АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
ПОНЕДЕЛЬНИК №1 билет 1. Генетика Дәрігер – генетикке болашақ балаларындағы қауіпті білу мақсатында отбасы қаралуда. Отбасында 9 жасар «Үдемелі бұлшықет миодистрофиясы» деген диагноз қойылған бала бар. Сұрақтар: Медико-генетикалық кеңес берудің қандай түрлерін білесіз? Оларды жазыңыз және сипаттаңыз. МГК - әдіс бұл т.қуал-тын ауруларды бірінші реттік яғни жүктілік кездегі алдын алу әдісі болып саналады.Бұл генетикалық патологиясы бар науқаста және оның жанұясының басқа мүшелеріне көрсетілетін арнайы мед-лық көмектің бір түрі, мақсаты ауру баланың тууылуын алдын алу. Түрлерін сипаттасам, МГК- тің 2 түрі бар. Ретроспективті және проспективті деген. Ретроспективті түрі бұл тұқым қуалайтын патологиясымен бар балалы отбасыларға ұсынылады. Оның мақсаты генетикалық қауіпті анықтау және алдын алуды жоспарлау әрі келесі ұрпақтарында берілуі мүмкін жағдайын анықтап, алдын алу болжамдары ұсынылады. Проспективті МГК - т.қ.пат.баланың тууылу қаупі жоғары тұлғаларға,қандас некедегі жұбайларға,жанұясындағы әйел немесе ер кісі жағынан т.қ.патологиясы бар науқастар бар жанұяларға,зиянды сыртқы орта факторларының әсеріне ұшыраған жүктіліктің ерте кезеңдерінде жүкті әйелдерге ұсынылады. Осы жұпқа кеңестің қандай түрі берілді? Бұл жұпқа ретроспективті түрі ұсынылады. Себебі бұл түрі тұқым қуалайтын патологиясымен бар балалы жанұяларда жүргізіледі. Оның мақсаты генетикалық қауіпті анықтау және алдын алуды жоспарлау әрі шежірелік байланыстарды анықтап,келесі ұрпақ қатарында, туыстар арасында белгінің (аурудың) таралуын анықтау. Мәліметтерді жинау Шежіре құрастыру Генеалогиялық талдау деген кезеңдерден өтеді. 3.Ерлі-зайыптылардың және баланың генотиптерін жазыңыз. Осы жұпта ДҮБД-мен ауру балалардың туылу қаупі қандай? Бұл ауру Х-тіркесті рецессивті типте тұқым қуалайды. Ол белгіде әрқашан еркектерде көрінеді,яғнии жиі белгіні тасымалдаушы, әйелдерде тек гомозиготалы жағдайда көрінеді, гетерозиготалы аналардың ұлдарының жартысында белгі бар, ал гомозиготалы аналардың барлық ұлдарында болады. Әйелдерде белгі бар, әкесіндеде болады, анасы тасымалдаушы немесе белгінің фенотиптік көрінуі болады. P XHXh x XHY XHXH:XHY:XHXh:XhY 25% ауру бала тууылу мүмкіндігі бар XhY- ауру бала генотипі №2 билет 1. Генетика Вераның 3 жасар ұлы барлық дағдыларын жоғалтып, жиі талып қалады. Бала сөйлей алмайды, бұлшық еттердің гипотонусы, қозғалыс үйлесімділігінің бұзылысы, жүргенде аяқтары иілмейді, бет әлпеті - аузы кең, тістері сирек орналасқан, иегі алға шығыңқы, тілі ауызынан шығып тұрады, стабизм және себепсіз жиі күледі Сұрақтар: Сіздің диагнозыңыз. Бұл ауру тұқым қуалайтын аурулардың қай тобына жатады, баланың кариотипін жазыңыз. Менің диагнозым Энгельман синдромы. Дәстүрлі емес типпен тұқым қуалайтын геномдық импритинг ауру тобына жатады. Баланың кариотипі 46 ХX/XY,15q Осы аурулар тобының пайда болуының барлық мүмкін болатын механизмдерін түсіндіріңіз. Геномдық импритинг аурулары бұл ата-анасының біреуінен алынған гомологты гендердің экспрессияларының тұрақты функционалдық айырмашылықтарына алып келетін эпигенетикалық үрдіс. Геномдық импирнтинг ауруларының дамуының себептері хромосомадағы мутациялардан дамиды. Бірінші бұл бір ата-аналық дисомия яғни науқаста ата-анасының біреуінен алынған импринтинг аймақтарынан екі хромосоманың болуы яғни науқастың кариотипі қалыпты болады 46, тек хромосоманың бір жұбы ата-анасының біреуінен алынған. Ал,осы Энгельман синдромы аналық текті 15q11-q13 хромосомалық аймақтың аномалияларынан байланысты дамиды. Екінші Экспрессияланатын гендері бар импрингтік аймақтардағы хромосомалық қайта құрылымдар бұл көбінесе микроделециялар,транслокация,инверсиялар Үшінші импрингтік аймақтағы гендердегі мутациялар. Аталық да және аналық да текті импринтингтік гендер 7,11,15 хромосомаларда орналасқан, және 2,3,6,14 және 20 хромосомаларда орналасуы мүмкін. Төртінші хромосомалардың метилдену үрдістерін бақылап отыратын импрингтік орталықтар аймақтарының делециялары. Осы ауруға диагноз қоюдың әдістерін атаңыз. Цитогенетикалық әдіс адамның хромосомаларын микроскоп арқылы зерттеу болып табылады Кең таралғаны кариотиптеу яғни хромосоманың саны мен құрылысындағы өзгерістерді анықтауға мүмкіндік береді. Молекулалалық генетикалықәдіс ДНҚ құрлысындағы өзгерістерді және бірінші реттік нуклеотидттік қатарларына дейін анықтауға мүмкіндік береді №3 билет 1. Генетика Генетикке 15 жастағы баланың анасы ұлының жыныстық дамуының кешігуі туралы шағымдармен жүгінді. 6 жастан бастап мінез-құлықтың кейбір ерекшеліктері (аутистикалық белгілер) байқалды. Қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбында оқиды, сабақ үлгерімі 3-4. Табиғаты бойынша тұйық, достары жоқ. Клиникалық белгілері: Бойы – 176 см, Салмағы 82 кг, эвнухоидты, «әйел типті», белі жуан, гинекомастия, шат аймағында, қолтықта түктің аздығы, көсеу. Дауысы жоғары. Аталық безді пальпация кезінде гипоплазиясы анықталды. Сұрақтар: Сіздің диагнозыңыз. Кариотипін жазыңыз. Клайнфельтер синдромы Кариотипі 47 ХХУ (немесе полисомиясы 48 ХХХУ, 48ХХУУ, 49 ХХХХУ) Мутация типін анықтаңыз. Сипаттаңыз Геномдық мутация яғни хромосома санының ауытқуынан туатын өзгергіштік, соның ішінде анеуплоидия хромосома жиынтығының еселенбей қалуы және митоз немесе мейоз кезінде хромосомалардың бөлінуін бұзу нәтижесінде пайда болады, трисомия ол қосымша хромосоманың болуы 2n+1 3.Жүктіліктің 9-10 аптасында қолданылатын пренатальды диагноз қою әдістерін сипаттаңыз. Пренатальды диагностикалаудың инвазивті (оперативті) әдістері - тікелей ұрықтың ұлпаларынан немесе провизорлық мүшелердің (плацента, хорион) ұлпаларынан зерттеу үшін эмбриональдық материал алуға мүмкіндік беретін әдістер. Хорионбиопсия – хорион бүрлерінің кесінділерін алу. Жиі жүктіліктің 8- 11 апта аралығында трансабдоминальды (іш пердесін тесу арқылы) немесе трансцервикальды (қынап арқылы) УДЗ аппаратымен бақылау арқылы жүргізіледі. Алынған жасушаларды бірден (молекулалық-генетикалық әдістер арқылы) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп, әр түрлі әдістермен (биохимиялық, цитогенетикалық, молекулалық-генетикалық) зерттеуге болады. Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуы, қан кету, түсік тастау сияқты асқынулар (1-3%) болуы мүмкін. Ұрық ұлпадарының биопсиясы – жүктіліктің 2-3айлығында (триместрінде) яғни 8-10апталарында жүргізіледі. Тері ауруларын диагностикалауда (ихтиоз, эпидермолиз және т.б.) ұрықтың терісін биопсия арқылы алып патоморфологиялық зерттеу жүргізіледі. Ұрықтың бұл/еттерінің биопсиясы Дюшеннің бұлш/ет дистрофия синдромын диагностикалауға мүмкіндік береді. Ультрадыбыспен зерттеу (УДЗ) – жергілікті туа біткен ақауларды, және көптеген хромосомдық аурулар мен көптеген туа біткен ақаулары бар моногендік синдромдарды анықтауға мүмкіндік береді.3 кезеңмен жүргізіледі. 1. 10-14аптада басын тексереді Даун синдромы білінема сол мақсатта 2.20-24 барлық дене мүшелерін 3.26-30бала денмаулығымен қоса ана денсаулығын бірге зерттейді,осы кезде ана денсаулығында не тумау,қызылша сияқты болса балаға әсерін көреді. Онда ана қанындағы АФП зерттеумен бірге жүргізілген УДЗ тиімділігі жоғарылайды. №4 билет 1. Генетика Бас-бұғана дисплазиясы - тұқым қуалайтын ауру. Науқаста бұғана сүйегі деформацияланған немесе толық дамымайды. Бұл аурудың даму себебі 6 хромосомасындағы RUNX2 геніндегі мутация болып табылады. RUNX2 гені сегментация гендеріне жатады. Сұрақтар: Сегментация гендері қай кезде экспрессияланады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Эмбриональді кезеңнің морфогенез сатысында экспрессияланады. Гендерді сегментациялау - бұл сегменттелген организмде, әдетте эмбрионда қайталанатын бірлікті (метамера) анықтайтын, заңдылықтың қалыптасуының алғашқы кезеңдеріне қатысатын ген. Сегментация гендері сол-оң асимметрияға, орталық жүйке жүйесіндегі және аяқ- қолдардың, органогенездің, скелеттің детерминациясына бақылауға жауап береді.Ол 3 топқа жіктеледі: Gap-гендері, pair-ruleгендері және сегменттің полярлық гендері. Gap генінің экспрессиясы эмбрионның қалыпты құрылымында бос орындарға әкеледі. Жұпталған гендердің экспрессиясы эмбрионды белдеулер қатарына бөледі және парагегменттердің шекараларын белгілейді. Сегменттік полярлық гендері эмбрионның әр паразементінің алдыңғы және артқы полярлықтарын анықтайды. Бұл гендер қандай гендер үшін транскрипция факторлары болып табылады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Бұл ген транскрипция факторларының RUNX тобының мүшесі болып табылады және ядро ақуызын Runt ДНҚ-мен байланыстыру доменімен кодтайды.Яғни ол ДНҚ-ның белг.бір аймақтарына жабысып және белг.бір ген.белсенділігін басқаруға көмектеседі.Бұл протеин остеобластикалық дифференциация мен қаңқа морфогенезі үшін өте маңызды және нукл.қышмен қаңқа гендерінің экспрессиясына қатысатын реттеуші факторлар үшін тірек қыз/атқарады.сондай-ақ RUNX2 гендік тіс дамытуға,қолдауға қатысатын ақуыз қабылдау үшін нұсқаларды,сүйек,шеміршек қамтамасыз/е. RUNX2-Ақуыздарды кодтайтын ген. Оның мутациясынан клейдокраниялық дисплазия, максимальды немесе брахидактилиясыз метафизальды дисплазия аурулары болады 3. Жүктілік кезінде осы ақаулықтарды анықтау үшін қандай пренатальды диагностика әдістері қолданылды? Осы әдісті сипаттаңыз. Пренатальды диагностика (ПД) - эмбриональдық дамудың алғаш сатысында жүргізілетін ұрықтын саулығын анықтауда қолданылатын әр түрлі әдістер. Бұл кезде, тұқым қуалайтын аурулардың алдын алу мақсаты сау емес эмбриондар мен ұрықтарды түсіру арқылы іске асырылады. ПД әдістері екі топқа бөледі: тікелей емес – зерттеу объектісі жүкті әйел, тікелей – ұрықтың өзін зерттеу. Тікелейі инвазивті (оперативті) және инвазивті емес деп бөлінеді. Соның ішінде инвазивті емес түріне жататын Ультрадыбыспен зерттеу (УДЗ) – жергілікті туа біткен ақауларды, және көптеген хромосомдық аурулар мен көптеген туа біткен ақаулары бар моногендік синдромдарды анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеудің оптимальды мерзімі – жүктіліктің 16-24 апталары. Ана қанындағы АФП зерттеумен бірге жүргізілген УДЗ тиімділігі жоғарылайды. УДЗ орталық жүйке (94,3%) және зәр шығару мен жыныс жүйелерінің (91,9%) туа біткен ақауларын диагностикалауда өте тиімді. Хорионбиопсия– хорион бүрлерінің кесінділерін алу. Жиі жүктіліктің 8-11 апта аралығында трансабдоминальды (іш пердесін тесу арқылы) немесе трансцервикальды (қынап арқылы) УДЗ аппаратымен бақылау арқылы жүргізіледі. Алынған жасушаларды бірден (молек/генетикалық ә-тер арқылы) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп, әр түрлі әдістермен (биохимия, цитогенет, молекулалық-генетика-лық) зерттеуге болады. Жатыр бұл/еттерінің жиырылуы, қан кету, түсік тастау сияқты асқынулар (1-3%) болуы мүмкін №6 билет 1. Генетика Облыстық емхананың эндокринологиясы қабылдауында қыз бала болды, жасы 13-те. Анасын қыздың өз құрдастарынан бойының едәуір артта қалғаны алаңдайды. Отбасы ауылдық жерде тұрады. Қыз бала 3-жүктіліктен, 1- босану (ананың жасы - 27 жаста). Алдыңғы жүктіліктер ерте кезеңдерде өздігінен түсікпен аяқталды. Ерте жастан бастап қыздың өсуі мен дамуы артта қалды, ата-анасы мұны нашар тәбетпен және жиі суық тиіп ауруымен байланыстырды. Мектепте нашар оқиды. Қыздың II дәрежелі миопиясы бар. Тексеру кезінде клиникалық белгілер: бойы 128 см, тамақтануы қалыпты, мойынында қанат тәрізді қатпарлары бар және бастың артқы жағындағы шаштың төмен өсуі байқалды. Сұрақтар: 1. Сіздің қойған диагнозыңыз. Кариотипін жазыңыз. Жауабы-Менің қойған диагнозым Шерешевский-Тернер синдромы ,кариотип 45,XO. 2. Мутация типін анықтаңыз. Сипаттаңыз. Жауабы-Шерешевский-Тернер синдромында бір жыныстық хромосоманың (X хромосомасы) болмауына немесе құрылымдық ақауларына байланысты,хромосомалық мутация. Мутация типі – геномдық анеуплодия моносомия Синдромның пайда болу себебі мейоз кезінде гомологты хромосомалардың дұрыс ажырамауы. Нәтижесінде екі Х хром. бір жұмыртқа жасушасына енеді де, екіншісіне ешқайсы түспейді. Ұрықтану кезінде зигота қалыпты хромосома жиынтығын емес, ХО жиынтығын алады. 3. Пренатальді диагноз қою әдісін жазыңыз (инвазивті емес) Жауабы-Пренетальды соның ішінде инвазивті емеске УДЗ әдісі жатады.Бұл ультрадыбыстық зерттеу әдісі жүктіліктің 10,20,30 апталарында жүргізіледі.Осы уақыттарда іште жатқан нәрестеде қандай да бір ауытқулар болса анықтауға болады. Ультрадыбыспен зерттеу (УДЗ) – жергілікті туа біткен ақауларды, және көптеген хромосомдық аурулар мен көптеген туа біткен ақаулары бар моногендік синдромдарды анықтауға мүмкіндік береді (анатомиялық ақаулары бар ұрықтарды 80% жуық пайызын). Зерттеудің оптимальды мерзімі – жүктіліктің 16-24 апталары. Ана қанындағы АФП зерттеумен бірге жүргізілген УДЗ тиімділігі жоғарылайды. УДЗ орталық жүйке (94,3%) және зәр шығару мен жыныс жүйелерінің (91,9%) туа біткен ақауларын диагностикалауда өте тиімді, ал жүректің туа біткен ақауларын зерттеуде бүл әдістің тиімділігі төмен. №7 билет 1. Генетика Бұл ауру әртүрлі жаста көрінеді нәрестеден ересек адамға дейін, бірақ көбінесе алғашқы белгілер 5-тен 15 жасқа дейінгі кезеңде пайда болады. Аурудың басталуы көбінесе инсульт тәрізді эпизодтармен, қатерлі мигреньдермен немесе психомоторлық дамуымен сипатталады. Аурудың өршуі, қайталанған инсульт кезінде неврологиялық симптоматика; бұлшықет әлсіздігі, құрысулар, атаксия, нейросенсорлық құлақ мүкістігі дамиды. Сұрақтар: 1. Сіздің диагнозыңыз. Бұл ауру тұқым қуалайтын аурулардың қай тобына жатады. Осы топтағы аурулардың тұқым қуалау ерекшелігін сипаттаңыз Жауабы-Мелас синдромы. Митохондриялық аурулар тобына жатады. Осы топтағы аурулардың тұқым қуалау ерекшеліктері-ауру тек анасы арқылы беріледі ,жыныстағы балаларда ауырады,ауру әкеден сау бала туылады.Жалпы митохондриялық аурулар балаға тек анасынан беріледі. Мелас-синдромы мтДНҚ ның нүктелі мутациялары негізінде дамитын ауру,Мутация бірінші рет пациентте пайда болуы мүмкін,немесе тек анасы жағынан пайда болады. 2. Осы аурудың диагноз қою әдістерін атаңыз Зертханалық зерттеу. Биохимиялық қан анализі сүт қышқылының, глюкозаның және гемоглобиннің жоғары деңгейін, кальций концентрациясының төмендеуін анықтайды. Гормондарға қан талдағанда соматотропты және паратиреоидты гормондардың азаюы анықталады. Зәрді жалпы талдау кезінде протеинурия жиі анықталады. Мидың МРТ. Ми жарақаттарын анықтау үшін. МР спектроскопиясы. Мидың магнитті-резонанстық спектроскопиясы жоғары энергиялы фосфор қосылыстарының айтарлықтай төмендеуін және лактат концентрациясының жоғарылауын көрсетеді. ЭЭГ. Электроэнцефалограммада негізгі белсенділіктің баяулауы, мидың биоэлектрлік процестерінің диффузды бұзылыстарын анықтау мақсатында. ЭНМГ. Электронейромиография спецификалық емес белгілердің болуын растайды - қозғалтқыш қондырғыларының потенциалы мен амплитудасының ұзақтығының қысқаруы, жүйке импульсінің өткізгіштігінің тежелуі және баяулауы. Бұлшықет биопсиясы. Морфологиялық өзгерістерге ең көп тән - көп мөлшерде өзгеретін митохондриялар бар миофибриллалар құбылысын анықтау үшін. ДНҚ-ны зерттеу. Мелас синдромын тексеруге арналған маңызды диагностикалық тест. Перифериялық қан лимфоциттерінде көбінесе MTTL1 генінің A3243G мутациясы анықталады. 3. Осы топтағы ауруларға қандай клиникалық белгілер тән? Атаңыз Ауру белгілері 5-15 жас аралығында байқалатын болады. Негізгі симптомдары: инсульт, қатерлі бас сақинасының ұстауы, психомоторлық дамудың кешігуі. Инсульт көбіне бас мидың самай, төбе не шүйде бөлімдерінде жиі байқалып, тез арада қалпына келуі мүмкін. Оның себебі ми қантамырларының қабырғаларында митохондриялардың өте көп бөлінуінен болады. Аурудың үдемелеп даму нәтижесінде неврологиялық симптомдар бұлшық ет әлсіздігі, ұстамалар, атаксия және нейросенсорлық кереңдік дамуы мүмкін.Сонымен қатар Бұлшықеттің әлсіреуі және сенсорлық есту қабілетінің төмендеуі,жүрек ақаулары,судрог белгілері байқалады. Эндокринопатиялар өсу гормондарының жетіспеушілігімен, қант диабетіне шалдығуы байқалады. Сирек белгілерге жүрек өткізгіштігінің бұзылуы, кардиомиопатия және бүйрек тубулопатиясы жатады. Билет 8 1950 жылдардың басында Вьетнам соғысы кезінде американдық сарбаздарға примахин міндетті түрде берілді. Бұл дәрі сарбаздарды безгектен қорғауы керек еді, бірақ олардың кейбіреулерінде препаратты қабылдау барысында кері әсер етіп - жедел гемолитикалық анемия тудырды. Кенеттен дамыған қан ауруы тіпті өлімге әкелді. Жүргізілген тергеу "примахиндік анемиядан" болатын өлім-жітім әртүрлі этникалық топтардың өкілдерінде әр түрлі болғанын көрсетті. Әсіресе жоғары (10-15% дейін) ол ата-бабалары Жерорта теңізінен шыққан сарбаздардың арасында болды (Солтүстік Африка, Италия, Испания, Таяу Шығыстан келгендер). Көп ұзамай примахиндік анемияның себептері ашылды. 1. Мұндай атиптік реакция қандай ферменттің жетіспеушілігімен байланысты, атаңыз? Мұндай атиптік реакция глюкоза-6-фосфат-дегидрогеназа ферментінің жетіспеушілігінен болады.Осы ферментке жауа беретін геннің мутацияға ұшырауынан эритроциттердің гемолизге ұшырауыболып примахиндік анемия болады. 2. Бұл дефекті ферменттің тұқым қуалау типі қандай? Атиптік реакциясы бар адамдардың генотиптерін жазыңыз. Бұл дефекті ферменттің Х-тіркес рецессивті тұқым қуалайды.Бұл аурумен көбінесе ер адамдар ауырады,сондықтан атипті реакциясы бар адамдардың генотиптері ХаУ-гемизиготалы |