Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
Ағзаның ішкі ортасы Адам ағзасының ішкі ортасы:Қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы Жасушаны қоректік заттармен қамтамасыз етеді: Қан, лимфа Қанның қызметі:Тасымалдау, қорғаныштық, гуморальдық, жылуреттеу Қанның қызметі: Дене температурасының тұрақтылығын сақтау, қоректік заттарды асқорыту мүшесінен ұлпаларға жеткізу, ағзаны зиянды микробтардан қорғау Адам ағзасындағы қан мөлшері:4,5-5л Қанның сарғыштау түсті қоймалжын сұйықтығы:Плазма Қан жасушаларын бөліп алғанда қалатындар: Плазма Қан плазмасының құрамында сутегі иондарының концентрациясының қалыпты болып тұруына қатысады: Қан плазмасындағы ақуыз бен минералды тұздар Қан плазмасының құрамы Су 90-92%, нәруыз 7-8%, глюкоза 0,12%, май 0,7-0,8%, тұз 0,9% Қан плазмасының нәруызы:Альбумин, глобулин, фибриноген Фибриноген нәруызы болмайтын сұйықтық: Сарысу Қан ұйығының сығындысы: Сарысу Сүйек қызыл кемігінде түзіледі:Қан жасушалары Қан жасушалары:Лейкоцит, эритроцит, тромбоцит Ядросы жоқ, қызыл түсті қанның жасушалары:Эритроциттер Эритроциттердің құрылыс ерекшелігі: Қызыл түсті,табақша тәрізді, ортасы қысыңқы Эритроцит жасушаларының пішіні: Домалақ, оралма қысыңқы табақша, тиын Эритроциттердің негізгі қызметі:Оттек, көмірқышқыл газын тасымалдау 1 мм3 қанда эритроциттер саны:4,5-5 млн жуық Эритроциттер жасалады: Жілік майы мен кемікте Эритроциттердің бірігуі: Агглютинация Эритроциттегі ерекше ақуыз: Гемоглобин Қанға қызыл түс беретінпигменті:Гемоглобин Адамның 100 мл қанында болатын гемоглобин мөлшері: 15-16г Гемоглобин құрамына кіретін химиялық элемент: Темір Тасымалдау қызметін атқаратын нәруыз:Гемоглобин Гемоглобиннің негізгі ролі: Оттегі тасымалдау Қандағы оттек эритроциттерге барып гемоглобинмен байланысып түзеді:Оксигемоглобин Көмірқышқыл газымен қосылған гемоглобин:Карбоксигемоглобин Эритроциттердің тіршілік ету ұзақтығы: 120 тәулік Қан аздық себебі: Эритроцит, гемоглобин жетіспеуінен Қанның құрамының өзгеруі мен азаюынан туатын ауру: Анемия Ірі ядросы бар, ақ түйіршікті қан жасушалары:Лейкоциттер Лейкоциттер:Қанның түссіз ядролы, белсенді (амеба сияқты) қозғалатын жасушалары Адамның 1 мм3 қанында болатын әр түрлі топқа жататын лейкоциттер саны: 6-8 мың Лейкоциттер түзіледі:Сүйек кемігінде, көкбауырда, айырша безде, лимфа түйіндерінде Ағзаны микробтардың енуінен,жұқпалы аурудан сақтайды:Лейкоцит Ағзаның қорғану реакциясы:Фагоцитоз Фагоцитоз дегеніміз: Лейкоциттердің микроорганизмдерді сіңіріп қорытуы Фагоцитозға өте қабілетті жасушалар Лейкоциттер Тікен кіргенде ірің түзілі … белгісі: Лейкоциттердің фагоцитозға қабілеттілігінің Микробтарды ерітетін обыр жасушалар: Фагоциттер Лейкоциттердің қызметін толық зерттеген ғалым: И.И.Мечников Фагоцитозды құбылысын ашқан: И.И.Мечников Бөгде бөлшектерді сіңіріп қорыту процесін ашқан ғалым: Мечников Ағзаның иммунитет жүйесін құрайтын қан компоненті:Лейкоцит Лейкоциттерінің тез көбейіп, қан ағынын толтырып жіберуден пайда болатын ауру: Аққан ауруы (лейкемия) Эритроциттер мен лейкоциттер бұзылады:Бауыр, көкбауыр Лейкоциттердің құрылыс ерекшелігіне сәйкес екі тобы: Түйіршікті, түйіршіксіз Түйіршіксіз лейкоциттердің түрлері: Лимфоциттер, моноциттер Қан пластинкасы:Тромбоцит Адамның 1мм3 қанындағы тромбоциттердің мөлшері: 250-400 мың Тромбоциттердің негізгі қызметі:Қанның ұйуы және қан кетуді тоқтату Қанның ұюына қажетті заттар:Тромбопластин, фибрин талшықтары, «К» витамині, оттек, кальций иондары Қанның ұюы неге байланысты:Фибриногеннің ерімейтін фибринге айналуына Фибриногеннен фибрин түзілуі үшін қатысатын: Тромбоцит және кальций тұзы Қанның ұюына қатысатын нәруыз: Фибриноген Қанның ұюы кезінде түзілетін ерімейтін талшықты нәруыз: Фибрин Фибрин түзілу үшін қатысатын ақуыз:Протромбин Бауырда түзілетін қан сарысуының нәруызы: Протромбин Протромбин түзіледі: Қанұйық түзілуден Жарақаттанған жерге фибрин жіпшелерінің тығыз талшықты тор түзуі: Тромб Жарақаттанған жерден аққан қан ұйыды: 4-5 мин Туылғаннан қан ұйымайтын, сирек кездесетін, тұқым қуалайтын ауру: Гемофилия Қаны ұйымайтын адамның қанындағы болмайтын нәруыз:Глобулин Организмде жасушааралық кеңістікті толтырып тұратын қан сарысуынан түзілетін түссіз, мөлдір сұйықтық: Ұлпа сұйықтығы Ұлпа сұйықтығынан түзілетін ағзаның ішкі ортасы:Лимфа Лимфа:Лимфа тамырлары мен түйіндерінде болатын сұйықтық Құрамы қанға ұқсас түссіз сұйықтық: Лимфа Лимфада болатын лейкоциттер түрі:Лимфоциттер Лимфа түйіндерінде ұлпа сұйықтығы: Зарарсыздандырылады,сүзіледі Лимфаның қызметі:Ұлпа сұйықтығын қанайналым жүйесіне қайтарады, микробтар мен бөгде заттарды сүзіп қалады, ашішек бүрлеріндегі майларды сіңіреді Қан құрамындағы эритроциттерді тұңғыш рет байқаған ғалым: Левенгук Лейкоцитарлы формула: Адам қанындағы лейкоциттер типтерінің арасындағы сандық қатынас Иммундық жүйе. Қан құю Ағзаның қорғану, ауру қабылдамау қабілеті: Иммунитет Жұқпалы ауру мен бөгде денеге қарсы тұру:Иммунитет Ауру туғызатын вирустардың шамадан тыс көбейіп кетуін тежейді: Иммунитет Орталық иммундық жүйе мүшелері: Кемік майы, айырша без Шеткі иммундық жүйе мүшелері: Бадамша без, соқырішек, көкбауыр, лимфа түйіндері Иммундық лимфа жүйесіне жататын тоқішек мүшесі: Соқырішек Жұтқыншақтың сілемейлі қабығында 6 бадамша без шоғыры: Лимфа сақинасы Адам ағзасындағы лимфа түйіндерінің шоғырының саны: 460-қа жуық Ағзаның өз тұтастығын және биологиялық даралығын қорғайтын жасуша: Иммундық жасуша Адам және жануарлар ағзасында түзілетін қорғаныш нәруыздар:Антиденелер Қан плазмасындағы ағзаны әр түрлі микробтардан қорғайтын нәруыз: Антидене Ағзаға енген бөгде заттарға қарсы түзілетін ерекше нәруызды зат: Антидене Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұру реакциялары:Антидененің түзілуі Антидене түзілетін орын: Лимфа, көкбауыр Антиденелер синтезделеді: Лимфоциттерде Адам ағзасында ең негізгі қорғаушы жасушалар:Лимфоциттер Т-лимфоциттер кемік майында түзіліп, жетіледі: Айырша безде В-лимфоциттер түзіліп, жетіледі: Жілік майы, лимфа ұлпалары Иммунитет теориясын жасаған ғалым: И.И.Мечников Ағзаның өзінде түзілген иммунитет:Табиғи туа біткен Тұқым қуалайтын иммунитет:Табиғи туа біткен Ағзада жұқпалы аурулардан кейін түзілетін иммунитет:Жүре пайда болатын Егу арқылы қалыптасқан иммунитет:Жасанды Шешекке қарсы егуді алғаш рет қолданған ағылшын дәрігері: Э.Дженнер Лимфоциттерде түзілетін ерекше нәруыздардың әсерінен пайда болады: Ұлпалық иммунитет Қан беретін адам: Донор Қан қабылдайтын адам: Рецепиент Әмбебап донор адамның қанының тобы:І Қаны І-ші топқа жататын адамға қай топтағы қанды құяды: Тек І-ші топтағы IІ-ші қан тобына құюға болатын қан топтары:І мен ІІ ІІ-ші топқа жататын адамның қанын құяды: ІV пен ІІ Резус-фактор дегеніміз: Эритроциттерде кездесетін ерекше ақуыз Адам қай жұқпалы аурумен ауырғанда иммунитеттен айырылады: ИТИС (СПИД) Дифтерия ауруына қарсы егілетіні: Емдік сарысу Жұқпалы аурудың алдын алу шарасы:Қайнамаған су ішпеу,тамақтанар алдында қол жу, ағзаны шынықтыру, тағамдарды бүлінеден сақтау Жаттығудың әсері пайдалы: Бүкіл организмге Ағзаның ауруға төзімділігін нашарлатады: Аз қимылдау Тіршіліктегі аз қозғалу:Жүрек бұлшықеті нашар жетіледі,сүйектің дұрыс орналасуы ауытқиды Жүрек – қан тамырлар жүйесі. Лимфа жүйесі Қан айналым мүшесін құрайтындар:Жүрек, қантамырлар Қанның үлкен және кіші шеңберінде айналу уақыты:23-27 секунд Кеуде қуысының сол жағында орналасқан бұлшықетті мүше:Жүрек Жүрек бұлшықеті жасушаларының пішіні: Көлденең жолақты Жүректің жиырылатын жасушаларында көп болатын органоидтар: Митохондриялар Жүрек бұлшықетінің қаңқа бұлшықетінен айырмашылығы:Талшықтары тор тәрізді жалғасады, өздігінен еріксіз жиырылады Жүрек: Қолқа арқылы 2 бөлікке бөлінген, қабырғасы 3 қабаттан тұрады, салмағы 250-300гр Ересек адамның жүрегінің салмағы:250-300 гр Жүрек қабы: Перикард Жүрек қабырғасының қабаттары:Эпикард, миокард, эндокард Жүректің өте жұқа сыртқы қабаты:Эпикард Жүректің ортаңғы қабаты:Миокард Жүректің ішкі қабаты: Эндокард Миокард: Көлденең жолақты жүрек бұлшықеті Жүректің ішкі қуыстары мен қақпақшаларын астарлап жабады: Эндокард Жүрек бұлшықетінің ерекшелігі:Автоматизмі Жүрек автоматиясы:Жүректің өздігінен жиырылу қабілеті Жүректегі қанды тек бір бағытқа қарай өткізетін бөлігі: Жақтаулы қақпашалар Жүректің оң жақ бөлігіндегі қақпақша:3 жақтаулы Қос жақтаулы қақпақшалар орналасады: Сол жақ қарынша мен сол жақ жүрекше арасында Адамның жүрегінің бөлігі:4 Адам жүрегінің қуыстары: 2 жүрекше, 2 қарынша Жүрек жұмысын күшейтеді: Кальций Жүрек жұмысын баяулатады:Калий Ересек адамда жүректің минутына соғуы:70-75 рет Жүрекшенің бір жиырылуынан екінші жиырылуына дейінгі кезең: Жүрек циклі Жүрек циклінің кезеңдері: Жиырылу, босансу, үзіліс Жүрек жұмысының кезеңдері:Жүрекшелердің жиырылуы (0,1),қарыншалардың жиырылуы (0,3), жүрек қуысының босаңсуы Жүректің босаңсу уақыты: 0,4 сек. Жүректің кіші қанайналым шеңбері басталатын бөлігі:Оң жақ қарынша Үлкен қанайналым шеңбері дегеніміз: Сол жақ қарыншадан шығып, бүкіл мүшелерге таралып, оң жақ құлақшаға келу жолы Үлкен қанайналым шеңбері басталатын жүрек бөлігі: Сол жақ қарынша Адамның үлкен қанайналым шеңбері аяқталады: Оң жақ жүрекше (құлақша) Жүрек бұлшықетінің жұмысын, бүкіл әрекетін көрсететін қисық сызық: Электрокардиограмма Адам ағзасындағы қантамырлардың түрлері:Артерия, вена, капилляр Жүректен барлық мүшелер мен ұлпаларға бағытталып ағатын қантамырлар:Артерия Тығыз әрі серпінді болып қабырғасы біріңғай салалы бұлшықеттен тұратын қан тамырының атауы: Салатамыр Артерияның (салатамыр)ерекшелігі:Қысымы жоғары, оттегіге қаныққан Артерияның сыртқы қабаты тұрады:Дәнекер ұлпасынан Артерияның ортаңғы қабаты тұрады:Бірыңғай салалы бұлшықет ұлпасынан Артерияның ішкі қабаты тұрады: Жалпақ эпителий ұлпасынан Артерия қабырғасының ырғақты тербелісі:Тамырдың соғуы Ең ірі артерия қантамыры Қолқа (аорта) Жоғарғы қысымды қан жүретін тамыр:Қолқа Оң жақ қарыншадан шығатын қантамыр: Өкпе салатамыры Венозды қаны бар артерия: Өкпелік Өкпеден шығатын тамыр: Көктамыр Мүшелер мен ұлпалардан көмірқышқыл газына, зат алмасу өнімдеріне қаныққан қанды жүрекке тасымалдайтын қантамыр: Вена Мүшелер мен ұлпалардан жүрекке ағатын қан тамыры:Вена(көктамыр) Бас, мойын, қолдан қанды жүрекке таситын қантамыр: Күретамыр Қанды сол жақ қарыншаға әкелетін қантамыр: Өкпе венасы Ең жіңішке қантамырлар: Капилляр (қылтамыр) Қабырғасының өткізгіштік қасиеті бар өте ұсақ қантамырлар: Қылтамырлар Төменгі қысымды қан жүретін тамыр: Қылтамыр Дені сау адамдағы қан қысымы:120/80 мм Қан қысымын өлшейтін құрал:Тонометр Қан қысымының жоғарлауынан болатын ауру:Гипертония Қан қысымы артса: Миға қан құйылады Қан қысымының төмендеуі:Гипотония Гипотония ауруының алғашқы белгілері: Құлағынан шу кетпейді, бас аурады, жүрегі айниды, тәбеті жоқ, жүрек жиырылуы бірде жиілеп, бірде бәсеңдейді Жүрек-қантамырлар жүйесінің аурулары: Гипертония, гипотония, жүрек кемістігі, анемия, гемофилия, аққандылық Жүрек қақпақшаларының зақымдануынан болатын ауру: Жүрек кемістігі Мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуі біртіндеп төмендеп, содан кейін тоқтап қалуы жүректің қандай да бір бөлігінің жансыздануына әкеледі:Жүрек инфарктіне Мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуін әлсіретеді: Никотин Темекі құрамындағы никотин:Қан тамырын тарылтады Қоршаған ортаның t төмендегендегі жылу өткізгіштіктің азаю себебі: Қан тамырларының тарылуынан Суығанда: Қан тамырлары рефлекторлы түрде тарылады Лимфа капиллярлары кездеспейтін мүшелер: Ми, жұлын, шеміршек, көз алмасының ақ қабығы,көз бұршағы Мүшелерден жүрекке қарай бір бағытта өте баяу ағады: Лимфа Лимфа тамырларының қантамырлардан айырмашылығы:Сұйықтық тек жүрекке ағады Адам ағзасындығы лимфаның қозғалуына әсер ететін үш фактор:Жақын орналасқан бұлшықеттің жиырылуы, кеуде қуысының тыныс қозғалысы, ішек бүрлерінің жиырылып, босаңсуы Лимфа түйіндерінің қызметі: Қан түзілу,қорғаныш реакциясына қатысады, лимфа ағынын реттейді, бактерияларды қанға жібермей жояды, уларын зарарсыздандырады, антидене түзеді Лимфа айналымының қызметі: Ұлпа сұйықтығын қанайналым жүйесіне кері қайтарады, лейкоциттер түзеді, бөгде заттарды сүзеді Тыныс алу жүйесі Ағзалардың оттегін сіңіріп, көмірқышқылы газын сыртқа шығаруы: Тыныс алу Мүшелер мен қоршаған ортаның газ алмасу: Тыныс алу Қан мен қоршаған орта арасындағы газалмасуға қатысады: Тыныс алу жүйесі Тыныс алу орталығының қызметі:Ауамен тыныс алу,тыныс шығаруды реттейді Ағза үшін тынысалудың маңызы: Органикалық қосылыстардың ыдырап, тотығуы үшін Оттектің жасушаның құрам бөліктерімен қосылуы: Жасушалық тыныс алу Тыныс алғанда өкпеге түсетін атмосфералық ауа құрамы: Азот, оттек, көмірқышқылгазы Тыныс алғанда атмосфералық ауаның құрамы:78% азот,21% оттек,0,03% көмірқышқыл газы Адам демалуға болатын ауадағы оттегі мөлшері: 21% Тыныс шығарғанда ауада: Оттегі - 16%, көмір қышқыл газы - 4% Тыныс алғандағы ауа құрамының тыныс шығарғандағы ауа құрамының айырмашылығы: О2-көп,СО2-азырақ болуы керек Тыныс алу мүшелерінің қызметі:Оттегінің қанға өтуін қамтамасыз етеді Тыныс алу кезінде тамырдың сыртқы ортаға бөліп шығаратыны:Көмірқышқыл газы Тыныс алудың негізгі мәні: Газалмасу Дені сау ересек адам минутына ... рет тыныс алады:15-18 Тыныс алғанда: Өкпе мен кеуде қуысының көлемі ұлғаяды, кеуде қысымы төмендейді Адам ағзасындағы қан мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасу жүреді:Тыныс алу мүшелеріне Тынысалу мүшелері:Мұрын қуысы (кеңсірік)→жұтқыншақ→көмекей→кеңірдек→ ауатамыр (бронхылар)→өкпе Ауыз бен мұрын қуыстарының қосылған жері:Аңқа Мұрын қуысының бөліктері:2 Мұрын қуысының құрылысы:Эпителий,сілемейлі қабықша, бездер, кірпікшелер Мұрын қуысының ішкі беті: Эпителийлі, сілемейлі қабық, көп қантамырлы Мұрын қуысының ішкі қабырғасын астарлайтын қабықша: Сілемейлі Тыныс жолдарындағы шаң-тозаңды тұтып қалып өкпеге жібермейді: Кірпікшелер Мұрын қуысының қызметі: Ауаны жылытады, микроптарды тұтып қалады Мұрын қуысында ауаны жылытып, микробтарды жояды:Лейкоциттер, капиллярлар Мұрын қуысындағы микроптарды жоятын жасушалар: Лейкоциттер Мұрын қуысының сілемейлі қабықшасының қызметіне тән емес белгі: Газалмасуға қатысу,ауаны дымқылдату Мұрын қуысының барлық ішкі бетінің көлемі: 150см Мойын омыртқаларының алдыңғы жағында орналасқан, түтік пішінді қуыс, бұлшықетті мүше:Жұтқыншақ Жұтқыншақта қиылысады:Ас қорыту, тыныс алу жолдары Жұтқыншақтың қызметі:Ас қорыту, тыныс алуға қатысады Мойынның алдыңғы жағында орналасқан шеміршекті түйін:Көмекей шодыры Көмекейдің құрылыс бөліктері:Іші қуыс, шеміршекті, дыбыс сіңірлері, қақпашық Дыбыс түзу, шығару қызметін атқарады: Көмей Дыбыстың шығуы байланысты:Дыбыс сіңірлерінің тербелісіне Дыбыс сіңірлері арасындағы кеңістік:Дыбыс саңылауы Ерлердің көмейінің ұзындығы: 44 мм Көмекейдің жалғасы,іші қуыс түтік пішінді, шеміршекті мүше:Кеңірдек Кеңірдек:Өңештің алдыңғы жағында орналасқан, жартылай сақиналы шеміршекті, 2 ауатамырға тармақталған Кеңірдектің ұзындығы мен диаметрі: 9-12 см, 15-18 мм Кеңірдек қабырғасының қабысып қалмай, ауаның еркін өтуін қамтамасыз етеді:Жартылай сақиналы шеміршек Кеңірдектің жалғасы: Ауатамыр (бронхы) Кеңірдек бөлінеді: Екі бронхыға «Бронхиолды ағаш» түзетін тыныс мүшесі: Ауатамыр Өкпедегі бронхылар тармақталып түзеді:Бронхиолалар Кеуде қуысында орналасқан шымыр, кеуекті серпімді борпылдақ жұп мүше:Өкпе Өкпе: Кеуде қуысының қабырғасына жанаса орналасқан, түсі қызғылт, қан тамырлары көп, сыртын жұқа қабықша қаптаған Өкпенің сыртын қаптайтын екі жапырақшадан тұратын жұқа қабықша:Өкпеқап (плевра) Адамда өкпе бөлігінің саны:2 Оң жақ өкпенің жүлгелерінің саны:3 Альвеолалар: Өкпе көпіршіктері Альвеолалардың диаметрі: 0,2-0,3 мм Альвеолалардың қабырғасын түзетін ұлпа:Эпителий Өкпедегі тынысалу қозғалыстарының жүру себебі:Қабырғаарлық бұлшықет пен көкеттің жиырылуынан Тынысалу жүйесінде газ алмасу жүреді: Өкпеде, ұлпада Оттегі сіңірліп газалмасу жүретін мүше: Өкпе көпіршіктерінде Оттегінің өкпеден ұлпа мен мүшелерге тасылуы: Оксигемоглобин түрінде Өкпедегі газ алмасу аталады:Сыртқы тыныс алу Ұлпадағы газ алмасу аталады:Ішкі тыныс алу Өкпе мен ұлпадағы газалмасу неге байланысты: Диффузия Өкпенің газ алмасуына қатысатыны: Бронхиолдар, өкпе көпіршіктері, веналық қылтамырлар Өкпенің тіршілік сыйымдылығы:Терең тыныс алғаннан кейінгі шығарылған ауаның ең көп мөлшері Ересек адамдағы өкпенің тіршілік сыйымдылығы:3500 мл Тыныштық күйде тыныс алғанда жұтылатын ауа мөлшері:500 мл Өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтайтын құрал:Спирометр Ер адамдарға тән тыныс алу:Құрсақтық Әйел адамдарға тән тыныс алу:Көкіректік Тыныс алудың реттелу жолдары:Жүйкелік, гуморальдық Тынысалу мүшелерінің ауруы:Баспа, бронхит, тыныс демікпесі, өкпенің қабынуы, тұмау Мұрын сілемейлі қабықшасының қабынуы: Гайморит Өкпе қабынуы: Пневмония Қатты булықтыратын, шаң тозаң, уайымнан болатын ұстамалы ауру: Тыныс демікпесі Жұқтырушы микробы қараңғы,ылғалды, жылы жерде ұзақ сақталады: Туберкулез Ауа тамшыларымен таралатын жұқпалы ауру: Туберкелез Сау адамға ауру адам жөтелгенде, сөйлегенде жұғатын өкпе ауруы: Туберкулез Тамаққа тәбеті шаппай,тершіл болу ауруының белгісу:Туберкулез Асқынғанда жөтеліп қан түкіретін жұқпалы ауру: Туберкулез Туберкулез ауруына сипаттама: Ұлпалары жансызданады, өкпені қатайтып,беріштендіреді, әлсіз, терлегіш, тәбеті жоқ, дене қызуы көтеріңкі Бүкіл ағзаны әлсірететін өте кең тараған жұқпалы ауру: Тұмау Мұрынның иіс сезімталдығын төмендететін жұқпалы ауру: Тұмау Иіс,дәм сезіну нашарлайтын жұқпалы ауру: Тұмау Тұмау вирустарының кездесетін жері:Қақырықта, сілекейде Тыныс мүшелеріне зиян тигізетін заттар: Темекі, шаң-тозаң Барлық темекі тартатындарда қабынатын мүше: Тыныс жолдары Темекінің құрамындағы улы зат:Никотин Темекі түтінінде адам организіміне өте қауіптісі: Көмір тотығы,күл Темекі түтініндегі канцерогенді зат болып табылады: Синиль қышқылы Шылым түтінінің ішінде болады: Улы газ, шаң, күйе Шылым шегу зардабынан болатын өкпе ауруы: Пәле, рак Газдан улану кезіңдегі қауіпті іс әрекет: Газдың иісін кетіру үшін сіріңке жағу Тыныс алу жиілігі мен тереңдігін тудыратын тыныс алу орталығының қозуы: СО2 |