АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
Инвазивті емес инвазивті Ана қанынан маркерлерді анықтау       амниоцентез УЗИ  Хорион биопсиясы  кордоцентез Көрсетіп тұрғанымдай инвазивті түріне амниоцентез және хорион биопсиясы, кордоцентез жатады. Енді барлығына анықтама беретін болсам: Өзгертіп жаз өз сөзіңмен Хорионбиопсия– хорион бүрлерінің кесінділерін алу. Жиі жүктіліктің 8-11 апта аралығында трансабдоминальды (іш пердесін тесу арқылы) немесе трансцервикальды (қынап арқылы) УДЗ аппаратымен бақылау арқылы жүргізіледі. Алынған жасушаларды бірден (молекулалық-генетикалық әдістер арқылы) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп, әр түрлі әдістермен (биохимиялық, цитогенетикалық, молекулалық-генетикалық) зерттеуге болады. Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуы, қан кету, түсік тастау сияқты асқынулар (1-3%) болуы мүмкін. Амниоцентез - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасышаларын алу әдісі. Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі. Асқыну қауіптілігі – 0,5-1%. Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі (АФП концентрациясын анықтау). Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық, биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады. Тікелей (алған бойда) жасушаларды молекулылқ-генетикалық әдіспен зерттеуге болады. Хориобиопсия мен амниоцентез арқылы, әсіресе молекулалық-генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда (ДНҚ-дигностика), гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады. Кордоцентез – жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан қан алу әдісі. Алынған қан цитогенетикалық (лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі), биохимиялық немесе молекулалық-биологиялық әдістердің объектісі ретінде қолданылады. Жиі хромосомдық ауруларды (қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау), қанның (гемоглобинопатиялар), имммунитеттің, резус-статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады. Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша – 1-7%. Билет №11 1. Генетика дұрыстап шықтым Науқас Д., 50 жаста, музыка пәнінің мұғалімі болып жұмыс істейді. Ол клиникаға аяқ-қолдардарындағы, бет-әлпеттегі мимикалық бұлшықеттердің еріксіз қозғалыстарына, жүріс-тұрыстың бұзылуына; есте сақтау қабілетінің төмендеуіне; ұйқының бұзылуына; жалпы әлсіздікке шағымымен түсті. 47 жасында туыстары науқастың жоғары қозғыштығын, тынышсыздығын, мазасыздығын, эмоционалды тұрақсыздығын байқады. Содан кейін аяқ-қолдардың дистальды бөліктерінде, мимикалық бұлшықеттерінде, тілде гиперкинез пайда болды; жүрісі, сөйлеуі және жазуы өзгерді. Соңғы жылы есте сақтау қабілетінің төмендеуі, ұйқысыздық байқалады. Аурудың прогрессивті ағымы бар. Науқастың анасы осыған ұқсас аурумен ауырды. Ол 52 жасында ауырып, психиатриялық клиникада емделді, сол жерде ол 60 жасында қайтыс болды. Сұрақтар: Диагноз қойыңыз. Диагноз қою әдістерін атаңыз. Менің қойған диагнозым Гентингтон хореясы. Диагноз қою әдістерін атасам: Клиника-генеалогиялық әдiс Цитогенетикалық әдiс FISH-әдiсi Молекулалық-генетикалық әдiстер Биохимиялық әдіс Тұқым қуалау типін анықтаңыз және сипаттаңыз. Пациенттің генотипін жазыңыз. Тұқым қуалау типі аутосомды-доминантты түрде болады.Оны сипаттайтын болсам бұл гетерезиготалы да,гомозиготалыларда да көрінетін типі,ата-ананың мутантты гені 50 жағдайда беріледі, ер мен әйел адамдарда бірдей жиілікте кездеседі,жанұяда ауру бала туылса ата-анасының біреуі ауру болып келеді,ауру вертикаль түрінде тұқым қуалайды,яғни әр ұрпақ сайын көрініс беріп отырады,егер толымсыз пенентр. болса ұрпақ аттап көрініс беруі мүмкін,ата-анасының екеуі де ауру отбасынан туылған балада ауру ауыр түрде өтеді. Пациенттің генотипін жазатын болсам: Аа Мутация типін анықтаңыз және сипаттаңыз. Мутация типі:дәстүрлі емес типпен т/қ аурулар.Оның ішінде үшнуклеотидті қайталаулар экспансиясы аурулары.Сипаттайтын болсам:осы топқа жататын аурулардың геннің мағыналы немесе реттеуші бөлігінде үшнуклеотидті қайталанулардың көбейгені және динамикалық мутациялар салдарынан дамиды.Кейбір гендерде қайталанулар саны 100 ден асып қалыпты жағдайда болса,сол шектік саннан асқан қайталанулар аурудың дамуына алып келеді.Ол 6-дан 32 ге дейін қалыпты болады да,егер 36 дан асқан жағдайда ауру басталады.Гентингтон хореясы ЦАГ-қайталануынан пайда болады.Антиципация-ауруы бар жанұядағы сол аурудың ұрпақтан ұрпаққа ауырлығының артып,ерте басталып,тез дамуы.Корреляция-сол аурудың клин.белгілерінің ауырлығы ҮНҚ саны әртүрлі болып келетін жанұяларда және бір жанұяда ауыратындардың арасындағы салыстырмалылығы. Билет №12 1. Генетика барынша дұрыстап жасадым Даун синдромының белгілері бар 3,5 айлық Сергей кардиология орталығының жүрекке ота жасау бөліміне ентігу, тамақтанудан бас тарту, дене салмағының аз болуы туралы шағымдарымен келді. Үшінші жүктіліктен туылған бала. Туған кездегі дене салмағы - 3100 г, дене ұзындығы — 55 см. Бір айлығында жоспарлы тексеру барысында жүректе систолалық шудың болуы диагнозы қойылған. Баланы тексеру кезінде Даун синдромына тән белгілер анықталды . Сұрақтар: Кариотипін жазыңыз. Мутация типін анықтаңыз. Мұнда 3,5 айлық Сергей болғандықтан , кариотипі 47, XY, + 21 болады. Мутация типі: хромосомдық – геномдық – анеуплоидия – 21 хромосома бойынша трисомия . Ауру баланың жасушаларының бір бөлігінің генотипінде трисомия бар болады, бір бөлігі қалыпты, 21 хромосоманың екі есе жинағы болады. Осы аурудың пайда болу механизмін түсінідіріңіз. Аутосоманың трисомиясында өлім сирек кездеседі, бірақ, жаңа туылған нәрестелерде ауыр туа біткен даму ақаулықтар болады. Трисомияның жиі кездесу себебі гаметогенезде ата-аналық хромосомалардың дұрыс ажырамауы себеп болады. Мейоз кезінде хромосомалардың дұрыс ажырамауы әйелдің жасына тікелей тәуелді, ал ер адамның жасы маңызды емес. Бұл әйелде жүретін мейоз үрдісінің ерекшелігіне байланысты. 13, 18 және 21 хромосомалардағы толық трисомия аутосомдық синдромы бар тірі туылған сәбилерде жиі кездеседі, оның ішінде 75 % Даун синдромына тиесілі. Хромосомалардың ауытқулары, әдетте, жасушалардың бөлінуінде қате болған кезде пайда болады. Жасушалардың бөлінуінің екі түрі бар: митоз және мейоз. Митоз нәтижесінде бастапқы жасушаның қайталанатын екі жасушасы пайда болады. 46 хромосомасы бар бір жасуша бөлініп, әрқайсысы 46 хромосомадан тұратын екі жасушаға айналады. Жасушалардың мұндай бөлінуі көбею мүшелерінен басқа бүкіл денеде болады. Мейоз нәтижесінде хромосомалар саны қалыпты 46 емес, жартысы 23 болатын клеткалар пайда болады. Бұл репродуктивті органдарда пайда болатын, нәтижесінде жұмыртқа мен сперматозоидтар пайда болатын клеткалардың бөліну түрі. Даун синдромы кезінде аутосомалардың, яғни дене хромасомалардың саны артады, бұл 21-жұп хромасомаға тағы бір хромасома қосылып, 1-ге артып кетуімен байланысты. Аталған мутация трисомия деп аталатыны баршамызға мәлім, 21+. 2n+1. Бұл ауытқудың қалай пайда болатынына тоқталсам, сперматогенез немесе овогенез кезінде гомологиялық хромасомалардың дұрыс ажырамауынан туындауы мүмкін. Немесе бұл ауытқу ұрықтанудан кейін де орын алуы мүмкін. Осының нәтижесінде Даун синдромының классикалық формасы, яғни трисомия пайда болады. Бұл жағдайда кариотип 47 хх/ху, 21+ Жүктіліктің 18-22 аптасында қолданылатын пренатальды диагностика әдістерін атаңыз. Сипаттаңыз Негізі пренетальды диагностикада амниоцентез 15-18 аптада , ал кордоцентез 18-22 аптада жүргізіледі. Осы екі әдісті сипаттайтын болсам; Өзгертіп жаз өз сөзіңмен Амниоцентез - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасышаларын алу әдісі. Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі. Асқыну қауіптілігі – 0,5-1%. Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі (АФП концентрациясын анықтау). Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық, биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады. Тікелей (алған бойда) жасушаларды молекулылқ-генетикалық әдіспен зерттеуге болады. Хориобиопсия мен амниоцентез арқылы, әсіресе молекулалық-генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда (ДНҚ-дигностика), гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады. Кодоцентез – жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан қан алу әдісі. Алынған қан цитогенетикалық (лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі), биохимиялық немесе молекулалық-биологиялық әдістердің объектісі ретінде қолданылады. Жиі хромосомдық ауруларды (қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау), қанның (гемоглобинопатиялар), имммунитеттің, резус-статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады. Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша – 1-7%. ЧЕТВЕРГ №1 Билет 1. Генетика Бала А., 3 жаста, ауруханаға терінің бозаруы, енжарлық, әлсіздік, тәбеті төмен салмақ қосуы, ЖРВИ-мен шағымданып түсті. Қалың шырышты-іріңді қақырықпен тұрақты пароксизмальды жөтел, ауыр обструктивті синдроммен бірнеше рет созылған пневмония бар. Тыныс алуы қиын, құрғақ және ылғалды сырылдар естіледі. Сұрақтар: Точна блмедим бирак барынша муовисцидозға келип тур 1. Қандай ауруды болжауға болады? Осы аурудың тұқым қуалау түрін анықтаңыз. Бала мен ата-аналардың генотиптерін жазыңыз. Менің болжамым муковисцидоз ауруы.Бұл ауру аутосомды рессецивті жолмен тұқым қуалайды.Баланың генотипі: Гомозиготалы рессецивті аа , Р: ♂ Аа × ♀ Аа
F:АА,Аа,Аа,аа Егер ата анасының екеуіде гетерозиготалы болса, онда сау бала-75%, ал ауру бала-25% туылуы мүмкін
Р: ♀аа х ♂ Аа G:а А а F:Аа,аа Мұнда анасы гомозиготалы рецессивті , ал әкесі гетерозиготалы болса онда сау бала-50%, ал ауру бала-50% туылуы мүмкін. 2. Аурудың дамуының молекулалық-генетикалық механизмдеріне сипаттама беріңіз. CF цисталық фиброздың трансмембраналық өткізгіштік реттегішінің (CFTR) генінің мутациясынан туындайды. Ең жиі кездесетін делеция F508 мутациясы - бұл үш нуклеотидтің жойылуы, бұл фенилаланин аминқышқылының (F) ақуыздың 508 позициясында жоғалуына әкеледі. Бұл мутация бүкіл әлемдегі МВ жағдайларының үштен екісін (66-70% ) және АҚШ-тағы жағдайлардың 90% құрайды; алайда 1500-ден астам мутация МВ тудыруы мүмкін. МВ аллельдердің ешқайсысы функционалды CFTR ақуызын жасай алмайтын кезде дамиды. 3. Қандай зерттеу әдістерін жүргізу керек? Отбасылық және тұқым қуалаушылық тарихын, аурудың алғашқы белгілерін, клиникалық көріністерін зерттеу; Қан мен зәрді жалпы талдау; Копрограмма - майдың, талшықтың, бұлшықет талшықтарының, крахмалдың болуы мен құрамына арналған нәжісті зерттеу (ас қорыту жолдары бездерінің ферментативті бұзылыстарының дәрежесін анықтайды); Қақырықты микробиологиялық зерттеу; Бронхография (бронхэктазаның, «тамшы тәрізді» тән бронхиалды ақаулардың болуын анықтайды) Бронхоскопия (бронхтарда жіптер түрінде қалың және тұтқыр қақырықты анықтайды); Өкпенің рентгенографиясы (бронхтар мен өкпелердегі инфильтративті және склероздық өзгерістерді анықтайды); Спирометрия (дем шығарған ауаның көлемі мен жылдамдығын өлшеу арқылы өкпенің функционалдық күйін анықтайды); Пот тесті - тер электролиттерін зерттеу - муковисцидозға арналған негізгі және ақпаратты талдау (муковисцидозы бар науқастың терінде хлор мен натрий иондарының көп мөлшерін анықтауға мүмкіндік береді); Молекулалық-генетикалық тестілеу (қандағы немесе ДНҚ сынамаларына муковисцидоз генінде мутацияның бар-жоғын анықтау); Пренатальды диагноз - жаңа туған нәрестелерді генетикалық және туа біткен ауруларға тексеру. №2 Билет 1. Генетика 1988 жылы туылған, туа біткен аниридиямен ауыратын науқас 2018 жылдан бастап диспансерлік бақылауға тіркелген. Бала кезінен I топтағы мүгедек. Отбасылық анамнезінде науқастың әкесі жас кезінен соқыр, 35 жасында қайтыс болған. Анасының көзінде ешқандай ауру белгісі болмаған. Науқастың аниридиядан зардап шегетін ұлы бар. Ерте жаста глаукоманың ауыр түрінен бір көзі алынып тасталған. Науқастың әйелі де көру қабілеті бойынша I топтағы мүгедек. Туа біткен аниридия PAX6 геніндегі мутацияға байланысты. Туа біткен аниридия көздің нұрлы қабығының толық немесе жартылай болмауымен сипатталады. Аутосомды-доминантты тұқым қуалайды. Сұрақтар: 1. Рах гені гендердің қай тобына жатады? Науқастың генотипін жазыңыздар Сүтқоректілер мен адамдардың эмбриогенезінің алғашқы кезеңін бақылайтын гомеобоксты гендердің қатарына жатады. Оларға НОХ, РАХ, SOX гендері жатады. Науқастың генотипі: Гомозиготалы доминантты АА . 2. Бұл гендер тобы қай кезде белсенді болады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Рах гендері эмбрионалды сегментацияға, жүйке жүйесінің дамуына, көздің маңдай өрістерінің пайда болуына, қаңқалардың дамуына және бет құрылымдарының түзілуіне қатысады. 3. Бұл гендер қандай гендер үшін транскрипция факторлары болып табылады? Бұл гендер гомеодоменды ақуыздар үшін траскрипция факторлары болып табылады. №3 Билет 1. Генетика 35 жастағы сау ата-аналардан I жүктіліктен, салмағы: 2144 г, бойы: 46 см бала туылды. Туылғаннан бастап: маңдайы тар және шүйдесі шығыңқы, бас сүйектің бүйір жағынан қысыңқы, долихоцефалия (ұзаруы); көздері қысыңқы; төменгі жағы жетілмеген, аузы кішкентай, жоғарғы еріні қысқа үшбұрыш пішінді; мойының қысқалығы байқалды. Амбулаториялық диагнозында: психомоторлы дамудың тежелуі, туа біткен жүрек ақаулары (қарыншалар арасындағы қалқанның деффектілері) анықталады. Сұрақтар: 1. Сіздің соңғы диагнозыңыз. Кариотипін жазыңыз. Эдвардс синдромы. Кариотипі: 47 ХУ (18+) 2. Осы аурудың пайда болу механизмін түсінідіріңіз. Эдвардс синдромы - толығымен (трисомия 18) немесе ішінара (мысалы, транслокацияларға байланысты) 18-хромосомада генетикалық материалдың қосымша көшірмесінің болуымен сипатталатын хромосомалық аномалия. Сау жұмыртқа немесе сперматозоидтар құрамында бөлек хромосомалар бар, олардың әрқайсысы 46 хромосомадан тұратын типтік адамның кариотипімен қалыпты жасуша құруға қажетті 23 жұп хромосомаларға қатысады. Сандық қателіктер екі мейоздық бөлінудің кез-келгенінде болуы мүмкін және хромосоманың еншілес жасушаларға бөлінуіне қабілетсіздігін тудырады. Бұл қосымша хромосоманың пайда болуына әкеліп соқтырады, өйткені гаплоид саны 23 емес, 24 болады. Жұмыртқаны ұрықтандыру немесе құрамында артық хромосома бар сперматозоидтармен ұрықтандыру трисомияға немесе хромосоманың екі емес үш көшірмесіне әкеледі. Трисомия 18 (47, XX, + 18) мейоздық үйлесімсіздіктен пайда болады. Дивергенция болмаған кезде гамета 18 хромосоманың қосымша көшірмесімен өндіріледі; Сонымен гаметада 24 хромосома болады. Басқа ата-анасының қалыпты гаметаларымен үйлескенде, эмбрионда 47 хромосома болады, оның 18 дан үш данасы бар. |