янги илмий ижод. Мундарижа ув материаллар
 Скачать 289.6 Kb.
|
|
1.5. Методологик билимнинг кўп даражали концепцияси.
1.6. Илмий билишда фалсафанинг аҳамияти. 1. Дунёнинг энг умумий манзарасини беради. 2. Билишнинг умумий қонуниятлари, ҳақиқат ва унга эришиш йўллари билан қуроллантиради. 3. Фанга умумий йўналтирувчи, универсал нормаларни беради. 4. Дунёқарашлик ва қадриятли аҳамиятга эга йўналишларни беради. 5. Фан назарияларини яратишга таъсир қилади. 6.Прагностик функцияни бажаради. 7. Қатор ҳолатларда ҳақиқат мезони сифатида амалиётга қўшимча вазифасини ўтайди. 2-Мавзу: Фан ва ижод. Ижод – сифат жиҳатдан янги қадрият яратадиган инсон фаолияти. Айниқса, ҳ.д. да долзарб. Оммавий маданият ўсиши ижодкорликнинг сусайишига таҳдид солмоқда: бировлар ижоди, тайёр қолиплар ва технологиялар ҳисобига яшаш мумкин. Ижод инсон учун буюк бахтдир. Зотан, “энг буюк лаззат руҳий лаззатдир” (Ибн Сино). Инсон ҳаёт фаолиятининг барча соҳаларида ижод қилади. 2.1. Ижоднинг асосий шакллари   бадиий илмий техникавий Тарбия, таълим, маданий ривожланиш ўз-ўзидан инсонни ижодкорга айлантирмайди. Бунинг учун ўзига хос руҳ, муҳаббат, интилиш зарур. 2 Ижодга зид хусусиятлар .2.   дунёқараш торлиги нохолислик догматизм Янги ғоя қаердан келади? У эски фикрлар йиғиндиси эмас. Суқрот – Платон парадокси: янги фикрга келиш учун у ҳақда қандайдир билим керак, акс ҳолда қаерга бориш ва нима излаш – номаълум. Ҳеч ким, ўзинг ҳам билмаган нарса ҳақида ниманидир қандай биласан? Ҳамма билим олган ҳам ижодкор бўлавермайди.38 Илмий ижод – илмий билимнинг ривожланиши, янги илмий билимни олиш, қонунлар ва қонуниятлар, янги илмий принциплар ва назариялар билан боғлиқ яратувчилик фаолиятидир. 2.3. Илмий билишнинг таркибий унсурлари       Концепция Назария Гипотеза Ғоя Илмий қонун Илмий факт Илмий билимлар маълум тизимга солиниб, ривожланиши натижасида фан вужудга келади. 2.4. Илмий таваккалчилик   эпистемологик эвристик Техник-технологик Фаннинг креатив функциялари ахборот Амалий ва ўзгарувчанлик   энг мукаммал 2.5. Мослаштирувчи Табиатни кузатиш ва назорат тизимини яратиш Фаоллаштирувчи Фан ижтимоий институт сифатида Вариатив функцияси: жамиятнинг атроф-муҳит билан ўзаро таъсирини оптималлаштириш 2.6. Танқидий ёндашув Ҳар томонлама текширув Объективлик Мализм Зукколик Илмий ижод учун зарур хусусиятлар    3-Мавзу: Фалсафа ва фан тарихида ижод муаммоси. Ижоднинг назарий муаммоларини ишлаб чиқишда шарқ мутафаккирларини қўшган ҳиссаси. 3.1. Антик натурфалсафанинг асосий методологик ғоялари. Табиатни алоҳида қисмларга ажратилмаган, бир бутун деб қараш. Бу бутунлик ва ундаги ҳар бир нарсани жонли, ўзгарувчан, ривожланадиган деб қараш. Табиатни билимдан унинг ўзидан,табиий сабаблардан излаш. Ягона бирламчи нарсани, табиий хилма-хилликнинг ички бирлигини англашни вазифа қилиб қўйиш. Қарама-қаршиликлар бирлиги, атомистик ғоялари. 3.2.        Антик даврдаги асосий мактаблар Пифагор ва пифагорчилар иттифоқи Милет мактаби Элеатлар мактаби Атомистикани яратганлар Суқрот (эр.ав. 469-399 й.), Афлотун (эр.ав. 427-347 й.) Парменид (эр.ав. 540-570 й.) Зенон (тахм.эр.ав. 510-430 й.) Левкипп (эр.ав. V аср), Демокрит (эр.ав. 460-371 й.), Тит Лукреций Кар (тахм.эр.ав. 99-55 й.) Қарама-қаршиликлар кураши муаммосини ўрганганлар, макон қарама-қаршилиги нисбийлигини кўрсатганлар Суқрот мактаби Атомистлар Фалес (тахм. эр. ав. 624-546 йй.), Анаксимандр (эр.ав. 610-547 йй.), Анаксимен (эр.ав. 588-525 йй.) Пифагор (эр.ав. 580-500 йй.), пифагорчилар Бирламчи сабабни сон деб билганлар, моддий ва маънавий олам уйғунлигини ўрганганлар, математикада кашвиётлар қилганлар Бирламчи сабабларни излаганлар (сув, ҳаво, апейрон), табиатни илмий ўрганишган 3.3. Марказий Осиё халқларининг исломгача бўлган маънавий ёдгорликлари    Достонлар, эртаклар ва афсоналар Тош битиклар “Авесто” 3.4. “Авесто”нинг асосий ғоялари. - Олам, унинг яратилиши ва тузилиши ҳақидаги диний-фалсафий ғоялар. - Ўз даврининг табиий-илмий билимлари. - Ахлоқ, турмуш, сиёсат , ҳуқуқ соҳаларидаги фалсафий муаммолар. - Дунёда яхшилик ва ёмонлик кучларининг кураши. - “Эзгу фикр, эзгу сўз, эзгу амал” принципи 3.5. Марказий Осиё илк уйғониш даври намоёндалари    Ал-Беруний (973-1048) қомусий олим, фаннинг турли соҳаларига оид 150дан ортиқ асар ёзган. Табиатшуносликда кўплаб кашвиётлар қилган. Билиш методларини ишлаб чиққан. Кузатиш ва экспериментга алоҳида аҳамият берган. Ал-Хоразмий (787-847). Алгебра ва алгоритмлар назариясининг асосчиси. Математика, ўлчаш методлари ва алгоритмларига янгиликлар киритган. Асосий асарлари:“Зиж”, “Жуғрофий асар”, “Ер тузилиши ҳақида китоб” ва б. Форобий (870-930) Аристотель, Платон, Гален, Плотин ва б.нинг асарларини араб тилига ўгирган, шарҳлаган. Фанларни туркумлаган, ривожлантирган. Фаннинг турли соҳаларига оид 160дан ортиқ асар ёзган. Ибн Сино (680-1037) қомусий олим, инсон билимини, фанни улуғлаган, борлиқни билиш воситаси деб билган. Фанларни туркумлаган, билиш усулларини ишлаб чиққан. Фаннинг турли соҳаларига оид 400дан ортиқ асар ёзган. Ал-Фарғоний (IX аср). Дунёнинг тузилиши, самовий жисмларнинг ҳаракати, иқлим назарияларининг муаллифи. Асосий асарлари: “Астрономия асослари”, “Етти иқлим китоби” ва б. 3.6. Темурийлар даврида илмий – фалсафий ижод Заҳириддин Бобур (1483-1530) – йирик сиёсий ва маданият арбоби. “Бобурнома” асарида тарихий воқеалар билан бир қаторда жуда кўп долзарб иқтисодий, ижтимоий, жўғрофий (иқлим, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, тоғлар, дарёлар), халқлар ва уларининг одатлари ҳақида нодир маълумотлар баён қилинган. Алишер Навоий (1441-1501) – ўзбек адабий тилига асос солди, фалсафий, ахлоқий ғояларни эксак босқичга кўтарди, адабиётшунослик, тилшунослик, фалсафа, сўфизм ғояларини ривожлантирди. Абдураҳмон Жомий (1414-1492) – ўз даври адабиёти ва маданиятининг йирик вакили, шоир ва мутафаккир, ислом ва Шарқ фалсафасини ўз қарашича талқин қилган, тасаввурнинг XV асардаги энг йирик арбоби. Ижтимомий – сиёсий, ахлоқий масалалардаги ғоялари муҳим аҳамият касб этди. Али Қушчи (XIV аср охири –XVаср бошлари 1474 й) – математик ва атроном. 20дан ортиқ асари бўлиб, асосан математика ва атрономия масалаларига бағишланган. Уларда турли ҳисоблаш тизимлари, касрлар ва иррационал квадрат илдиз чиқариш усуллари. Астрономия масалалари, Улуғбек “Зиж”ига шарҳлар, мантиқ, география, фалсафа, тилшунослик ва бошқа масалаларга бағишланган. Улуғбек (1394-1449) – ўрта асрдаги энг мукаммал “Зич”ни яратди. У 4 мақоладан иборат. 1-мақола (7та боб) эралар ва календарлар, 2-мақола (22 боб) математика ва астрономия, 3-мақола (13 боб) фақат астрономия, 4-мақола (2 боб) юлдузлар илми масалаларига бағишланган. Улардаги ғоялар шарқ ва ғарб фанига кучли таъсир кўрсатди. Амир Темур (1336-1405) – ўрта асрнинг таниқли давлат ва ҳарбий арбоби, марказлашган давлат асосчиси, фан ва маданият ривожига хомийлик қилган. “Темур тузуклари” асарида давлатнинг сиёсий ва ахлоқий қоидаларини баён қилган.  4-Мавзу: ижод жараёнини ифода этиш шакллари, методлари ва усуллари. Ижоднинг хилма-хил кўринишлари. Бадиий ижод Техникавий ижод     Илмий ижод Ишлаб чиқариш ва турмушдаги ижод Фалсафий ижод Ижод 4.2. Объектларнинг сифат жиҳатидан 3 тури   Эмпирик объектлар Ўз-ўзича нарса: объектлар Ҳиссий объектлар 4.3. Эмпирик объектлар шаклланишида тозаланишлар. Билиш ва амалий йўналганлик Фаҳмнинг операционал имкониятлари Тил талаблари Эмпирик билимнинг илгари тўпланган заҳиралари Мавжуд назарияларнинг талқин қилиш потенциали. 4.4. Фактлар Алоҳида мулоҳазалар   Эмпирик билимнинг структураси   Феноменологик қонунлар Эмпирик қонунлар 4.5. Эмпирик билишнинг асосий усуллари - Илмий кузатиш - Илмий эксперимент - Қайд қилиш 4.6. Объектни фикрий эксперимент асосида ўрганиш Идеаллашган объект билан иш кўриш   Назарий билиш хусусиятлари   Моҳиятни соф ҳолда билиш Ҳамиша ишончли билим эканлиги 4.7. Интелектуал интуиция Фикрий эксперимент Идеаллаштириш  |