Ответы. Биология ылымыны салалары Тірі табиаттаы згерістер жиынтыын зерттейді Биология
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
Биология ғылымының салалары Тірі табиғаттағы өзгерістер жиынтығын зерттейді:Биология Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым:Биология Жасушаның құрылысын, химиялық құрамын зерттейтін ғылым:Цитология Вирустарды зерттейтін ғылым: Вирусология Көзге көрінбейтін тірі ағзаларды зерттейтін ғылым: Микробиология Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым:Микология Қыналарды зерттейтін ғылым саласы: Лихенология Балдырларды зерттейтін ғылым саласы:Алгология Мүктерді зерттейтін ғылым: Бриология Өсімдіктерді зерттейтін биология ғылымының саласы:Ботаника Жануарларды зерттейтін биология ғылымының саласы:Зоология Паразитті құрттарды зерттейтін ғыдым:Гельминтология Өрмекшітәріздестерді зерттейтін зоология саласы: Арахнология Бунақденелілерді зерттейтін ғылым:Энтомология Балықтарды зерттейтін ғылым:Ихтиология Қосмекенділерді зерттейтін ғылым:Батрохология Жорғалаушыларды зерттейтін ғылым:Герпетология Құстарды зерттейтін ғылым:Орнитология Сүтқоректілерді зерттейтін ғылым:Маммалогия (териология) Ағза мен мүшелердің пішінін, құрылысын зерттейтін ғылым:Анатомия Мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметін зерттейтін ғылым: Физология Ішкі секреция бездерін зерттейтін ғылым: Эндокринология Жүйке жүйелерін емдейтін медицина ғылымының саласы:Невропатология Тамақты дұрыс пайдалану туралы ғылым: Диетология Тісті зерттейтін ғылым:Стоматология Бүйрек ауруларын зерттейтін ғылым саласы:Урология Тері ауруларын зерттейтін ғылым: Дерматология Ұзақ жасаушыларды зерттейтін ғылым: Геронтология Биологиялық ырғақты зерттейтін ғылым: Хронобиология Әр адамның жеке қасиеттерін зерттейтін ғылым: Психология Адам ағзасының құрылысын,атқаратын қызметін және дамуын зерттейтін ғылым:Тәнтану Денсаулық сақтау шарттары және аурудың алдын алу шараларытуралы ғылым: Гигиена Адам мен жануарлардың мінез-құлыған зерттейтін ғылым: Этология Тұқым қуалашылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым: Генетика Өсімдіктердің жаңа іріктемелерін, жануарлардың жаңа қолтұқымдарын шығарумен шұғылданатын ғылым: Селекция Генетика мен молекулалық биологияның жетістіктері негізінде қалыптасқан биология ғылымының жаңа бір саласы: Генетикалық инженерия Организм ұрығының дамуын зерттейтін ғылым: Эмбриология Адамның шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін, нәсілдерді зерттейтін ғылым: Антропология Тірі ағзалардың қазба қалдықтарын зерттейтін ғылым: Палеонтология Ертедегі өсімдіктердің қазба қалдықтарын зерттейтін ғылым: Палеоботаника Ағзалар құрамына енетін химиялық заттарды зерттейді: Биохимия Ұлғайтқыш құралдар 1590-1610ж. микроскопты ойлап тапқан:әкелі-балалы Янсендер Микроскоптың ең негізгі бөлігі:Көру түтігі Микроскоптың үлкейтіп көрсететін әйнектері бар негізгі бөлігі:Көру түтігі Микроскоптың линзасы бар бөліктері:Окуляр, объектив Микроскоптың көру түтігінің жоғарғы жағында орналасқан:Окуляр Микроскоптың 2 линзасы бар бөлігі:Окуляр Микроскоптың көру түтігінің төменгі жағында орналасқан бөлім:Объектив Микроскоптың бірнеше линзасы бар бөлігінің атауы: Объектив Микроскоптың жарықты қабылдайтын бөлігі:Айна Микроскоптың препаратқа жарық түсіретін бөлімі:Айна Қарайтын затты орналастырады: Заттық үстелшеге Микроскоптың барлық бөлімдері бекітілген тірегі: Штатив Жарық микроскопынын басты бөлігі:Үлкейткіш шыны Үлкейткіш шынысы бар түтіктің атауы: Көру түтігі (тубус) Пияз өңіндегі ядроны анық көру үшін қолданылатын ерітінді:Йод ерітіндісі Молярлы сахароза тамызу арқылы пияздың жұқа өң қабатынан жасалған микропрепаратты микроскоп арқылы қарағандағы құбылыс:Плазмалеманың қатты қабықшадан бөліну Объективте 15 саны, окулярда 7 саны көрсетілген микроскоптың үлкейтуі: 105 есе Өсімдік жасушасының құрылысы 1665ж. жасушаны алғаш рет көрген: Р.Гук Өсімдік қабығының жұқа кесіндісін ең алғаш микроскоппен қараған: Р.Гук “Жасуша” терминін алғаш қолданған ғалым: Р.Гук Тіршіліктің негізгі өлшем бірлігі: Жасуша Өсімдік жасушасының сыртын қаптайды: Қабықша Жасушаның ішкі бөліктерін зақымданудан,кеуіп кетуден қорғайды:Жасуша қабықшасы Жасушаға белгілі пішін және мықтылық қасиет береді:Қабықша Жасуша қабықшасының атқаратын қызметі:Зат алмасу, қорғаныштық Өсімдік жасушасының қабықшасына тән ерекшелік: Қалың, тығыз, қатты, ерімейді Өсімдік жасушасының қабықшасы тұрады:Жасунықтан (целлюлоза) Жасунық табиғаты жағынан жатады:Көмірсуға Өсімдік жасушасының қабықшасын құрайтын органикалық зат: Целлюлоза Өсімдіктерге беріктік, тірек қасиет беретін полисахарид: Целлюлоза Өсімдік жасушасында кездесетін күрделі көмірсу: Крахмал, целлюлоза Өсімдіктердегі көмірсудың негізгі қоры: Крахмал Жасуша қабықшасының жұқарған жері: Саңылау Жасуша қабықшасындағы саңылаулары: Көп Бір жасуша мен екінші жасуша арасындағы өзара газ және зат алмасулар жүреді: Жасушалар саңылаулары арқылы Жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір,желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат: Цитоплазма Жасушада жүретін барлық күрделі тіршілік әрекетіне қатысып, үздіксіз қозғалыста болатын: Цитоплазма Цитоплазмада жүреді:Қоректену, тыныс алу Жасушаның ядросын қоршап жатқан қоймалжын зат: Цитоплазма Жасушаның әр түрлі органоидтарының орны: Цитоплазма Өсімдік цитоплазмасы құрамы:60-90% су,10-20% нәруыз,2-3% май,бейорганикалық зат 1% Грекше «плазма» сөзінің мағынасы: Сұйықтық Жоғарғы температурада цитоплазмада зат алмасу процесі:Жылдамдайды Жасуша шырынында болады: Су, қант, тұз Өсімдік жасушасындағы ең ірі органоид:Вакуоль Өсімдік пен жануар жасушасының цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс:Вакуоль Жасушада біртіндеп пайда болатын шырынға толы бөлік:Вакуоль Жасушаны қоректендіреді, жасуша ішіндегі сұйықтықтың қысымын реттейді: Вакуоль Вакуоль шырынының құрамы: Органикалық қышқылдар, витаминдер, тұздар Вакуольдің атқаратын қызметі: Су алмасуды сақтайды, улы заттарды ыдыратады, сұйықтықтағы қысымды реттейді Өсімдік қурап қалады, егер: Вакуольде қысым өзгерсе Жасушаның көбеюіне қатысатын органоид:Ядро Цитоплазманың ішінен пішіні өте анық байқалады: Ядро Ядро:Жасушаның реттеуші орталығы Ядроның құрамдас бөлігі:Ядрошық, мембрана Жасушаның ядросы:Шағын тығыз денешік Шар тәрізді тығыз денешік:Ядрошық Тек өсімдік жасушасына тән,құрамындағы бояғыш заттары бар органодтар:Пластидтер Органикалық зат түзу, қор жинау, түс беруге қатысатын: Пластид АТФ синтезделетін өсімдік жасушаларының органоидтары: Пластидтер Пластидтердің түрлері: Хлоропластар, хромопластар, лейкопластар Хлоропластың мөлшері: Ұзындығы 5-10 мкм, ені 2-4 мкм Хлоропласт құрылысына кіретін:Тилакоид, грана, матрикс, строма Хлоропластың ішкі қабатындағы жалпақ мембраналы құрылым: Тилакоид Ішкі мембранасы граналарды түзетін органоид: Хлоропласт Хлоропласттың құрылысына кірмейді: Криста, каротиноид Хлоропласттыңатқаратын қызметі:Органикалық зат түзу, өсімдікке жасыл түс беру Жасушада фотосинтез процесіне қатысады:Хлоропластар Хлоропласт пен жасушаның цитоплазмасын бөлетін қабықша: Строма Хлоропластың матриксін құрайтын нәруыз: Строма Хлоропалстын матриксінде болады: Рибосома, нуклеин қышқылдары Хлоропластың көбеюі: Бөліну арқылы Жасыл түсті пластидтерде болатын пигмент: Хлорофилл Хлорофилл пигменті: Көк, қызыл сәулелерді сіңіріп, жасылды шығарады, жасыл түс Хлорофилі бар өсімдік мүшесі: Жас өркені, жапырақ Өсімдіктердегі қант түзіледі: Хлоропласта Өсімдікке түрлі түс беретін пластид:Хромопласт Жапырақтардың қызаруы ,сарғаюы мына пластидтерге байланысты:Хромопластарға Хромопластардың қызметі: Гүл мен жеміске қызыл, сары түс беру Хромопласт кездеседі:Гүлде, піскен жеміс, күзгі жапырақ Жасушада қор жинауға қатысатын түссіз пластид:Лейкопласт Лейкопластар кездеседі: Тамыр, түйнек, тұқым Лейкопластардың қызметі: Өсімдікте қоректік қор жинауға қатысады Өсімдік жасушасындағы крахмал жиналатын құрылым: Лейкопласт Пластид пен хромотофорды сипаттады: Левенгук Пластидтер болмайды:Жануарларда, саңырауқұлақда, бактерияда Өсімдікке ... жетіспегенде қурайды: Су Жасушасында толық қалыптасқан ядросы болатын ағзалар:Эукариотттар Жасушасында толық қалыптасқан ядросы болмайтын ағзалар: Прокариоттар Өсімдік ұлпалары Шығу тегі бір, құрылысы, атқаратын қызметі бірдей жасушалар мен жасушааралық заттардың жиыны:Ұлпа Өсімдік ұлпасының түрлері: Тірек, жабын, түзуші, негізгі, өткізгіш, бөліп шығарушы Түзуші үлпа екінші атауы: Меристема Жасушалары өте ұсақ, қабықшасы жұқа, вакуольдері де ұсақ, ірі ядросы жасушаның дәл ортасында орналасқан:Түзуші ұлпада Жасушалары жас, ұдайы бөлінетін ұлпа:Түзуші Жасушалары үнемі бөлінуге қабілетті жәнеөсімдіктің өсуін қамтамасыз ететін ұлпа:Түзуші Түзуші ұлпаның қызметі: Өсімдіктің ұзарып өсуі, ағаш жуандауы, жапырақтың үлкеюі, сыланған қабық пен сынған ағаштарды қайта қалпына келтіру Тамырдың ұшынан өсуін қамтамасыз ететін жасушалар:Түзуші ұлпа Тамыр мен бүршіктің өсуіне қатысатын ұлпа:Түзуші Бүршіктің өсу нүктесі: Түзуші ұлпа Бүршіктің жарылуы байланысты: Түзуші ұлпа Көлеңкеге қарғанда,жарық жақтағы жапырақтарда:Түзуші ұлпалар жақсы жетілген Өсімдік мүшелерінің сыртын қаптап, кеуіп кетуден сақтайтын ұлпа:Жабын Өсімдіктерді сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынанқорғайтын ұлпа: Жабын Тамырларды қорғайтын ұлпа:Жабын Өң, тоз, қыртыс деп бөлінетін ұлпа түрі: Жабын Жабын ұлпаның өң бөлімі: Жасушалары тірі, бір-бірімен тығыз жанасқан,өсіндісі-түктер Өңнің қызметі: Зақымданудан,судың артық булануынан сақтайды Жапырақтың түссіз,астыңғы және үстіңгі өң қабатын түзетін ұлпа:Жабын Көпжылдық өсімдіктерде өңнің орнын басатын қабат: Тоз Тоз дегеніміз: Өлі жасушалардың бірнеше қабаттарынан тұратын жабын ұлпасы Өсімдіктердің барлық мүшелерінде және ұлпаларында кездесетін ұлпа: Негізгі Өсімдіктерде органикалық заттар түзуге қатысады: Негізгі ұлпа Жапырақтың жұмсақ бөлігін құрайтын жасыл ұлпа жатады:Негізгі ұлпаға Қоректік заттар қоры жиналатын үлпа: Негізгі Негізгі ұлпаның түрлері:Фотосинтездеуші, су, қор, ауа жинаушы Жасушаларының қабырғалары жұқа,жасушаралықтары кең,хлоропластары көп ұлпа: Фотосинтездеуші Хлоропластары көп болатын ұлпа: Фотосинтездеуші ұлпа Жасушалары өте ірі ,онда қоректік заттарды қорға жинайды:Қор жинаушы Өсімдік сабағында, жемтамырында, пиязшығында, тамырсабағында орналасқан ұлпа: Қор жинаушы Жасушаларының қабығы қалың ,вакуолінде желімтік ,созылғыш заттары бар ұлпа:Су жинаушы Арасындағы кеңістіктер ауаға толы болтын жасуша: Ауа жинаушы Өсімдіктің «қаңқасы» саналатын ұлпа:Тірек Жасуша қабықшалары қалың, қатты,тірек қызметін атқарушы ұлпа:Тірек Жасушалары қатты, қиыршықты ұлпа:Тірек Өсімдіктерге беріктік қасиет беретін ұлпа: Тірек Су өсімдігін судан шығарып алса тез солып қалады, себебі:Тірек ұлпасы жетілмеген Жапырақ тақталарының керіліп,дауыл соқса да төтеп беруі байланысты: Тірек ұлпа Жапырақ жүйкелері құралатын ұлпалар:Өткізгіш, тірек Жапырақ жүйкелеріне мықтылық қасиет беретін ұлпа:Тірек Өрік, шабдалы, шие, жаңғақ сүйектері: Тірек ұлпасы Қоректік заттарды өсімдіктіңбір мүшесінен, екінші мүшесіне өткізуші ұлпа:Өткізгіш Тамырдың топырақтан сорып алған минералды тұздарының ерітіндісін жер үсті мүшелеріне жеткізеді:Өткізгіш ұлпа Жапырақта түзілген органикалық заттарды жер асты мүшелеріне өткізетін ұлпа:Өткізгіш Сүзгілі түтіктері болатын ұлпа:Өткізгіш Сүзгілі түтіктердің қызметі: Органикалық заттар тасымалы Өсімдіктерде керексіз заттарды шығаратын ұлпа: Бөліп шығарушы Өсімдікте зат алмасудың нәтижесінде қатты және сұйық заттар бөлінеді: Бөліп шығарушы ұлпа арқылы Хош иісті, тәтті шырын бөледі: Бөліп шығарушы ұлпа Иіссудың,сабынның, бетке жағатын майдың,шаш жуатын сұйық сабындардың құрамына қосады: Эфир майын Шірнеліктер жататын ұлпа: Бөліп шығарушы Қысқы тыныштық қалпына көшкен өсімдіктер ұлпасының ерекшелігі: Зат алмасуы өте баяулайды Өсімдіктердің өсімді мүшелері Өсімдік мүшелері бөлінеді: Өсу және көбею мүшелеріне Өсімдіктердің вегетативті (өсімді) мүшелері:Тамыр, сабақ, жапырақ, өркен Өзіне тән құрылысы бар, белгілі бір қызмет тақаруға бейімделген ағзаның бір бөлігі: Мүше Ұлпалардың жиынтығынан түзіледі: Мүше Өсімдік мүшелері құрайтын екі түрлі жүйе: Өркендер мен тамырлар жүйесі Тамыр. Тамырдың түрөзгерістері Өсімдіктің жер асты мүшесі: Тамыр Тамырдың қызметі: Қоректік затты қорға жинайды, топыраққа берік орналастырады, су,минералды тұзды сабаққа өткізеді, көбеюге қатысады Өсімдіктің тамыр арқылы топырақтан сіңіретіні: Су, минералды тұздар Тамырлар шығу тегіне қарай бөлінеді:Негізгі, жанама, қосалқы Тұқымның ұрық тамыршасынан дамитын тамыр: Негізгі Төмен қарай бағытталып,топыраққа тереңдей беретін тамыр:Негізгі Негізгі тамырданжан-жағына таралып, топырақтан қоректік заттарды соруға қатысатын тамыр: Жанама Сабақ пен жапырақтан өсіп шығатынтамыр: Қосалқы Өсімдіктің топыраққа берік орнығып, қоректенуін күшейтетін тамыр: Қосалқы Өсімдікте болатын әр түрлі тамырлардың жиынтығы: Тамырлар жүйесі Тамыр жүйесі бөлінеді:Кіндік,шашақ Кіндік тамыр жүйесіне кіреді: Негізгі, жанама Кіндік тамыр жүйесіндегі өте тез жетілетін бөлігі:Негізгі Дамуының алғашқы сатысында сабаққа қарағанда тезірек ұзарады: Тамыр Дамуының алғашқы сатысында тамырдың сабаққа қарағанда тез өсу себебі: Суды терең қабатынан сорады Кіндік тамыр жүйесі бар өсімдіктер: Асқабақ, қауын, күнбағыс, асқабақ,жоңышқа Негізгі тамыры айқын байқалатын өсімдік: Асқабақ, бақбақ Негізгі тамыры ерекше білінетін өсімдік: Жолжелкен Негізгі тамыры нашар дамып, жуандамай басқа тамырлармен бірдей өседі: Шашақ тамыр Негізгі тамыры болмайтын тамыр жүйесі:Шашақ Шашақ тамырлы: Бидай, самырсақ, пияз Тамыр бөлімдеріне жатады: Бөліну,өсу, сору, өткізу Тамыр бөліміне кірмейді:Тамыр оймақшасы Тамырдың ең ұшын жауып тұратын:Тамыр оймақшасы Тамыр оймақшасы жасушалары:Тірі болады, шырышты зат бөледі Тамыр оймақшасының қызметі:Қорғаныш Тамырдың топырақтағы қозғалысын жеңілдетеді:Тамыр оймақшасы Тамырдың бөліну аймағының орналасуы:Тамыр оймақшасының ішінде Тамырдың жасушалары ұдайы бөлініп басқа бөлімдерінің қалыптасуына себепші болатын аймағы: Бөліну Бөліну аймағының қызметі: Басқа бөлімдердің қалыптасуы, оймақша түзу Тамырдың бөліну аймағының ең сыртқы қабатындағы жасушалардан түзіледі: Тамырдың мөлдір өңі мен оймақшасы Тамырдың бөліну аймағының ортанғы қабатынан түзіледі:Алғашқы қабық Тамырдың бөліну аймағының ішкі қабатынан түзіледі: Орталық цилиндр Жасушалары бөлінбей,ұзыннан созылып ұзаратын тамыр бөлімі:Өсу аймағы Тамырдың сору бөлімінің орналасуы:Өсу аймағының үстінде Өсу бөлімінен кейінгі орналасқан, қалың түктері бар бөлік: Сору Өсімдік тамырының сыртқы жасушаларының ұзын өсіндісінің атауы: Түктер Жұқа қабықшасы, цитоплазмасы, ядросы және вакуоль бар жеке ұзын жасуша: Түк Тамырдың сору бөлігінің түктерінің қызметі:Тірек, су мен еріген минералды тұздар сору Минералды заттар мен суды сору және тірек қызметін атқаратын тамырдың: Сору аймағы Тамырдың түктері болмайтын,жанама тамырлары дамитын бөлімі:Өткізу Тамырдың минералды заттармен суды тамырдан сабаққа, сабақтан басқа мүшелерге өткізетін аймағы: Өткізу аймағы Тамырдың қарқынды өсу мезгілі:Көктемде Өсімдіктің тамырынан сабаққа судың көтерілу себебі: Тамыр қысымы Өсімдіктердің тамыры өте тереңге кететін аймақ: Шөлді Тамырға топырақтың құрамындағы ауа қажет: Тыныс алу үшін Тамыр тыныс алу кезінде сіңіретіні: Оттегі Өсімдік мүшелерінің әр түрлі жағдайға түрін өзгерту арқылы бейімделуі: Түрөзгеріс (метаморфоз) Өсімдіктердің негізгі тамырының жасушаларында қорға жиналып, жуандап, түрін өзгертетін тамыр: Жемтамыр Жемтамырдың түйнек тамырдан айырмашылығы:Қоректік заттар тек негізгі тамырға жиналады Жемтамырлы өсімдіктер:Қызылша, сәбіз, шомыр,шалғам,ақжелкек,тарна,шашыратқы Паразиттік тіршілік ететін өсімдік тамырлары: Емізік тамыр Топырақта болмайтын,өсімдікке инеше қадалып тұратын тамыр түрі:Емізік тамыр Емізік тамырға жататын өсімдіктер: Арамсояу, сұңғыла Тропиктік ормандарда өсетін ағаштарда болатын қосалқы тамыр:Тіреу Қосалқы тамырының саны көбейіп, жуандайтын тамыр:Тіреу Тіреу тамырға жатады:Үнді фикусы, баньян Тіреу тамыр: Қосалқы тамыр Тыныс алу қызметін атқаратын тамыр:Ауа тамыры Оттегі жоқ, батпақты, сазды жерлерде өсетін өсімдік тамыры түрі:Ауатамыр Ауа тамыр:Мангр ағашы,монстера,айұрық (плюш),сауыр (кипарис),сүйсін (орхидея) Түйнекті тамырлары бар өсімдіктер:Нарғызгүл(георгин),батат,шырыш,таушымылдық Өсімдіктердің топырақтан қоректенуі: Минералды қоректену Минералды қоректену:Өсімдіктің тамыры арқылы керекті элементтерді сіңіруі Үстеп қоректендіру: Топыраққа тыңайтқыш шашу Топырақты құнарландыру үшін қажет:Тыңайтқыштар Минералды тыңайтқыштар: Азот, фосфор, калий, күл Минералды тыңайтқыштарға жататындар: Селитра Топырақты құрғақ тыңайтқанда қосылатын:Күл Күл: Калий тыңайтқышы Азотты тыңайтқыштары: Сабақтар мен жапырақтардың өсуін күшейтеді Өсімдікке азот жетіспесе: Өте баяу өседі, жапырағы бозарып, жанама бұтағы дамымайды, бидайдың түптенуі баяулап, төменгі жапырақтары сарғайып, қызарады да, қурап қалады Азот әсер ететін қырыққабаттың мүшелері: Жапырақ пен сабағы Жасуша қабықшасын түзуге қажетті элемент:Фосфор Егер өсімдікке фосфор жетіспесе, онда: Жемістің түзілуі баяулап, салмағы кемиді Тамырдың,пиязшықтың,түйнектің өсуін тездететін:Калий Топырақта жеткіліксіз болғанда өсімдікт өте аласа болып өседі:Калий Жапырақ пен сабақтың дамуына,тірек ұлпасының жетілуіне қажетті элемент:Калий Картопқа ерекше көп қажет тыңайтқыш:Калий Картоптың түйнегіне қажетті тыңайтқыштар: Фосфор,калий Органикалық тыңайтқыш:Қи, шымтезек, қарашірік, құс саңғырығы Органикалық тыңайтқыштарды топыраққа себетін тиімді мезгіл: Күзде Топыраққа күзде себілетін тыңайтқыш: Суперфосфад Топыраққа күзде шашады:Көңді,қарашірікті Көңді топыраққа күзде шашу себебі: Шіруі үшін Органикалық тыңайтқыштардың ішінде көбірек қолданылатыны: Көң, қарашірік Ең маңызды органикалық тыңайтқыш: Көң(қи) Көңнің құрамында болатын заттар:Азот,фосфор,калий |