Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
Сезім мүшелері– анализаторлар Организмнің сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз ететін мүше: Сезім мүшелері Сенсорлық жүйенің екінші атауы: Анализатор (сезім мүшелері) Тітіркенуді қабылдайтын рецепторлар: Анализатор Анализатор бөліктері: 3 Анализатордың бөлімдері:Қабылдаушы, өткізгіш, орталық Сезімтал жүйкелер жиынын анализатор деп атаған: И.П.Павлов Адамдағы сезім мүшелерінің саны:5 Сезім мүшелері: Көз, құлақ, тіл, тері, мұрын Иіс рецепторлары орналасады: Мұрын қуысында Иісті қабылдайтын рецепторларды орналасады: Мұрын қуыстарының кілегейлі қабықшасының жоғарғы бөлігінде Дәм сезу рецепторларының орналасуы: Тілде Тіл сезеді:Ащы, тәтті, қышқыл және тұзды Тілдің орталық артқы бөлігі сезеді:Ащыны Тілдің ұшы сезеді: Тәттіні Тілдің ұшы мен жиегі сезеді: Тұздыны Тілдің жиегі сезеді:Қышқылды Сипап сезу мүшесі: Тері Есту мүшесі: Құлақ Құлақ тұрады: 3 бөліктен Есту мүшесінің бөлімі: Сыртқы, ортаңғы, ішкі Сыртқы құлаққа жатады:Құлақ қалқаны, сыртқы дыбыс жолы Құлақ қалқаны: Ауадағы дыбыс тербелістерін сыртқы дыбыс жолына бағыттайды Сыртқы құлақтың қызметі: Дыбыс тербелісін ішке бағыттайды Құлық бөлетін құлақ бөлімдері бездерінің орналасуы: Сыртқы дыбыс жолында Құлақ құлығының қызметі: Шаң-тозаңнан және микробтан қорғайды Сыртқы құлақты ортаңғы құлақтан бөліп тұрады: Дабыл жарғағы Дабыл жарғағынан кейін басталады, самай сүйегінің ішінде орналасады: Ортаңғы құлақ Ортаңғы құлақтың құрылыс ерекшелігі: Есту сүйекшелері орналасады Орталық құлаққа жатады: Үш дыбыс сүйекшелері Ортаңғы құлақтың қуысындағы дыбыс сүйекшелері: Балғашық, төс, үзеңгі Балғашық сүйегінің жіңішке шеті байланысады: Дабыл жағағымен Балғашық сүйегінің жуандау шеті байланысады: Төс және үзеңгі сүйектерімен Орталық құлақ есту түтігі арқылы жалғасады: Жұтқыншаққа Адам жұтынғанда және есінегенде ортаңғы құлақ ашылады: Жұтқыншаққа Ішкі құлаққа жатады: Ұлудене, үш жарты иірім өзекшелер Ішкі құлақта орналасады: Шытырман, вестибула аппараты Адамның тепе-теңдік мүшесі (вистибула) орналасқан: Ішкі құлақта Есту мен тепе теңдік мүшелері:Шытырман Есту рецепторлары орналасқан құлақ бөлімі: Ішкі құлақ Қозуды есту жүйкесіне өткізеді: Ұлулы денедегі сезімтал жасушалар Ішкі құлақтағы қуыстар мен иірім өзекшелерден түзілген күрделі жүйе:Сүйектішытырман Жарғақты шытырманның ішінде болатын сұйықтық:Лимфа Есту рецепторының жұмысының бұзылуы:Үнемі қатты музыка тыңдау Суық тиіп, қабыну ішкі құлаққа таралғанда: Керең болады. Ұлулы дене зақымданады Естімей қалушылық себебі:Рецопторлар мен есту орталығының зақымдануынан Тұмаумен ауырғанда микроорганизмдердің әсерінен құлақтың қабынатын бөлімі: Ортаңғы Дыбыс қаттылығы өлшенеді: дБ (децибел) Көздің құрылысы Сыртқы ортадан қабылданатын ақпараттын 80-90% ... арқылы: Көру Көру мүшесі:Көз Көз алмасының пішіні: Дөңгелек Көз алмасы тұрады: 3 түрлі қабықшадан Көздің сыртқы қабаты:Ақ қабық,қасаң қабық, Көз алмасының сыртқы қабықшасы тұрады: Тығыз, қалың дәнекер ұлпасынан Көздің ақ қабығының қызметі: Көз алмасына пішін береді Көздің ақ қабығының алдыңғы жағы: Қасаң қабық Көздің қасаң қабығы: Жарықты еркін өткізеді Көру бұршағының сыртында орналасып,оны қорғап тұратын көздің мөлдір бөлігі:Қасаң қабықша Қасаң қабық пен көз бұршағының арасы ... толтырылған: Сулы ылғалмен Көз алмасының ортаңғы қабықшасы:Тамырлы қабық Көзді қоректік заттар мен оттекпен қамтамасыз ететін:Тамырлы қабығы Көздің тамырлы қабықшасының алдынғы жағы:Нұрлы қабықша Көздің нұрлы қабықшасы:Пигменттерге бай Нұрлы қабықшаның жарық өтетін жері (тесік):Қарашық Көздің жарықта кішірейіп, қараңғыда ұлғаятын бөлігі:Қарашық Көз қарашығының кішірейіп, ұлғаюы: Нұрлы қабықшадағы бұлшықеттің жиырылуы Көз қарашығы орналасқан:Ортаңғы қабықтың нұрлы қабықшасының ортасында Қарашықтың артқы жағында пішіні екі жағы да дөңес линзаға ұқсаған мөлдір дене: Көз бұршағы (хрусталик) Көздің ішіне өтетін жарықтың күшін реттейтін мүше: Көз бұршақ Жарықты шағылыстыру қасиетін көретін заттың қашықтығына байланысты өзгертіп отыратын бөлік:Көз бұршағы Көздің күн сәулесін торлы қабыққа шоғырландыратын бөлігі: Көз бұршағы Көз алмасының ішкі бөлігін толтырып тұратын іркілдек сұйықтық:Шыны тәрізді дене Көздің ішкі құрылысы күрделі қабығы: Торлы қабық Көздің торлы қабығында жарыққа сезімтал рецепторлар:Құтышалар, таяқшалар Торлы қабықта болатын жасуша түрлері:Құтыша,таяқша Қас қарайғандағы жарық сезетін рецепторлар: Таяқша Таяқшалар сезімталдығы байланысты:Родопсинге Көздің торлы қабағындағы жарыққа сезімтал рецепторлар:Құтышалар Заттың пішіні мен түсін ажырататын көздің:Құтышалары Көздің ішкі қабығында жарықты жақсы сезетін жасушалар орналасқан:Сары дақта Көздің тор қабығында құтышалардың жиынтығынан түзілген:Сары дақ Көздің ішкі қабықшасында сары дақтар түзіледі:Колба тәрізді жасушалардын Көздің ішкі қабағында жарықты сезетін жасушалар болмайды:Соқыр дақта Көздің мимен байланыстыратын көру жүйкесі шығатын жер: Соқыр дақ Көздің қосымша мүшелері: Қас, қабақ, кірпік, жас бездері, көз алмасы бұлшықеттері Көзді шаң-тозаңнан, жарқыраған жарықтан қорғайтындар: Кірпік, қабақ Аққан терді көздің ішіне жібермейтін мүше:Қас Көзді ұдайы ылғандап, жылытады: Жас Көз жасының атқармайтын қызметі: Көзді тітіркендіреді Көз ауруларын емдейтін дәрігер:Офтальмолог (окулист) Көз аурулары: Коньюктевит, глаукома, дальтонизм Көз ауруларының ішінде ең көп тараған жұқпалы ауру: Коньюктивит (қарығуы) Көзге шаң-тозаң түскенде болатын ауру: Коньюктивит Көз қуыстарындағы сұйықтық қысымының көтерілуінен болатын ауру: Глаукома Туа біткен,түс айыра алмайтын көз ауруы: Дальтонизм Адамның көзі ыстықты,суықты сезбейді, себебі:Көзде суық,жылуды сезетін рецепторлар жоқ Көз гигиенасына қойылатын талаптар: Көлікте кітап оқымау, жарықты сол жақтан түсіру, А витаминін пайдалану Оқу кезінде затты орналастыру қашықтығы: 30-35 см Жүріп бара жатқан көлікте оқудың көзге зиянды әсері:Көз бұршағын өзгертеді Көз бұршағы қызметінің өзгеруіне байланысты болатын көру кемістігінің атауы: Көз зақымы, алыстан және жақыннан көргіштік Жақыннан көргіштік кезінде кескін түседі:Торлы қабықтың алдында Алыстан көрмеушілік кезінде заттың кескінінің болатын жері: Тор қабықшаның алдында Жарық сәулесінің сынуы торлы қабықтың сыртында қиылысады: Қырақтылық Жарық сәулесінің тор қабатына жетіспеуінен туындайтын ауру: Сығырлық Тым жарқыраған жарықтың көзге әсері:Рецепторларды тітіркендіреді және бұзады Шаңқая түскен жарықтың көзге әсері: Рецепторларды тітіркендіреді Көзге зиян келтірмейді: Қатты жарыққа қарағанда көзілдірік кию Егер көзге бөгде зат түссе: Қайнатылған жылы сумен жуу керек Тірек - қимыл мүшелер жүйесі Тірек-қимыл жүйесінің маңызы:Тірек, қозғалыс, пішін беруі, қорғаныш, қан түзу Тірек-қимыл жүйесінің қызметі: Мүшелерді қорғау, қан өндіру, тірек Тірек-қимыл жүйесіне жатады:Қаңқа, бұлшықет Сүйектің құрылысы. Буын Қаңқаның толық сүйектенуі: 20-25 жасқа дейін Адам қаңқасының сүйектер саны: 200 астам Сүйек құрылысына кіреді: Тығыз зат, кемік майы, қан тамырлар Сүйектің сыртында сүйек затымен тұтасып өскен созылғыш ұлпа: Сүйекқап Сүйектің жуандап өсуі байланысты: Сүйек қабығына Сүйектің ұзарып өсуі: Сүйек ұшындағы шеміршек ұлпасы жасушаларының бөлінуінен Әр түрлі тұздар мен органикалық заттардан құрылған дәнекер ұлпа: Сүйек Сүйек құрамы: 12,5% нәруыз, 15,7% май, 21,8% минералды заттар, 50% су Сүйек құрамындағы көп мөлшердегі заттар: Бейорганикалық Минералды тұздар көп болады: Сүйек жасушаларында Сүйекке иілгіштік, серпімділік қасиет береді: Органикалық заттар, оссеин Сүйектің құрамындағы органикалық зат: Оссеин Бейорганикалық заттар сүйекке қасиет береді: Қаттылық, беріктік Сүйектер пішіні мен мөлшеріне байланысты бөлінеді: 3 Құрылысы бойынша сүйектер бөлінеді: Қысқа, ұзын, жалпақ Іші қуыс, тығыз заттан тұратын, ұзын, түтікті сүйектер: Жілік Қысқа сүйектерге жатады:Табан, алақан, омыртқа, білезік, саусақ сүйектері Жалпақ сүйектер: Жауырын, қабырға, төс, жамбас, ми сауыты, бет сүйектері Сүйектің қан түзетін бөлігі: Сүйектің қызыл кемігі Сүйек қызыл кемігінде түзіледі: Эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер Қаңқаны құрайтын сүйектер түзетін байланыс түрлері: Қозғалмайтын, жартылай қозғалатын, қозғалмалы Ми сауыты сүйектері мен сегізкөз сүйектерінің байланысы: Қозғалмайтын сүйектер Адамның денесіндегі қозғалмайтын сүйектер:Ми сауыты мен сегізкөз Қозғалмайтындай байланысқан сүйектер: Сегізкөз мен құйымшақ Омыртқалар бір-бірімен шеміршектер арқылы және қабырғалармен байланысуын: Шамалы қозғалмалы Шамалы қозғалмалы сүйектер: Омыртқа Жартылай қозғалатын сүйек Омыртқалар Жартылай қозғалмалы байланыс қамтамасыз етеді: Омыртқа жотасының иілгіштігін Сүйектердің шеміршек арқылы байланысы: Жартылай қозғалмалы Сүйектердің қозғалмалы байланысатын жері: Буын Сүйектердің буын арқылы байланысы: Қозғалатын Буынаралық байланыстарға қатысады: Шеміршек Адам денесіндегі буындар саны: 230 Буыны құрылысы: Буын беті, қапшығы, қуысы, сұйықтығы Байланысқан сүйектер арасындағы қозғалысты қамтамасыз ететін буын қабынан бөлінетін зат: Буын сұйықтығы Сүйек басының таюы: Буынның шығуы Буынның ауруы: Артроз Сүйектің дұрыс қалыптасуы: Денені дұрыс ұстауын қадағалап отырғанда Аққан қанды тоқтатып, шендеуіш салатын сынық түрі:Ашық сыну Ашық сынған кезде жарақаттанады:Қан тамырлар, бұлшықеттер, тері Сүйек сынғанда алғаш гипс шендеуін салуды жүзеге асырған ғалым: Н.И.Пирогов Бұлшықеттердің сүйекке бекінуіне қатысады:Сіңір Адам абайсызда алы-шұқырлы жерден аяғын ыңғайсыз басудан болады:Сіңірдің созылуы Сіңір созылғанда, сүйек тайғанда көрсетілетін алғашқы көмек: Зақымдалған жерге суық басып, қатты орап тастау Адам қаңқасы мен оның бөлімдері Тұлға қаңқасы құралады: Омыртқа жотасы, қабырғалар, төссүйек Адамның омыртқа жотасы немесе омыртқа бағанасындағы дұрыс орналасу бөліктерін көрсетіңіз: Мойын-арқа-бел-сегізкөз-құйымшақ Омыртқа жотасындағы омыртқалар саны: 33-34 Мойын омыртқаларының саны:7 Арқа омыртқалар саны: 12 Бел омыртқаларының саны: 5 Қалдық ретінде тұтасып кеткен 4-5 омыртқалардан тұратын омыртқа бөлімі: Құйымшақ Омыртқалар бір-бірімен байланысады: Шеміршектер, сіңірлер, бұлшықеттер Еркін қозғалуды, тепе-теңдікті қамтамасыз етеді: Иілімдер Ересек адамның омыртқа жотасы иіледі: 4 жерден Адамның омыртқа жотасы келесі иілімнен тұрады: 2 алға қарай, 2 артқа қарай Омыртқа жотасы иілімінің бұзылуы: Омыртқа жотасының қисаюы Омыртқа жотасының қисаюының негізгі себептері: Орындыққа түзуотырмау, көбіне бір қолмен ауыр көтеру, жазу үстелі мен орындық биіктігінің сәйкессіздігі Омыртқа жотасының қисаюы ауруын ата: Сколиоз Кеуде қуысы қаңқасын құрайды: Арқа омыртқасы, 12 жұп қабырға, төс Доға тәрізді иілген жалпақ сүйек: Қабырға Қабырғалардың алдыңғы жағы байланысады: Төссүйекпен Ми сауыты мен бет сүйек бөлімдерінен тұрады: Бассүйек қаңқасы Ми сауыты кіретін сүйектер: Самай (8), маңдай (1), төбе(9), шүйде (7) Ми сауытының жұп сүйек: Самай Жұлын мен миды жалғастыратын үлкен тесігі бар сүйек: Шүйде Адамның бас сүйегінің ми сауыты бөліміне кірмейтін: Төменгі жақ сүйегі Бассүйектің бет бөлімінің сүйектері: Мұрын, таңдай, бет, жақсүйектер Бассүйектің бет бөлігінің қозғалмалы сүйектер: Астыңғы жақ Бассүйектің бет сүйектеріне жатпайтыны: Маңдай сүйегі Иық белдеуі мен қол сүйектерінен тұрады: Қол қаңқасы Иық белдеуін құрайтын сүйектер: Жауырын, бұғана Үшбұрышты жалпақ сүйек: Жауырын Адамның қол сүйектері:Тоқпан жілік, кәрі жілік, шынтақ (білек), қол бассүйектері Білекті құрайды: Кәрі жілік, шынтақ сүйек Қолбасы сүйектері: Білезік сүйектері, алақан, саусақ сүйектер Аяқ қаңқасына жатады: Жамбас белдеуі, аяқ ұшы сүйек Жамбас белдеуінің сүйектерін ата: Аяқ, жамбас сүйектері Жамбас пен сегізкөз тұтасып құрайды: Жамбас қуысын Жамбастың бір-бірімен тұтасып кеткен сүйектерінің саны:3 Төменгі жамбас суйектерін ата:Мықын, шад, шоңданай Адамның аяқ сүйектеріне жатады: Ортан жілік,асықты жілік,шыбық сүйегі,толарсақ,табан,башпайсүйектері Сан сүйегіне жататыны: Ортан жілік Ағзадағы ең ірі сүйек:Ортан жілік 1,5 тоннадан артық салмақ көтеретін сүйек:Ортан жілік Толарсақтағы сүйектер саны: 7 Ұзақ уақыт аяққа күш түскенде, тар және өкшесі биік аяқ киім кигенде пайда болатын ауытқу: Жалпақтабандылық Табан ортасы түсіңкі, дөңес болатын ауру: Жалпақтабандылық Жалпақтабандылықтын пайда болу себебі:Тар аяқ киім кигендіктен Жалпақтабандылықтын алдын алу: Сірісі бар аяқ киім кию Бұлшықеттер құрылысы мен топтары Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі:Бұлшықет Адам денесіндегі бұлшықеттер саны:600 астам Бұлшықеттің жұмысына энергия болып саналатын Органикалық заттар Бұлшықеттегі органикалық заттардың химиялық қосылыстарына ең қажеттісі: Оттегі Қозғалуға қажетті энергия: Органикалық заттар Бұлшықет жұмысына қажетті энергияның босап шығуы: Органикалық заттардың ыдырауынан Кез келген бұлшық еттердің жиырылуы ... байланысты:Энергияны пайдалануға Мүшелерді бұлшықет қозғалысқа келтіреді: Жиырылу Бұлшықеттердің ең басты физиологиялық қасиеті Жиырылу Миофибриллдер дегеніміз: Бұлшықет талшығының ішіндегі жіңішке жиырылғыш жіпшелер Бұлшықет қызметіне қарай бөлінеді: Жазылғыш, жиырылғыш Бұлшықеттердің қызметіне жатпайды: Жүйке серпіністерін өткізу Бұлшықеттің тітіркенгішке жауабы: Жуандау, қысқару Жалпақ бұлшықеттерорналасады:Кеудеде, баста Қаңқа бұлшықеті, тіл, көз, қолқа, өңештің жоғарғы бөлігінің, көмей еттері жататын бұлшықет: Көлдеңен жолақты Қаңқаны қозғалысқа келтіретін, адамның еркіне сай реттелетін бұлшықет:Қаңқа, көлденеңжолақты бұлшықет Көлденең жолақты бұлшықеттер:Қаңқа, жүрек Тез жиырылатын бұлшықеттер: Жүректің Бірыңғайсалалы бұлшықет орналасады:Ішек, асқазан, қуық, қантамыр, несепағар,жатыр Бас бұлшықеттеріне жататындар: Мимикалық, шайнау Ауыз бен көз айналасындағы бұлшықет:Мимикалық Эмоция (қуану,ренжу) білдіретін бұлшықет Мимикалық (ымдау) Сөз сөйлеуге қатысатын бұлшықеттер: Беттің бұлшықеттері Бастың төменгі жақ сүйегіне бекінетін бұлшықеттері: Шайнау Бір сүйекке бекитін бұлшықеттер: Шайнау бұлшықеттері Адамның денесін тік ұстауға көмектесетін бұлшықет: Жамбас, арқа Арқаның бұлшықеттері: Трапеция, ромб Арқаның жоғары бөлігі мен мойынның артқы жағындағы жалпақ бұлшықет: Трапеция Көкіректің бұлшықеттері: Сыртқы,ішкі қабырғааралық, көкет, көкіректің үлкен бұлшықеті Пішіні желпуіш тәрізді, кеуде қуысының алдыңғы жағын жауып жатады Көкіректің үлкен бұлшықеттері Тыныс алу қозғалыстарына қатысатын бұлшықет:Қабырғааралық Көкірек қуысы көлемінің ұлғаюы: Қабырғааралық бұлшықет жиырылуынан Кеуде қуысын құрсақ қуысынан бөліп тұратын күмбез тәрізді бұлшықетті перде: Көкет Кеуде қуысының көлемін өзгертетін бұлшықет:Көкет Тыныс алу қозғалысына қатысатын бұлшықет:Диафрагма Гиподинамия дегеніміз:Қозғалыстың аздығы Қол бұлшықеттері: Екібасты, үшбасты Қолды шынтақ буынында бүгетін бұлшықет: Екібасты Дельта тәрізді бұлщықеттердің орналасуы қызметі: Иық белдеуінде орналасады, қолды қозғалысқа келтіреді Тізе буынын бүгеді бұлшықет:Үшбасты Санның алдыңғы жағындағы тізе буынын жазатын бұлшықет: Төртбасты Бұлшықеттің босаңсуын зерттеген ғалым:Павлов Бұлшықеттердің қалыпты физиологиялық күйі: Қажу Бұлшықеттің қажуы орын алады:Жүйке жасушалары шаршағанда Бұлшықеттердің қажу себебі: Бұлшықеттердің ұзақ дамылсыз жиырылуы Дене еңбегі кезіндегі тынығу: Қажуды тежейді Бұлшықет жұмысы оң әсерін тигізеді: Түгел ағзаға |