіспеуінен болады: D Жас сәбилерде D витаминінің жетіспеуінін болған ауру:Рахит (мешел) Бейорганикалық фосфат қанға сіңбей, сүйектен шығарылатын ауру түрі: Рахит Адам ағзасында «D» дәрумені жетіспесе:Сүйектер қисайып,ондағы тұздардың мөлшері азаяды,іші үлкен болады Мешел ауруының белгісі:Аяқ сүйектері майысады, сүйек өсуі баяулайды, дұрыс ұйықтамайды, жұқпалы аурулармен көп аурады Бұлшықеттердің қызметін жақсартуға қатысатын дәрумен: Е Өсімдік майы, көкөністе болатын дәрумен жетіспесе әйел бедеулікке ұшырайды: Е Бауырда протромбин түзуге қатысатын витамин: К Суда еритін витаминдер:РР, С, В тобының витаминдері Бұлшықет пен жүйке жүйесінің жұмысына әсер етеді: В В1 витамині жетіспеуінен болатын ауру:Бери-бери Ұрықтың, жас нәрестенің дұрыс дамуына әсер ететін дәрумен:В2 Адамның көруі,аузының сілемейлі қабығының зақымдануына әсер ететін витамин:В2 Дәрумені жетіспегенінен қояншық, селкілдеу ауруына себеп болады: В6 Қалыпты қан өндіруге, қанның түзілуіне қажетті витамин:В12 Дәрумені жетіспегенде қан аздық ауруына ұшырайды: В12 С витамині кездеседі:Қарақат, итмұрын, ақжелкен, қырыққабат, бұрыш, цитрус Адамның жұқпалы аурурға қарсы тұру қабілетін жақсартатын дәрумен: С Сүйек пен тіс мықтылығын жақсартатын, әр түрлі жұқпалы ауруларға ағза қарсылығын арттырады: С Адам ағзасында синтезделмейтін С витаминінің жетіспеуінен туындайтын ауру:Құрқұлақ РР витамині жетіспегендіктен пайда болатын ауру:Пеллагра Асқорыту мүшелерінің қызметі бұзылады, психика нашарлайды, теріде көпіршіктер мен дақтар пайда болатын ауру:Пеллагра Ағзада ... дәрумені жетіспегенде тері ауруы дерматит пайда болады:Н Зәр шығару жүйесі Зәр шығару жүйесінің қызметі: Қажет емес заттарды сыртқа шығарады Зәр шығару жүйесінің маңызы: Несепті, минералды тұздарды, суды бөлуі Зат алмасудың нәтижесінде ағзада түзілген артық өнімдерді ағзадан сыртқа шығару: Зәр шығару жүйесі Ағзадағы қажетсіз заттар сыртқа шығарылмаса: Уланады Зәр шығару жүйесінің мүшелері:Қуық, несепағар, бүйрек, зәр шығару өзегі Зәр түзілудің бірінші кезеңі: Сүзілу Зәр түзілудің екінші кезеңі:Реабсорбция Бүйрек арқылы ағатын қан көлемі ұлғайған кезде зәрдің түзілуі: Көбейеді Адамның құрсақ қуысында орналасқан үрмебұршақ пішінді жұп мүше:Бүйрек Бүйректің орналасуы:1-2 бел омыртқа жотасының екі жағында орналасады Ағзадағы күрделі биологиялық сүзгіш:Бүйрек Бүйректің негізгі қызметі: Сүзгіштік Бүйректің қызметі:Зиянды заттарды сүзу, қан құрамын реттеу, зәр түзу, гуморальдық Улы заттар, тұздар, артық су бөгеліп, сүзіліп қалатын мүше:Бүйрек Қандағы тұз концентрациясы мен жасушалардан ағып өтетін сұйықтардың осмостық қысымын реттейді: Бүйрек Бүйректің құрылымдық және қызметтік бірлігі: Нефрон Бүйректің сыртқы құрылысына тән белгілер: Үрмебұршақ тәрізді, қызғылт-қоңыр, ішкі беті ойыс Бүйректің құрылысы: Ішкі беті ойыс, сыртқы беті дөңес Бүйректің сыртқы қабаты: Қыртыс қабаты Бүйректің сыртқы қабаты: Қоңырқай түсті Бүйректің ішкі қабатының түсі: Бозғылт Бүйректің құрылыс бөлімі:Боз қабат Бүйректің ойыс жері: Бүйрек қақпасы Бүйрек қақпасы арқылы өтеді: Қантамырлар, несепағар түтігі, жүйке талшықтары Бүйрек астауы дегеніміз: Іші кеңейген қуыс Бүйректегі қанайналым ерекшелігі: Капсулада қан веналық қанға айналады Бүйрек арқылы қан өтеді:5 минут сайын Бүйректен әр 5 минут сайын ересек адамда сүзілетін қанның мөлшері: 5 л Бүйрек арқылы тәулігіне ағатын қан мөлшері: 1500-1700 Адамның әр бүйрегінің салмағы:150 гр Қабырғасы қалың бұлшықетті түтікше пішінді жұп мүше:Несепағар Бүйрек пен қуықты жалғастыратын мүше:Несепағар Несепағардың төменгі бөлігі жалғасатын мүше: Қуық Жамбас қуысында тік ішектің алдыңғы жағында орналасқан бұлшықетті мүше:Қуық Қабырғасы бұлшықетті, зәр жиналатын мүше:Қуық Несеп, зәр жиналатын зәр шығару мүшесі: Қуық Зәр шығару жүйесіне жататын мүшелердің ең соңғысы:Зәр шығару өзегі Зәр шығару жүйесінің аурулары:Нефрит, энурез Өте ащы дәмдеуіштері бар тағамдарды пайдаланудың адам ағзасына әсері: Бүйрек жұмысын бұзады Бүйрек аурулары:Уремия, нефрит, уролитиаз, энурез Бүйректің қызметінің бұзылуынан қанда несепнәрдің мөлшерінің шектен тыс көбеюі: Уремия Бүйректің қабынуы: Нефрит Зәрдің құрамындағы зәр қышқылы, калььций фосфатының өте нашар еруінен туындайтын ауру: Уролитиаз Түнде зар тоқтамайтын ауру:Энурез Түнде зәр тоқтамайтын, жиі балаларда кездесетін ауру: Энурез Қуық, зәр шығару түтігінің қабынуы: Цистит Бүйрек жұмысына қауіпті: Алкоголь Зәр шығару жүйесінің мүшелерінің ауруларын емдейді: Уролог Бүйрек ауруларын емдейтін дәрігер: Уролог |