Лит - ра 10 кл.. Г1алг1ай багахбувцам. Дарза къонгаш, Сий
 Скачать 1.69 Mb.
|
|
Тема: Поэтий а поэзе а декхараш дувцаш йола произведенеш."Поэт". Лоарх1ам: Чахкиев К.поэзен а поэташта а бехктокхаме декхар т1адулаш хилар гучадаккхар;ц1и- хезача эрсий поэта Н.А.Некрасова санна,цо поэтий керттера декхар »башха воккха поэт хье веце а,бакъвола гражданин-м хила веза » яхалга долга белгалделга;нравст венни кхетам балар . Гойтара г1ирс : Чахкиев О.К. сурт , цун поэтически сборникаш . Поэто лехац даьри,к1увсаш, Халонех лечкъадац ший дег1, Из вахац дошув,дотув къувсаш, Наха юкъе цо нийсхо лех. " Поэт". Урока никъ : I. Урока кийчо яр. II. Хьехархочун лекци: " Поэзех а поэтий декхарех а ". - 1958 ш. лахаро ше к1алвитача хана,бокъонца шийх дог дилла волча Чахкиев Капитона ший"Йоазон-хочун васкет"яхаш долча прозаически йоазон т1а белгалдаь хиннад: "Укх лазарах се варг ца хила-рах тийша ва со.Аз йоазонхо хила дагахьа мел хьийга къа укх т1оаргаца чу доал.Аз мел гул-даьр,д1а мел яздаьр,деррига а.Аз мел яь уйла чакх ца йоалаш йисай.Йоазонхо волча сага ч1оа-г1а йоккха мулк я аз юхеютар.Хьанга ютаргьяр аз ер,яхаш,дукха уйла яьй аз.Аз ер шийга д1а а ел-ча,аз ер д1аенначо укхох бокъонца со эца г1ийрта пайда а ца ийцача,зехьа ма дой аз мел хьийга къа ! Мальсагов Дошлакъийга ютаргьяр аз ер.Цхьабакъда, цун ха ца хилар кхер со,из кхы а доккха-г1а долча г1улакхашца мукъа воацаш. Муталиев Хьажбикара ютаргьяр аз ер,цхьабакъда,цунна укхо лаккха сий а г1ойле а яц.Воккха-ча поэта даькъа т1а д1анийсвенна ва из. Яндиев Джамалдийна ютаргьяр аз ер.Цун а ма яц укхох е г1ала.Шерра даржаш латт цун поэзе ткъамаш. Мамакаев 1арбена ютаргьяр аз ер,"Ваьча юрта" яха цун дувцар сайна хеза мара. Цу дувцаро сай т1оаргаца чу дада аьнна хийттача жовхьарех моллаг1а бола к1ай жаг1а тарбаьб сона. Осмиев Хьамзата лургьяр аз ер.Цо укхох са уйла хиннача бесса пайда эцаргбар, цхьабакъда, цун ший дуккхача йоазонашта кхы ераш а т1акхийттача,цох-м Виктор Гюго е Короленко хила тарлургва. Иштта йоккха литературан сийле се воацача сагага,се леш воалле а,укх сай йоазонхошца яккхийта сел дог дика вац со,х1ана аьлча,се яккха г1ийрта йоккха литературан сийле,аз хьий-гача къих сога а ца кхоачаш,в1алла со малав а е со укх дунен т1а ваьхавий а ца ховча сагага кхачийта дог раьза дац са. Музаев Нурдина ер яла аьнна соцадаь вар со,цхьабакъда,из дика вовзача цхьан нохчочо цкъа цецваьккхар со Нурдина язъяь цхьайола х1амаш кхетае хала я, аьнна. Цудухьа уйла хувцаелар са". Вайна ма гарра,ше даьчохи,ший в1ашт1ехьадаьнначохи,лакхе вай хьоадаьча йоазон т1а д1ахо цо ше а ма аллара,"кхоачаш ца хулаш диса йоазонхочун г1улакх"лоарх1аш хиннав из.Керттерча даькъе из бахьан долаш ше дийна волча хана кепа ца тохийташ дита хиннад цо ше яздаь мел хинна прозаи-чески йоазонаш. Иштта хоаттам болаш из шийга а поэт,йоазонхо яха лакха ц1и лелаеш мел хина-чарга а.Поэта хьалхашка дукха декхараш латт цо кхоачашде дезаш,йоах цо,х1ана аьлча,поэт ший за-ман визза во1 хила везандаь,мехка дика - во дегаца ловш стихаш язъе декхарийла воландаь.Шийла хьалха вай лит-ре къахьегаш а цар кхоллам шийна безаш а болча йоазонхошта д1айха ,дег т1ара доа-г1а дешаш корадоаг1а поэта:Озиев Ахьмади Салмани,Яндиев Дж.,Базоркин И.,Мальсагов З.,Беков Т.,кхыбараш.Гуш да Капитон поэта ц1и лакха лоарх1аш хинналга.Из бахьан долаш тоъал дукха язъ-яьй цо поэтий а поэзен а декхараш дувцаш йола произведенеш.Дукха дайза а,лайна а волча поэта в1алла шеко а йоацаш бокъо хиларал совг1а,декхар а хиннад аьнна хеталу цу тайпара хьалаш къоас-таде.Х1аьта цо из да а даьд ц1аккха а доаккхал а ца деш. Цо мел хам бу,мел доаккхал ду къаман сердал еннача г1алг1ай лит-ра ларде лаьттача Мальсагов З.,Беков Т. гу поэта "Сийле хийла"яхача стихотворене т1а.Ладувг1ал, мел хоза йоах поэта цу шин эздех. ( 1оеш из стих. дешархочо дагахьа ). Ц1ихезача эрсий поэта А.С.Пункина поэзес дуккхача т1ехьений кортош"набарах даьхад", - йоах Ка-питона.Пушкина ший поэта а гражданина а декхар кхоачашдаьд йоах цо.Ладувг1аргда вай цо эрсий сийлахьча поэта хетаяьча стихотворенега.( 1оеш стих. ). Хьехархо: "Пушкин"яъача ший стихотворене т1а эрсий ц1ихезача поэтах авторо йоах: " Дунен культуран турпалера ганз хинна .... ( 1оеш из байт ) Кхы д1ахо а эрсий сийлахьча поэта лоарх1ам къоастабеш волча поэта белгалду цу ханарча замо шийна"язде аьнна перо ца баларах",А.С.Пушкина ший"дошо йоазонаш бедарийца яздаьлга".А.С.Пуш-кина хьакхеллача"бухбоацача","камаьршача","масса малар санна берригача наьха ц1ийца геттара сиха д1акхестача"хьастара ше а дукха хий меларах баркал оалаш волча поэта иштта чакхйоаккх ший стихотворени: Кхы а дуккха д1аг1оргья хувцалуш замаш Хьа беркатерча хьастара т1оадал ца йовш, Седкъий бус къегаргда,д1адовргда 1урра, Бакъда,йовргьяц ц1аккха а хьа сийрда товнаш. К1оаргга х1ама довзареи,халкъа вахар тахкареи,дулаш дола сурт дега чу дужаргдо-лаш дилареи лоарх1 цо х1ара поэто оттадеш дола керттера декхар.Цунга хаьттача,из керттера декхар вахарцарча тайп-тайпарча оаг1онашца дувзаденна хила деза.Эрсий ц1ихезача поэто Н.А.Некрасова а йоах вай поэташка:"Башха вокккха поэт хье веце а,бакъвола гражданин-м хила воаг1а хьо".Поэта декхараш къоастадеш волча Капитона йоах:"Моллаг1а йоазув деш вола саг а т1ехьа,берригача мехка бала т1а-лоацаш,бакъдолчун викал хила веза,цун дог дикача наха дика дар мара ма хилда яхаш деттадала де-за,цо деррига шийга мел дар а,дезе"ший вахар а"кхераш-эгаш а ца лелаш",наха,хал-къа д1адала де-за. Из дмка гу цун"Поэт"яха стихотворени 1ойийшача. Х1анз шуга ладувг1аргда вай.Шун керттера декхар да поэта идейни чулоацам белгал а боаккхаш, шаьра,къоастадеш стихотворени 1оешар. IV. Дешархоша стих. 1оеш,х1аьта кхоалаг1йола байт дагахьа хбаювц. V. "Поэт" яхача стихотворене анализ яр : - Малаг1чох хилац поэт йоах авторо? - Поэт мишта хила веза йоах Чахкиевс ? - Мишта хьахьокх поэти нахи в1аши бувзаме хилар ? - Мишта кхетаде доаг1а дешаш:"Цо эцаргдац ше вохкаш хьаьлий", "Цун дарж да - бакъдар дувцаш лер ?" - Малаг1а да поэта декхар авторга хаьттача? - Йизза белгалъяккха стихотворене керттера уйла. - Малаг1а байт я укх стихотворене идейни лоарх1ам гучабоаккхар ? VI. Урока корта бар. VII. Ц1аг1а : 1. Хоамаш бе укх темаех:№1. "Аьла-Мовсар",№2"Модж-Мовсар". 2. Хрестомате т1ара "Къаьна Гини","Сув","Г1айре дош"яха стихотворенеш еша,чулоацам хьабувца ха. Урокаш №№ 76 - 77. Тема: Чахкиев К. сатирически стих-еш. Лоарх1ам: ший сатирически стихашка поэта къа ца хьегаш,наьха рузкъах бахаш,зуламаш деш болча нахаца къовсам мишта лоаттабу гучадаккхар;нравственни кхетам балар . Гойтара г1ирс : Чахкиев О. К. сурт,цун стихай сборникаш . Урока никъ : I. Урока кийчо яр. II. Керда темацара болх: 1. Хьехархочун дош. - Чахкиев Капитонагара хьабоаг1аш ба,ала йиш я,вай поэзе сатирически никъ.Цул хьалха к1езиг-дукха язъяь х1амаш-м яр,х1аьта из никъ шерра билар Чахкиев К. ва.Цун "Аьла-Мовсар","Модж-Мовсар","Г1айре дош","1андаркъий 1аьла"(илли а хинна д1аяхар),"Найц чувоаг1а","Сув","Ма-жита иллеш","Курсет","Къаьна Гини","Керам","Говрий лор"яхача,ира юмор а сатира а йолча про-изведенешка кхоачаргйолаш х1анз а т1ехьа яц вай лит-ре. Вай белгал ма даккхара,Капитона ч1оаг1а безар нах,цул дезаг1а цхьаккха х1ама ца хеташ,амма безацар наьха рузкъах баха г1ертараш,зуламе бола нах,наьха сатем боабеш бола нах.Царца цо ирача дешаца т1ом лоаттабу.Оаш соахка йийшай Капитона "Аьла-Мовсари","Модж-Мовсари"яха ши стихотворени.Х1анз цар чулоацам дагабо-хийтаргба вайна шун новкъосташа,турпалхой сурташ а доашхаш. III. Дешархой хоамаш . Карточка № 1. "Аьла-Мовсар". Дешашволчунца айхьаза а бегашха а къамаьл дара куцаг1а стиль йолаш я стихотво-рени"Аьла-Мовсар".Кхыметтел стихотворене ц1и а я ший ма1ан долаш,дер дайна лела саг"аьла"ва алар да из бегвоаккхаш,"Мовсар"яхача дешо атта дагадохийт вайна "йовсар" яха дош.Ва а ва произведене турпал бокъонца йовсаралла ваьнна.Цу тайпара бола вайна эхь деш бола нах кхы а нийслуш хул, бакъда,эхье бала эшаш бац хьаьнала къахьегамхой.Доккха во да Аьла-Мовсар санна бола нах вайна юкъе хилар.Х1аьта цох доахка зуламаш дукха да:ца хаддаш малар чудеттар,базар лелаяр,къоалаш дар,мех-карий удабар,дукха истий кхувлар:Масса хана урс леладу цо,саг зовза хилар да из,шийна а наха а тийшаболх бар да.Поэта яздеча тайпара цу йовсаро урс леладарца"мехка сий цо доаккхаргдац, т1ем т1а ваха тохаргдац".Цу тайпарча наьха вахара торо ювцаш поэта оал Аьла-Мовсара коа нитташ баьннаб.Хьаьнала вахаш вола саг 1имерза хул,х1аьта Аьла-Мовсар санна бола нах доаккхал де х1а-ма доаццашехьа а кура-сонта лелаш ба,г1улакх-уйланца т1ехьабисачарех шоаш боллашехьа а нахах цхьацца во х1ама ала г1ерташ,аьлдит леладеш,дега чура а б1еха нах ба.Селлара дукха во х1а-маш цхьан сагах доахкаш хилар бокъонца хила мегаш дий-те,аьнна,хатта тарлу,вай кхетадеш хила деза укхаза поэта ший тайпара кечал лелаелга:цхьа саг вувцарца тайп-тайпара бола дукха зуламхой бувца торо хул поэта.Йоаг1аш йола ира критика яь яьнначул т1ехьаг1а поэта кхайкам бу : Массе мете оаш из зелаш Дег чура б1еха,юхь т1ара велаш, Оаш кулг лувцаш,салам телаш, Ва из шоана юкъе лелаш. "). Карточка № 2: " Модж- Мовсар ". - " Модж-Мовсар"яхаш я Даьла ц1и хьалха а йоахаш,наьха чотах баха г1ерташ болча наха дикка 1от-таш йола стихотворени.Укхаза вувцаш вола турпал Аьла-Мовсарах къес-таш ва модж лелаеш хилар-ца,юхе мел дисачох йийца йовсар санна зуламе ва.Гучахьа"дика"хьехамаш деш,къайлаг1а тийша-болх боаллаш ва дика викал Модж-Мовсар("цо цхьан бийсанна зерат ду,вокха бийсашка къоалаш ду"). Х1аьта мурдий тоабах д1акхетале из хиннав доацаш дола лазар хьалха а доахаш х1амилг йоаг1ача балха лелаш растраташ еш,доккхий къамаьлаш деш,пелинга кхувдаш.Яькха а базар яра т1ера а ва "Далла г1улакх деш вола"Модж-Мовсар.Цу тайпара болча наьха къамаьлахи сибатахи теша мегарг-воацилга хьахойт поэта : Водаш,воаг1аш из хьакхет, Ши кулг кховдош моаршал хетт, Модж цун т1ехкарех 1окхет, Башха къонах цунах хет. Кердача заманга болхача наьха наькъа т1ара сов акъаьна а мел дар д1адаккха г1ерташ ва поэт. Дешачун дега чу гоамал йоса. поэта шира мел долчоа духьала. IV.Хрестомате т1а йоалаяь сатирически стихотворенеш тохкаш болх бар: "Къаьна Гини" - шаьра,къоастадеш дешача кхаь дешархочунга 1одешийт(1-автор,2-1ази вувца дешаш деш,3-Б1азе вувца дешаш деш ). Хаттараш: - Мишта кхебаьбар нанас къонгаш хьал ? - Малаг1вар накъаваьлар нанна леча дийнахьа ше д1аерзае? - Юкъ яха мегаргйий дезала юкъе? - Мишта хьалкхув боча лелаваьр? - Б1азе сурт дилларца мишта хьахьокх автора дер дайна лела нах? - Мишта кхетаду оаш къаьнача даь ер дешаш:"1а гоамабаьб са нийса букъ", " 1а йийнай са къаьна юкъ" ? - "Сув"- шаьра,къоастадеш 1одеш дешархочо. - Хьалха йийшача стихотворене т1арча малаг1ча турпалхочунна тара да сув нускал ? - Кхувш йоаг1аш фу 1омадаь хиннай йо1 ? - Мишта в1ашт1ехьадаьннад автора ер стихотворени сел беламе йолаш кхолла? - "Г1айре дош" - 2 - 3 дешархочунга арг1-арг1аг1а 1оешийта мегаргья. - Малаг1а нах бегбоахаш,малаг1ча нахах,ца вашаш,велаш ва поэт ? - Мишта лоарх1 г1алг1аша ший дош лораде ца мога къонахий? - Мишта кхетаду оаш укх дешай ма1ан :"Дала кхетаволва хьо боарзо ? - "1андаркъий 1аьла" яхача иллега ладувг1ийта мегаргда. V. Хьехархо. Иштта ший ирача дешаца бегбоах,къовсам лоаттабу Капитона къаракъаш мелача,дер дайна лелача,даьшта а ноаношта а т1ехье йоацача нахаца.Из цун 1алаьмате дика в1ашт1ехьа а доал. Таханара вай вахар дикаг1а хилча бакъахьа хеташ вар поэт,т1ехь т1абоаг1ачарех доаккхал деш вар,цудухьа лоаттабора цо из къовсам сийрда вахар телхадерашца. VI. Ц1аг1а : Чахкиев О.К. кхолламахетаяьча викторийна кийчо е. VII. Урока корта бар . Урок № 78. Тема: Чахкиев О.К.вахара а кхоллама а хетаяь викторина. Лоарх1ам: Чахкиев О.К. вахара а кхоллама никъ а мишта хов тахкар; Даьхенцара безам кхебар; шаьра дешара навыкаш дег1айоалаяр . Гойтара г1ирс : Чахкиев О.К. сурт, цун сборникаш,цунах йола кепайоазон материал. Урока никъ: I. Кийчо ю ха. II. Урока темацара болх : 1) Урока темах лаьца къамаьл дар. 2) Викторина кийчдаь хаттараш довзийт : - Маца,мичахьа ваьв Чахкиев Османа Капитон ? - Маца вахав из деша? - Х1ана хиланзар цун юххьанцара школа яьккхача д1ахо деша торо? - Малаг1а хатар кхаьчар Османа дезалга? - Маца,малаг1а стихотворени язъярца д1аболабелар Чахкиев Капитона кхоллама никъ? - Малаг1а стихотворени язъяьй цо 1941 шера моастаг1 эшаргхиларах дог тийша? - Маца волавеннав поэт къаьстта дикаг1а а дукхаг1а а язде? - Мичахьа кепаеттар цу шерашка язъяьча Капитона стихашта? - Фу ц1и йолаш дар поэт дийна волаш цун арадаьнна поэтически сборник ? - Малаг1а тема яр поэта кхолламе эггара лоарх1амег1а яр ? - Даьхенна хетаяь малаг1а стихотворенеш йовз шоана ? - Мишта ц1и йолаш дар цо ше валалехьа яздаь роман? - Ханага диллача б1аьха барий поэта кхоллама никъ? - Эггара дезаг1а фу лоарх1аш вар поэт?(наьха безам). - Малаг1а сатирически произведенеш йовз шоана?Ц1ераш яха цар. - Малаг1ча нахаца къовсам лоаттабеш вар поэт? 3) Цу хаттарашта жопаш а телийташ д1ахьо д1ахо урок. Хьехархо. Бераш,вай шуца тахкар Чахкиев О.К. б1аьха боаца вахара никъи кхоллами.Из вар 1алаьмате дуне дукха дезаш саг.Алхха ший син духьа доацаш,ший халкъа шийгара мога дикадар деш ваха безам бар цун.Из дувцаш я цун халача лазарах цамогаш волча хана"Больнице язъяь стихаш".Цу стихотворене т1а цо къамаьл ду ше вахьа г1ер-тача 1оажалга: Хьайна мел лов укх са кер чур Тувсийтаргья 1а ц1е к1едж, 1азаперча метта керчаш, Керта чо а увргба къедж. Бакъда,вахарцар са безам Эшо хьона могаргдац Хьоа са болча хана меттахь Ер са къоалам соцаргбац Кхера ца хуле са меттах Стих ца екаш юсаргьяц... Цун дика в1ашт1ехьадаьннад ший дуккхача поэтически а прозаически а йоазонашца вайнаьха хьаь-нала дог-уйлеи,вахари гойта,тайп-тайпарча х1амай а,наьха а,1алама а говзаме сурт-сибаташ кхолла а,вай дегашка,ше вицлургвоацаш,лар йита а.Даоа къахетам болба цох,вийрза моттиг даькъала йойла! III. Урока корта бар. IV. Ц1аг1а : 1. Чахкиев С."Дошо б1оаг1ий" -деша,чулоацам ха. Урокаш №№ 79 - 80. Тема: Чахкиев С."Дошо б1оаг1ий". Лоарх1ам: Чахкиев И. С. вахара никъ а "Дошо б1оаг1ий" яхача романа чулоацам а бовзийтар ; Даймехкацара безам кхебар; шаьра,кхетадеш дешара навыкаш шаьръяр . Гойтара г1ирс: Чахкиев С. сурт, роман"Дошо б1оаг1ий" \ "Золотые столбы", Боков А. роман " Готта коана1араш" . Цу бийсан,шийлача,т1аьдача лаьтта г1олла,фос яьккха бода сармак санна, Наггахьа мерех ц1е ц1ог1а а тохаш, Масса йодар ц1ермашин.Цох кхераш, Яьнна хьалхара д1аудар бийса, К1оагаш чу,т1аьшта к1аллелхар, гаьнашта т1ехьашка ювлар,тийшача балхах водар де воалла саг санна "Дошо б1оаг1ий" Урока никъ: I. Кийчо ю ха. II. Урока темацара болх: 1. Хьехархочун дош. Чахкиев Идриса Са1ид шоана вовзаш ва,бераш.Тахан вай цун вахарах лаьца а г1алг1ай лит-ра хьалхарча романах"Дошо б1оаг1ий" дувцаргда. Из ваьв 1938 ш.Наьсар-Керте.1945 ш. Алма-Атински областе "Весёлая жизнь" яхача посёлке хиннача школе деша вода из.Бакъда,даи нанеи доацаш виса-ча к1аьнка дукха ха ялалехь,артеле балха а ва-ха,сайранарча школе деша дийзар.Иштта дешаш итт класс яьккхачул т1ехьаг1а,Балха-шерча горно-металлургически техникуме деша вода.Хьал-торо во хиларах,1956 ш. цу из дешар дита а дита,дикка хала мул баккха бийзар лаьтта хьувкъадеча хьаьналча колхозникашца,шахтерашка,журналисташца.Цу дерриганех бокъонца йола вахара шко-ла а адамий дегай уйлаш тохкаш дола 1илма хилар Чахкиев Са1ида. Школе деша ва-г1аш волавеннав из язде. 1957 ш. Кокчетавски обл.Шучинск яхача городе арадувлаш хиннача"Социалистически къахьегамхо" яхача газета т1а кепатеха араяьлар эрсий мет-тала язъяь цун хьалхара стихаш,цу шера арадаьлар "Дружные ребята" яхача газета т1а хьалхара"Эрий ара виса саг"яха дувцар а. 1958 ш. д1абола-бир цо ший къахьегама никъ "Седало" газета корректор а,дукха ха ялале собкор а литработник а волаш. Хьинаре къахьегар цо вай мехка дик-дикаг1а болча нахах очеркаши зарисовкаши язъеш.Цул совг1а, "Сердало"яхача гезета т1еи "Лоаман 1уйре"яхача альманаха т1еи араювла йо-лалу цун эггара хьалха-ра г1алг1ай меттала язъяь стихаши дувцараши. Иштта вахар дайза а дуккхача произведеней автор а вар из 1959 ш. Москверча Максим Горьке ц1ераг1ча литературни институте деша водаш.Из институт т1ехдика чакхйоаккх цо.Цунна эшаш мел хиннар делар цу институто,Ленина ц1ераг1ча библиотека архиваша,ц1ихеза болча эрсий йоазонхоша,литературоведаша,критикаша.Иштта цу тайпара болча наха юкъе нийсваларах а,царгара ший говзал дег1айоалаеш,дуккха къахьегарах а,в1ашт1е-хьадоал Са1ида массехк книжка язде а арахеца а. "Юххьанцара халонаш","Са турпалаш"яхаш дар 1961 ш. арадаьнна дувцарий сборникаш.1962 ш.арадаьлар хьалхарча стихай сборник а "Г1араг1ураш".1963 ш. арадаьлар"Б1аргий хих бизза кад"яха драматически поэма т1айолакнижка.Цу шера Москве "Бе-рий лит-ра" яхача изд-ве арадаьлар берашта лаьрх1а дала"Идиги,Мадиги,з1амига йи1иги"яха дув-царий сборник.Литинститут чакхйоаккхаш яздир цо г1алг1ай лит-ре эггара хьалхара роман"Дошо б1о-аг1ий" Чахкиев С. цу массехк книжкай автор хиларах тарра,Максим Горьке ц1ерах йолча литературни институте деша вагг1аше а,1963 ш. д1аэц СССР-а йоазонхой Союза членалла. Из яьккха ц1авеча,кхы а овсарег1а,кхы а беркатег1а хилар цун кхоллама никъ.1965 ш. эрсий меттала яьккхар поэта Геннадий Русакова таржам даь йола"Б1аргий хих бизза кад"яха драм.поэма,1966 ш. арадоал"Седкъий дог1а"яха поэтически сборник,1967 ш."Иштта мара"-роман.Иштта денгара-денга тоалуш,жанрех эргабоалаш хьа-бера Са1ида литературни никъ. 2. "Дошо б1оаг1ий" яхача романах бола дешархочун хоам. "Дошо б1оаг1ий" яхача романа т1а г1алг1ай халкъа вахарера эггара 1аьржаг1а йола оаг1онаш юв-цаш да.1944 ш. вай деррига халкъ Сибрег1а а Казахстане а 1одахийта ха я из ювцар.Цу шерашкара вахар дувцаш авторо гойт,мишта хьаьнала къа а хьегаш,барттайна бах укхаза тайп-тайпарча къаман нах:г1алг1ай,нохчий,казахаш,эрсий.Цу хана хиннача 1аьдала викалашта лацар из проблема хьоахаяр а халкъашта юкъера машар хестабар а. Дуккхача турпалхой Асхьаба,Мусай,Жамарзий,Исропила, Зайнапа,Роздана,кхычар кхел гойтарца в1ашт1ехьадаьннад автора дерригача г1алг1ай халкъа а кхы-ча шоай мехках даьхача халкъашта т1аэтта 1азап,бала,г1айг1а хьахьокха.Романо чулоац г1алг1ай вахарцара дикка лоарх1амег1а йола юкъ-1941-1957 шераш.Ший романа т1а авторо айяь тема цу ханналца цхьаккха худ-ни произведене т1а хьоахаяь ца хиларо,Сибрег1а ц1абийрзабале а,дукха хало 1айшача,дуккхача безарех къаьстача наха хьалашка ира латтар:"Сендухьа?Фу бахьан долаш?"яха,да-ла жоп доаца хаттараш.Авторо ший романа т1а къаьгга гойт т1ом болабеннача хьалхарча деношка денз т1ем т1а ухаш латта г1алг1ай к1антий;кхалнахи,бераши,боккхий нахи фашизма духьала шоай синош ца кходеш латаш болча т1емахошта г1о-новкъостал деш,дийнахьа сарралца къахьегаш ба кхашка,фермашка,бригадашка.Цудухьа теша а магацар дукхаг1чарна шоаш мехках боах,аьнна хьахе-зача. 1алаьмате хоза дехкад йоазонхочо 1алама сурташ.Хеталу,1алама а,ший халкъа т1акхаьча хало ла ца могаш,дог лешаш санна.Г1алг1ай халкъа дик-дикаг1дола г1улакхаш:эхь,эздел,сабар,воккхаг1-чун сийдар шоай дег1аца доахкаш а романа т1ара дукхаг1бола турпалхой.Цхьоаг1о йолаш,шоай ди-каг1йола традицеш йиц ца еш,шоашта уллув бахача кхыча къамах болча нахаца барт болаш хила-рах,къахьегама т1ера хиларах фу ца хадаш,шоай Даьй-мехка ц1абахка в1ашт1ехьадоал г1алг1ай. Ший романа т1а авторо из дика хьа а хьекхад.... III. Цу романа чулоацам хьабувцийт дешархошка. IV. Цун чулоацам башхар : - 1оеша эпиграф. Мишта кхетаду оаш уж дешаш? - Маца,мишта яздаьд Чахкиев С.ер роман ? - Малаг1а я романа тема,идея ? - Фу гойт автора хьалхарча оаг1онаш т1а ? - Мишта т1аийцар г1алг1аша къам мехках даккхар? Х1ана магацар царна цох теша? - Текста т1ара хьа а лехе,1одеша Сибрег1а бода никъ бувцаш дола муг1араш. - Мишта т1аийцар шоай мехках баьха нах цига бахачар? Х1ана дар из иштта? - Сенга сатувсаш,сево низ телаш баьхаб г1алг1ай Сибрег1а цу 13 шера? - Фу хов шоана цу халача ханах? - Малаг1аш я шоана эггара 1аткъаш йола оаг1онаш? Х1ана? - Цу тематиках дола кхыча г1алг1ай йоазонхой произведенеш довзий шоана? Бувцал цар чулоацам . ... V. Урока корта бар. VI. Ц1аг1а : чулоацам ха, сочиненена кийчо е. Урок аш №№ 81 - 82. |