АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
Билет №5 1. Генетика дұрыстап шықтым Жүктіліктің 22-23 аптасындағы әйел кеңеске келді. Алдынғы екі жүктілігінде мерзімінен бұрын босанып, ұл балалар өмірге келді. Бірінші нәрестеде айқын гидроцефалия болды және 1,5 айлығында қайтыс болды. Екінші ұл бала туылғанан кейін алғашқы сағаттарында қайтыс болды. Патолого-анатомиялық тексерулер кезінде айқын гидроцефалия анықталды. Сұрақтар: Жүктіліктің осы кезеңінде пренатальды диагностиканың қандай әдістерін қолдануға болады? Осы әдісті сипаттаңыз.    Бұл жерде жүктіліктің 22-23 аптасында болғандықтан, пренатальді диагностика тікелей емес инвазивті мұның ішінде меніңше 22 аптада кордоцентез әдісін қолдануға болады. Енді осы әдіске сипаттама беретін болсам: Кордоцентез бұл жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан қан алу арқылы жасалады. Алынған қан цитогенетикалық (лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі), биохимиялық немесе молекулалық-биологиялық әдістердің объектісі ретінде қолданылады. Жиі хромосомдық ауруларды (қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау), қанның (гемоглобинопатиялар), имммунитеттің, резус-статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады. Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша – 1-7%. МГК түрін анықтаңыз. Сипаттаңыз. МКГ нің екі түрі бар: проспективті және ретроспективті. Енді бұл отбасыға меніңше МКГ ның ретроспективті түрі жүргізіледі. Осы түрін сипаттайтын болсам, ретроспективті МГК дегеніміз тұқым қуалайтын патологиясымен балалары бар жанұяларға жүргізіледі. Мұндай МГК негізгі мақсаты генетикалық қауіпті анықтау және алдын алу шараларын жоспарлаудан тұрады. Неонатальды скрининг жүргізілетін ауруларды атаңыз. Жауабым: Ең алдымен неонаталдық скринингке анықтама бере кетейін,бұл жаңа туған балаларды тұқым қуалайтын ауруларға жаппай тексеруден өткізі болып табылады. Бұл неонаталдық скрининг жүргізілетін тұқым қуалайтын аурулар тізіміне бес ауру кіреді. Оларды атап өтсем: адреногенитальді синдром, галактоземия, туа біткен гипотиреоз, муковисцидоз, фенилкетонурия . Билет №6 1. Генетика Ұрықтың жынысын анықтау, сондай-ақ ықтимал хромосомалық ауытқуларды анықтау үшін әкесі гемофилиямен ауру болған 30 жастағы жүкті әйелге амниоцентез жасалды. Бірақ кариотиптеу үшін ұрық жасушаларын көбейтіп өсіру мүмкін болмады, бұл жасушалар тіршілігін жойды. Сондықтан цитогенетикалық зерттеулер тек жыныстық хроматинді анықтаумен шектелділды. Ұрық жасушаларында жыныстық хроматин жоқ екендігі анықталды. Сұрақтар: Ұрықтың кариотипін жазыңыз. Мұндай кариотип қандай ауруға тән? Кариотипі 45,ХО. Бұл кариотип Шерешевский-Тренер синдромына тән. Осы жағдайда гемофилияның көрініс беруі мүмкін бе? Түсіндіріңіз Ия , мүмкін , себебі, гемофилия Х-тіркес рецессивті жолмен тұқым қуалайды. Ал бұл жерде 1 жыныс хроматин бар, ал екіншісі жоқ. Сол себепті көрініс беруі мүмкін. Пренатальды диагностиканың тікелей емес әдістерін сипаттаңыз. Пренетальды диагностиккның тікелей емес әдістеріне – ана қанынан маркерлерді анықтау жатады. Бұл әдісте зерттеу объектісі жүкті әйел болады. Өз сөзіңмен өзгертіп жаз Ал енді сипаттама берсем: Ана қанынан маркерлерді – эмбриональды белоктары: альфа-фетопротеин (АФП), хориальдық гонадолтропин (ХГ), бос эстрадиол және т.б. анықтау. Осы аталған белоктар ұрықтын өз жасушаларымен немесе плацента жасушаларымен синтезделіп, анасының қан жүйесіне өтеді. Олардың жүкті әйелдің қан сарысуындағы концентрациясы жүктіліктің мерзіміне және ұрықтың күйіне байланысты өзгеріп отырады. Барлық жетілген елдерде балалары туа біткен және тұқым қуалайтын ауруларлармен туылу қаупі жоғары әйелдерді анықтау үшін барлық жүкті әйелдерде осы белоктардың концентрациясы зерттеледі. Оптимальды мерзімде (15-20 апта аралығында) үш тестік-жүйе қолдану арқылы жүргізілген зерттеу ішкі мүшелерінің ақаулары бар ұрықтардың 80%, хромосомдық аурулармен – 65% (мысалы, популяциялық жиілігі 1 : 600-650 Даун ауруын) ұрықты анықтауға мүмкіндік береді. АФП анықтаудың ең оптимальды мерзімі – жүктіліктің 19-20 апта аралығы. Әдетте, АФП концентрациясының 139,7 мг/мл жоғары болуы орта жүйке жүйесінің (spina bifida, анэнцефалия), бүйректің (поликистоз, нефроз), ас қорыту және т.б. жүйелерінің ақауларының көрсеткіші. Даун синдромында АФП концентрациясының төмендеуі байқалады (27,9 мг/мл төмен). Хориондық гонадотропинның концентрациясының жоғарылауы түсік болу қаупімен және Даун синдромына байланысты болуы мүмкін. Эстрадиолдың төмендеуі Даун синдромы болған жағдайда байқалуы мүмкін. 17-оксипрогестеронның жоғарылауы бүйрек үсті безінің қызметінің бұзылуын көрсетеді. Билет №7 1. Генетика дұрыстап шықтым Жаңа туылған нәрістеде 47 хромосома анықталып, Даун синдромы диагнозы қойылды. Ата- анасының анемнезінде: нәрестенің ата-аналары сау, анасының жасы 39 жаста, әкесінің жасы 44 жаста. Әкесі атом электро станциясында ұзақ жылдар еңбек етеді, ал анасы химиялық зертханада қызмет істейтіні анықталды. Сұрақтар: Бұл патология тұқым қуалайтын аурудың қандай түріне жатады? Осы ауру топтарының негізгі клиникалық белгілерін сипаттаңыз. Бұл хромосомалық аурулар соның ішінде аутосомды синдромдар тобына жатады. Сондай ақ бұл топқа мына аурулар жатады: Хромосома санының өзгеруінен болатын аномалиялар 21 хромосома бойынша трисомия ( Даун синдромы) 13 хромосома бойынша трисомия (Патау синдромы) 18 хромосома бойынша трисомия ( Эдвардс синдромы Хромосома құрлысының өзгеруінен болатын аномалиялар «Мысық айқайы» синдромы Вольф-Хиршхорн синдромы Осы ауру топтарының негізгі клиникалық белгілерін сипаттар болсам; туылғандағы салмақтың тым төмендігі; дамудағы көптік ақаулары; ақыл- ойы дамуы мен дене өсуінің тежелуі; жыныстық дамуының бұзылуы. Осы аурудың пайда болуының генетикалық механизімін түсіндіріңіз. Хромосомалардың ауытқулары, әдетте, жасушалардың бөлінуінде қате болған кезде пайда болады. Жасушалардың бөлінуінің екі түрі бар: митоз және мейоз. Митоз нәтижесінде бастапқы жасушаның қайталанатын екі жасушасы пайда болады. 46 хромосомасы бар бір жасуша бөлініп, әрқайсысы 46 хромосомадан тұратын екі жасушаға айналады. Жасушалардың мұндай бөлінуі көбею мүшелерінен басқа бүкіл денеде болады. Мейоз нәтижесінде хромосомалар саны қалыпты 46 емес, жартысы 23 болатын клеткалар пайда болады. Бұл репродуктивті органдарда пайда болатын, нәтижесінде жұмыртқа мен сперматозоидтар пайда болатын клеткалардың бөліну түрі. Даун синдромы кезінде аутосомалардың, яғни дене хромасомалардың саны артады, бұл 21-жұп хромасомаға тағы бір хромасома қосылып, 1-ге артып кетуімен байланысты. Аталған мутация трисомия деп аталатыны баршамызға мәлім, 21+. 2n+1. Бұл ауытқудың қалай пайда болатынына тоқталсам, сперматогенез немесе овогенез кезінде гомологиялық хромасомалардың дұрыс ажырамауынан туындауы мүмкін. Немесе бұл ауытқу ұрықтанудан кейін де орын алуы мүмкін. Осының нәтижесінде Даун синдромының классикалық формасы, яғни трисомия пайда болады. Бұл жағдайда кариотип 47 хх/ху, 21+ Одан бөлек мозайкалық формасын да ажыратамыз. Бұл ауытқу ұрықтанудан кейін орын алуы мүмкін. Яғни митоз процесі қалыпты жүзеге аспайды. Бұндай жағдайда ағзаның тек кейбір жасушалары ғана мутацияға ұшырайды. Аты айтып тұрғандай мозайка типтес. Кей жасушаларда мутация бар, кей жасушалапда мутация жрқ. Каритип қалыпты болады. Және 14 пен 15-хромасамалардың транслокацияларының салдарынан, транслокацмялық формасы жарыққа шығады. Екі процесте де хромосомалардың дұрыс саны пайда болған жасушаларға түседі. Алайда жасушалардың бөлінуіндегі қателіктер хромосоманың тым аз немесе көп көшірмесі бар жасушаларға әкелуі мүмкін. Осы екі фазаның дұрыс жүрмеуінен осы ауру дамиды. Хромосоманың ауытқу қаупін арттыратын басқа факторлар: Аналық жас: әйелдер туа біткен барлық жұмыртқаларымен бірге туылады.қартайған кезде жұмыртқалардың генетикалық материалында қателіктер өсуі мүмкін деп санайды. Егде жастағы әйелдерде жас әйелдерге қарағанда хромосома аномалиясы бар нәрестелерді тудыру қаупі жоғары. Ер адамдар өмір бойы жаңа сперматозоидтар шығаратындықтан, әке жасында хромосоманың ауытқу қаупі жоғарыламайды. Және қоршаған орта Бұл отбасына медико-генетикалық кеңестің қандай түрі ұсынылады? Жауабыңызды негіздеңіз. МГК- тің 2 түрі бар. Ретроспективті және проспективті деген. Ал, бұл отбасына ретроспективті түрі ұсынылады. Себебі бұл түрі тұқым қуалайтын патологиясымен бар балалы отбасыларға ұсынылады. Оның мақсаты генетикалық қауіпті анықтау және алдын алуды жоспарлау әрі келесі ұрпақтарында берілуі мүмкін жағдайын анықтап, алдын алу болжамдары ұсынылады Билет №8 1. Генетика дұрыстап шықтым Туберкулезбен ауыратын науқасқа изониазидтің стандартты дозасымен емдеу тағайындалды. Бірақ науқаста артық дозалану кезіндегі сияқты токсикалық әсер пайда болды. Мұндай науқастарда дәрінің ағзадан шығарылуы қалыпты жағдайда 2 сағатта емес, 6-10 сағатта іске асады. Сұрақтар: 1.Мұндай атиптік реакция қандай ферменттің жетіспеушілігімен байланысты? Науқаста бұл атипті реакция N- ацетил трансфераза ферменті жетіспеушілігімен тікелей байланысты.Себебі осы ферменттің көмегімен ацетилденгеннен кейін ғана изониазиттің ағзадан шығарылатыны дәлелденген.Жалпы егер осы фермент қалыпты жағдайда болса изониазид ағзадан 2 сағат ішінде шығарылады ,Ал егер бұл фермент аномальды яғни осы фермент синтезіне жауап беретін мутантты аллель тұқым қуалау арқылы берілсе онда фермен қалыптыдан ауытқидыда ,изониазидтің ацетилденіп ағзадан изониазид баяу өзінің уақытында емес 6-10 сағат ішінде шығарады.Яғни изониазидке жауап реакциясы N-ацетилтрансфераза жауаптың реакциясы ол ацитилденудің баяу және жылдам жүруіне қарай, ферменттің синтезделуіне жауапты болатын геннің геннің полиморфизмі болып анықталатын болады. 2. Осы жағдай дәрілік заттарға кері (атипті) реакция беруідің қай түріне жатады? Реакцияның осы түрін сипаттаңыз Бұл жағдай дәрілік заттарға кері реакция берудің жоғары сезімталдық түріне жатады. Осы жоғары сезімталдық реакцияның түрін сипаттайтын болсам, дәріге жоғары сезімталдығы – дараның жасына және жынысын ескере отырып тағайындалған дозаға қарамастан дәрінің артық дозасын бергендей көрніс беруі. 3.Дәрі қабылдау әсерінен асқынатын 5 тұқым қуалайтын ауруды мысалға келтіріңіз. Гемотлитикалық криз- примахин дәрісін қабылдағанда байқалған. Д витаминіне резистентті рахит немесе гипофосфатемиялық рахит- Варфарин қабылдағаннан. Подагра- Бауыр порфириясы-барбитурат-тарды, нок-сиронды, мепротанды, амидопиринді, антипиринді, сульфаниламидтерді құрысуға қарсы препараттарды, синтетикалық эстрогендерді қабылдағанда күшейеді. Дубин Джонсон- Жильбер- Билет №9 1. Генетика Аяқ- қолдарында көптеген ақаулары бар 5 жарым жастағы қыз медициналық бақылауда болды. Анамнезден баланың үшінші жүктіліктен, үшінші босанудан болғаны анықталды. Баланың ата-анасы сау, инбредті некеде емес. Ананың жұмысы зиянды өндіріспен байланысты (қорғасын буы). Молекулалық-генетикалық тексеру жүргізу кезінде SHH генінің ZRS реттеуші элементінің мутациясынан екені расталады. Сұрақтар: SHH гені онтогенездің қай кезеңінде белсенді? Онтогенез кезеңдерін атаңыз. Онтогенездің антенатальды кез-гі эмбриональды кезеңіндегі морфогенездің ерте кезеңдеріндегі үрдістерді қамт.етеді. SHH гені алғашында дрозофила шыбынында анықталған еді(Hh). Берілген генің мутациясы дрозофила дернәсілі денесінің тікенекті болуына алып келетін.Адамдар/сүтқоректілерде бұл гендер гаструляция, нейруляцияның реттелуіне және мүшелердің остік кешенінің негізін қалып-ға қатысады.SHH гені локализациясы-> 7q36 . Осы ген адам және сүтқоректілер эмбриогенезін реттейтін басты ген болып табылады. Генің экспресиясы нейрула сат-да нерв пластинкалары қабырғаларында, энтодермада және хорда жас-да басталады. SHH гені нерв түтігінің, алдыңғы мидың, кӛз алмасының нейрондарының, мезодерманың, аяқ-қолдың, жүректің дифференц-дц үлкен мәнге ие. SHH генінің мутациясы голопрзэнцефалияға (ол дегкніміз алдыңғы мидың екі жарты шарға бӛлінбеуі), циклопияға және т.б. ми аномалияларына, сондайақ полидактилияға алып келеді. SHH гені арқылы синтезделетін ақуыз басқа TGF – Noda тұқымдасына жататын сигналдық ақуызды белсенді ететуі арқылы ұрықтың оң және сол асиметриясын анықтайтын гендер каскадын іске қосып тастайды. Бұл жүрек аномалияларының/патологияларына дамуына алып келеді. Онтогенез кезеңдері тоқталсақ,оның негізгі кезендері ->прогенез,антенатальды,постнатальды. Осы геннің мутациясы жоғарыда сипатталғаннан басқа қандай патологияларға әкеледі? SHH генінің мутациясы голопрзэнцефалияға (ол дегеніміз алдыңғы мидың екі жарты шарға бӛлінбеуі), циклопияға және т.б. ми аномалияларына, сондайақ полидактилияға алып келу мүмкін.SHH гені арқылы синтезделетін ақуыз басқа TGF – Noda тұқымдасына жататын сигналдық ақуызды белсенді ететуі әсерінен ұрықтың оң және сол ассиметриясын анықтайтын гендер каскадын іске қосып тастайды . Осының салдарынан әртүпрлі жүрек аномалияларының/патологияларынныңдамуына алып келеді. Бұл ген үшін қандай гендер транскрипция факторлары болып табылады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Бұл ген үшін мына Gli1, Gli2, Gli3 гендері транскрипциялық факторлары болып табылады. Осы гендердің қызметін түсіндіріп кетсем, олардың негізгі қызметі: геннің редукциясына қатысу болып табылады. SHH гені сегментация гендеріне жатады. Демек ол оң-сол асимметрияға, ОЖЖ-дегі және аяқ- қолдардың, скелеттің,органогенездің детерминациясын бақылайды. Жрғарыда айтқанымдай SHH гені адамның эмбриональды дамуындағы ген. Ал,ол гендер транскрипциялық факторға жауапты болады. Транскрипциялық факторлар гендердің экспрессиясын белсендендіреді немесе басады.Транс.факторлар индукция, сегментация, миграция және жасушаның дифференциациясы мен апоптоз сияқты эмбриональды процестерді іске асыратын гендерді бақылайды.Ал, осы гендердің қызметіне тоқталсам, мезодерманың, жүйке түтігінің, көз алмасының нейрондарының, алдыңғы мидың, аяқ-қолдың, жүректің дифференциялануында маңызды рөл атқарады Билет №10 1. Генетика дұрыстап шықтым Адамның бос хориондық гонадотропині (АХГ) - бірінші триместрде ұрық патологиясын анықтауда ең жақсы маркер. Ұрықтың трофобласт жасушаларынан АХГ синтезделуі эмбрионның жатыр қуысына имплантациялауынан кейін басталады да, жүктіліктің барлық кезеңінде жалғасады. АХГ концентрациясы жүктіліктің 11-12 аптасында байқалады, содан кейін плацентаның дамуына байланысты төмендейді. Сұрақтар: АХГ концентрациясының жоғарылауына байланысты қандай патологияны болжауға болады? Бұл жepдe кoнцeнтpaцияcының жoғapылaуынaн түciк бoлу қaупiмeн coндaй-aқ Дaун cиндpoмынaдa бaйлaныcты бoлуы мүмкiн. Бұл зерттеу қандай диагноз қою әдісіне жатады? Бiздe бұл зepттeу пpeнaтaльды диaгнocтикaғa coның iшiндe тiкeлeй eмec жoлынa,aл oның iшiндe aнa қaнынaн мapкepлepiн aнықтaуғa жaтaды. Aнa қaнынaн мapкepлep aнықтaу дeгeнiмiз oл жepдeн эмбpиoнaльды бeлoктap; aльфa фeтoпpoтeин, бoc эcтpaдиoл жәнe хopиoнaльды гoнoдoтpoпиндi aнықтaуымыз кepeк.Бұл aқуыздap ұpықтың өз жacушaлapымeн нeмece плaцeнтa жacушaлapымeн cинтeздeлeдiдe, aнa қaнынa өтeдi eкeн. Бұл әдic тұқым қуaлaйтын aуpулapмeн туылу қaуiпiн aнықтaп,aлдын aлуғa ceптiгiн тигiзeдi. Жүктi әйeлдepдe бeлoктapдың кoнцeнтpaциялapы зepттeлeдi дe,oптимaльды мepзiмдepiндe,яғни 15- 20 aптa apaлығындaғы уaқыттa үш тecтiк-жүйe apқылы зepттeлeдi,яғни iшкi мүшeлepiнiң aқaулapы бap ұpықтapдың 80%, хpoмocoмдық aуpулapмeн – 65% ұpықты aнықтaуғa мүмкiндiк бepeдi,бұл әдic көптeгeн дaмығaн eлдepдe қoлдaнылaды.Ceбeбi,тұқым қуaлaйтын aуpулapдың aлдын-aлу мaқcaтындaғы бipeгeй зepттeудiң түpi бoлып тaбылaды.  Пренетальды диагностика Пренатальды кезеңде қандай инвазивті әдістер жүргізіледі? Осы әдістерді сипаттаңыз.    Тікелей Тікелей емес       |