Лекция. Лекциялар-ПжТЖӘ (2). Лекция1 азіргі жадайдаы білім беруді басымдылы ролі Лекция жоспары
 Скачать 274.68 Kb.
|
|
Лекция №30 Тәрбие үдерісін ғылыми-әдістемелік қамтамасыздандыру Лекция жоспары: 1. Сынып жетекшісінің өздігінен білім алуы және оның тиімділігінің шарты. 2.Тәрбие жұмыстары бағытында озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жинактап қорытындылау. 3.Тәрбие жұмыстары бағытында озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, талдап қорыту және ендіру кезеңдері. 1. Сынып жетекшісінің өздігінен білім алуы және оның тиімділігінің шарты. Сынып жетекшісі оқу орнының тәрбие жүйесінде ерекше орын алады және сөз жоқ, өте маңызды рөл атқарады. Қазіргі заманғы сынып жетекшісі - нәзік психолог және кәсіби шебер педагог. Оның тәрбиелік жұмыстары көп қырлы. Тәрбие мәселелеріне қатысты қолданылатын тәсілдер көптеген факторларға байланысты таңдалады. Ол және педагогикалық қызметтің өзіндік дербес стилімен де үйлесуі тиіс. Сынып жетекшісі бұларды теориялық таным-түсініктері мен педагогикалық интуициясына қарай реттейді. Ол мұғалімдермен де, оқушылармен де тез тіл табысады, мектепте де, одан тыс жерлерде де бірлесіп атқарылатын жұмыстарды іскерлікпен ұйымдастыра біледі. Бәрінен бұрын, сынып жетекшісі – педагог маман. Оған тән лауазымдық міндеттер қатарында: оқушының тұлға ретінде өздігінен дамуы мен өзін өзі көрсете білуіне қолайлы жағдай жасау, сынып оқушыларының тәрбие жүйесіне тиісті өзгерістер енгізу; оқушылардың әлеуметтену процесінде туындайтын проблемаларын, яғни құрбы-құрдастарымен, мұғалімдермен, ата-аналарымен қарым-қатынасына байланысты мәселелерін реттеуіне, кәсіби тұрғыдан өз бағдарын табуына, жоғары оқу орындарға тусуіне көмек пен қолдау көрсету секілді міндеттер де бар. Осыған байланысты сынып жетекшісі қай қырынан алып қарағанда да әділ, адал, ойы да, іс-әрекеті де таза адам болуы тиіс. Тек осындай ұстаз ғана өз шәкірттерінің ішкі жан-дүниесін түсінеді. Олармен бірге сүйініп, бірге күйінеді. Тек осындай ұстаз ғана тәрбиеленушілерінің сенімін бағалай алады, олармен қарым-қатынаста әрқашан сыпайы, әдепті қалпын сақтайды. Тәрбиешінің шеберлігі оның оқушыларға дұрыс әрекет үлгілерін дер кезінде көрсетіп, дер кезінде жөн-жоба сілтей білуінен, олардың өз күштері мен мүмкіндіктеріне сенімін арттыруынан, ынталандыра, көздерін жеткізе білуінен аңғарылады. Оқушыларға тәрбиелік тұрғыдан ықпал ету тиімділігі жоғары болуы үшін сыныппен байланыс та жоғары деңгейде болуы тиіс. Бұл оңай шаруа емес. Әдетте, сыныппен ортақ тіл табысу үшін едәуір уақыт қажет болады. Кейде жұмыс процесінде қайшылықты жағдайлар да туындайды. Сынып жетекшісі жүргізетін тәрбие жұмыстарының тиімділігін арттыруға қажетті шарттардың бірі педагогикалық әдептілікті сақтау болып табылады. Бұл тәрбиешінің ішкі және сыртқы педагогикалық мәдениетін көрсетеді. Педагогтың өз тәрбиеленушісімен қарым-қатынасындағы парадигмалық «педагог-оқушы» көзқарасы бұл күнде ескірді. Енді ол жаңа вариантта: «адам-адам» вариантында көрінеді. Бұл формула балаға адам ретінде «қалтқысыз құрметпен қарау» принципінен өз көрінісін тапты. Ол жаңа көзқарастың бастауына айналды. Мектеп мұғалімі оқушымен өзара қарым-қатынас барысында педагогикалық әдептілік аясынан шықпайды, оған қысым көрсетпейді, күлкі-мазақ етпейді. Өйткені бала жаны дөрекілікке, психологиялық қыспаққа шыдамайды, одан өте тез жараланады. Ал физикалық тұрғыдан дәрменсіз екендігін сезіну бала дамуында үлкен кедергі болып табылады. Педагогикалық әдептілік, ең алдымен, тәрбиеленушіні тұлға ретінде құрметтеуден, оған тиісті дәрежеде көңіл бөліп, сенім артудан, сонымен бірге оның мінез-құлық, іс-әрекетін қазымырлықсыз бақылай білуден көрінеді. Педагогикалық әдеп шектен тыс қамқорлыққа да, әкімшілдікке де жол бермейді. Ол бар жерде педагогикалық ықпал етудің дұрыс жолын тауып, неғұрлым тиімді шаралар қолдану да жеңіл болады. 2.Тәрбие жұмыстары бағытында озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жинактап қорытындылау. Тәжірибелі тәрбиешілер әдетте кінәлау, жазғыру, өсиет айту шараларын шектен тыс қолданбайды. Олар үйрету мен оқушы әрекетіндегі кемшіліктердің себебін анықтап алады, сонан соң барып бұларды түзетуге бағытталған орнықты кеңестер береді. Кемшіліктің себебін білмеу іс-әрекетті орынсыз бағалап, асығыс шешім қабылдауға әкеліп соғады. Әсіресе алғашқы сезімдерге беріліп немесе ашу, ширығу үстінде шешім қабылдауға болмайды. Ашулану оқушылармен арадағы қарым-қатынасты нашарлатады, мұғалім беделін төмендетеді. Педагогтар мен балалар арасындағы қайшылықтар, әдетте, тәрбиеленушілерге деген сенім мен құрмет аз, ұстаздық әдептілік орнықпаған жерлерде туындайды. Әдепті тәрбиеші бәрін ақылға салып, үлкен сақтықпен, сыпайы түрде әрекет етеді. Ол оқушылардың іс-әрекетіне тән ішкі мотивтерді анықтауға және түсінуге тырысады. Содан кейін барып педагогикалық ықпал етудің қандай да бір шараларын қарастырады, қолданады. Оқушыларды жақсы тәрбиелеп, қайшылықты жәйттерді орнымен шеше білу үшін ұстаздың өзі жақсы тәрбие көрген және санасы жоғары жан болуы тиіс. Өз білімін, педагогикалық шеберлігін тұрақты түрде толықтырып, жетілдіріп отыруы шарт. Сынып жетекшісі білімін көтерудің аса маңызды бір формасы өз біліктілігін өздігінен жетілдіру болып табылады. Сондықтан сынып жетекшісіне тән тәрбие қызметінің тиімділігі мен сапасы көбіне-көп оның өз біліктілігін көтеруге байланысты жүйелі жұмыстармен тығыз байланысты. Оны педагогикалық шеберлік шыңына қарай бастайтын да осы әрекеті. Педагогикалық шеберліктің маңызды бір көрсеткіші – балалармен қарым-қатынас жасауда жаңа жолдар табу, жұмыста тәрбиенің инновациялық технологияларын қолдана білу болып табылады. Сондықтан практикада мынадай технологияларды қолдануға тырысу қажет: ұжымдық творчестволық істер технологиясы; сыныптың тәрбие жүйесін жетілдіру технологяисы; сынып қызметіндегі бірлесіп (ұжымдық) жоспарлау технологиясы; жеке-бағдарлану жөніндегі сынып сағатын даярлау мен өткізу технологиясы; ойындық және коммуникативтік технологиялар; сауалнама жүргізу, тестілеу және психологиялық-педагогикалық диагностиканың өзге де әдістерін қолдану технологиясы; қарым-қатынас тренингтері; шоу-технологиялар; «педагог – тәрбиеленуші» диалогы; табысқа жету жағдайын жасау. Табысқа жету жағдайы – бұл баланың белгілі бір іс-әрекеттерге өзінің қатынасуынан және одан алған нәтижелерінен қанағат табуы. Табысқа жету жағдайының жалпы шарты – оған деген сенім мен оң көзқарастың орнығуы. Табысқа жету жағдайын жасауға бір мысал. Оқушының «кешегі» және «бүгінгі» жетістіктеріне баға беріп отырып, ешқашан оны өзге балалармен салыстыруға болмайды. «Бәрінен де пәленшенің жұмысы жақсы болып шықты... Ең жақсысы төленшенің жазғандары... Сенде бәз-баяғысынша нашар...» деген сияқты сөздердің орнына: «Бүгін кешегіден жақсы... Сенің қолыңнан келеді, мен саған сенемін... Сен бүгін алға бір қадам жасадың...» деген секілді сөздерді қолдану керек. Күнделікті практикада сынып жетекшісінің оқушымен қарым-қатынасы жеке тұлғаға деген құрмет пен сенімге негізделуі тиіс. Сынып жетекшісі атқарған тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі қызметтің тиімділігін анықтау педагогикалық күрделі проблемалар қатарына жатады. Бұл күрделілік, ең алдымен, сынып жетекшісі жұмысының нәтижесі мен тиімділігіне мектептегі жағдай ғана емес, сонымен бірге сыртқы орта әсері де ықпал ететіндігіне байланысты. Бұл жағдайда нәтижені «таза күйінде» анықтау мүмкін емес. Сынып жетекшісі жұмысының тиімділігіне баға беру үшін тиісті критерийлер мен көрсеткіштерді анықтап алу қажет. Тәжірибелерге сүйене отырып, сынып жетекшісі қызметін айқындауға байланысты мынадай негізгі бағалау критерийлерін бөліп атауға болады: – оқушылар тәрбиелілігінің артуы; – олардың интеллектуальдық, адамгершілік тұрғыдан дамуы, дүниетанымдарының кеңеюі; – құқық бұзушылық көріністерінің орын алмауы; – оқушылардың өздерін өздері басқару ісіндегі белсенділігі. Сынып жетекшісі жұмысының тиімділігін зерделеу кезінде көрсеткіштер динамикасының бірдей болмайтынын ескеру керек. Олардың кейбіреулері тіпті өзгермеуі де мүмкін. Кейде мүлдем өткен кездегіден де төмен болып шығуы ықтимал. 3.Тәрбие жұмыстары бағытында озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, талдап қорыту және ендіру кезеңдері. Жалпы қорытынды педагогикалық процесті білдіретін барлық мәліметтерді салыстыру негізінде жасалады. Әрбір оқушының даму және қалыптасу динамикасын бақылау, оқу-тәрбие процесі мониторингін құрастыру сынып жетекшісінің өз жұмыс күнделігін жүргізуіне көмектеседі. Сынып жетекшісі күнделігіне мыналар қамтылады: – әріптестер өткізетін сабақтарға қатысу; – оқушылардың үйлерінде болу; –психологиялық-педагогикалық карталар жасау; – оқушылардың жеке жұмыстары; – ұжымдық жұмыстар ұйымдастыру. Жұмыс күнделігінің формасын еркін түрде таңдап алуыңызға болады. Тек оны міндетті түрде үш бөлікке (тарауға) бөлу қажет. Бірінші тарауға сынып бойынша жүргізілетін жұмыстардың апталық жоспарлары енгізіліп, оларға әр апта сайын тиісті түзетулер ендіріліп отыруы қажет. Белгіленген жұмыстардың орындалу нәтижесі немесе олардың орындалмау себебі, туындаған проблемалар жөнінде мәліметтер келтіріледі. Екінші тарауға сынып оқушыларының фамилиялары алфавиттік ретпен беріліп, әрқайсысына кем дегенде алты парақтан қалдырылады: бірінші параққа оқушының мінездемесі, анкеталық мәліметтері, ата-анасы туралы деректер келтіріледі. Екінші параққа баланың денсаулығына қатысты жәйттердің бәрін жазуға болады; үшіншісіне – оқу үлгіріміне байланысты (жетістіктері, проблемалары, педагогтарға, ата-анасына және оқушының өзіне арналған ұсынымдар); төртіншісіне – демалыс уақытын қалай өткізетіндігі туралы; бесіншісіне – оушының дос-жарандар аясы, адамдармен қарым-қатынасындағы ерекшеліктер жайлы жазбалар түсіріліп; соңғы, алтыншысына – отбасының бала тәрбиесіне қатысуы жөнінде сипаттама беріледі. Бұл парақтардың әрқайсысына мынадай ақпараттар жазылады: – бала қандай жолмен зерттелді; – ол үшін бірінші кезекте тұрған қандай проблемалар бар; – анықталған проблемаларды шешу жолдары және оларды қолдану тиімділігі. Үшінші тарауда сынып бойынша жүргізілетін жұмыстарды жазыңыз: 1. Сынып ұжымын зерттеу тәсілдері. 2. Сынып ұжымы дамуындағы проблемаларды айқындау. 3. Бұл проблемаларды шешу жоспары. Жұмыс күнделіктерінің жүргізілуін бақылау мектеп директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары тарапынан жүзеге асырылады. Сынып жетекшісінің жұмыс нәтижесіне оңды ықпал ететін негізгі факторлар мыналар болып табылады: тәрбиешілердің педагогикалық қызметіндегі ұжымдық сипат; мектеп педагогтарының тәрбие проблемасын мектеп шешуі қажеттігіне позитивті көзқарасы; сынып басқару ісін ұйымдастырудағы өзіндік ерекшеліктер. Бұл сынып жетекшісі жұмысында белгілі бір тәрбие технологияларының айрықша орын алуынан көрініс береді; мектептегі психологиялық қолайлы атмосфера; сынып жетекшісінің тәрбие жүйесін жетілдіруге саналы түрде атсалысуы; мектепте сынып жетекшілерін әдістемелік оқытып-үйрету жүйесінің болуы. Қандай педагог сынып жетекшісі бола алады? Кәдуілгі кәсіби деңгейде оқытып, тәрбие беретін қатардағы сынып жетекшісі (тәрбиеші) бар. Сонымен бірге өз жұмысында педагогикалық шеберлік танытып, жоғары нәтижелерге қол жеткізе алатын сынып жетекшісі де болады.Көптеген сынып жетекшілері өзінің кәсіби шеберлігімен оқыту, тәрбие беру әдістемесін байыта түседі. Ал кейбір сынып жетекшілері нағыз педагогикалық жаңалықтар ашып, оқу-тәрбие ісіне соны жол салады, педагогикалық теорияларды толықтырады. Ресми критерийлермен қатар бейресми критерийлер де болады. Бұл өз балалық шағын эмоциональдық сезімдер деңгейінде есінде сақтаған педагог. Ол өзіне әділетсіз баға қойылған, КВН командасына қабылдамаған немесе керісінше, сынып алдында алғыс жариялаған, ата-аналар жиналысында мақтаған сәттерді ұмытпайды. Сөз жоқ, сынып жетекшісі көп нәрсені есінде сақтауы және көп нәрсені сезіне білуі тиіс. Білім беру ісін жетілдіру жағдайында мектептің тәрбиелік функциясы айрықша мәнге ие болып отыр. Ол тәрбие ісіндегі басты мақсат – өскелең жастың заман талабына сәйкес өзін өзі тұлғалық тұрғыдан жетілдіруіне жағдай жасау. Педагогикалық процестің мазмұндық және ұйымдық жаңаруы кезінде басты бағыт тәрбие болып отыр. Тәрбие процесі пікірлестердің (балалардың, ата-аналардың, педагогтардың, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың өкілдері) әр түрлі деңгейдегі: сынып-мектеп-отбасы-ықшам аудан-қала – өңір ынтымақтастығы, бірлескен әрекеті нәтижесінде жүзеге асырылуы тиіс. |