АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
3. Бұл ауруларды диагностикалау үшін қандай зерттеу әдістері қолданылады? Кейде Эдвардс синдромының ықтималдығы 11-13 апталық сынақтардан кейін артады (әдетте жүктіліктің ультрадыбыстық және қан анализі). Сонымен қатар, Эдвардс синдромын инвазивті емес пренатальды тестілеумен (NIPT) анықтауға болады, бұл жүктіліктің 10 аптасында алынған қан анализі. Бірақ Эдвардс синдромын диагностикалаудың жалғыз нақты әдісі - генетикалық тестілеу. Мұны нәресте құрсақта болған кезде хорионды вилус сынамасын (CVS) немесе амниоцентезді қолдану арқылы жасауға болады. Бұл екі сынақ жүктіліктің үзілу қаупін тудырады. Кейде Эдвардс синдромы жүктілік кезінде күдіктенбейді және тек туылған кезде ғана кездеседі. №4 Билет 1. Генетика Ұрықтың жынысын анықтау, сондай-ақ ықтимал хромосомалық ауытқуларды анықтау үшін әкесі гемофилиямен ауру болған 30 жастағы жүкті әйелге амниоцентез жасалды. Бірақ кариотиптеу үшін ұрық жасушаларын көбейтіп өсіру мүмкін болмады, бұл жасушалар тіршілігін жойды. Сондықтан цитогенетикалық зерттеулер тек жыныстық хроматинді анықтаумен шектелділды. Ұрық жасушаларында жыныстық хроматин жоқ екендігі анықталды. Сұрақтар: 1. Ұрықтың кариотипін жазыңыз. 45 X0 немесе мозаикалық нұсқасы - 45 X / 46 XX, 45 X / 46 XY ұсынады. Мұндай кариотип қандай ауруға тән? Шершевский Тернер 2. Осы жағдайда гемофилияның көрінісі мүмкін бе? Түсіндіріңіз. Жалпы гемофилия тек ұлдар ауырып,қыз балалар тасымалдаушы болады. Егерде мозаикалы нұсқасы болатын болса балада онда 50% көрініс береді,ал егер 45хо болса көрініс бермеуіде мүмкін. 3. Пренатальды диагностиканың тікелей емес әдістерін сипаттаңыз. Біз жалпы пренатальды диагнотиска (ПД) деп эмбриональдық дамудың алғаш сатысында жүргізілетін ұрықтың саулығын анықтауда қолданылатын әр түрлі әдістер болып табылады. Оның ішінде тікелей емес әдісіне ана қанынан маркерлерді зерттеу.Ол– эмбриональды белоктары: альфа-фетопротеин (АФП),хориальдық гонадолтропин (ХГ), бос эстрадиол және т.б. анықтау. Бұл айтылған белоктар ұрықтың өз жасушаларымен немесе плацента жасушаларымен синтезделіп, анасының қан жүйесіне өтеді. Олардың жүкті әйелдің қан сарысуындағы концентрациясы жүктіліктің мерзіміне және ұрықтың күйіне байланысты өзгеріп отырады. Оптимальды мерзімде (15-20 апта аралығында) үш тестік-жүйе қолдану арқылы жүргізілген зерттеу ішкі мүшелерінің ақаулары бар ұрықтардың 80%, хромосомдық аурулармен – 65% (мысалы, популяциялық жиілігі 1 : 600-650 Даун ауруын) ұрықты анықтауға мүмкіндік береді. АФП анықтаудың ең оптимальды мерзімі – жүктіліктің 19-20 апта аралығы. Әдетте, АФП концентрациясының 139,7 мг/мл жоғары болуы орта жүйке жүйесінің (spina bifida, анэнцефалия), бүйректің (поликистоз, нефроз), ас қорыту және т.б. жүйелерінің ақауларының көрсеткіші. Даун синдромында АФП концентрациясының төмендеуі байқалады (27,9 мг/мл төмен). Хориондық гонадотропинның концентрациясының жоғарылауы түсік болу қаупімен және Даун синдромына байланысты болуы мүмкін. Эстрадиолдың төмендеуі Даун синдромы болған жағдайда байқалуы мүмкін. 17-оксипрогестеронның жоғарылауы бүйрек үсті безінің қызметінің бұзылуын көрсетеді. №5 Билет 1. Генетика Бала B. 11 жаста, сол қолындағы гиперемия аймағының ауырсынуына, оң тізе мен тобық буындарының ауырсыну шағымдарымен келді. Жеңіл жарақаттардан кейін терінің көгерулерінің пайда болуы назар аудартады. Мезгіл-мезгіл буындарға қан кетулер, ауырсынулар болады және 1-2 апта ішінде қозғалыстың шектеулі байқалады. Қан кетулер мен көгерулер әдетте жарақат алғаннан кейін 12-24 сағаттан кейін пайда болады. Аяқтағы әлсіздікке және жүрудің қиындығына шағымданады. Аяқтың төменгі жағының ұю сезімдері оң аяғында айқын сезіледі. Үлкен екі ағасында да осы аурудың белгілері бар, бірақ анасы баланы осы уақытқа дейін отбасының әлеуметтік жағдайының нашарлығына байланысты дәрігерлерге қаралмаған. Сұрақтар: 1. Қандай ауру туралы айтылып отыр? Аурудың тұқым қуалау типін анықтаңыз. Гемофилия.Х тіркесті рецессивті 2.Осы тұқым қуалау типінің ерекшеліктерін сипаттаңыз, осы типпен тұқым қуалайтын 5 ауруды мысалға келтіріңіз. Баланың және оның ата-анасының генотиптерін жазыңыз. Х - тіркес - рецессивті түрі ( XP ) : горизонталь түрде тұқым қуалау , ұрпақ аттау ; жиі тек ер адамдар ауырады ; ауру сау қызы арқылы ( тасымалдаушы ) атасынан немересіне беріледі . Тұқым қуалаудың бұл түрінде әйел адамдар жиі гетерозиготалы , фенотипі бойынша сау болады ( гемофилия , дальтонизм ) . 5-мысал:ДҮБД,дальтонизм,БҮБД,Морисс синдромы,глюкоза 6-фосфат дегидрогеназы жетіспеушілігі. Р: Х^H Y * X^H X^h G: X^H Y X^H X^h F1: X^H X^H, X^H X^h , X^H Y ,X^h Y Х^H Y-әкесі X^H X^h -анасы X^H X^h- гетерозиготалы тасымалдаушы X^h Y- гемизиготалы ауру Ұл бала бойынша : 50% сау, 50% ауру Қыз бала бойынша: 100% сау ,0% ауру 3.Келесі баланың ауру болып туылуының генетикалық қаупін есептеңіз. Осы ауруды диагностикалау әдістерін атаңыз. Ұл бала бойынша : 50% сау, 50% ауру Қыз бала бойынша: 100% сау ,0% ауру Биохимиялық әдіс . Биохимиялық әдiстер - бұл қан, зәр және ағзаның басқа да сұйық орталарындағы әр түрлі заттардың алмасуының деффектiсiн анықтауға мүмкiндiк беретiн әдiстер тобы Молекулалық-генетикалық ПТР әдісі. Молекулалық-генетикалық әдiстер - бұл ДНҚ қүрылысындағы түрлi өзгерiстердi, тіпті бірінші реттік нуклеотидттiк қатарына дейiн анықтауға мүмкiндiк беретiн әр түрлi әдiстердiң үлкен тобы Прентальды диагностика:хорионбиопсия ,аминоцентез, қан анализі. Пренатальды диагнотиска (ПД) - эмбриональдық дамудың алғаш сатысында жүргізілетін ұрықтын саулығын анықтауда қолданылатын әр түрлі әдістер. №6 Билет 1. Генетика Облыстық емхананың эндокринология бөліміне 13 жастағы қыз бала қаралуда. Анасы қыздың өз құрдастарынан бойының өсуі бойынша едәуір артта қалғаны алаңдатады. Отбасы ауылдық жерде тұрады. Қыз бала 3-жүктіліктен, 1-ші босану (ананың жасы - 27 жас). Алдыңғы жүктіліктер ерте кезеңдерде өздігінен түсікпен аяқталды. Ерте жастан бастап қыздың өсуі мен дамуы артта қалды, ата-аналар мұны нашар тәбетпен және жиі суық тиюмен байланыстырды. Мектепте нашар оқиды. Қыздың II дәрежелі миопиясы бар. Тексеру кезінде клиникалық белгілер: бойы 128 см, қалыпты тамақтану, мойынында қанат тәрізді қатпарлары және бастың артқы жағындағы шаштың төмен өсуі байқалды. Сұрақтар: 1. Сіздің қойған диагнозыңыз:Шершевский Тернер Кариотипін жазыңыз:Мұндай әйелдердің кариотипін көбінесе 45 X0 немесе мозаикалық нұсқасы - 45 X / 46 XX, 45 X / 46 XY ұсынады. 2. Мутация типін анықтаңыз. Сипаттаңыз:Бұл геномдық мутация болып табылады. Геномдық мутация деп жалпы хромосома санының өзгеруі. Геномдық мутациялар митоздың немесе мейоздың қалыпты ағымының бұзылуынан туындайды. Анеуплоидияға жатқызамыз ,яғни ол жеке хромосомалар санының өзгеруі ,артуы не кемуі.Анеуплоидиянвң ішінде моносомиялар ,яғни ол жеке бір хромосоманың болмауы. Адамда моносомияның бір ғана типі кездеседі. 3. Пренатальді диагноз қоюдың инвазивті емес әдісін сипаттаңыз.Бізде инвазивті емес әдісіне Ультрадыбыспен зерттеу ,яғни УДЗ жатқызамыз.Ол жергілікті туа біткен ақауларды және көптеген хромосомдық аурулар мен көптеген туа біткен ақаулары бар моногендік синдромдарды анықтауға мүмкіндік береді.Жалпы зерттеудің оптимальды мерзіміне келсек, жүктіліктің 16-24 апталары болып саналады. Ана қанындағы АФП зерттеумен бірге жүргізілген УДЗ тиімділігі жоғарылайды. УДЗ орталық жүйке (94,3%) және зәр шығару мен жыныс жүйелерінің (91,9%) туа біткен ақауларын диагностикалауда өте тиімді болып келеді. Ал жүректің туа біткен ақауларын зерттеуде бүл әдістің тиімділігі төмен. №7 Билет 1. Генетика Ата-аналары және олардың қызы артық салмақтан шардап шегеді. Осы жанұяда кішентайынан асырап алған қызының салмағыда артық екені байқалады, бірақ өзінің туған қызынан, оның салмағы төменірек. Ата-аналары және қыздары салуатты өмір салтын сақтамайды, аз қозғалады, дене шынықтырумен айналыспайды. Ал, туған ұлы спорттық гимнастика мамандығы бойынша олимпиядалық резерв училищеде оқиды, дене салмағы қалыпты. Сұрақтар: 1. Артық салмақ қандай ауруларға әкелуі мүмкін? Қандай тұқым қуалайтын аурулардың тобына жатады? Прадер Вилли Ангельман синдромы Қант диабеті Дәстүрлі емес типпен тұқым қуалайтын моногенді аурулар тобына жатады 2. Осы жағдайды эпигенетикалық механизімнің бұзылуына мысал ретінде келтіруге ? РНҚ модификациясы Метилдік модификацияны тек ДНҚ ғана реттеп қоймайтындығы аныктатынды : Осындай өзгерістерді акуыз синтезі жүретін ДНҚ - дан кешірілген матрица РНҚ - да модификацияны алып жүре алады . Адамның кез - келген мРНҚ аденозин азоттық негізіндерімен байланысатын 3-6 дейін метилдік тобы бар . Барлық сүтқоректілерммен және көптеген жануарларда тура солай мРНҚ модификацияланады . Метилдену принципі тура ДНҚ метилденуіндей жүреді . мРНҚ модификациялық деңгейі ағзадағы энергиялық баланысты анықтайды және кейбір жағдайда семіздікке әкеледі . Қазіргі кезде РНҚ ( тРНҚ рРНҚ , мРНҚ ) үш түрінен баска РНҚ басқада түрі кодталмайтын РНҚ немесе нкРНқ аныкталынды . Мұндай нкРНҚ барлық геном бойынша кездеседі . Олар интрондар өнімі болып табылады . Ертеректе интрондық бөліктердің сплайсингінен пайда болған мРНҚ бөліктері жасушада жойылады деп келген . нҝРНҚ кем дегенде кейбіреуі ( егер көпшілігі болмаса ) к жүзінде жасушада өңделеді және толық қызмет атқарады . НЕРНҚ гендер экспрессиясын жоғарлатады не төмендетеді . Гендер эксперссиясына әсер ету механизмі белгісіз . Сондай - ақ , кодталған ақпаратты тасымалдамайтын қысқа РНҚ молекулаларының ( 19-25 нуклеотидті ) арнайы класы да бар . Оларды микроРНқ ( микроРНҚ ) деп атайды . Олар кейбір зақымданған аРНҚ - ны таниды және негізгі ақпараттық РНҚ молекуласындағы кейбір сәйкес келген комплементарлы аймақтармен байланысады . Соның нәтижесінде трансляция іске асырылмай қалады . Закымданған PHK ыдырайды . Сондай - ақ , микроРНҚ жасушалардың плюрипотенциалын реттеуге және олардың жіктелуінде маңызды роль атқарады деп саналады 3. Генетикалық және эпигенетикалық өзгерістерді салыстырыңыздар. Генетикалық өзгергіштік -организмнің бойындағы түрлі белгілермен қасиеттерінің сыртқы орта факторларынан өзгеруі.яғни ол жаңа қасиеттерге ие болады не бір қасиетін жоғалады.Днқ мутациялық ген ағымы на жыныстық көбейіп байланысты генетикалық ауытқулар болады. Эпигенетикалық өзгергіштік-жасуша гендері нің экспрессиясы және фенотиптің өзгеруі днқ нуклеотидтер қатарындағы өзгерістерге байланысты еместігі зерттейді. №8 Билет 1. Генетика 30 жастағы әйел жүктіліктің 16-аптасында медициналық генетикалық кеңеске жүгінді. Шежіреге ақпарат жинау кезінде оның күйеуінің бірінші некесінен фенилкетонуриямен ауру баласы бар болып шықты. Сұрақтар: 1. Фенилкетонурия аурулардың қай тобына жатады? Бұл ауруға қандай тұқым қуалау типі тән? Алмасудың бұзылуына байланысты тұқым қуалайтын аурулар тобына жатады.Соның ішінде аминқышқылдарының АТА–аминоацидопатиялар тобына жатады.Фенилкетонурия аутосомды-рецессивті түрде тұқым қуалайды. 2. Осы ауруды анықтау үшін скринингтің қандай түрін қолдануға болады? Көрсеткіштерін атаңыз Фенилкетонурияны анықтау үшін жаңадан туылған нәрестелерге неонатальды скрининг жүргізіледі.Скрининг туылғаннан кейін 3-5 күн аралығында жасалады.Ол кезде арнайы қағаз түрінде капиллярлық қанның үлгісін алу арқылы өткізіледі. Егер гиперфенилаланемия анықталса, баланың 2,2 мг% -дан астамы педиатриялық генетикаға қайта тексеруге жіберіледі. Фенилкетонурия диагнозын растау үшін қандағы фенилаланин мен тирозин концентрациясы тексеріліп, бауыр ферменттерінің (фенилаланин гидроксилаза) белсенділігі анықталады, зәрді биохимиялық зерттеу (кетон қышқылдарын анықтау), зәрдегі катехоламиндердің метаболиттері және т.б. 3. Берілген жүктілік кезеңінде пренатальды диагностиканың қандай әдістерін қолдануға болады? Оларды сипаттаңыз. Фенилкетонуриядағы генетикалық ақауды жүктілік кезеңінде де ұрықтың инвазивті пренатальды диагностикасы кезінде тікелей инвазивті (хорионды биопсия, амниоцентез, кордоцентез) анықтауға болады. Хорионды биопсия – хорион бүрлерінің кесінділерін алу . Жиі жүктіліктің 8 11 апта аралыгында трансабдоминальды немесе трансцервикальды ( қынап аркылы ) УДЗ аппаратымен бақылау аркылы жүргізіледі . Алынған жасушаларды бірден ( молекулалық - генетикалық әдістер аркылы ) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп , әр түрлі әдістермен ( биохимиялық , цитогенетикалық , молекулалық - генетикалық ) зерттеуге болады . Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуы , кан кету , түсік тастау сияқты асқынулар ( 1-3 % ) болуы мүмкін . Амниоцентез - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасушаларын алу әдісі . Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі . Асқыну қауіптілігі – 0,5-1 % , Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі ( АФП концентрациясын анықтау ) . Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық , биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады . Тікелей жасушаларды молекулылқ - генетикалық әдіспен зерттеуге болады , Хорнобиопсия мен амниоцентез арқылы , әсіресе молекулалық - генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда ( ДНҚ - дигностика ) , гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады , Кордоцентез – жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан кан алу әдісі . Алынған қан цитогенетикалық ( лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі ) . биохимиялық немесе молекулалық - биологиялық әдістердің объектісі ретінде колданылады . Жиі хромосомдық ауруларды ( қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау ) , қаннын ( гемоглобинопатиялар ) , имммунитеттің , резус - статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады . Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша 1-7 % . №9 Билет 1. Генетика 4 жастағы қыз бала дәрігер-генетиктің кеңесіне жіберілді. Жүректің даму ақаулығы диагнозымен диспансерлік есепте тұрады. Психомоторлы дамудың тежелуі, қайталамалы бронхит, екі жақты созылмалы оотиті бар. Анамнезі: 7- жүктіліктен туылған бала (анасы 36 жаста), 3- босану (отбасында сау бала 14 жаста), 2-жүктілікте баланың өлі туылуы, төрт жүктілікте өздігінен түсікпен аяқталды. Тексеру кезінде: көз қиығы монғолоидты, брахицефалия, мұрындары қысқа, тістері ұсақ екендігі анықталды. Сұрақтар: 1. Бұл ауруларды диагностикалау үшін қандай зерттеу әдістері қолданылады? Осы әдістерді сипаттаңыз. Даун синдромын уақтылы анықтау барлық жүкті әйелдерге міндетті скринингтік ультрадыбыстық енгізуден кейін қол жетімді болды. Заманауи ультрадыбыстық жабдық 12-13-ші акушерлік аптада аномалия туралы күдік туғызады. Ультрадыбыспен зерттеу ( УДЗ ) — жергілікті туа біткен ақауларды , және көптеген хромосомдык аурулар мен көптеген туа біткен ақаулары бар моногендік синдромдарды анықтауға мүмкіндік береді ( анатомиялық ақаулары бар ұрықтарды 80 % жуық пайызын ) . Зерттеудін оптимальды мерзімі – жүктіліктің 16-24 апталары , Ана қанындағы АФП зерттеумен бірге жүргізілген УДЗ тиімділігі жоғарылайды . УДЗ орталық жүйке ( 94,3 % ) және зәр шығару мен жыныс жүйелерінің ( 91,9 % ) туа біткен ақауларын диагностикалауда өте тиімді , ал жүректің туа біткен ақауларын зерттеуде бұл әдістің тиімділігі төмен . Сонымен қатар, биохимиялық маркерлер үшін міндетті түрде қан анализі бар. Бұл зерттеу генетиктерге ұрықтағы хромосомалық аномалия ықтималдығын бағалауға мүмкіндік береді. Егде жастағы жүкті әйелдер, сондай-ақ скринингтік зерттеулердің нашар нәтижелерін алған әйелдер инвазиялық диагнозды қажет етеді - хорионды биопсия (плацента тінін зерттеу). Сонымен қатар амниоцентез - амниотикалық сұйықтықты зерттеу жүргізуге болады. Хорионды биопсия – хорион бүрлерінің кесінділерін алу . Жиі жүктіліктің 8 11 апта аралыгында трансабдоминальды немесе трансцервикальды ( қынап аркылы ) УДЗ аппаратымен бақылау аркылы жүргізіледі . Алынған жасушаларды бірден ( молекулалық - генетикалық әдістер аркылы ) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп , әр түрлі әдістермен ( биохимиялық , цитогенетикалық , молекулалық - генетикалық ) зерттеуге болады . Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуы , кан кету , түсік тастау сияқты асқынулар ( 1-3 % ) болуы мүмкін . Амниоцентез - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасушаларын алу әдісі . Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі . Асқыну қауіптілігі – 0,5-1 % , Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі ( АФП концентрациясын анықтау ) . Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық , биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады . Тікелей жасушаларды молекулылқ - генетикалық әдіспен зерттеуге болады , Хорнобиопсия мен амниоцентез арқылы , әсіресе молекулалық - генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда ( ДНҚ - дигностика ) , гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады , . Генетикалық аурудың сыртқы көріністерімен баланы диагнозды растау және ілеспе ақауларды анықтау мақсатында қосымша зерттеулер жүргізуге жібереді. Ол үшін мыналар жүзеге асырылады: нәресте хромосома жиынтығының генетикалық диагностикасы; жүректің эхокардиографиясы; Іш қуысы мүшелерінің ультрадыбыстық зерттеуі; кардиологтың, невропатологтың, офтальмологтың, ортопедтің және басқа мамандардың тексеруі (егер көрсетілген болса). |