АРД ГЕНЕТИКА БИЛЕТ ОТВЕТ-2020. Понедельник 1 билет
 Скачать 160.11 Kb.
|
|
Билет №11 1. Генетика 13.02.2016 жылы, дені сау отбасынан, II физиологиялық жүктіліктен, өз уақытында қыз туылған. Туған кездегі салмағы 3200 г, бойы 50 см. 03.09.2016ж (7 ай) генетикалық зерттеу жүргізілді, Шерешевский-Тернер синдромы диагнозы қойылды. 08.09.2016 жылы дәрі екеннен кейін ине орнынан гематомалар мен қан кетулер байқалып, науқаста терінің геморрагиялық синдромы, ірі тамырлардың гемартрозы анықталды. Сұрақтар: 1. Сіздің қойған диагнозыңыз? Науқастың кариотипі мен генотипін жазыңыз. Гемофилия--гомеостаздың тұқым қуалайтын патологиясы, пациент ағзасындағы қажетті заттардың (VII, IX, XI факторлары) синтезінің төмендеуі аясында қанның ұюының бұзылуында көрінеді. Аурудан зардап шегетін адамдар үнемі денелерінде гематомаларды табады немесе гемартрозға, жарақаттар немесе хирургиялық араласулар аясында ішкі қан кетулерге тап болады. 2. Осы ауруларға әкелетін мутация типтерін анықтаңыз. Тұқым қуалау типі:Гемофилия А,В-Х-тіркес рецессивті тұқым қуалайды,ал гемофилия С-аутосомды-рецессивті немесе доминатты тұқым қуалайды.Яғни Гемофилияның С түрі әйелде де,еркекте де кездесе береді. Көп жағдайда анасы тасымалдаушы болады да ұлдары ауру болып табылады. Х-тiркес-рецессивтi түрi (ХР): - горизонталь түрде тұқым қуалау, ұрпақ аттау; - жиi тек ер адамдар аурады; - ауру сау қызы арқылы (тасымалдаушы) атасынан немересiне берiледi. Тұқым қуалаудың бұл түрiнде әйел адамдар жиi гетерозиготалы, фенотипi бойынша сау болады (гемофилия, дальтонизм). 3. Ата-анасының мүмкін болатын генотиптерін жазыңыз. Ауру балалардың туылу қаупін анықтаңыз. Билет №12 1. Генетика Дені сау ата-анадан, өз уақытында дені сау бала туылды. Отбасында екі сау бала бар. Неонатальді скрининг жүргізу барысында өкшеден алынған қан құрамында фениаланиннің мөлшері 12,5мг%, болған. Ретест нәтижесі де сол көрсеткішті көрсетті. Сұрақтар: 1. Ата-ананың, сибстарының және баланың мүмкін болатын генотиптерін жазыңыз. Ата-анасының генотипі-Аа,Аа Сибстардың генотипі-АА,Аа бала генотипі-аа 2. Неонатальді скрининг түрлері. Неонатальді скринингтің қай түрі жүргізілді? Сипаттаңыз. Неонатальды скринигтің екі түрі бар:жаппай және таңдамалы. Жаппай неонатальды скриниг жүргізілген.Ол барлық туылған нәрестелерге жүргізіледі.Мына талаптар арқылы тұқым қуалайтын ауруларға жүргізіледі: -кездесу жиілігі попул.1:10000 арасы немесе жоғары болуы -аурудың алдын алуға болатын тиімді әдісі бар болса -аурудың клиник. көріністері байқалғанға дейін диагностикалау әдістері болса -егер дер кезінде емделмесе,баланы мүгедектікке шалдықтырып,тіршілікке қабілеттілігін төмендетсе Жаппай скринигте тексерілетін аурулар-галактоземия,фенилкетонурия,гипертиреоз,бүйрекүсті безінің туа біткен гиперплазиясы.Кейбір мемлек-де галактоземия мен муковисцидозды да тексереді,ол популяцияда тараулына байланысты. Жаппай неонатальды скриниг кезінде өкшеден қан үлгісін алу үшін,алдымен өкшені спиртпен залалсыздандырып,бір рет қолданылатын скарификатормен 2 мм-ден аспайтын тереңдікте тесіп,нәрестенің табанын нәзік қана басып,қан тамшыларын сынап-кесе сатыларына сіңдіріп, қолданылады 3. Баладағы фенилаланин мөлшері нені көрсетеді? Молекулалық-генетикалық механизмін түсіндіріңіз. Баладағы фенилаланин мөлшері жоғары және ол фенилкетонурияға күмәндануға алып келеді.Фенилкетонурияның молекулалық-генетикалық механизмі:фенилаланин-4-гидроксилаза ферментін кодтайтын ген мутациясы және 12q22-q24.1 орналасқан ген мутациясы әсерінен. СРЕДА Билет №1 1. Генетика дұрыстап шықтым Науқас 40 жаста. Өзін 7 жылға жуық ауру ретінде сезінеді. Ауру сөйлеудің баяулауынан және жазуының бұзылуынан басталды. Бірнеше жылдан кейін науқас аяқтарындағы әлсіздікке, қозғалыстардың үйлесімінің бұзылуына және жүру кезінде дірілге алаңдай бастады. 6 жыл бойы жағдайдың біртіндеп нашарлауы байқалды. Шамамен бір жыл бұрын қолдың саусақтарымен кішігірім әрекеттерді орындау мүмкін болмады, жазуы түсініксіз, әріптері үлкен және анық емес болды, қолда қаламды ұстау қиынға соқты. Аяқтарындағы әлсіздік пен ауырсыну, жаяу жүру кезінде тез шаршау және дірілдеу, аяқтарын алшақ басу, жүре алмау және бір уақытта басын бүйірге бұру және тепе-теңдікті сақтай алмай қалу қорқынышы (аяқпен жерді басқанын сезінбейді) күшейе түсті. Түсініксіз сөйлейді, жақындарына сөйлеген сөзін түсінуі қиындай бастады. Сұрақтар: Сіздің диагнозыңыз? Осы ауру тұқым қуалайтын аурулардың қай тобына жатады? Пациенттің генотипін жазыңыз. Менің болжамды диагнозым Фридрейх атаксиясы(ФА). Бұл ауру аутосомды рецессивті жолмен тұқым қуалайтын нейро дегенеративті ауру. Бұл ауру дәстүрлі емес типпен тұқым қуалайтын моногендік аурулар тобына жатады. Пациенттің генотипі: аа Аурудың генетикалық механизмін түсінідіріңіз. Генетикалық механизмін түсіндіретін болсам: ФА- тоғызыншы -хромосомадағы генге әсер ететін аутосомды-рецессивті бұзылыс, ол фратаксин деп аталатын маңызды ақуызды құрайды екен. Тоқсан алты пайыз жағдайда мутантты FXN генінде екі аллельдің 1 интронында GAA тринуклеотидтің тоқсан – мың үш жүз экспансиясы болады. Бұл кеңею эпигенетикалық өзгерістер мен қайталанудың жанында гетерохроматин түзілуін тудырады екен. Қысқа қайталанатын GAA ұзақтығы аурудың басталу жасымен және ауырлығымен байланысты екен. Гетерохроматиннің пайда болуы ген транскрипциясының төмендеуіне және фратаксиннің төмен деңгейіне әкеледі. ФА -мен ауыратын адамдар сау адамдармен салыстырғанда бес –отыз бес пайыз протеин фратаксинге ие бола алады. FXN мутантты генінің гетерозиготалы тасымалдағыштарында фратаксиннің деңгейі елу пайыз төмен, бірақ бұл төмендеу ауру белгілері үшін жеткіліксіз. Шамамен төрт пайыз жағдайда ауру нүктелік мутациядан туындайды, мұнда пациенттің бір аллельде кеңеюі, екіншісінде нүктелік мутация болады. Миссенстік нүктелік мутация жеңілірек белгілері болуы мүмкін. Нүктелік мутацияға байланысты пациентте митохондрияда дұрыс оқшауланбаған фратаксин, дисфункционалды фратаксин немесе фратаксин болмауы мүмкін. Осы ауруға диагноз қоюдың қандай әдісі бар? Осы әдісті сипаттаңыз. Тепе-теңдіктің бұзылуы, проприоцепцияның жоғалуы, рефлекстердің болмауы және басқа неврологиялық проблемалардың белгілері - бұл физикалық тексерістің жалпы белгілері. Физикалық тексеруді қолдайтын диагностикалық тестілерге мыналар жатады: Бұлшықет жасушаларының электрлік белсенділігін өлшейтін электромиограмма. Нервтердің импульстарды беру жылдамдығын өлшейтін жүйке өткізгіштік зерттеулері. Электрокардиограмма, ол электрлік белсенділіктің немесе жүрек соғуының графикалық көрінісін береді. Жүрек бұлшықетінің орналасуы мен қозғалысын жазатын эхокардиограмма Глюкоза мен Е дәрумені деңгейінің жоғарылауына қан анализі Сколиозға арналған рентген Басқа неврологиялық жағдайларды болдырмау үшін ми мен жұлынның МРТ және КТ Генетикалық тестілеу Билет №2 1. Генетика 100% дұрыс, без комментариев-90балл 6 айлық Борис неврологиялық бөлімге жатқызылды. Ата-анасы балада психикалық және физикалық дамуының кешеуілдеуіне шағымданды. Ультрадыбыстық зерттеу кезінде: туа біткен жүректің ақауы - аорта коарктациясы диагнозы қойылды. Тексеру кезінде балада: беттің ай тәрізді болуы, бұлшықет гипотониясы, микроцефалия, қыли көзділік, құлақтары деформацияланған және төмен орналасқан; саусақтары қысқа; "мысықтың айқайы" түріндегі дауыстың өзгерісі; бұлшықет тонусының төмендеуі, сіңір рефлекстерінің төмендеуі, екі аяқтың патологиялық рефлексі; тыныс алудың қиындығы анықталды. Сұрақтар: Сіздің диагнозыңыз. Баланың кариотипін жазыңыз. менің қояр диагнозым «мысық айқайы» синдромы . Баланың кариотипін жазатын болсам: 46, ХУ (5р-) Мутация типін анықтаңыз. Түсіндіріңіз. меніңше мутация типі- делеция болады. Ал енді осы мутация типін түсіндіре кететін болсам, мысық айқайы синдромы кезінде 5-ші хромосоманың қысқа иығының делециясына байланысты болып келеді. Делеция дегеніміз ол генетикалық материалдың азаюына алып келетін хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсіп қалуы.Негізінен, егер хромосоманың шеткі бөліктерінің жетіспеушілігі болса- онда оны дефишенси деп атаймыз.Бұл кезде сақина секілді хромосома пайда болады.Делеция негізінен хромосомаішілік аберрацияларға жатады Диагноз қою үшін қандай зерттеу әдісі қолданылады? Осы әдісті сипаттаңыз. «Мысық айқайы» синдромы негізінен сипаттамалық белгілері , сонымен қатар цитогенетикалық зерттеулер жиынтығы бойынша диагнозын қойылатынын білеміз. «Мысық айқайы» синдромын емдеудің нақты әдісі жоқ, көбіне балалардағы туа біткен ауыр ауытқуларды хирургиялық түзету арқылы ретке келтіруге мүмкін болып жатады.Баланы цитогенетикалық зерттеуге дейін ерекше болатын айқайынсыз анықтау мүмкін болмай жатады, себебі бұл аурудың клиникалық белгілері полиморфты болып келеді. Жүктілік кезінде жүргізілетін пренатальды ультрадыбыстық скринингтің нәтижелері бойынша «мысық айқайы» синдромына күмән туғызуы мүмкін. Бұндай жағдайларда бұл ауруды нақты түрде анықтау мақсатында инвазивті пренатальды диагностика , мәселен кордоцентез бен амниоцентез, сонымен қатар хорион биопсиясы немесе осы ұрықтың генетикалық материалын тікелей талдау ұсынылып , ауруды анықтауға мүмкіндік туады. Ал енді цитогенетикалық әдіске сипаттама берсем, бұл адам хромосомаларын микроскоп арқылы зерттеп анықтауға негізделіп отыратын әдістер тобы болып табылады.Цитогенетикалық әдістерді көбіне хромосомалық ауруларға диагноз қоюда қолданып жатады.Осы әдістер ішіндегі аса кеңінен таралған түрі- кариотиптеу болып табылады.Негізінен , кариотиптеу дегеніміз- кариотипті зерттеу нәтижесінде хромосоманың санындағы және де құрылысындағы өзгерістерді анықтауға мүмкіндік туады.Көбіне, хромосомалық ауруларды диагностикалау мақсатында хромосоманың митоздың метафаза кезінде зерттеліп жатады.Бұл нақтылы диагноз қоюда маңызды рөл атқарады.Дифференциальды бояу әдісі арқылы хромосоманың ұзына бойына орналасқан ерекше түрде боялуы арқылы әртүрлі хромосомалық аберрация түрлерін , және олардың орналасуын анықтауға болады. Билет №3 1. Генетика дұрыстап шықтым Институттың клиника бөліміне зерттелуге 2-ші жүктіліктен туылған 3 жастағы бала түсті. Зерттелудің себебі келесі клиникалық белгілері: психикалық дамудың тежелуі, сөйлеу кемістігі мен мінез-құлық ауытқулары болды. Сонымен қатар баланы тексеру кезінде сөздерді түсінудің шектеулілігі, ұқыптылық пен өзін-өзі басқару дағдыларының қалыптаспауы, еденге құлау және басты еденге соғу түріндегі күрт теріс реакциялары, сондай-ақ басқаларға агрессиялық әрекет (тістеу және т.б.), аяқ ұшымен жүру сияқты белгілер байқалды Осы клиникалық белгілер негізінде цитогенетикалық зерттеу жүргізу туралы шешім қабылданды. Кариотиптеу нәтижесінде метафазалық пластинка алынды: Сұрақтар: Сіздің қойған соңғы диагнозыңыз. Кариотипін жазыңыз. Менің қойған диагнозым У хромасома дисомиясы. Кариотипi 47 ХУУ Бұл ауру тұқым қуалайтын аурулардың қай тобына жатады? Осы ауру топтарының негізгі клиникалық белгілерін көрсетіңіз. Бұл хромасомалық аурулар ішінде гоносомды синдромдар тобына жатады. Тәжірбиелік медицинада хромосомдық синдромдарды төмендегі фенотиптік клиникалық белгілерінен тануға болады: туылғандағы салмақтың тым төмендігі; дамудағы көптік ақаулары; ақыл- ойы дамуы мен дене өсуінің тежелуі; жыныстық дамуының бұзылуы. Жүктіліктің 15-18 аптасында қолданылатын пренатальды диагноз қою әдістерін сипаттаңыз. Өз сөзіңмен өзгертіп жаз Амниоцентезді сипаттасам - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасышаларын алу әдісі болып табылады. Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі. Асқыну қауіптілігі – 0,5-1%. Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі (АФП концентрациясын анықтау). Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық, биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады. Тікелей (алған бойда) жасушаларды молекулылқ-генетикалық әдіспен зерттеуге болады. Хориобиопсия мен амниоцентез арқылы, әсіресе молекулалық-генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда (ДНҚ-дигностика), гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады. Кордоцентезді сипаттар болсам– жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан қан алу әдісі. Алынған қан цитогенетикалық (лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі), биохимиялық немесе молекулалық-биологиялық әдістердің объектісі ретінде қолданылады. Жиі хромосомдық ауруларды (қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау), қанның (гемоглобинопатиялар), имммунитеттің, резус-статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады. Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша – 1-7%. Билет №4 1. Генетика барынша дұрыстадым Бұғана-бассүйек дисплазиясы - тұқым қуалайтын ауру. Науқаста бұғана сүйегі деформацияланған немесе толық дамымайды. Бұл аурудың даму себебі 6 хромосомасындағы RUNX2 геніндегі мутация болып табылады. RUNX2 гені сегментация гендеріне жатады. Сұрақтар: Сегментация гендері қай кезде экспрессияланады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Адамда сегментация немесе ұрықтың сегменттерге бөліну үрдісі бар. Сегментация үрдісі екі түрлі гендер: сегрегациялық және гомеозистік гендер бақылайды. Нейруляция сатысында, бластодерма түзіліп, зиготаның гендері іске қосылғанан кейін дрозофиланың сегменттік құрылымының жоспары қалыптаса бастайды. Сегрегациялық гендер сегменттер санын анықтайды. Сегрегациялық гендердің мутациясы тіршілікке сәйкес келмейді және ұрықтың алғашқы даму сатысында өліммен аяқтылады. Гомеозистік гендер әрбір сегменттің даму бағытын бақылайды. Гомеозистік гендердің мутациясы детерминацияның ӛзгеруіне, нақты сегментке сәйкес емес құрылымдардың пайда болуына алып келеді. Мысалы: бас құрылымының кеуде сегментінде дамуы. Сегменттік гендері 3 топқа бөлінеді: Gap-гендері, pair-rule гендері және сегменттің полярлық гендері. Gap гендерінің мутациясы дененің сегментінің (немесе доменінің) болмауына және бос кеңістіктің немесе қуыстың қалыптасуына, сегменттер полярлығының және санының өзгеруіне алып келеді. Рair-rule (жұптас гендер) гендер-тобының мутациясы әр екінші сегментегі симметриялы фрагменттің болмауына, сегмент жартысының, тақ немесе жұп сегменттің, қалыптасуының бұзылуынан болады. Сегменттің полярлық гендерінің-мутациясы сегменттің нақты бір бөлігінің, жартысының айна кӛшірмесі құрылымының алмасуына, сегмент бөлігінің болмауына, бір мезгілде дәл осындай бӛліктің қарама-қарсы жақта екі еселенуіне алып келеді. Бұл гендер қандай гендер үшін транскрипция факторлары болып табылады? Осы гендердің қызметін түсіндіріңіз. Гомеозистік гендер үшін транскрипциялық фактор болып табылады. Гомеозистік гендер белгілі бір сегменттерден накты бір ағзалық құрылымының дамуын байқылайтын гендер. Гомеозистік гендер – онтогенетикалық даму үрдісіне қатысатын гендер. Гомеозистік гендер қалыпты жағдайда детерминацияны – жасушалардың болашақ мүшелердің бастамаларының белгілі бағытта дамуын бақылайды, гомеозистік гендердің мутациялары қалыпты онтогенетикалық дамуының бұзылуына алып келеді. Гомеозистік гендер органдар мен тіндердің пайда болу басқаратын транскрипция факторларын кодтайды. Гомеозистік гендердің мутациясы дененің бір бөлігін екінші бөлікке айналдыруы мүмкін. Гомеозистік гендер басқа гендердің жұмысын басқарады және эмбрионның немесе белгілі бір органның сыртқы жағынан ажыратылмайтын аймақтарының өзгеруін анықтайды. Осы гендердің қызметіне тоқталсам: Сегментация аяқталғаннан кейін гомеозистік гендер белсенді болады. Олар нақты бір сегменттен дененің нақты бір бӛлігінің дамуын бақылайды. Жүктілік кезінде осы ақаулықтарды анықтау үшін қандай пренатальды диагностика әдістері қолданылды? Осы әдісті сипаттаңыз. Пренатальды тікелей диагностика әдістері колданылады. Инвазивті емес әдістерінде УДЗ кезінде буғана сүйектерін деформациясын анықтап байқауға болады. Ультрадыбыстық зерттеу (ультрадыбыстық) - бұл ультрадыбыстық толқындардың көмегімен адамның немесе жануарлардың денесін, оның мүшелері мен тіндерін инвазивті емес зерттеу. Инвазивті әдістерінде сегментті гендердің мутациясын нақты анықтауға болады. Инвазивті түріне амниоцентез және хорион биопсиясы, кордоцентез жатады. Енді барлығына анықтама беретін болсам: Өз сөзіңмен өзгертіп жаз Хорионбиопсия– хорион бүрлерінің кесінділерін алу. Жиі жүктіліктің 8-11 апта аралығында трансабдоминальды (іш пердесін тесу арқылы) немесе трансцервикальды (қынап арқылы) УДЗ аппаратымен бақылау арқылы жүргізіледі. Алынған жасушаларды бірден (молекулалық-генетикалық әдістер арқылы) зерттеуге болады немесе жасанды ортада 1-3 апта өсіріп, әр түрлі әдістермен (биохимиялық, цитогенетикалық, молекулалық-генетикалық) зерттеуге болады. Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуы, қан кету, түсік тастау сияқты асқынулар (1-3%) болуы мүмкін. Амниоцентез - ұрық көпіршігін тесу арқылы ұрық айналасындағы сұйықтықты және ондағы ұрық жасышаларын алу әдісі. Жүктіліктің 15-18 апта аралығында жүргізіледі. Асқыну қауіптілігі – 0,5-1%. Хромосомдық синдромдарды және туа біткен ақауларды анықтауда амниондық сұйықтық биохимиялық әдіс арқылы зерттеледі (АФП концентрациясын анықтау). Ұрық жасушаларын жасанды ортада 2-4 апта өсіріп цитогенетикалық, биохимиялық және т.б. әдістермен зерттеуге болады. Тікелей (алған бойда) жасушаларды молекулылқ-генетикалық әдіспен зерттеуге болады. Хориобиопсия мен амниоцентез арқылы, әсіресе молекулалық-генетикалық әдістермен генетикалық талдау қолданған жағдайда (ДНҚ-дигностика), гендік аурулар мен хромосомдық аурулардың көпшілігін диагностикалауға болады. Кордоцентез – жүктіліктің 18-22 апта аралығында кіндік тамырынан қан алу әдісі. Алынған қан цитогенетикалық (лимфоциттер жасанды ортада 2-3 күн өсіріледі), биохимиялық немесе молекулалық-биологиялық әдістердің объектісі ретінде қолданылады. Жиі хромосомдық ауруларды (қан лимфоциттерін жасанды ортада өсіріп цитогенетикалық талдау), қанның (гемоглобинопатиялар), имммунитеттің, резус-статусын және т.б. тұқым қуалайтын патологияларын дигностикалауда қолданылады. Асқыну қауіптілігі түрлі мәліметтер бойынша – 1-7%. |