Лит - ра 10 кл.. Г1алг1ай багахбувцам. Дарза къонгаш, Сий
 Скачать 1.69 Mb.
|
|
Тема: Хьона да са илли,Даьхе. Лоарх1ам: Осмиев С.Хь. патриотически тематиках йола стихаш тахкар; де-хой; шаьра,къоас- тадеш деша 1омабар,Даьхенцара безам кхебар. Гойтара г1ирс : Осмиев С. Хь. сурт ,цун поэтически сборникаш . Лоадаме дац,аьле, Хьай во1о лу совг1ат Юха ма татталахь, Со кхеваь,са Даьхе. Дийнахь а буса Набара сийг ца беш Сай дего кхесса стих Лу хьона,са Даьхе. Осмиев Хь. Урока никъ : I. Урока кийчо яр. II. Ц1аг1ара болх тахкар : Оашош оттаяьча планах лекци хьаювца. - Бера ха ( "Сайх дола дош " ). - Дешара шераш ( - \ - ). - Кхоллама болх д1аболабар.Маца,мичахьа,малаг1а произведенеш язъяь д1аболалу из ? - Таржамаш. - Осмиев С.Хь. поэтически а прозаически а сборникаш,ца ц1ераш. - "Темаркъах " йола фельетонаш. III.Керда темацара болх : Хьехархочун дош. - Бераш,вай белгал ма дарра,ший йоазонхочун никъ Осмиев С.Хь. д1аболабаьб прозаически йоазо-наш дарца.Дуккхача дикка лакхача говзалца язъяьча прозаически произведеней автор хиларах ше наха д1авайзачул т1ехьаг1а мара д1аволавеннавац из поэтически йоазонаш де.Цун поэтически йоа-зонаш дуккха т1ехьаг1а мара д1адовзанзар из лоарх1аш,цун сийдеш болча дешархошта.20-ча ше-рашка денз байташ язъе волавеннавале а,цун ликаг1а яраш 1957ш. денз мара кепаетташ араювла йолаяланзар.Цу шера денз айлуш,лакхлуш боаг1а цун поэтически никъ. Х1анз ладувг1аргда вай шун нов-къостага,цо ший хоама т1а белгалдоаккхаргда вайна Осмиев С.Хь.поэтически никъ дег1абари,цун стихай тематикеи. IV Дешрахочун хоам. Сай хоам д1аболабе безам ба са поэта 40 шу хьалха язъяьча "Сай иллега" яхача байтаца.Из 1о-йийшача кхоачам ба поэта шийна,ший поэзен хьалхашка оттаду декхараш белгалдаха а,цун дог-уйла довза а. ! 1оеш из стих. ) Осмиев С.Хь. поэтически йоазоний керттера жанр з1амиго лирически байташ я.Дукха къахьийгад поэта ший стихаш,цар ритм,рифма,поэтически сурт тоадеш.Цу даькъе шеко йоаццаш толам баьннаб цун,х1аьта г1алг1ай меттала стихаш язъяра форма хьакхоллара цо баь болх мах баь варгвоацаш ба. Вахара юстарваьнна зем боахаш,бе-башха ца хеташ,ший ханара г1улакхаш дувцаш вола сагвац поэт. Из ший Даьхен гражданин ва,цо дега к1оаргалла кхета а даьд,ла а лайнад дукха къамаш дахача Сою-зерча халкъа г1озаленаш,йоакхонаш,цатоамаш. Цудухьа цун стихаш хьокхаме,теамболаш,ешачун дега чу ювшаш я.Цунна дийзад ший поэзи,ч1агарга оаз санна,ешаш атта хулилга,из дунен т1а г1олла д1акхасталга,цо халкъашта юкъера доттаг1ал ч1оаг1делга,цо "адамий дега т1ара доаг1ача мерзий оазаш лувцилга а царца жоп телалга а",ширдаьннар д1адаккха г1о делга,"беркате даькъала гуйре" санна вай Даймехка сийле кхайкае цунна ховлга.Уж санна дола декхараш увттадаьд поэта ший сти-хашта хьалхашка,уж цо кхоачаш а даьд. Осмиев Хь. стихай тематика боарам боацаш тайп-тайпара я: безамах,лоацца миниатюраш,гонахьар-ча 1аламах,къамашта юкъерча доттаг1алах,т1ема,т1ом хьеберашта духьала.Цхьабакъда,эггара дика-г1а йола ший стихаш поэта Даьхе,цун сийле кхайкаеш язъяьй. V. 2 -ча дешархочун хоам " Хьона да илли,Даьхе ". Г1алг1ай поэтий кхолламашка Даймехка хетаяь стихаш дукха я.Вай поэташа к1аь ца луш,шоайла яхье баьлча санна,цхьаннечул говзаг1а вокхо оалаш,хестабу шоай боча мохк.Цу даькъе дуккха а толаме а къахьийгад Осмиев С.Хь.. Даьймохк,г1алг1айче,Кавказа лоамаш дувца эттача пандара мерз санна екаш хул Осмиев Хь. оаз. Даьхенах цо оалаш мел дола дош ц1енача дег т1ара доаг1аш,цо даь дикаш белгалдоахаш,из хьамсара лоарх1аш да.Нанас бера ер санна йоакхо еш,ше Даьхено хьалкхе-вар дувц поэта.Дунен чу вахар хьаллоаттадеча малхах,лаьчий ткъамех,ший берацарча наьна дегах, гаьний овлаех,илли декадеча поэта дега т1а хулча г1озалах юст цо Даьхе.Дийнахьа а бус а наб -са доацаш ше Даьхенах язъяь стихаш кхоачам болаш хургйий-те,лоадам боацаш лоарх1аргйий-те,аьнна хет поэта: (1оеш ). Вахар зувш,наьха дагардар,дагалаттар ший байташца дика кхайкаде ховш саг ва Осмиев Хь.Ший мохк дукха безаш,цох хьерчаш,цунах ше гаьнаваьккха д1аьхача 13 шера мел сатийсад из юха б1арга-го безам дег чу болаш хьагойт цо"Даймохк"яхача байта т1а.Цунца духхьал ший Даьймехкацара к1оа-рга безам хьагойта 1ийнавац поэт,цо хьахьекхаб х1ара г1алг1ачун ший наьна-лаьттанцара к1оарга безам. Чтец : Поэта ма яххара,мелла гаьна валарах,фухха т1аоттарах,бицлургбоацачоа ц1аккха а дег чура д1а-баргбац Даймохк.Цун хозал,сийле ювцаш цо мел язъяь байташ говзача дешаца,к1оаргача ма1анца язъяь я. 1алаьмате хоза,дег чура йоаг1а поэта оаз ше ваь а бера хана ше ваьха а йола Т1ой-Юрт ювцаш.Из юрт уллачул хозаг1а моттиг цхьаккха а хетац цунна.Граж-ки т1ом болча хана из яккха т1а-денача Деникина эскара адам цец-даллал ч1оаг1а денал б1аргадайтад цу юртарча наха.Цудухьа йоах поэта : Дукха еза сона Т1ой-Юрт, Бера хана се ваьха юрт. Из йоландаь еза, Дукха беза т1ойюртахой Масса хана денал долаш Уж хиннадаь беза. Иштта дукха деза поэта цу юрта йистерча шув-к1ал г1олла голаш етташ дода Г1алми а. VI. Хьехархочун дош. - Бераш,х1анз хьожаргда вай мишта гучабоал укх стихотворене т1а поэта Даьхенцара безам,фу бахьанаш долаш дез поэта наьна лоамаш,малаг1а поэтически г1ирс лелабу цо? 1) Стихотворени дика дешача кхаь дешархочунга 1оешийт. 2) Стихотворене чулоацам боашх : - Малаг1а эпитеташ лелаю поэта наьна лоамаш дувцаш? ("Тоам бола са лоамаш","Ва кура са лоа-маш","Бухь лакха са лоамаш",...) - Фуд,йоах поэта,ше валлалца хувцалургдоацар? - Мишта гойт поэта ший стихотворене т1а Г1алг1айчен истори? - Малаг1а дувнаш,ловцаш да укх стихотворене т1а? - Бераш,укх стихотворене т1а дукха да дустараш а олицетворенеш а.Сен лелабу из г1ирс поэта ший стихотворене т1а? VII Урока корта бар . VIII. Ц1аг1а : 1. Къаьстта болх бе : а)"1алама хетадаь муг1араш " б) "Вошал,барт-цхьоаг1о Осмиев С.Хь. кхолламе ". 2. "Шуга лув со,наьна лоамаш" яхача стих. йизза анализ е:белгалъяккха тема,идея,тахка мотт, тетрадаш т1а хьат1аязъе : эпитеташ,дустараш,метафораш,олицетворенеш,поэта ше кхелла сар-дамаш. Урокаш №№ 31 - 32. Тема: Наьна мотт. Лоарх1ам: "Наьна мотт" яхача стихотворене мотт шаьреи,ма1ан к1оаргеи хилар гучадаккхар; стихотворене анализ е 1омабар; наьна мотт шаьреи,ц1енеи,нийсеи бувца уж т1а - хьехар . Гойтара г1ирс : Осмиев С.Хь. сурт, цун стихай сборникаш . Баьца бухьах яьжа бакъ мо, Хьох ваьжав со, Шак1а санна, Даьша ц1ена бийца мотт. Наьна наькхах декха бер мо, Хьох векхав со, Сай иллега Ткъам беттийта наьна мотт. Осмиев Хь."Наьна мотт". Урока никъ : I. Урока кийчо яр . II. Ц1аг1ара болх тахкар : 1."Шуга лув со,наьна лоамаш"яхача стих. т1ара оашош белгалъяьха эпитеташ 1оеша. 2. Белгалъяха метафораш,олицетворенеш. 3. Поэта ше кхелла сардамаш 1одеша. 4. Малаг1а я стихотворене тема? 5. Белгалъяккха стих. идея. 6. Дагахьа хьадувца цхьа дакъа. III. Хьехархочун дош . - Д1аяхача уроках вай белгалдаьккхар Осмиев С.Хь. поэзе тематика 1алаьмате тайп-тайпара я,аьнна. К1оаргга гучаяьккхар вай Даьхен хетаяь тематика.Ала деза,поэта 1алама суртех даь йоазош,вошаах, барт-цхьоаг1онах даь йоазош деша волавеннар уж дийша валлалца т1ера ца воалалуш долга. Дош лургда вай "1алама хетадаь муг1араш" яха хоам кийчбаьча дешархочунна. IV Дешархочун хоам " 1алама хетадаь муг1араш ". Осмиев Хь. кхоллама назманча ва ала йиш я:" Ахкан бийса","Йиза дошо гуйра","Лай чоалпин-гаш","Дог1а","Бетта бийса","Гуйра",иштта кхыйола стихаш дог г1оздоаккхаши,атта ешалуши,диц-лургдоаца 1алама сурт духьалъотташи я.Сага шийна довзаш а х1ара денна гуш дола сурт Хьамзата йоазошка ше дешача хана из б1арга ца дайча санна хеталу,х1ана аьлча,цу суртий уж белгалонаш зийнаяц,теркалъяьяц цо. 1уйранна малх хьалкхеташ б1арга ца гуш малав? Цхьабакъда,поэта цунах яздаьр 1одийшача,дукха воаш ца зувш диса х1ама корадоаг1а вайна.Масала,"1уйран малх": Ший дошо з1анараш, Уж хьаьса таьш санна, Корех чумохкаяь, Къайлора,гучара - Массе а меттара - Из боадо къоарзаяь Лоам - дукъах т1абаьлар, Чарх санна,герга малх. Ший тайпара сурт оттадеш хул поэта бийса а. 1урра денз сарралца балха ваьлла а,тайп-тайпара йола ден халонаш 1айша а вола сага сало1ами сатеми эшаш хул.Массе х1аманна сатема йоаг1аш йола бийса ярга сатувс х1аране.Цудухьа бийса таръю поэта воаг1аргволга а ховш,вена вахарга са-тувсаш йола хьажк1аш б1аргаяйнача сага дика хьалхашка оттаргда йийкхача бус гуш долча седкъий сурт.Чигала г1олла текхаш йодача ц1астача чарана тарбу цо бийса сийрдаяьккха бода бутт ший "Ах-кан бийса" яахча стихотворене т1а ( 1оеш стих. ) Дог1а делха долалуча хана оттача суртах дола масал иштта да: Еррига сигле къайлайоаккхаш Дог1ан морхаш т1агуллу, Халла б1аргах т1адам боаккхаш, Т1аккха елха йолалу. Т1ош т1а вордаш хехкаш санна, Сигала ч1оаг1а таташ дувл, Саьттал етташ йоахаш санна, Кастта-каста сердал ювл. Шера ханех(б1аьсти,ахка,гуйра,1а ) ше яздеча хана,царех х1ара хана чухь 1алама хулаш дола хув-цамаш ч1оаг1а хоза сурт оттадеш чзду поэта.Б1аьсти йоалача хана 1алам 1ан 1откъамах мукъа мишта доал,из дийндала мишта долалу,цу х1амай сурташ къоаггадеш хьахьокх цо ший стихашка: Кисе юврг1а т1ера тесса,..- 1оеш стих. V. 2-ча дешархочун хоам. " Осмиев С.Хь. кхолламе вошал,барт-цхьоаг1о,ка-моаршал ". Ц1аьрматал,сутарал 1оте1аеш,камаьршал хестаеш дукха байташ я Осмиев Хь. Рузкъа,беркат,дега й1овхал нахаца екъаш хуле мара,хургвац саг ираз долаш яхалга да из. 1а нахаца д1алеладу дукха г1улакхаш кхоана хьона юха накъадаргдолга дувц цо: " Саг дукха воахавер Фуд хой шоана?" - аьнна Хаттар дир цхьанне. Шоайла дагабаьнна , - " Дика г1улакх ! " - аьнна Жоп делар б1аьнне . Цхьаькха ший байта т1а нахах,мехках юстара лелар дувцаш поэта йоах : Наьнах бер мо мехках хьийрчар Иразо къоагаву, Мехках къехкаш юстар г1ийртар Асаро воагаву. Цхьа моллаг1а дола юстара лелар дац поэта цу байта т1а дувцар.Ший мехках"къахкаш" юстара лелилга да.Саг ший вахаре з1амига г1озал еча а шийна дегаг1оз хилча а,из ший халкъаца,мехкаца екъаш,сагото лаьг1луш ваха веза яхилга да из.Цунна дика дагадоаг1а граж-ки т1ом болча хана Денни-кина эскара цхьоаг1онца духьалъэтта ший юртахой,цу т1ем т1а байнараш.Цудухьа ший эг1азлон оаз духьалйоах цо т1ема,из хьоабе г1ертача моастаг1ашта,хестаду халкъашта юкъера вошал,доттаг1ал, барт-цхьоаг1о,машар.Царех я "Даим машар хилба лаьтта","Эшац наха т1ом","Вошал","Барт-цхьоаг1о",иштта кхыяраш а.Хоза йоах поэта х1ара сага декхарах ший "Эшац наха ,эшац т1ом"яхача стих. т1а : (1оеш дагахьа из стих. ) Къаьстта ч1оаг1а могаю Хьамзата камаьршал,х1аьта 1ото1аю ц1аьрматал,сутарал.Хьай рузкъа, хьай дега й1овхал,хьай деррига беркат нахаца декъаш ваха,йоах поэта.Осмиев Хь. вайца вац та-хан,вайца я цо йита дошо т1ехьале,цун хьаькъалера хьехамаш. VI Хьехархочун дош. - Бераш,Осмиев С.Хь. дикка къахьийгад г1алг1ай поэзен стихотворни форма дег1а-йоалаяра а,наьна мотт бувцаш шаьра а,ма1ана к1оарга а,хозачоа безаме а хилийтара. Поэта бе беззача беса хам бу сага багара доаг1ача деша.Ладувг1ал укх байташка : " Эш хьо сона " ( 1оеш из стих. ) " Дош " ( 1оеш из а ) Уж 1оешийта мегаргья хьалххе а кийчо яьча дешархошка. - Х1анз хьожаргда вай "Наьна мотт"яхача стихотворенега. - Стихорворени 1оеш хьехархочо.Ший говзаме йоазош наьха дегашка чудувшаш хилийта х1ара дош а техке,метте язду поэта. - Чулоацам боашхаш хаттарашта жоп далар : 1. Мишта ювц поэта,стихаш язъеш,хулаш йола хало-оатто? 2. Малаг1а метафораш,эпитеташ,олицетворени лелаю цо г1алг1ай мотт бувцаш ? 3.Миштаб стихотворене мотт ? 4. Масса муг1арах латташ я укх стихотворене строфа ? 5. Керттера уйла малаг1а я укх стихотворене ? - Ер стих. 1ойийшача хеталу,Осмиев С.Хь. поэтически лакхаленга кхача г1ерташ ма хулла къахьегаш хиннав,аьнна.Х1ана,сенна йийзай-теш поэта лакхале? цу хаттара жоп а лу,ма1ан а ду,аьнна хет "Лакхале" яхача стихотворене укх муг1араш: Къаьгга 1уйре оттача хана Эггара хьалха Из сийрдайоалагдаь, Баьде бийса йоаг1ача хана Эггара т1ехьа Из къайлайоаландаь - Лакхале еза сона. Доккха дуне довзача хана Цу т1ара ши б1арг Гаьнаг1а кхоачандаь, Лаьча ткъама даьннача хана, Эггара раьзаг1 Из цу лакхе хуландаь - Лакхале еза сона. Деррига дуне довза,наьха вахар кхы а сийрдадаккха,тоадалийта ший беррига низ д1абала г1ийртав,аьнна хеталу Осмиев Сосе Хьамзат. VII Урока корта бар . Урокаш №№ 33 - 34. Тема: Сочинени. Лоарх1ам: дувзаденна къамаьл шаьрдар,Осмиев С.Хь.вахарахи кхолламахи ховр тахкар. Урока никъ : I Кийчо ю ха. II. Урока темацара болх : 1.Урока тема йовзийт ( соч. :а)Осмиев Сосе Хьамзат - ц1ихеза г1алг1ай йоазонхо,поэт, таржамхо,хьехархо.. б) Осмиев С.Хь. дола дош. в) Керда вахар хестадаьр. г) " Хьона да са илли,Даьхе ! " ( Осмие в Хь. кхолламе Даьхенна хетадаь муг1араш ). д) Осмиев С.Хь. ший стихашка вошал,камаьршал,барт-цхьоаг1о хестадар. е).Осмиев С.Хь. кхалнахах дола дувцараш. иштта кхыяраш а. 2). Х1ара темах лаьца дувц.хьехархочо. 3) Шоашта хетар дешархоша а дувц. 4) Ло1амера болх . III Урока корта бар . Урокаш №№ 35 - 36. Тема: Зязиков Хьусена Бахьаудина вахареи кхолламеи. Лоарх1ам: йоазонхочун вахареи кхолламеи никъ де-та к1оаргаг1а бовзийтар;нравственни кхетам балар;нийса дешара навыкаш кхеяр. Гойтара г1ирс: Зязиков Хь.Б. сурт,цун книжкаш,йоазонхочун вахара никъ бувцаш йола ма - териал (публикаци ). Урока никъ : I. Урока кийчо яр. II. Хьехархочун дош ( лекци ). - 1928 ш. говзаме йоазонаш де а волавенна,х1аьта 1965 ш. ше валлалца г1алг1ай литература дег1а-доаладара ший еррига низ т1абохийташ къахьийгад,бераш,тахан вай шуца вувцаргволча Зязиков Хьу-сена Бахьаудина. 1908 ш. 14 апреле Наьсарен районерча Буро-к1алха,ахархочун дезала юкъе ваьв Зязиков Хь.Б. Бера хана шийна ма тов кортамукъа хиннав из.Дешанза а бераца хьамсара а из дезаш а хиннача даси нанаси новкъарле еш хиннаяц цунна.Массанахьа а хила,ваха-ва,х1ама довзара безам латташ хиннав из.7шу даьннача хана цунна ховш хиннад Шамила дукъах,Йи1ий боарзах,Борг1а кашах дола дувцараш,Шолжахи Наьсарахи дола къаьнара хабараш,унзара а цунах дола бакъдар довзилга хьашт долаш а хьийжав из.Шолжи Наьсари в1ашаг1кхийттача юккъе лакха айеннача моттиге иллача Наьсарен Бурочарча ч1оаг1аленга.Даь-наьна фаьлгаш,къоаной дувцараш 1ома а даьд,мел вах диц-лургдоацаш дега чу а дийшад бера. 9 шу даьлча вахав из Наьсарен Бурорча школе.1924 ш.к1аьнк деша д1аийцав Г1алг1ай хьехархой техникума п.\ о.,х1аьта 1930 ш. ка йоалаш из йисте а йоаккх. Тех-никуме деша ваьг1ача хана эрсий лит-ра дезаденнад цунна,х1аьта г1алг1ай багахбувцама произведе-неш гулъе а волавеннав.Г1алг1ай культура говзаме болхлой -йоазонхой Хь -.Б. Муталиев,С. Озиев, Хь.Осмиев,И.Базоркин,историк А.Газдиев,фольклорист З.Измайлов,кхыбараш дийша баьннача Г1ал-г1ай хьехархой техникуме лит-ра хьашт хилар ч1оаг1а дег1адена хиннад.Студенташа арадоахар В.А.Абрамовеи Т.Д.Бековеи хьалхале лелаеш хинна кулгайоазон журналаш.Къона Бауд,дезал юкъе а техникуме новкъосташа а цунах оалаш хиннача бесса,даиман цу журнала доакъашхо хиннав. 1930 ш. толаме техникум йисте а яьккха,юртарча школе хьеха ваха раьза а хинна,хьалхаг1а Сурхо- т1арчеи,цул т1ехьаг1а Мочкъий-Юртарча школашка болх бу цо.1931 ш. экзамен лаьцай цо Къилба-седа Кавказа Хьехархой Институтерча аспирантуре г1оргбола студенташ кийчбеча курсашка,х1аьта 1933 ш. уж йисте а яьхай.Цхьабакъда,аспирантуре деша таро хиннаяц цун кхаба безаш дезал хила-рах. Цу шерашка хьинаре болх бу цо газета редакцеи издательствеи заметкаш,статьяш,з1амиго очеркаш язъеш. 1934 ш. цунах республикански книжни издательства литературан болхло хул,Зязиковс чуийнна таржамаш деш болх бу - эрсий метталара таржамаш ду худ-ни,1илман-популярни,политически литературанна, - цунах г1орваьнна таржамхо хул. Эрсий литературан классикий произведенеш - Пушкина"Дубровский",Лермонтова"Вай ханара турпал",Толстой"Той д1адаьлча","Кавказа есар",Чехова"Бетта чу воалла саг","Чиновника валар",цох тарра советски писателий цхьадола произведенеш -Паустовский"Колхида",Матэ Залка"Янош - салте",Фурманова"Чапаев","Форда т1а ц1и ялар",кхыдараш -Зязикова таржам даь г1алг1ай литературанна юкъедахад.Цох тарра цо таржам даьд К. Марксеи Ф.Энгельсеи "Коммунистически манифеста","КПСС Исторена",З Орджони-кидзе"Большевика никъ" яхача книжкана,кхыдарашта.Зязикова язду юкъара образовани луча школаш-та дола учебникаш,цо оттадаьд 7кл. г1алг1ай литературан хрестомати,х1аьта задачникашта таржам а даьд.Мальсагов Орцхойца цхьана цо кийч а дир,ара а даьккхар г1алг1ай фольклореи произведеней сборник "Дега г1оз". Наьна метта культура лакха хиларо,оригинала стиль а цун башхалонаш а йов-за харо,автора уйлан к1оаргал кхетаяро,мотт шаьоеи къоасталуши хиларо,сурти поэтически образи оттадарна эшшаш дола дош а къаман а в1ашт1ехьадаккха харо оригинала гарга а тара а хулийт Зя-зикова таржам.Из дулу ший переводчески болх ч1оаг1а йоакхо еш,шийгара д1аэшачун терко еш йоазонхочо барах. Цун еррига произведенеш тематика хьакъехьа массехк керттерча группана декъа йиш я.Сийлахь-боккхача Даьймехка т1ема хетадаь дувцараши очеркаши - "19 ноябре","Хатар", "Эг1азал","Ваьча юрта","Йокъаенна га","Советски сага ло1ам","Боккхача майрахоех дола дув-цараш","Иван Иванович";Г1алг1ашкахьа хиннача граж-ки т1ем т1а лийнна г1улакхаш дувцаш йола произведенеш -"Ши баьрий","Ши съезд","Ультиматум","Г1уши-Хьажа","Кхо воша","Оалмаза Кхоази" ; юххерк а,социалистически Нохч-Г1алг1айчен вахарцара дувцараш -"Ираз","сийрдача нов-къа","Хьаким","Юнуси Эльбикеи","Г1ожа дегаш","Марац","Маликат","Жерочун 1уйре",кхыяраш. Ший цхьадолча произведеней ларде дохк йоазонхочо фольклора,фаьлгий сюжеташ("Гошмоаха","Ши доттаг1а").Халкъа фаьлгий чулоацам хувца а ца хувцаш,цо тоабу,шаьрбу цу произведеней мотт. Зя-зикова говзаме йоазошта юкъе керттера кхо тема я. - Х1анз хьожаргда вай цу темашка лаьрхх1а.Тахан вайна из болх кийчбаьб (дешархочун ц1и йоаккх ) III Дешархочун хоам. - Зязикова говзаме йоазошта юкъе керттера кхо тема я. Царех ца1 - къахьегама халкъ дезари цун моастаг1ашца эг1азал хилари.Из тема айхха ювзаенна я Сийлахь-йоккха Октябрьски революци хиннача ханарча г1улакхашца,цун идеалаш бахьан долаш С.М.Кировеи,Г.К.Орджоникидзеи хьал-халенах г1алг1ай къахьегача халкъо лоат-табаьча турпала къовсамца.Писатела из тема ч1оагг1а теркалъяр иштта хила доаг1аш да,х1ана аьлча бера хана денз цу къовсама доакъашхоша дувцаш дукха хеза ва из.Низкъаларча къовсама цу деноех Г.К.Орджоникидзе яьхад:" IV съезд йистеяла йоал-лаш, вай мовхарах охкаденна даьда ха дагайоаг1а сона:тешамболанза,вайна т1ехьа ца а боаг1аш, зовза вайгахьа хьахьийжа ха яр из.Советски 1аьдал цхьа дисача цу хана,з1амига г1алг1ай халкъ деррига а Советий 1аьдал лораде д1аэттар"... Х1аьта С.М.Кирова аьннад:"...Лоамарой юрташ,къаьст- та г1алг1айи нохчийи яраш,добровольцаша йохаеш д1айоахар;доахан а деррига рузкъа а д1адоа-хар,ц1енош дохадора,доагадора;бовда ца кхийнна бахаш бола нах,берригаш а,боабора..." Сийлахь-боккхача Даьймехка т1ема доакъашхо хиларах,йоазонхочо ше лайнад т1ема хьалхарча бетташка т1ехьашка бувлара хало,бала "Эг1азал","Ваьча юрта","Иван Иванович","Советски сага ло1ам","Боккхача майрахоех дола з1амига дувцараш",цунна шийна б1аргадайнар цхьан юккъа моастаг1чо д1алийца вай Даьхен цхьайолча районашка хинна туржа1,берригача мехкаца цхьана екъаш хиннай цо селлара безача маьхех яьккхача коталон г1озале ("Хатар" ). Октябра г1улакха т1ехьа Тирка т1а дахача халкъий турпала къовсам,цхьана 1оахийтача ц1ийво ч1оаг1даь царна юкъера доккха доттаг1ал котадоаг1а "Ши говрабаьри","Ши съерд","Ультиматум","Г1уши-Хьа-жа","Кхо воша"яхача дувцараш т1ареи очеркаш т1ареи. Ший говзаме йоазонаш т1а ма могга шераг1а а сийрдаг1а а советски сага турпала къахьегам белгалбаккха г1ерт писатель.Цунца цхьана цо къахетам боаццаш гучадоахреволюци ялалехьарча хана советски сагага кхаьча хинна ширдаьнна,къаьна,зена мел дар ("Ираз","Сийрлача новкъа", "Хьаким","Юнуси Эльбикеи","Г1ожа дегаш" ) - 1942 шера 7ноябре "Грозненски рабочий" яхача газета т1а кепатеха арадаьлар вай мохк д1алаца а,беррига советски нах лоал оттабе а лаьрх1а т1авена бирса моастаг1 ма хулла сихаг1а вохавара шоай беррига низи хьинари д1але,яхаш ший беррига мехкахой т1абехаш Зязиков Хьусена Бахьаудина яздаь хинна каьхат.Цу т1а яздаьдар : "Хьамсара мехкахой ! Вай хьамсарча Кавказа а,цунца цхьана вай Шолжа-Г1алийна а 1от1аезъеннай ц1имхара,1аьржа морхаш.Немецко-фашистски г1аьрхой шоай ц1е-ша диза кулг т1ада г1ерт нохчийи г1алг1айи мехка а. Д1аяхача замашка лоалах мукъадала г1ерташ лоаттабаьча турпалерча къовсама дуккха масалаш да вай халкъа.Берригача мехка хала денош т1аэттача граж-ки т1ема шерашка,шоаш бахьан советски 1аьдал бахьан къовсам лоаттабеш,юха ца хьожаш т1ем т1а увттар нохчийи г1алг1айи Советий 1аьдал лорадеш.Майралца,шоай са дехка латарца котало яьккхар цар. Са доттаг1ий ! Даьхенна юха а боккха кхерам т1абенача хана,моастаг1чунца т1ом беш вала веза ха т1аэттача хана,шийца валар,моцал,лоал,къел т1аяхьаш,ц1ийх 1абаргдоаца аькха вай хьамсарча,бочача кхуврча т1адийрзача хана со веррига а шуца ва. Т1еххьара ц1ий т1адам 1абахийталца,котало яккхалца моастаг1чунца т1ом беш а ва со.Амма со т1ема кхыча участке ва.Х1аьта а сона хов,тхоай фронте оаха моастаг1чоа теха х1ама вайна фашист фронта шун участкерча моастаг1чун а иззал низ эшаболийташ хургдолга.Оаха гитлеровцаш дукхаг1а х1алак мел бу,боа мел бу,шоана а аттаг1а хургья къулбехье ! Шоай даьйи ноанойи сий долча т1ема традицешта тешаме хилалаш ! Вай сийлахьча мехка гражданина ц1ера сий дожа ма делаш ! Оаха,т1емахоша,кхы а ч1оаг1аг1а моастаг1чоа доаг1аш дола та1азар дара,кхы а ч1оаг1аг1а цунца гоамал лацарца т1ахьех шо.Ши кулг в1ашка ца дуллаш къовсам лоаттабеш а,къахьегаш а хилалаш! Моастаг1чунгара сихаг1а котало яккха,вай сий долча Ц1еча Эскаро г1о дергда оаш цунца . Воккхаг1вола политрук Б.Зязиков ". VI Лекци д1ахо д1ахьу хьехархочо . - 1944 -1956 шерашка Зязиков Б. болх беш хилар Ташкентеи Фрунзеи тайп-тайпарча боахамеи мах-бареи организацешка.Х1аьта 1957 ш. Москве КПСС ЦК Лакхехьарча партийни школа чакхъяьккхачул т1ехьаг1а из хьожаву Нохч - Г1алг1ай книжни издательства директоралла.Цул т1ехьаг1а массехк шера цо болх бу КПСС Нохч - Г1алг1ай обкома пропагандеи агитацеи отдела заведующи волаш.Ду-ккхача шерашка из хиннав Нохч -Г1алг1ай АССР-а йоазонхой Союза бехктокхаме секретари,"Лоаман 1уйре " яхача альманаха редколлеге доакъашхои. VII. Ц1аг1а: 1. биогради ха. 2. "Советски сага ло1ам " яхача дувцарий сборниках хоам бе. Урок № 37. |