АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
3. Примахинді енгізгенде ағзада дәрі-дәрмектерге немесе басқа заттарға патологиялық реакция берудің қандай типіне жатады? Реакцияның бұл түрін сипаттаңыз. Бұл атиптік реакция парадокстық реакция тобына жатады. Парадоксалды реакция-әдетте нормада күтілгенге қарама-қарсы медициналық препаратпен емдеу әсері. Парадоксалды реакцияның мысалы-ауырсынуды басатын препараттан туындаған ауырсыну №9 билет 1. Генетика Аяқ- қолдарында көптеген ақаулары бар 5 жарым жастағы қыз медициналық бақылауда болды. Анамнезден баланың үшінші жүктіліктен, үшінші босанудан болғаны анықталды. Баланың ата-анасы сау, инбредті некеде емес. Ананың жұмысы зиянды өндіріспен байланысты (қорғасын буы). Молекулалық-генетикалық тексеру жүргізу кезінде ақаулық SHH генінің ZRS реттеуші элементінің мутациясынан екені анықталды. Сұрақтар SHH гені онтогенездің қай кезеңінде белсенді? Онтогенез кезеңдерін атаңыз. Бұл ген онтогенездің антенатальды яғни туылғанға дейінгі кезеңде белсенді болады. Жалпы бұл ген шулы кірпі деп аталады алғаш дрозофила шыбында анықталған, ал адамда нейруляция мен гаструляция реттелуіне, мүшелердің остік кешен қалыптастыруға қатысады.SHH гені 7 хр-ң ұзын иығының 3аудан 6сегментінде орн-қан. Бұл ген адам эмбриогенезін реттейтін басты ген, яғни геннің экспрессиясы нейрула сатысында жүйке жасу-ң қабырғаларында, энтодерма мен хорда жасушаларында басталады. Ал, енді онтогенез кезеңдеріне тоқталсам ол негізгі үш кезеңнен тұрады. Біріншісі,прогенез ол гаметогенез –(жыныс жасушаларының даму процесі овогенез, сперматогенез) бен ұрықтанудан тұрады. Яғни предэмбриональды кезең. Екіншісі антенатальды кезең– эмбриональды2- 8 апта және фетальды9-40 апта кезеңдерден тұрады. Үшіншісі постнатальды яғни туылғаннан кейінгі кезең оның өзі пререпродуктивті, репродуктивті (жетілген) және пострепродуктивті (қартаю) кезеңдерден тұрады. Осы геннің мутациясы жоғарыда сипатталғаннан басқа қандай патологияларға әкеледі? Негізінен осы ген адамдардың ұрықтарында орталық жүйке түтігінің дамуын қадағалайды. Алайда геннің мутациясыголопрозэнцефалияға душарр қылады ол дегеніміз мидың екі жарты сыңарға және қарыншаларға бөлінбей қалуы және де мидың аномалиясына,циклопияға және полидактилияға шалдықтырады. Сондай-ақ SHH гені арқылы синтезделетін ақуыз басқа TGF – Noda тұқымдасына жататын сигналдық ақуызды активтендіруі арқылы ұрықтың сол мен оң ассиметриясын анықтайтын гендер каскадын іске асырады да, ол жүрек аномалияларының дамытады. Бұл ген үшін қандай гендер транскрипция факторлары болып табылады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. SHHгені сегментация гендеріне жатады. Демек ол оң-сол асимметрияға, ОЖЖ-дегі және аяқ- қолдардың, скелеттің,органогенездің детерминациясын бақылайды. Жрғарыда айтқанымдай SHH гені адамның эмбриональды дамуындағы ген. Ал,ол гендер транскрипциялық факторға жауапты болады. Транскрипциялық факторлар гендердің экспрессиясын белсендендіреді немесе басады.Транс.факторлар индукция, сегментация, миграция және жасушаның дифференциациясы мен апоптоз сияқты эмбриональды процестерді іске асыратын гендерді бақылайды.Ал, осы гендердің қызметіне тоқталсам, мезодерманың, жүйке түтігінің, көз алмасының нейрондарының, алдыңғы мидың, аяқ-қолдың, жүректің дифференциялануында маңызды рөл атқарады №10 билет 1. Генетика Бірінші триместрдегі ұрықтың патологиясын анықтауға мүмкіндік беретін ең жақсы маркер бос хориондық гонадотропин (АХГ) болып табылады. АХГ синтезін ұрықтың трофобласт жасушалары өндіреді және бұл эмбрионның жатыр денесіне еніп, имплантация жүргенен бастап жүктіліктің барлық кезеңінде жалғасады. АХГ концентрациясының ең жоғарғы шегі жүктіліктің 11-12 аптадасында байқалады, содан кейін плацентаның дамуына байланысты төмендейді. Сұрақтар: 1. АХГ концентрациясының жоғарылауымен қандай патологияларды болжауға болады? Бұл жерде концентрациясының жоғарылауы түсік болу қаупімен және Даун синдромына байланысты болуы мүмкін болып табылады. 2. Бұл зерттеу қандай диагноз қоюдың әдісіне жатады? Бізде бұл зерттеу Пренатальды диагностика соның ішінде тікелей емес жолы оның ішінде ана қанынан маркерлерін анықтауға жатады. Ана қанынан маркерлер анықтау дегеніміз ол жерден эмбриональды белоктар; альфа фетопротеин, бос эстрадиол және хориональды гонодотропинді анықтауымыз керек.Бұл ақуыздар ұрықтың өз жасушаларымен немесе плацента жасушаларымен синтезделедіде, ана қанына өтеді екен. 3. Пренатальды кезеңде тағы қандай әдістер пайдаланады? Осы әдістерге сипаттама беріңіз. Пренатальды кезеңдегі тікелей емес жолдарына тоқталған болатынмын, енді тікелей жолдарына тоқталайын.Оның екі жолы бар:бірінші. Инвазивті емес - бұған УДЗ ( бұл көптеген туа біткен моногендік синдромы бар , жергілікті туа біткен және хромосомалық ауруларды анықтауға болады.Бұда зерттеуге қолайлы кез – жүктіліктің он алтыншы- жиырма төртінші апталары) жатады.Екінші. Инвазивті түрі-бұған амниоцинтез( бұл жерде ұрық көпіршігін тесумен оның айналасындағы сұйықтықпен ол жердегі ұрық жасушаларын алу әдісі.), хорион биопсия(хорионның бүрлерінен кесінділерін алу,бұл сегізінші-он бірінші жүктілік апталарында қолайлы) және кордоцентез (кіндік тамырынан қан алуәдісі,он сегізінші-жиырма екінші жүктілік апталарында алынады.) жатады екен. №11 билет 1. Генетика Дені сау отбасында ауру бала туылды. Өмірге келген нәрестеде 47 хромосома анықталып және белгілері бойынша Патау синдром диагнозы қойылды. Ата тегін және ата- аналарының анамнезінде: нәрестенің ата-аналары сау, анасы 37 жаста, әкесінің жасы 46. Анасы мен әкесі ұзақ жылдар хмиялық зертханада қызмет істеген, ұрпақтарында тұқым қуалайтын ауру болмаған. Сұрақтар: 1.Осы ақаулық тұқым қуалайтын аурудың қандай түріне жатады? Баланың кариотипін жазыңыз Хромасомалық ауру,Аутосомдық,Анеуплоидия,Трисомия Кариотипі:47/XX(13+) немесе 47/XУ(13+) 2. Осы аурудың пайда болуының генетикалық механизімін түсіндіріңіздер. Ұрықтың жеткіліксіз дамуының барлық жоғарыда келтірілген деструктивті ерекшеліктерінің басты себебі - үшінші он үшінші хромосома. Қосымша көшірме бола отырып, бұл клеткалардың геномды оқуын қиындатады деп болжанады, бұл тіндердің қалыпты қалыптасуына және олардың өсуі мен дамуының уақытында аяқталуына кедергі келтіреді. Мейоздағы он үшінші хромосоманың бір-біріне сәйкес келмеуінің нақты себептерін зерттеу жүргізілген жоқ, өйткені бұл барлық жағдайларға арналған ауқымды мәліметтер жинағын ұйымдастыруды және геномға әсер ететін болжамды факторлар туралы әр түрлі мәліметтермен салыстыруды қажет етеді. Жағдай одан әрі күрделене түседі, өйткені жоғарыда аталған сәтсіздіктің нақты қашан пайда болатыны белгісіз - жыныс жасушаларының түзілу кезеңінде немесе зиготаның түзілуі кезінде. Осы анамнезді қарапайым түрде талдау ғалымдарға 13 жасында трисомияны дамыту мүмкіндігі ана жасына байланысты артады деген тұжырым жасауға мүмкіндік берді, дегенмен бұл қатынас Даун синдромының пайда болуының дәлелденген қатынастарымен салыстырғанда онша маңызды емес.Патау синдромын иондалған сәулелену, жұқпалы аурулар, әртүрлі токсиканттардың әсері, қоршаған ортаның нашар жағдайы, тіпті жаман әдеттер қоздыруы мүмкін деп болжануда.Көптеген ғалымдар жоғарыда сипатталған ұрық немесе жыныс жасушаларының мутациясы кездейсоқ пайда болады деп айтады, әр адам сезімтал болатын басқа деново мутациясы сияқты. Бұдан Патау синдромы әр тип үшін табиғи ауытқу болып табылады, оның шамалы ықтималдығы кез-келген адамда болуы мүмкін.Мұны толық трисомия 13 туралы айтуға болады, бірақ аурудың теңдестірілген транслокациялық түрі тұқым қуалайды. Бұл баланың ықтималдығы аз болуы мүмкін немесе синдром көрінбестен тұқым қуалайды, өйткені «қосымша үшінші» 13-хромосома бұл жағдайда басқа хромосомамен байланысты және тек келесі ұрпақ үшін қауіпті. Осы отбасына медико-генетикалық кеңестің қандай түрі ұсынылады? Неліктен. Көрсеткіштері. Диагностика ультрадыбыстық зерттеу мен арнайы биохимиялық маркерлерді талдаудан басталады, бұл зерттелген әйелдің баласында аурудың пайда болу қаупін шамамен есептеуге мүмкіндік береді. Бірінші кезеңнің нәтижелері бойынша болашақ ананы қауіпті топқа жатқызуға болады. Бұл жағдайда пренатальды диагностика инвазивті әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады: 8-12 аптада - хорионды биопсия; 14-18 аптада - амниоцентез; Жиырмасыншы аптадан кейін - кордоцентез. Ұрықтың биологиялық материалдарынан алынған үлгілер хромосомаларды дифференциалды бояумен немесе ПТР диагностикасы арқылы кариотиптік талдауды қолданып, он үшінші хромосоманың трисомиясын іздеу операцияларына ұшырайды.Егер маман ультрадыбыстық зерттеудің қосымша себептерін таппаса және пренатальды диагноз қойылмаған болса, неонатолог клиникалық симптомдар мен дерматографиялық өзгерістерге байланысты нәрестедегі генетикалық аномалияны анықтай алады. Алайда кариотиптің анализі ғана он үшінші хромосомада трисомия диагнозын қоюға негіз бола алады. №12 билет 1. Генетика Бала кезінде фенилкетонурия диагнозы қойылған 20 жастағы әйел генетик дәрігеріне жүгінді. Ол балалық шағында диеталық терапия алды, ақыл-ой дамуы бұзылмаған. Әйел қалыпты аллель бойынша гомозиготалы сау адамға үйленді. Сұрақтар: Медико-генетикалық кеңес берудің қандай түрлерін білесіз? МГК көрсеткіштерін сипаттаңыз МГК-ның проспективті және ретроспективті кеңес беру түрлерін біліемін. Проспективті МГК-баланы тұқым қуалайтын паталогиямен тууылу қаупін анықтау және тууылу қаупі жоғары тбасында жүргізіледі. Ретроспективті МГК-тұқым қуалайтын паталогиясы бар отбасында қайта ауру баланың тууылу мүмкіндігін және алдын алу іс-шараларын тағайындау үшін жүргізіледі. МКГ көрсеткіштері • Үйрешікті түсік тастайтын әйелдер үшін • Туыстық некедегі ерлі зайыптылар үшін • 35жастан асқан әйелдер мен 40жастан асқан ерлер үшін • Отбасында тұқым қуалайтын ауру мүшесі барлар үшін • Бедеулігі бар немесе екінші реттік жыныстық белгілері жетілмегендер үшін • Сыртқы ортаның қолайсыз факторлары кезінде • Ауру тасымалдаушылары үшін осы МКГ жүргізіледі 2. Ерлі-зайыптылардың генотиптерін және баланың мүмкін болатын генотиптерін жазыңыз. Генетикалық қауіптің қандай түрі анықталды? Неге? Анасының генотипі-аа гомозиготалы,рецессивті,ауру Әкесінің геотипі-Аа гетерезиготалы,сау Баланың мүмкін болатын генотиптері-аа гомозиготалы рец ауру,Аа-гетерозиготалы сау Р Аа х аа 50% сау 50%ауру Г А а а а Генетикалық қауіптің жоғары түрі анықталды.Эмприалық қауіп 20 F Аа Аа аа аа % асса ауру баланың тууылу мүмкіндігі жоғары 3. Осы жұпқа қандай кеңес беру әдісі берілді? Бұл жұпқа медико-генетикалық кеңес беріледі.Болашақта балаларының ауру болып туылу мүмкіндіктері туралы және сол аурудың алдын алу шаралары мен емдеу түрлері туралды кеңестер беріледі. ВТОРНИК Билет №1 1. Генетика 38 жастағы жүкті әйел жүктіліктің 20-21 аптасында кеңеске жіберілді. Инвазивті әдіс арқылы ұрықтың кариотипі 46,ХУ/47,ХУ(+21)[60%;40%] екені анықталды. Сұрақтар: 1.Қандай ауру түрі болуы мүмкін? Осы топқа жататын аурулардың негізгі клиникалық белгілерін сипаттаңыз. ДАУН СИНДРОМЫ – 21 хр б.ша трисомия, кариотип 47ХҮ, 21+ немесе 47ХХ, 21+. Тұқым қуалау типі: трисомия 21 (хромосомалық мутация). Популяцияда жиілігі 1:700. Цитогенетикалық зерттеулерде кариотиптің ауытқуларының үш нұсқасын анықтайды: трисомиялы, мозаицизм және несбалансированная транслокация. Даун синдромы ақыл-естiң жетiлмеуiмен, брахицефалиямен, шүйденiң және беттiң жалпақтануымен, қысқа мұрынмен, тiстеу аномалиясымен, қаңқа құрылысы аномалияларымен (алақан және табан сүйектерiнiң қысқалығы), алақанында терең көлденең сызықтың болуымен (жалпы популяциядағы кездесуi 1%, аурулардағы - 40%) сипатталады. Бұл аномалиясы бар балалардың фенотиптерi бәрiнде ұқсас. Синдромға тән сыртқы белгілердің ішінде көлбеу көзді жалпақ бет (моңғолоидтық нәсілдегідей, сондықтан бұл ауруды бұрын моңғолизм деп атаған), кең ерін, терең бойлық ойығы бар кең жалпақ тіл атап өтіледі. Басы дөңгелек, көлбеу тар маңдайы, жүрекшелері тік бағытта кішірейтілген, үлкейген лобы бар, көздері жамылған ириспен (Брушфилд дақтары). Бастағы шаш жұмсақ, шаш ломкий сирек, түзу, мойнында төмен өсу сызығы бар. Даун синдромы бар адамдар үшін аяқ-қолдың өзгеруі тән - қол мен аяқтың қысқаруы және кеңеюі (акромикрия). Кішкентай саусақ қысқартылған және қисық, оның тек екі иілгіш ойығы бар. Алақандарда бір ғана көлденең ойық бар (төрт саусақты). Тістердің, жоғары таңдайдың аномальды өсуі, ішкі органдардың, әсіресе алиментарлы канал мен жүректің өзгеруі байқалады. 2. Жүктіліктің осы мерзімінде жүргізілетін пренатальді диагноз қою әдісін сипаттаңыз. Ана қанынан маркерлерді – эмбриональды белоктары: альфа-фетопротеин (АФП), хориальдық гонадолтропин (ХГ), бос эстрадиол және т.б. анықтау. Осы аталған белоктар ұрықтын өз жасушаларымен немесе плацента жасушаларымен синтезделіп, анасының қан жүйесіне өтеді. Олардың жүкті әйелдің қан сарысуындағы концентрациясы жүктіліктің мерзіміне және ұрықтың күйіне байланысты өзгеріп отырады. Барлық жетілген елдерде балалары туа біткен және тұқым қуалайтын ауруларлармен туылу қаупі жоғары әйелдерді анықтау үшін барлық жүкті әйелдерде осы белоктардың концентрациясы зерттеледі. Оптимальды мерзімде (15-20 апта аралығында) үш тестік-жүйе қолдану арқылы жүргізілген зерттеу ішкі мүшелерінің ақаулары бар ұрықтардың 80%, хромосомдық аурулармен – 65% (мысалы, популяциялық жиілігі 1 : 600-650 Даун ауруын) ұрықты анықтауға мүмкіндік береді. АФП анықтаудың ең оптимальды мерзімі – жүктіліктің 19-20 апта аралығы. Әдетте, АФП концентрациясының 139,7 мг/мл жоғары болуы орта жүйке жүйесінің (spina bifida, анэнцефалия), бүйректің (поликистоз, нефроз), ас қорыту және т.б. жүйелерінің ақауларының көрсеткіші. Даун синдромында АФП концентрациясының төмендеуі байқалады (27,9 мг/мл төмен). Хориондық гонадотропинның концентрациясының жоғарылауы түсік болу қаупімен және Даун синдромына байланысты болуы мүмкін. Эстрадиолдың төмендеуі Даун синдромы болған жағдайда байқалуы мүмкін. Пренатальды диагнотиска (ПД) - эмбриональдық дамудың алғаш сатысында жүргізілетін ұрықтын саулығын анықтауда қолданылатын әр түрлі әдістер. Бұл кезде, тұқым қуалайтын аурулардың алдын алу мақсаты сау емес эмбриондар мен ұрықтарды түсіру арқылы іске асырылады. 3. Осы топқа жататын аурулардың пайда болуының генетикалық себептерін атаңыздар. Гаметогенез кезінде мейоз сатысының дұрыс жүрмеуінен қалыптасады. мейоз- жыныс бездерінде ерекше сомалық жасушалардың бөлінуі. Нәтижесінде түзілген гаметаларда хромосома жиынтығы гаплоидты болады. Билет №2 1. Генетика 43 жастағы науқас, 3-топтағы мүгедек неврологиялық бөлімге түсті. Науқас қабақтың айқын төмендеуі, көздің қозғалмауы, көрудің төмендеуі, жұтынудың қиындауы, тамақтану кезінде қайта-қайта тұншығу, дауыстың өзгеруі, жүру кезінде дірілдеу, тез шаршау, әсіресе физикалық күш салу кезінде қолдары тез шаршайды. Аурудың алғашқы белгілері 8 жасында көздің бұлдырлауы, оң жақ қабақтың төмен түсуі ретінде байқала бастады. Неврологиялық белгілері: интеллект бұзылмаған, симметриялы, айқын птоз байқалады. Қарашық реакциялары біркелкі сыртқы офтальмоплегия, дизартрия, дисфония. Саусақпен мұрынды көрсету кезінде, жүру кезінде атаксия байқалады. Сұрақтар: 1.Сіздің диагнозыңыз. Бұл ауру тұқым қуалайтын аурулардың қай тобына жатады. Осы топтағы аурулардың тұқым қуалау ерекшелігін сипаттаңыз Кернс Сейра синдромы- бұл сирек кездесетін нейромаскулярлық ауру, ол әдетте 20 жасқа дейін басталады. Бұл бұзылыс митохондрияның ДНҚ-сындағы ауытқулардың нәтижесі болып табылады. Митохондриялық аурулар тобына жатады. Осы аурулардың ерекшелігі -тек анасы бойынша берілетіндігі.Оның себебі ұрпақ митохондрияны цитоплазмамен бірге жұмыртқа жасушасынан алады,ал сперматозоидта цитоплазма болмайды.Анасы балаларына митохондриялық ауруды таратады,ал әкесі ауырғанымен балаларына берілмейді. Қалыпты митохондрияда біркелкі ДНҚ көшірмелері болады,яғни гомоплазмия.Митохондриялық геномда мутация болуы салдарынан митохондрияда мутантты және қалыпты мтДНҚ болады,яғни гетероплазмия.Қазіргі кезде мтДНК мутациясына байланысты туындайтын 200 аса аурулар бар.мт ДНҚ мутациясы тудырған аурулар екі топқа бөлінеді: 1. Ақуыздардың,т РНҚ,рРНҚ гендерінің нүктелік мутациялары; 2. Құрылымдық қайта құрылулар-дупликациялар мен делециялар,олар көбіне кездейсоқ болады. 2. Ауруды диагностикалау әдістерін атаңыз. Физикалық тексеріс- Күшті,төзімділікті өлшеу үшін тесттер өткізеді.Мысалы,шынтақты бүгіп-жазып қайталау,сатыға түсіп-шығу. Неврологиялық тексеріс- Рефлекстерді,көру қабілетін,сөзін және негізгі когнитивті қабілеттерді(ойлау,кеңістікті бағдарлау,түсіну,есептеу,оқу,сөйлеу,талқылау...) тексеру ЭМГ(электромиография- Осы әдіс адамның қаңқа бұлшықетерінің бұлшықет талшықтары қозғанда пайда болатын биоэлектрлік потенциалдарды зерттеуге негізделген Қаңқа бұлшықеттерінің биопсиясы-Бұлшықеттік биоптаттарды үш топқа бөледі: 1. Микроскопиялық тексеріс үшін; 2. Тыныс алу тізбегіндегі компоненттердің сипаттамаларына арналған; 3. Молекулалық-генетикалық анализге(мт ДНҚ және ядролық ДНҚ тізбегін секвендеу) арналған КТ, МРТ-Мидың зақымдалу белгілерін анықтау үшін 3. Осы топтағы ауруларға қандай клиникалық белгілер тән? Атаңыз Алғашқы симптомдары: инсульт, психомоторлық дамудың кешігуі,қатерлі бас сақинасының ұстауы,қалтыраулар.Митохондриялық жеткіліксіздіктен болатын көріністері: бұлшықет әлсіздігі, хәл-жағдайының құбылмалы болуы. офтальмоплегия ,қол-аяқ,бұлшықеттерінің әлсізденуі,көздің тор қабатының дегенерациясы.Жүректің зақымдануы, көру нервінің атрофиясы. 10-20 жылдан кейін дүние салады. Митохондриялық миопатия, деменция, атаксия, құлақ естуінің .Кейбір адамдардың көз, мойын айналасында майлы ісіктер болады, көбінесе іш ауруына,шаршаңдылыққа шағымданады. бұлшықет әлсіздігі, дамудың тежелуі, физикалық дамуы төмендеген, жақсы тамақтанғанның өзінде салмағы төмен,гипотония, кардиомиопатия, созылмалы шаршаңқылық, иммундық жұйенің әлсіреуі. |