Лит - ра 10 кл.. Г1алг1ай багахбувцам. Дарза къонгаш, Сий
 Скачать 1.69 Mb.
|
|
Тема : Муталиев Шовхала Хьаж-Бийкара поэзен а проза а керттера темаш. Лоарх1ам:дешархошта Шовхала Хьаж-Бийкара поэзен а проза а керттера темаш йовзийтар,цун поэтически а прозаически а говзал белгалъяккхар;нравственни кхетам балар . Гойтара г1ирс: йоазонхочун сурт,тайп-тайпара сборникаш,Муталиев Хь-Б. кхоллама лаг1аш т1а- дола плакаташ : 1."Культуран т1емахой".Пьеса,1930 шу. 2."Вай долх".Стихаш,1934 ш.. 3."Даьхе".Стихай сборник,1935 ш.. 4."Посте".Стихаш,1940 ш.. 5."Дицлургдац".Стихаш,1944 ш.. 6."Стихаш".1957 ш. 7."Стихотворения".Москва,1958 ш. 8."Бирса ди".Стихай сборник,1958 ш.. 9"Доттаг1ий болча".Дувцараши очеркаши,1960 ш. 10."хьалхара денош".Повесть,1960 ш. 11."В долины Ассы".1961 ш. 12."Заман мух".Стихаш,1962 ш. 13."Уйлаш".Стихаш,1963 ш. 14."Новкъа".Стихаш,1964 ш. 15."Хержа произведенеш".2 том,1967 ш. 16. "хержараш".Поэзеи прозеи,1998 ш. Урока никъ. I Ц1аг1ара болх тахкар. Сенах а мишта а яздаьд Шовхала Хьаж-Бийкара? (дешархоша х1аране шийна хайнар дувцаш къа-маьлаш дувц). II Йоазон балхаш хьагулду. III Хьехархо. - Бераш,х1анз вай ешаргья хрестоматеш т1ара"Ловца" яха цун стихотворени. 1.Цхьан дешархочо 1оеш стихотворени шаьра,нийса. 2.Г1алг1ай багахбувцама малаг1ча жанрах пайда эцаш язъяьй ер стихотворени? 3.Фу хов шоана халкъа ловцах? 4.Дашха укх т1арча ловцай ма1ан. 5.Хьаязде уж шоа1 тетрадаш т1а. - Д1ахо воаш беш бола болх д1абахьалехь,вай ладувг1аргда"Беков Д.Т.-дуккхача ц1ихезача г1алг1ай йоазонхой хьехархо" яхача хоамага. IV Дешархочун хоам. - Г1алг1ай лит-ре Беков Тембота лоарх1амера,сийлен моттиг д1алоац . Цхьабакъда.тахан аз дувца лаьрх1ар да Беков Дордаг1а Тембота педагогически болх.1924 ш. Буро т1а хьаел Г1алг1ай педагоги-чески техникум.Цига хьожабу эггара дикаг1бола хьехархой.Царна юкъе къаьстта белгала вар г1алг1ай мотти лит-реи хьехаш хинна Беков Д.Т. Цу техникуме Тембота ший низ а хьинар а ца кходеш хьехаш дийшачарех хьахилар берригаш х1ана бац аьнна поэташи йоазонхойи. Из ва эггара хьалха г1алг1ай мотт хьеха волавеннар,цун орфографии терминологии в1ашаг1йоллаш болх баьр,цун гр-ка хьисапаш-та тохкамаш даьр.Цо дукха къахьийгад г1алг1ай мотт шаьрбара а тоабара а. Ше йоккха говзал йолаш хьехархо хиларга хьежжа,цун дика в1ашт1ехьадоал ший дешархой х1ама довзарех бола безам денгара-денга совбаккха,дег1абоалабе.Ала деза,Беков Д.Т. бахьан долаш сов ма баьлар Муталиев Хь-Б. говзамеча дешаца бола безам. Муталиев Хь-Б.ший хьехархочунна хьал-хашка,уж эсала хиларах ч1оаг1а эхь хете а,дагахьа 1оеш ше язъяь массехк стихотворени:"Г1ал-г1ай кхалсагага","Б1аьс-тан малх","Оасар","Лоаман кхалсагага". "Ай,хьо-м визза поэт ма хиннавий ! Уж-м тахан а т1ехьа кепатоха йиш йолаш ма йий," - аьлар сога Тембота,яхаш дагаухар Хьаж-Бийкара.Цигга,цо могаярца,1928 ш. "Сердало" газета т1а уж кепа-тохарца д1аболабеннаб Муталиев Ш.Хь-Б. йоазонхочун никъ. Ше валлалца,дукха везача хьехархо-чун сий лакха лоаттадеш а,цун хам беш а хиннав Хьаж-Бийкар.Из иштта долга гучадоал цун "Хьехар-хочун кор" яха стихотворени 1ойийшача. V Хьалххе а кийчо яьча дешархочо 1оеш Беков Д.Т. хетаяь "Хьехархочун кор" яха стих . . VI.Стихотворене чулоацам боашхаш болх бу д1ахо. - Мишта хестабу поэта хьехархочун болх? ( текста т1ара хьа а лехе,1одеша уж муг1араш ). - Хьалаха текста т1ара эпитеташ,олицетворенеш,дустараш. Малаг1а декхар кхоачаш-деш я уж? - Шун вий цу тайпара хьехархо? Мишта хет шоана цун болх? - Тахан ала йиш йий хьехархой бецаре"адамий хьаькъал хургдар лоаца,караерзаргьяцар сигале !" - Мишта кхетаду оаш "караерзаргьяцар сигале" яхача дешай ма1ан? VII. Урока корта бар. VIII Ц1аг1а:1."К1аьнк", "Ши к1аьнк" яха байташ шаьра еша ха,хаттарашта жоп ле. 2.Дешархочоа хоам бе декхар т1адулл:"Муталиев Шовхала Хьаж-Бийкара кхлолламе Сийлахь- Даьхен т1ема хетаяь тематика"яхача темах. Урок № 9. Тема: "Аратекхаб б1ехал ". Лоарх1ам: Муталиев Хь-Б. кхоллама юкъе Даьхен-боккхача т1ема хетаяьяа тематика белгало - наш къоастаяр;де-хой шаьра,къоастадеш деша 1омабар; Даьхенцара безам кхебар . Гойтара г1ирс : Муталиев Хь. – Б. сурт, цун стихай сборникаш . Урока никъ. I Урока кийчо яр . II Ц1аг1а бе бенна болх тахкар. -1.Шаьра 1оеша "К1аьнк" яха стихотворени. - Малаг1а ха я стихотворене т1 ювцар? - Малаг1аш да к1аьнка шийга хетта хаттараш? - Дешара мел хам беш ва к1аьнк? Хьа а лахе,1одеша уж муг1араш. - Малаг1а я укх стихотворене керттера уйла(идея)? 2."Ши к1аьнк" - стихотворене 1оеш 5 дешархочо -(йиъ-йиъ строфа ешаш). - Миштав хьалхара к1аьнк? Хьа а лахе,1одеша. - Мишта вар шоллаг1вар? (1одеша текста т1ара ) - Мишта къайсар шоллаг1волча к1аьнка михьардаьннача хица? - Хьа а лахе,1одеша шоллаг1ча к1аьнка денна жоп. - Хьат1аязде стихотворене юкъера ловцаш. III Хьехархочун дош. - Бераш,Муталиев Шовхала Хьаж-Бийкара кхоллама тематика 1алаьмате тайп-тайпара я аьнна дий-цар вай д1аяхача уроках.Тахан вайна цун Даьхен Сийлахь-Боккха т1ом бувцаш йола произведе-неш гучайоахаргья шун новкъосто. IV.Дешархочун хоам. - Дорхденна аькха санна,тийшача баохаца 1941 ш. 22 июне вай Даьхенна фашистски эскар т1аг1ер-тача хана,цунна духьале яра,цхьан даьна баь вежарий санна,вай Даьхен дерригача халкъа бола нах ураэттача замах,сало1алга фуд ца ховш,ший беррига низ д1алу Муталиев Хьаж-Бийкара моастаг1а вохаввра нах т1абехаш йола произведенеш язъяра.Наьсарерча районни комитета пропагандаи агита-цеи отдела заведующи волаш а "Наьсарен колхозхо" яхача газета редактор волаш а болх барал сов-г1а, цо цу замах язъяь йола произведенеш каст-кастта араювлаш хиннача "Сердало","Ленина никъ", "Грозненски рабочий" яхача газеташ т1а,Грозне арадийннача дуккхача антифашистски сборникаш т1а.Берригача йоазонхой а санна,Муталиев Хь-Б. произведеней керттера чулоацам а хилий д1аотт моастаг1а юхатохара а из вохавара а тема.Гитлера эскаро вай Даьхенна а советски къахьегамхошта а т1аоттаде г1ертар доккха 1азап долга,цо дерригача лаьтта доаржадер доккха зулам долга белгала а доаккхаш,йоазонхочо ший заманхошка д1ахайтар Гитлер мала ва,из сенга кхача г1ерт ше хьоабаьча т1емаца.Тахан а т1ехьа шоай лакхара лоарх1ам бовнза а цу замах цо язъяь " Аратекхаб б1ехал ", "Аьшк мо д1аотта","Т1емахочун сурт","Капитан Маташ Мазаев","Даьхе бахьан","Т1емахой ил-ли",яха а,кхыйола а стихотвореш.Ала деза, цу замах цо язъяьча дик-дикаг1йолча стихотворенех лат-таш хиннад 1944 ш. арадаккха йоазонхочо кийчдаь издательстве д1аденна "Дицлургдац" яха сборник. Са еша безам ба Шовхала Хьаж-Бийкара т1ема хетаяьча цикла т1ара " Аьшк мо д1аотта " яха стих. Цу т1а поэта т1ахьех массава а Даьхе лорае. V.Хьехархо. - Хьаеллал 62 оаг1о.Укхаза кепатеха я "Аратекхаб б1ехал" яха стихотворени. Муталиев Ш.Хь-Б. Даьхен Сийлахь-боккхача т1ема хетаяьча темах дикаг1чарех ларх1а мегаргйолаш я из.Стихотворене керттера уйла я Даьхе лорае,моастаг1чоа духьалъотта массава а т1ахьехар . Цул совг1а,цу стихотворене массавар тешаву,моастаг1 эшаргхиларах,цо шийна дола каша лохашхиларах. Из сурт къаьгга духьалъоттаргдолаш йоккхача говзалца лелаю цо дукха метафораш,эпитеташ ( Гитлер - б1ехал) иштта кхыбола г1ирс а. ) 1.Стихотворени 1оеш дика дешаш волча дешархочо. 2.Хаттарашта жоп далар: - Малаг1а т1ом ба укхаза бувцаш бар? Фу хов шоана цунах? - Шун юрта бий цу т1ем т1а дакъа лаьца доакъашхой? - Цу т1емах лаьца кхы малаг1ча поэтий стихотворенеш йовз шоана? - Хьалаха стихотворене юкъера метафораш. Малаг1а г1улакх кхоачашдеш я уж? VI Урока корта бар. VII .Ц1аг1а : 1.Стих."Аратекхаб б1ехал" дагахь 1омае. 2." Кулгаши б1аргаши "," Нажи хьарг1еи " яха стихотворенеш шаьра,къоастаеш еша. 3.Дешархочо хоам бу "Бирса ди"яхача поэмах. Урок № 10. Тема: Ваьча юрта". Лоарх1ам: Муталиев Ш.Хь-Б. ваьча юрта хетадаь муг1араш дашхар,цар идейни чулоацам гуча- баккхар,Экажкъонгий-Юртарча наха большевикий оагув хьал мишта лаьца хиннаб белгалдаккхар,дешархошта къаман истори к1оаргаг1а довзийтар. Гойтара г1ирс : Муталиев Хь-Б. сурт, цун поэтически сборникаш . Наьсаре цу гел чу Булкъаша совсабаь, Хоарцонна к1иллошта Болата пен хилар Са юртахой бартах. "Бирса ди" Урока никъ: I Урока кийчо яр. II Ц1аг1ара болх тахкар: 1."Аратекхаб б1ехал" - стихотворени дагахь хьаювца. 2.Шаьра,къоастадеш,кхетадеш дешар "Кулгаши б1аргаши". 3. Стихотворене керттера уйла йоашхаш болх бар.Хаттараш : - Миштай аьнна хет шоана стих. керттера уйла? - Мишта лелаю х1ама дийндар(олицетворение) приём? - Малаг1ча ловцаца гучайоакх из поэта?.. - Малаг1а эпитеташ лелаю автора кулгаши б1аргаши дувцаш? 4."Нажи хьарг1еи"- стихотворени къоастадеш,шаьра 1оеш. - Мишта хьахьокх поэта дикалли волли? III.Керда тема."Граж-ки т1ема ха Муталиев Ш.Хь-Б.кхоллама юкъе". Дешархочун хоам. Граждански т1ема ха ювцаш йолча произведенех я "Бирса ди" яха поэма. Октябрьски революци хиннача хана 7 шу даьнна к1аьнк хиннав Муталиев Хь-Б..Ше цу хана з1амига хиннавале а,цунна т1ехьаг1а а дика дагайоаг1аш хиннай из ха а зама а. Къаьстта дег чу дийша хин-над цунна кхыдараш а санна ший халкъ то1адаь доаладаь паччахь д1аваьккхав яхаш наха в1аши даь-ха кхааш,хьаьналча къахьегамхой оаг1ув хьаллоацаргбола большевикаш боаг1а,яхаш,цар дог г1озду-влар.Х1аьта в1алла шеко йоацаш цун дег чу йоккха лар йита хиннай Къилбаседа Кавказе граж-ки т1ом эттача хана керда 1аьдал даккхара бахьан долаш ший юртахоша гойтача денало,контрреволюцена майра духьал оттаро.Из бакъдолга гойташ я цу замах лаьца Хьаж-Бийкара язъяь дуккха а произведе-неш:"Ваьча юрта","Са хьаьша" яха стих.,"Большевикаш боаг1а" яха дувцар,"Кунтий хьа","Бирса ди" яха поэмаш.Цар т1а,бакъдола сурт дуллаш,дикка лакхарча говзалца гайтаб вайна авторо Октяб-рьски т1ом лаьттача замах а хьаьналча къахьегамхоша шоашта вахара парг1ато яккхара лоаттабаь къовсам. 1919 ш. Деникина г1аьрахоша йоагаяь д1аяьккхар Экажкъонгий-Юрт. Советий 1аьдал ба-хьан царна духьала латаш дукхача цу юртарча къонахаша турпалаш санна шоай дег1амаш 1одехкар. Из дика хьахьокха в1ашт1ехьадаьннад Муталиев Хь-Б. ший "Бирса ди"яхача поэма т1а .Из язъяьй 1957 ш. Ераш ма бий,аьнна,къаьстта турпалхой бац поэма т1а дакъа лоацаш (Деникина вайта эпсар ца лаьрх1а-ча).Кертера турпал - беррига юртара нах ба. Деникина вайтача эпсаро йоах: Герзах,говрах кийчваь, Барзкъанца тоаваь, Б1аь баьри оаш ва. Нагахь луш шо деце, Ак ала шо доале, Шо дахача шун юрта Малха к1ур оттаргба: Лоацца да экажхой жоп : Ший даьна ваь волча Цхьанна а г1алг1ачо Паччахьа хьаллоацаргвац ! Оаха ц1аккха а, Тхоаш дийна долаш, Большевикий га дохкаргдац ! Экажкъонгий-Юрта из жоп хезача деникинцаша чуетта йолаю йоккхий топаш.Топ йолчо топ ийца,бел йолчо бел ийца,цхьа саг санна,майра духьалъэттар экажхой Деникина б1уна,парх аьнна из б1у х1алак а бу цар. Поэма чакхйоалаш из толам гайтар духьа ткъо ткъо шу хьалха ше язъяь " Ваьча юрта" яха стихотворени йоалаю Муталиев Ш.Хь-Б. IV.Хьехархо."Ваьча юрта". - Х1анз аз шоана 1оешаргья Муталиев Ш.Хь-Б. 1937 ш. язъяь "Бирса ди"яха поэма. ( 1оеш стихотворени ) V. Массехк дешархочунга шаьра,къоастаеш 1оешийта мегаргья. VI.Чулоацам боашхаш болх бу. - Ший юрта маца хинна х1амаш да поэта дувцараш? - Дайи къона т1ехьеи мишта ювц поэта? - Малаг1а ловцаш доахаш ва поэт ший юрт бахьан лийтачарна? -Белгалъяха стихотворене т1ара эпитеташ. VII.Урока корта бар. - Мишта дакъа лаьцад г1алг1ай къамо Советий 1аьдал доаккхаш? - Кхы малаг1аш я Деникина г1аьрахоша йоагаяь г1алг1ай юрташ? - Х1ана йоалаяьй,аьнна,хет шоана Муталиев Хьаж-Бийкара "Бирса ди" яха поэма чакхйоалаш ер стихотворени ( 1оеш из хрестомате т1ара ) VIII. Ц1аг1а : 1."Ваьча юрта" - стихотворени дагахь 1омае. 2."Кунтий пхьа" - чулоацам ц1аг1а беша. Урок № 11. Тема : Яндиев Х.Дж.Поэтах дола дош. Лоарх1ам: Джамалда ший массе а сина пхаьнца бакъдолчунга кхувдалга,эзделца долчунга кхувдаш хьавена,къаман визза,тешаме во1 хинналга гучадаккхар; нравственни кхетам балар дешархошта . Гойтара г1ирс: поэта портрет,тайп-тайпара стихай сборникаш,аудиозапись. Хало,оатто сона яйза ца хилча, Сай вахар сона вахархетаргдацар. Дикадар,водар ла ца мегача Айса леладечох со вашаргвацар. Яндиев Дж. Урока никъ : I.Хьехархочун дош.Поэтах дола дош. ( 20 октябре 1916 ш. - 23 августе 1979 ш. ) - Вахар поэзеца долаш,поэзи вахарца йолаш д1абихьар Яндиев Хамарзий Джамалда ший никъ. Заманца к1езига дика хьийга а цо к1езига хьийста а саг ва из.Цхьабакъда,Джамалда а,из санна бола къонахий а,г1алг1ай къам мо мара,боханзар цу замах,гора оттанзар,бовнзар нахацара,мехкацара,ду-ненцара чам.Эздел,денал шийца а долаш,ца вохаш,чакхвала мегар цунна.Визза поэт а ваь,д1аотта- вир цу халонаша из. Бераш,Яндиев Х.Дж. ц1и шоана тахан юххьанца хозаш яц, 5-ча, 6-ча, 7-ча, 9-ча класссашка оаш цун тайп-тайпара стихаш дагахьа 1омаяьй,шаьра,къоастаеш йийша а йийшай. Ц1е-раш яхал,шоашта дагайоаг1ача,шоашта дег чу йийшача стихай.(" Доттаг1ал", " Со з1амига волча хана","Форда т1а мух баьлча","Фийг","Гуйра","Г1ала яг1а","Керда шу","Бага","Даьй дагабеха", "Наьнага","Малхара каша","Дагадоаг1а сона","Йи1ий илли" ) II Шин-кхаь хьалххе а кийчбаьча дешархоша шоашта езаенна цун стихаш дагахь хьаювц ( "Тирк","Дагадоаг1а сона","Бага",... ) III.Яндиев Хамарзий Джамалда ше ший стихаш ешаш йолча аудиозаписага ла-дувг1ийт. IV.Хьехархочун дош. - Цу вай ладийг1ача стихаша тешал ду,из визза ший къаман во1 хинналгахи,бокъонца вола гражда-нин хинналгахи. Из вовзаш хиннарашта ховра,мел дукха дар цунца тайна дика х1амаш:эздел,денал,камаьршал, къахетам,нахаца 1имерза хилар.Цудухьа я цун поэзи лакхара гуманизм йолаш. Поэта бера ханара шераш д1адахар из ваьча юрта Балте.Цигара дицлургдоаца лоаман сурташ дег чу дийшар поэта. Михаца къувсаш яг1а дай г1алаш,маьлхара кашамаш,з1амига лоаман оахамаш,Маьт-лоамах йоахка хьаг1арашцкъа бирсо,цкъа лаьг1о дода Тирк - дерриганех хьахилар Джамалдина поэзен ганз. Ала деза,цун деша говзалца бола безам эггара хьалха дег1абоалабаьр даь-нана хилар.Диъ шу даьлча нана йоацаш висача к1аьнкага хьожаш,цунна нанна метта хинна д1аэттача йоккхача сага 1алаьмате дукха тамашийна хоза халкъа иллеш,оаламаш,фаьлгаш ховра.Низ болча Кавказа лоамий сица долаш мел дар цунна хьалха "къоагадеш гучадаьккхар цо". 1925 ш. Балтерча школе деша эттар из.Школерча библиотека"да"хилар цох. Цу чу эггара хьалха дайзар Джамалдийна эрсий а кхыча къамий а поэзи,лит-ра,ший къаман истори:архитектурни памят-никаш,вахара хало дукха 1айша боккхий нах,граждански т1ем т1а майра лийта мехкахой. Диъ шера юртарча школе дийшача,из отт Буро т1арча Индустриальни техникуме кийчон отделене деша.Цхьа-бакъда,хургволча поэта дега гарт поэзега даьлар.Муг1ара т1ехьа муг1 отташ,поэзен ший тайпара долча къамаьлага баьлар мотт:стихаш язъе волавелар из.Уж техникума пенгазеташ т1а кепаетташ хиннаяр. Вахарцара дола ший дакъа корадир Джамалдана .Грозне д1аболабелар цун поэтически никъ.1936 ш."Ленина никъ" яхача газета лит-рни г1онча хул цох.Цу газета оаг1онашка кепаетта йолаелар цун хьалхара стихаш.Уж,массаволча саго,лакха мах хоадабеш,т1а а ийца,цох хуллашехь ц1ияха поэт а хилар.Ц1аьхха хилар аьнна хете е,поэта цу денга кхача г1ерташ хьабенар тоъал никъ бар.Поэзеца вахар д1аийна вола з1амига саг д1аийцар йоазонхой Союза членалла.1937-1944 ше-рашка Нохч-Г1алг1ай йоазонхой Союза председатель хилар цох. Поэзен юкъевена д1аэттача хана денз,цо гайтар къаьстта ший белгалонаш а йолаш,говза поэзи кхолламча волга.Д1ахо д1айолхача урокаш т1а вай белгалйоахаргья цун деша говзал,цун поэзен кертера тематика. V .Ц1аг1а : 1. Поэта биографи. 2.Езаенна цхьа стих. дагахь 1омае. 3.Индивидуальни болх. ( Поэта Даьхенна хетадаь муг1араш . ) Урок № 12 . Тема : Наьна лоамаш декадаьр. Лоарх1ам: поэта ший Даьхе,наьна лаьтта,хьамсара лоамаш дег т1ара доаг1ача дешашца хес- тадар гойтар;де-хой къоастадеш деша 1омабар; Даьхенцара берий безам совбаккхар . Гойтара г1ирс : Яндиев Дж. сурт, цун стихай сборникаш . 1а со везаш кхеварах, 1а со низбенна кхеварах, Дув буъ аз хьона Хьа га ца хувца, Дош лу аз хьона Хьа сий ца дохка. Яндиев Дж. "Даьхенга" Урока никъ : I. Ц1аг1ара болх тахкар : 1.Яндиев Дж.вахареи кхолламеи никъ хьабувцар. 2. Езаенна стихаш дагахь хьаювцар. II. Хьехархочун дош. "Наьна лоамаш декадаьр ". - Яндиев Хамарзий Джамалдийна кхоллама юкъе керттера моттиг д1алоац дукха езача"дошоча"Даь-хенна дег т1ара доаг1ача муг1араша.Даьхен хетаяь цун стихаш хьагулйича,б1арчча а доккха а Даьхен сурт отт б1арга хьалха. Даьхе ювцача хана,цун истори хьоахаю поэта:миска ахархо санна лелаш я Даьхе,дахчан нохарца лаьтта оах цо,во1 вайна нана санна елхаш хиннай,ж1алеша тийда кхакха санна йола кетар ювхаш хиннай. Йоккхача Даьхенцара безам хьалкхув поэта ше ваьча,даьй баьхача мети-гара безамгара. Дукхача стихашка Даьхен хам баьчул т1ехьаг1а,поэта дег т1ара дув буъ,ше тешаме во1 хургхиларах:"Дув буъ аз хьона": " Се дийна мел ва Хьа хам бе, Дош лу аз хьона Сай мотт мел лув Хьо хестаде, Ва сийдола са наьна лаьтта ! " III. Ц1аг1а цу тематиках йола стихаш тохкаш болх баьча дешархочун дош далар. - Поэта дукхаг1а йола стихашвай Даьхе,сага ираз,Даьхен хознеш,лоамаш,лоамарой бувцаш,уж хес-табеш,царна сийле кхайкаеш я.Шоай кортамукъале бахьан г1алг1аша лоаттабаь къовсам гой-таш,цар дикаг1а йола оамалаш белгалйоаккхаш я. Даьхе оал саго ше ваьча юртах,даьй баьхача лаьттах,бакъда,цу деша,поэта яздечох,доккхаг1а ма-1ан да - беррига вай боккха мохк.Наьнаца деш санна,ду поэта Даь-хенца къамаьл.Даьхен вахари поэ-та вахари в1аши ийнад.К1еззига цун кхоллам техкача,кхыча тайпара аьлча,уйла т1а а охийташ,цун стихаш йийшача,гучадоал Джамалдина нач1ал.Кизга т1а юса багара 1и санна шаьра гу цун поэтичес-ки дош.Дикачох г1адводаш,вочох эг1азъухашва поэт,х1ана аьлча,визза Даьхен во1 ше воландаь. Дог айденна,зовнеча оазаца,Даьхен ловца боаккхаш язъяьй цо ший "Даьхенга"яха стихотворени : 1а со везаш кхеварах , 1а со низболаш кхеварах, Дув буъ аз хьона, Хьа га ца хувца, Дош лу аз хьона, Хьа сий ца дохка. Ший "Даьхе"яхача стихотворене т1а Даьхенца къамаьл деш ва поэт.Поэта доаккхал ду Даьхе "б1арга мел еза й1аьх,дега мел хет шера хиларах".Х1аьта из стихотворении чакхйоалаш а ловца боакх цо ший Даьхенна:"Хьа во сона ма гулда,хьа диках со ма валва".Дикача во1а езача наьнаца къамаьл деча куцаг1а я их стихотворени. Даьхенна хьалха вай мел декхарийла да гойташ я цун "Хаьттар аз"яха стихотворени : "Вай Даьхен декхар д1аденна даьлча,вахара мах кепигал а бацар ," - йоах цо. "Даьхе,Даьхе,ва дошо Даьхе ! Д1аэца са вахар,са уйлаш,"-йоах Джамалдина ший "Даьхе, Даь-хе,ва дошо Даьхе ! " яхача стихотворене т1а. IV. Хрестомате т1ара Даьхенна хетаяь стихаш къоастаеш 1оешар :"Даьхе","Со ваьча","Наьна лаьтта","Хаьттар аз". - Малаг1а я цу стихай керттера тема ? - Малаг1а Даьхен сурт к1оаргаг1а дила новкъостал деш бола г1ирс лелабу поэта ? - Белгалъе стихаш т1ара эпитеташ,дустараш . V Ц1аг1а : 1.Даьхенна хетаяь цхьа стих. дагахь 1омае. 2. Индивидуальни болх.( Даьхен 1алама хозне Яндиев Джамалда кхоллама юкъе ". Урок № 13. |