Одномерные и двумерные массивы в Python. 75-ПМК-10-75. Республиканский научнометодический журнал Педагогический
 Скачать 1.33 Mb.
|
Шет тілі сабағында рифмаларды қолдану арқылы лексикалық дағдыларды дамыту əдістеріАкитбаева Маржан Есимкановна Шығыс Қазақстан облысы білім басқармасы Өскемен қаласы бойынша білім бөлімінің «Абай атындағы №33 орта мектебі» КММ математика пəні мұғалімі Қазіргі таңда шет тілі ретінде ағылшын тілін оқы- туды жаңа сатыға көтеру отандық педагогикадағы іргелі міндеттердің біріне айналып отыр. Өйткені, елімізде Қазақстан Республикасының тұңғыш пре- зиденті Н. Ə. Назарбаевтың бастамасымен «Үштұ- ғырлы тіл» мəдени жобасын дамыту басымдыққа ай- налып, соның ішінде жаһандану жағдайында əлем- дік интеграцияға кірігу тілі ретінде ағылшын тіліне мəн берілуде. Халықаралық қатынастар мен бизнес, туризм, əлемдік экономика мен саясат, білім жəне ғылым саласы мен озық технология, құқық пен мə- дениет салаларының халықаралық аренадағы негізгі қолданыс тілі ағылшын тілі болып отыр. Шет тілін үйренудің ерте кезеңі ең қиын жəне жа- уапты кезең болып саналады. Дəл осы уақытта тек айтылым негізі ғана емес, сонымен бірге онымен тығыз байланысты барлық дағдылар мен қабілеттер дамиды. Ағылшын тілінің лексикасын бастапқы деңгейде оқыту тəжірибесінде ең танымал əдістер ретінде: ойын əдісі, ақпараттық- коммуникативті əдіс, əндер мен рифмаларды қолдануға негізделген денсаулық сақтау əдісі ұсынылады [1, 12 б]. Рифмалар, əндер мен өлеңдер белгілі бір білімді игеруге назар аудартады жəне фонетикалық, грам- матикалық жəне лексикалық қабілеттердің да- муына ықпал етеді. Бастауыш мектепте ағылшын тілін үйренуде маңызды рөл ойын тəсіліндегі жат- тығуларға беріледі: өлеңдер, рифмалар, əндер. Бас- тауыш мектеп жасында оқушылардың зейіні тұрақ- сыз. Нəтижесінде, бастауыш сыныптарда сабақты жоспарлау кезінде мұғалім тақырыпты меңгеруді жеңілдететін, балалардың назарын аударатын, жа- ғымды эмоционалды көңіл-күй тудыратын жəне лексикалық дағдыларды қалыптастыруға, дамытуға ықпал ететін жұмыс түрлерін ойластыруы керек. Шетел тілінде ойды білдіру немесе басқа біреумен қарым-қатынас жасау тек қана сөздерді немесе сөз тіркестерін пайдалану арқылы жүзеге асады. Сон- дықтан ағылшын лексикасын оқытудың негізгі мін- деті – оқушылардың шетел тілінде сөздік қорын молайту, таңдалған əрбір тақырып бойынша сөз- дерді, сөз тіркестерін дұрыс айтып, сөйлемде дұрыс пайдалана білуге үйрету. Оқушының неғұрлым сөз- дік қоры мол болса, соғұрлым оның үйреніп жатқан тілде сөйлеу, қарым-қатынас жасау мүмкіндігі де жоғары болады. Лексиканы, яғни жаңа сөздерді алғашқы қамтитын жаттығулар іс-əрекеттің барлық түрінде пайдалана білу қабілеттерін дамытуға бағытталған ортақ жат- тығулар жүйесіне енуі тиіс. Жаңа сөздерді енгізу əдіс-тəсілдеріне бағытталған жаттығулар жүйесі 1 суреттегі сызбада ұсынылған.     Сурет 1 - Жаңа сөздерді енгізу əдіс-тəсілдері Əсіресе, бұл жаттығуларға төмендегідей ерекше- ліктер тəн: Жаңа лексикалық бірлік таныс лексикалық ор- тада жəне меңгерілген грамматикалық формада жəне құрылымда берілуі тиіс. Берілген жаттығулар тек ең қарапайым опера- циялар ғана емес, сонымен қатар өзара қарым-қа- тынастың ауызша формасы – тыңдау мен сөйлеуді жаңа сөздерді бекіту сатысында қолдануға мүмкін- дік беретін жəне де оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту мақсатында қолданылатын күрделі ойлау əрекеттері қарастырылуы тиіс. Лексикалық қабілеттілікті қалыптастыру жаттығу- лары, дайындық жаттығулары жəне тілдік жатты- ғулар болып бөлінеді. Жаттығулардың əрбір түрі кішкене тілдік белгілерден (сөз, сөз тіркесі, сөйлем, əлдеқалай күрделіге қарай, мағыналық бөліктерге, мəтіндерге) жəне қарапайым операциялардан күр- делі ойлау іс-əрекеттеріне қарай бірте-бірте көшуді ескеріп құрылуы тиіс [2, 26 б.]. Іс жүзінде оқушылардың жас ерекшеліктерін, олар- дың дайындық деңгейін ескере отырып, оқытудың барлық кезеңдерінде лексикалық бірліктерді озық енгізу əдісі кеңінен қолданылады. Алдын –ала ме- герту фонетикалық жаттығу кезінде (рифмалар мен əндерді қолдана отырып) жүзеге асырылады. Риф- малар көмегімен оқушылар оқуда қиналатын сөз- дер мен есте сақталуы қиын сөздерді жаттауды же- ңілдетуге болады. Рифма дегеніміз екі немесе одан да көп сөздердің соңында бірдей немесе ұқсас дыбыстық сəйкестік, тіркестің қайталануы. Рифма тыңдаушының ерекше назарын аудару үшін өлеңдер мен əндерде қолданылады. Рифма сөйлеуді құлаққа жағымды етеді. Көбінесе өлең жолдарының соңғы сөздері рифмаланады. Шет тілдерін оқытудың негізгі мақсаты - оқушылар- дың коммуникативті мəдениетін қалыптастыру жəне дамыту, шет тілін практикалық меңгеруге үйрету. Со- нымен, шет тілін оқытудағы тиімді əдістердің бірі, сөзсіз, поэтикалық мəтінді қолдану болып табылады, өйткені бұл əдіс ең алдымен пəнге деген қызығушы- лық сияқты маңызды факторға ықпал етеді. Рифмалар мен өлеңдердің көмегімен маңызды əдіс- темелік мəселелердің көпшілігін шешуге болады: жаңа дыбыстың тұсаукесері, оның айтылуы; зерттелетін фонетикалық құбылысты өңдеу; жаңа лексикалық материалды енгізу; грамматикалық материалды енгізу жəне бекіту. Сабақта рифмалар мен өлеңдерді қолдану оқушы- лардың белсенділігі мен өнімділігін қамтамасыз етеді, шығармашылық белсенділікті дамытады жəне балалардың шет тілін үйренуге деген қызығу- шылығын қолдайды. Барлық рифмалар мен өлеңдер түрлері: фонетика- лық, тақырыптық, грамматикалық. Сөйлеу дағдыларын қалыптастыру шет тілін оқы- тудың барлық кезеңдерінде жүзеге асырылады. Бұл ретте білім алушылар рифмалық түрде ұсынылған жекелеген дыбыстармен, айтылуы қиын сөздермен жəне интонациямен үлкен ықыласпен жəне ынта- мен жұмыс істейді. Шет тілі сабақтарында өлеңдермен, рифмдермен жəне жаңылтпаштармен жұмыс істеу тілдік емес ортада айтылу дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Бұл қарапайым, оқушыларды жалықтыр- майтын жəне сонымен бірге жаңа дыбыстарды үй- рену, пысықтау жəне бекіту кезінде көптеген қате- ліктерден аулақ болуға жетелейтін тиімді əдіс. Көбінесе сабақ фонетикалық жаттығудан баста- лады жəне фонетикалық жаттығу ретінде жеке сөз- дер мен сөз тіркестерінің орнына белгілі бір ды- бысты қамтитын, арнайы таңдалған өлеңдер мен рифмдерді қолдануға болады. Сабақта өлең немесе рифма қайталанады, дыбыстың айтылуы түзетіледі. Бұл жұмыс түрі сабақтың əр түрлі кезеңдерде қол- данса, ол балалар үшін ерекше демалыс, сергіту сəті ретінде қызмет етеді. Бастапқы кезеңде ды- бысты дұрыс айтып үйренуге бағытталаған сөйлем- дері басым болатын əр түрлі жаңылтпаштар мен рифмалар қолданылады. Бұл балаларға жинақта- луға, тақырыпқа назар аударуға жəне негізгі мате- риалды қабылдауға дайын болуға мүмкіндік береді. Ағылшын тілі сабақтарындағы фонетикалық жат- тығу оқушылардың айтылуын жақсартуға, жаңа сөздерді есте сақтауға, сондай-ақ балалардың тіл- дік жəне шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Қайталауға ғана емес, сонымен қатар қимыл-қозғалыс арқылы көрсету керек өлең- дерді таңдаңыз. Бұл есте сақтау (жаттау) процесін жеңілдетеді жəне оқушылардың назарын аударады. Фонетикалық жаттығу ретінде жаңылтпаштарды пай- даланған да тиімді. Оларды орта жəне жоғары орта жастағы оқушылармен сабақтарда қолдануға болады. Əндерді, өлеңдерді, рифмаларді үйрену əдісін қол- дану арқылы тек есте сақтауды үйретіп қана қой- май, оқушылардың сөздік қорын көбейтіп, қабілет- терін ашуға болады. Мұғалім үйренген өлеңдер мен əндерді үнемі сабақ барысына қамтуы керек, сабақ барысында осы лексиканы қолданатын балаларды мадақтауы керек. Рифмалар жаңа сөздерді есте сақтауды жеңілде- теді. Өлеңдерді жаттау оқушылардың жадын дамы- тады, сонымен қатар өз ойларын білдіру үшін дұ- рыс сөздерді таңдауға мүмкіндік береді, эмоцио- налды мəнерлеп сөйлеу дағдысын дамытады. Шет тілді оқытудағы негізгі мақсат – шет тілді ком- муникативті қалыптастыру жəне дамыту, оны еркін игеру. Мектептегі білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінде шешудің жаңа жолдарын талап ететін ең өзекті мəселелердің бірі - ағылшын тілін білуді са- пасын дамытудың қажеттілігі. Оқушылардың оқу іс-əрекетінің уəждемесін, сондай-ақ тілді меңгеру деңгейін арттыруға бағытталған жаңа əдістер мен тəсілдерді əзірлеу жəне қолдану қажет. Оқытудың белсенді əдістері осы талаптарға жауап береді, өйт- кені олардың мəні оқушыларды білім беру үрдісі- нің белсенді қатысушысы ретінде қабылдап, олар- дың пəнге деген қызығушылығын арттыруға бағыт- талған. Əдебиеттер тізімі: Амандықова Г., Мұхтарова Ш., Бисенгалиева А. Шет тілін оқыту əдістемесі. «Фолиант», 2018, 168 б. Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения ино- странным языкам. Лингводидактика и методика: Учебное пособие. /– М.: Академия ИЦ, 2008. – 334 б. |