|
Кыргыз Гиннес китеби. Кадыров Ысмайыл. Кыргыздын Гиннесс китеби. Б. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2008. 216 б китебинен алынды
Эң байыркы
Илимпоздордун пикири боюнча кыргыз тили - түрк тилдеринин эң байыркысы.
Кыргызстанда эле эмес, КМШ өлкөлөрүнүн ичиндеги эң байыркы шаар - Ош. 2000ж. анын 3000 жылдыгы белгиленген. Демек, ал байыркы Рим менен жашташ.
Тарыхчылардын маалыматтары боюнча Кыргызстандын түндүгүндөгү эң байыркы шаар - усундардын борбору Чигу шаары (б.з.ч. 40жылдар чен). Ал Ысыккөлдүн алдында калган. Ал эми жазуучу Орозбек Айтымбетов Чигу ш. Ысыккөлдө деген пикирди жокко чыгарып, ал калаа Турпан ойдуңундагы Айдыңкөл деген чакан көлдүн жээгинде болгонун далилдейт.
1999жылы күзүндө Чолпонатадагы автовокзалдын жанына курулуп жаткан кафенин курулушчулары адам сөөгүн табышкан. М.Чолпонкулов менен Ч.Жуманазованын билдирүүсү боюнча аны республикалык тарых музейинин байыркы орто кылым тарыхы боюнча адиси Темирлан Чаргынов изилдеген. Бул өтө баалуу тарыхый табылга илимий изилдөөдөн кийин б.з.ч. 1000 жылдыктагы адамдын сөөгү деп табылган жана тарых музейине алып келинген.
Кымыз жөнүндөгү эң байыркы маалымат Игнатьев жылнаамасында кездешет. Анда князь Игорь Северский тоолуктардын туткунунан аны кайтарган жоокерлер кымыз ичип уктап калганда качып чыкканы айтылат. 1245ж. Батый хан князь Галицкийди кымыз менен сыйлагандыгы жөнүндө да маалымат бар. Белгилүү европалык саякатчы Марко Поло 13кылымдын 2жарымында Орто Азияны кыдырып баргандан кийин кымызды ак шарап деп жазган.
Эң жаш
СССР Жазуучулар союзуна – 18 жашында Кыргызстандан Давид Кугильтинов, Эргешпай Узакбаев кабыл алыныптыр, ал эми 19 жашында кабыл алынгандар Кусейин Эсенкожоев (1939), Абдылда Белеков (1947), 10класстын окуучусу Байдылда Сарногоев (1951) болуптур.
Алгачкы кыргыз фантасты Кусейин Эсенкожоевдин “Саякатчы бала” 1937ж., “Родинанын уулу” жана “Ічүнчү шар” деген эки китеби 1938ж. жарык көргөн. 17-18 жашында катары менен эки жылда үч китеби жарык көргөн жазуучу азырынча кыргыз жазма адабиятынын тарыхында кездеше элек.
Акын Тенти Адышева Кыргызстан ЛКЖС БКнын катчылыгына 18 жашында (1938ж..) шайланган кыргыз кыздарынын алгачкы өкүлү.
Кыргыз кызкелиндеринен эң жаш министр болгон Күлүйпа Кондучалова. Ал 22 жашында маданият министри болгон. 40 жыл бою кызматтык номенклатурадан түшпөй, аялдардын ичинен абсолюттук рекорд койгон. Ал көптөгөн жооптуу кызматтарда да эң биринчи иштеген аялзаты. Ал эми жигиттерден Алиаскар Токтоналиев 24 жашында министр болуптур.
Эң жаш кезинде окумуштуулук даражага жеткен Салмоорбек Табышалиев. Ал 23 жашында илим кандидаты, 25инде Кыргызстан Ленин комсомолунун катчысы, 32синде республикадагы жалгыз университеттин ректору болгон (аны 17 жыл башкарган). Ал эми азыркы миллардерлердин бири Александр Машкевич (1954-ж. Бишкекте туулуп, көп жыл жашаган, азыр Казакстанда) 27 жашында филология боюнча илим кандидаты болгон.
Кыргыздардан ичинен эң эрте курагында илим доктору болгон Жумабеков Сабырбек Артисбекович. Ал 1995-ж. 31 жашында медицина илимдеринин доктору болгон. Ал эми Урманбетова Жылдыз Карыбаевна да 1997-ж. 31 жашында философия илимдеринин доктору болуптур. 32 жашында Матыев Эркинбек Сагыналиевич (биология илимдеринин доктору, 1991), Шаимбетов Бакыт Орозбекович (медицина илимдеринин доктору, 1995), 33 жашында Турсунов Кубанычбек Жаныбекович (техника илимдеринин доктору, 1993) илим докторлору болушкан.
Эң эрте куракта Матиев Эркинбек Сагыналиевич 33, Иманалиев Мурзабек (математик) 34, Сулайманкулов Какин (химик), Жакыпова Чынара Шаршеевна (тарыхчы) жана Мамытов Аман (топурак таануучу) 35 жашында профессор наамын алышыптыр.
Кыргыз Улуттук ИАнын корреспондент-мүчөлүгүнө эң жаш курагында: 34 жашында Исабаева Валентина Абдылдаевна (медицина илимдеринин доктору), Керимжанова Бүбү Дыйканбаевна (филология илимдеринин кандидаты), 39 жашында Табалдиев Асанбек (философия илимдеринин доктору), Оторбаев Жоомарт Кайыпович (физика-математика илимдеринин доктору) шайланышкан.
КР УИАга эң эрте курагында академик болгондор: 34 жашында Мамытов Аман (айыл чарба илимдеринин доктору), 38 жашында Жумалиев Кубанычбек Мырзабекович (техника илимдеринин доктору), 40 жашында Эркебаев Абдыганы (филология илимдеринин доктору).
Эң жаш диктор болгон - Сакин Бегматова. Ал 1934ж. Бишкек педокуу жайында окуп жүргөндө радиодо штаттан тышкаркы диктор болуп иштеген (14 жашында), 1938ж. эң мыкты штаттан тышкаркы диктор катары Кыргыз ССР Жогорку Советинин Ардак грамотасы менен сыйланган (18 жашында). Кийин 1961-80ж. 19 жыл бою Кыргыз ССР Министрлер Советинин төрагасынын орун басары болуп иштеген. Алгачкы кыргыз дипломат кыздарынын бири.
Кыргыз дипломатиясынын тарыхында эң жаш элчи болуу рекордун Эрлан Бекешович Абдылдаев койгон. Ал 35 жашында Кыргыз Республикасынын Кытай Эл Республикасындагы Атайын жана Ыйгарым укуктуу элчиси болуп дайындалган (2001). Кыргыз, орус, англис, кытай тилдерин мыкты билет. Адистиги кытаевед.
Театр сценасына эң эле жаш кезинде чыккан СССРдин эл артисти, кыргыз балетинин жылдызы Айсулуу Токомбаева. Ал 5 жашында эле Ж. Пуччининин “Чиочиосан” операсындагы Баттерфляй айымдын уулу Сузукинин образын кыргыз театрынын сценасына алып чыккан.
КР эмгек сиңирген артисти наамын эң жаш курагында - 22 жашында опера ырчысы Марьям Махмутова (1920-89) алган. Ал “Ардак Белгиси” орденин да эң жаш кезинде-19 жашында (1939ж. кыргыз искусствосунун Москвада өткөн декадасында) алыптыр. 27 жашында Эл артисти наамына татыган. Ал кыргыз искусствосунун түптөлүшүнө бараандуу салым кошкон.
Эң жаш СССРдин эл артисти болгон Чолпонбек Базарбаев. Бул наамды 23 жашында алыптыр.
Эң жаш музыкант - Эмил Атагелдиев (1977ж.т.). 5 жашынан пианинодо ойной баштаган. Париж, Италия, Израилдеги чоң конкурстарда жогорку сыйлыктарды алган.
Эң жаш жана Борбордук Азиядагы өзү курактуу оюнчулардын ичинен эң күчтүү теннисчи Абика Калсариева (1984ж.т.). Ал Пакистанда өткөн эл аралык турнирде (1998) 1орунду ээлеген.
Эң жаш кезинде 2 китеби чыккан – Айша Айткеева (1993-ж.т.). Чыгармалары 8 жашынан басма сөзгө жарыялана баштаган. 12 жашында “Учкун” (2005), 14 жашында “Ачуу чындык” деген китептери чыккан. Китептерине ар кыл жанрдагы чыгармалары (жомок, аңгеме, ыр, интермедия, фантастика, табышмак, кроссворд, пьеса, пародия) кирген. №70 гимназияда 8-класста окуйт (2007).
Эң жаш шахматчы - Эрнесто Инаркиев (1985ж.т.). 12 жашында спорт чебери наамына жеткен. 5 жашынан шахмат ойной баштаган. 1999ж. Элиста шаарындагы дүйнөлүк шахмат олимпиадасында эл аралык чебер наамына татыган. Ал Азиянын, Кыргызстандын 16 жашка чейинки өспүрүмдөр арасындагы чемпиону жана спорт чебери. Дүйнөдөгү ири мелдештердин катышуучусу жана байге ээси.
Шахмат боюнча республиканын эң жаш чемпиону болгондор – Бегимай Кадырова (1997-ж. 8 жашта), Жохар Жаанбай уулу (2006).
Эң жаш облус - Баткен. Ал 1999ж. “Баткен окуясынан” кийин Ош облусунан бөлүнүп чыккан.
Кыргызда аңызга айланган эң сулуу аялзаты Акмөөр Адыл кызы. Ал эң эле жаш кезинде айтылуу Жантай Карабек уулунун 5аялы болгон. Анын сулуулугу, акылга дыйкандыгы айкалышып, эл оозунда сулуулуктун үлгүсүнө айланган.
19 жаш курагында кыргыз адабиятында рецензия жанрына тиш салып, республикалык басма сөзгө жарыялаган - К.Бобулов, Т.Аскаров, С.Карымшаков, А.Эркебаев, Ж.Бөкөшөв.
Акын Абдылда Белеков 16 жашында мектеп директору болгон экен.
|
|
|
Скачать 0.87 Mb.