КК адебият тарийх маселелери. Тарийхынын мселелери (Методикалык, олланба)

• Название: Тарийхынын мселелери (Методикалык, олланба)
• Дата: 17.10.2022
• Размер: 135.91 Kb.
• Имя файла: КК адебият тарийх маселелери.docx
• Тип: Документы; #737434
• страница: 3 из 6

17

еетеликлер көрсетплди. Бул Қаракаллакстан аймағындаәййе жаткан қалалар мийманларда үлкен тәснр калдырды. Олар Топыра* кала хаккында халык әпсаналары, халык косыклары, ертеклерице көп кызыкты. Бул сапарда Измир кадасындагы Түрк дүньясын изсртлеў пнститутынын директоры профессор Фикрет Түркмен-«Сизин аймағынызда жүлә көп тарииҳый естеликлер бар екен Уеынын өзи буд улкен тарийх. Бул үдкен байлык. Булар кара-кдлпакларды Түркий хаЛыклар ишинде әййемги халыклардац екенлигин көрсетеди. Әлбечте хәммеге белгили Хорезм нивилизаииясы дүньядағы дәслепки идим ҳәм мәденият ошақларынан бири. Бул мәканда каракалпакларда зортарийхка, зор мәдениятка ийе халықбол-ғанлығына хеш ким гүманланбайды.

Әлбетте бундай бай мәкандарда «Кырык кьвдай» уллы дәстанлар дөретилетуғынлығына сөз жок, Еле сизин елдс оннан зор, оннанда кы-зыкдәстанлартабылыўы мүмкин»—деп од өз пикирлерин билдирди.

Түркиядағы Анкара университетинин алымы доктор Яшан Кайякалафат Топырак каланьщ үстинде турып өзине өзи: Жолдаслар! Бул мына биз көрип турған қаракалпакжериндегн жаткан әййемги калалар. бул бир гөнерип калған естеликлер емес. Бул жатканлартири, жанлы тарийх. Булар бурынғы бул жерлеги мәденият ошакларыньщ орынлары. Бунда үлкен илим, бунда үлкен оригинальбилим хорлары жатыр! Буларды бизлер бүгин өз көзлеримиз бенен көрип хайран калып атырмыз. Биз илимпазлар өзелимизге барыў менен өз илимий жәмийетшилигимизге әжайып тарийх, әжайып мәдениятка, әдебиятка, фолклорға ийе қарақалпак деген халыкты көргенлигимизди, бул байлыкдар хдкқында да гәп етемиз!— деп бул жердеги Топырак каланын үстинде турған мийманларға йош иенен айтып береди. Буннан кейин тап усындай әжайып гәплерди Әзербайжан, Кырғызстан университстлеринин алымлары да кәп айтты¹.

Ҳақыйкаттанда бул мәканларда өз заманында кдншадан-канша жазбамәдениятболған. Мәселен: Арамий жазыўы, Грекжазыўы. Авесго, Хорезмий, Согда, Кушан, Рун (Орхон-Енисен), уйғыр жазыўлары болган. Усы жазыўлардын тийкарында миллий жазыўлар пайда болған. Булардын барлығы да белгили дәрежеде раўажланған идим жетис-кенлигисиз жаратылыўы мүмкин емсс еди. Сол себспген бул мә-канларла математика, геометрия, астрономия, география, геодезия, физика, химия, лингивистика, музыка ҳәм т. б көп илимлердинтийкарлары салынған.

«Ғ.ркии Каракалмакстан» гаа. 5-оКТябрь 1997-жыл № ]20 (6939).

Усы аирыкша саўатлылык, билимланлыктан орта ;кнрлерде Түркии Хадыкдардын ншинде бприншилерден болып каракллпаклар өз чалкынын «Шежиресин» жазган халыклардан болалы. Бул сау-атлылыктап тыскары Түркин қәўимлер ишпнде хәммелерден бурын халыклык ләрсжеге жетисип киятырған халыклар екендигин көрсетиўши фактлер болып ссапланады, Бундай мәселелер хаккында буннан "бүрынлары дабаспа сөз бетлеринде бир нешше мәртебс гәп болып келди, Солардын биринде мынадай мағдыўматлар бар: «...Халык бар жерде тарийх та бар, Тарийх бар жерле халык та бар. Дәслепки аўьоша тараған тарийхымызды жыйнастырып, изертлеп китал етип Шсримге жазған, 902-985-жыллары жзсаған каракалпак халкынын жазба тарийхын IX-X әсирлерден басланған деп айтыўға болады¹. Клракалпақтардын жазба тарийхы хақкында және бир мағлыўматларда: Актуба бийи кайшылы Турғанбай ийшан араб тилинде карақалпакхалқынын «Шежиресин» (тарийхын) 925-932-жыллары жазып, Туран журтында саяхат жасаўшы Араб елшиси улама алым ибн Фадпайға берип Кабатулладағы мусылман динин кабыл кылған халыклардын «Шежирелери» жазылып турған китапқа костырған. Бул араб тилинде каракалпақ халқыньщ өз перзенти колы менен жазған ендәслепки «Шежиреси»—тарнйхы болған².

«Шежире» жазыў буд тек саўатлы уллы еллерге ғана дәстүр болған кубылыс. Сол себепли қаракалпаклар Орта әсирлерден баслап өзлеринин хәр бир дәўирлеринин «Шежирелерин» жазып барған халык болған. Егер X әсирге шексм тарийхы Турганбай ийшан тәрспинен жазылған болса, V әсирден XIX әсирге шекемги тарийхы шайыр Крразбек Разбск улы, Кутлымурат беглер беги, Бердак шайыр Ғарғабай уллары тәрепинен жазылса, қаракалпаклардын орта әсирлерден, тап XXI әсирге шекемги изертленгсн тарийхтынтолық варианты академик Сабыр Камалон баскарған каракалпакалымлары хәм тарийхшылыры тәрепинен жазылып жуўмақзанды. Бунда Түркий халықтардын ишинде қарақалпақтар әййем заманлардан саўатлы, билимли хәм мәдепиятды ҳатыклардан болғанлығы көрсетнлди.

Хорезм әййемги дәўирлерден баслап-ак хәр түрли еллер, х&тыклар менен экономикалыкхәм мәдений байланысларда жасаған. Мәселен: Урал, Снбирь, Месопотомия, Вавилон, Мыср еллери менен эконом-нкалыкхәм мәдений байланысдарда болған. Усы ләўирлер ишипде пүткил дүньяға белгили «Авесто» усаған тарийхый естеликлер

¹ «Еркнн Кдрагалпакстам» газ. 11-декабрь 1993-жыл. №192-193 (16229). «Шежире саклағак сыр*, Әжанып адам менен сә^бст леген макаланы юракыз.

•Еркин Карақдлпақстаи* газ. ]!-лекабырь 1993-жыл №192-193 (16229).

I*

19

жаратылған. Және де бизин жеримизде пүткил дүньяға белгили Әўлиябар. Маъмун акалемиясы болган. Бул мәканларда Кубрапый Тассаўуф (Кызыл империя заманында буларды суфизм деп атады) илимлеринин ири ўәкиллери Нәжиматдин Қубра. Сулаймая Бакырганый Әўлия Ата, Хожа-Ачмал Яссаўий, Замахшарий, ал Хорез-мий, ая Беруни, көпшпликжағдайларда Кыят каласына, Абу Ачи ибн Синода келпп илимий жумыслар алып барған. Сонда биз кара-қалпаклар калай тийкарсыз. саўатсыз, мәдениятсыз халыкларлын әўладдары боламыз.

Усы Хорезм цивилиэациясы дәўирлеринде Орта Азия халықлары менен каракалпакларлын ен әййемги естеликлери салынады. Аўызеки жазба естеликлер, тарийхый китаплар, илимий мийнетлер, жазба естеликлер ҳәм баскалар бар. Бул фактлер бизден де алдын Антик тарийхшьшардан: Геродот, Ктезий, Харес Митиленский,Ортагх:ирдеги тарийхшыларлзн: Хдмза Испиханий, Беруни, Табарий мийнетлерикае де баин етиледи. Миф хәм әпсаналар, Томарис усаган қахарманлық эпослар, косыклар көп санла лирикадык косыклар, жазба естеликлер: «Авесто», «Архон Енисей». «Беҳуестун», «Бундахиший». «Динкард» естеликлерисалынады¹.

Карақалпаклар Орта Азиядағы ен әййемги халыклардан (ак. С. Камалов) ҳәм саны жағынан ла Түркий тиллес халықлар болған өзбек, казак, кырғыз. түркмен, әзербайжан хәм т. б халыкдардан да кем болмаған. Бирақ булардын азайып калыўына XVIII әсирдеги үш тарийхый жағдайлар 1720-жылларла калмаклардын, 1740-жылғы кдзак ханы Абылкайырдын, 1762-1763-жыллары Ералы ханлыклардын шабыўылларында үш тәрепке: Ферғана, Андижан хәм казак халыкларынын ишине, және де Сырдәрьянын. кунр етсклерине карай бөлинип кешкенликлери себепболады. Солардан бир бөлеги ғанаөз аймагына ийе болып калған. Сол түркий халықлар ишинде барлык Түркий халыклардан да көп болганлығы себепли де ҳәзирги ўакытларда каракалпакларлын кайсы түркий халыклардан болса да аўыз еки әдебиятынын, әсиресетарийх хәм тарийхый емес дәстанлык дөрегпелерининкөплигионыцбирдеп-бирдәлилиболыпесапланады.

Каракалпаклар Орта Азияда, Хорезм цивилизациясында жасап турып, Түркий халыклардын ишинлеги орны барлык Түркий халыклар менен бирге У-ХУ әсирлерде ҳәмме Түркий хатыкларға ортакболған илим, пән, әдебият, мәдениятестеликлерин дөретиўге белсене катнаскан халыклардан болды. Егер каракалпаклар Х1-Х11

зспрлерлехалыкболып кздиплескеп болса, кәнеоларлын гарийхы, здебияты. коркемөнери. мәденияты?-деп геипаралзрсораўберели. Ортаәсирлеги Хорезмдеги әййсмги халыкларлан болып турып олар хәммеТ^ркии чадыкпар менен бнрге оларга ортакболган, илим. пән, әдебият, мәдсннятты қәлиплестнрели. Бул бирлескен Түркий халыкларлын жаратқан илим, пән, мәденияты болып дүнья гарийхынан орын алды. Сол себепли де хеш бир Түркии хадыкдар Орта әсирлегн жасалған илим. пән. әдебият, мәденият тек бизин х&чыктики деп айтаалмайлы. Ол жаратылғап Ортаәсирдеги естедиклер ҳәмме Түркий халыкларға ортак. Олар қарақалпак халқынын да Орта әсирлердсги дөреткен илим, пән, әдебият ҳәм мәденшпы болып есанланады.

Енди Х1У-ХУ әсирлерде Түркий халыклардын раўажланыўы, олардьщ тил, үрп-әдет, хәр кыйлы салт-дәстүрлеринин айыр-машылыкларына байланыслы, және де олардын анмаклык жасаў шәраятларына байланыслы, ҳәр бир халых, хәтте, өз мәмлекетшилигине ийе болыўларына алып келеди. Кдрақалпаклар да Түркий халыклар ишинде бөлиннп 1Х-Х1 әсирде-ақөз мәмлекетшилигине ийе болды. Олар Хорезм цивилнзаииясындағы илим, пән, мәденияттағы бай дәстүрлерине ийелик етти. Және де өзбилимданлығы, бай мәденият-лылығы менен басқа халықтарғада тәсир жасады. Олар кен аймаклардз: Түркстан, Уллы Таў, Едил-Жайық, Қьшшак далаларына дейин жайылып жасады. ХУП-ХМН әсирдс оларда жоқары раўажланыў дәўирлери басланды. Бул дәўирлерде де олар илим, пән, әдебият, мәдениятта Хорезм цивилизациясынындәстүрлерин өзлериндетолык даўам еттирди. Әсиресс, хәр бир аўылда мешит, медреселер болып илим, пән, көркем енер, мәденият ксн раўажланды.

XIX әсир каракалпақ халқынын ен жокары раўажзанған дәўир-лери болды. Олар Азияда, Арка Хорезмде жүдә саўатлы ел болып мойынланды. Хәтте жақындағы статистика мағлыўыматларынын өзинде 1930-жылларға Орта Азия хачыкларынын саўатдылығы хақ-кындағы изертлеўлерде «1900^жылларға шекем барлық Орта Азияда 6000 мешит, медреселер болған, оларда 80 000 адам окыйтуғын болган.

Солардан 3000 медресе қаракдлпақпар аймағыида болған¹—деп мағлыўмзтларберген. Сонда да не себептен бизлер, қарақалпақдар, саўатсыз, мәдениятсыз халыклардын әўлаллары боламыз? Усындай тарийхый фактлерге қарамастан, кызыл империя заманында қаракалпақтар Октябрь револкшиясына шскем 00,2 процент ғана

¹ Н.М. Маллаев. Ўзбск алабмёта тарихи. 1-кчтал Ташкснт. 1976-ЙШ1. 41-бет.

¹ «Карлкалпакня». [[ книга, том П. г, Ленингрзд 1934 гоп стр. 161.

2И

21

саўатлы болған дегеннен басканы еситпелик. Бундап халықты ко₃-көреки кемситиўлер халыктын саўатлылығын, мәдснпятлылығын мойьвдламаўшылыкты көрсетереди. Әлбетге булар Советлнк дәўирдеги жада. кысыўметлер, миллеттинжетискенликлерин көреачмаўшылық хәм зорлықлардын көринислери ели.

ХУЧ-ХУШ әсирлср, каракалпаклар өз ачдына миллет сыпатында белгили тураклы аймақларға иие болып, дуньяға танылыл көрине баслаған дәўирлери болды. Бул әййемнен саўатлы елди дүнья халыклары излсмеўи мүмкин емеседи. Озлери Европа, Азия еллери менен экономикалық хәм мәдений байланысларда да жасалы. Бул әсирлерде де сырг еллердин кзракалпакларға кызығыўш ылығы артты. Буләсирлержәмийетлик тарийхында да, фолклорларындалажазба әдебиятында да кен сәўлеленди. Және де бул әсирлер каракалпақ-лардын өзлеринин хакыйкый жазба тарийхларына (Коразбек улы «Шежиреси». Кутлымурат беглер беги «Шежиреси», Бердакшайырдьщ жазған «Шежирелерине», ийе болған жыллар болды. Каракалпаклардын миллий жазба әдебиятында миллий кен полотнодағы кескин конфликтли көркем хәм тарийхый аәстанлык шығармалар раўа-жланған әсири болды. Әсиресе XIX әсирдин акыры XX әсирдин басларындағы көркем әдебиятта сол әсирдеги елдеги тарийхый шараятлар, сиясий, миллий социаллык жағдайлар жазба әдебиятта кен раўажланған дәўирлери болды.

«Әмиўдәрья» журн. 2004-жш. №5-6

ҚАРАҚАЛПАҚ МИЛЛИЙ ЖАЗБА ӘДЕБИЯТЫНЫН

ДЭСЛЕПКИ ДЕРЕКЛЕРИ ОРТА ӘСИРДЕГИ БЕРУНИ

ДӘЎИРЛЕРИНЕН БАСЛАНАДЫ

Орайлык Азияда, Хорезм лиярында илим, пән 1Х-Х1 әсирлерде жүдә жокары раўажланыўдәрежесине жетиседи. 1010-жылы Хорезм патшасы Маъмун II аты менен Маъмун Академиясынын тийкары салынады. Әбиў Райхан ал Беруни усы Академиянын биринши басшысы болып сайланады. Бул жерде ал Беруни, Абу Али ибн Спно, Абу Сахл Масихий, Абул Кдсым Хаммар, Абу Мансур ас-Саолий усаған пүткил дүньяға белгили алымлар жасап жумыс иследи. Усы әсирде анык пәнлер менен бир катарда Хорезмде көркем әдебият жүдә жаксы раўажданлы. Х1-ХП әсирлерде Хорезмде жасаўшы кара-қалпаклар халық болып кәлиплеседи. Әлбетте олар халыклык дөрежеге жеткеннен кейин түркин халықлардын ишинде өзтилине,

ааебиятына, көркем внерине, тарийхына ине халыкекенлш и менен баска хальшшрдйн айрылып турады. Оларөз мәмлекстшшшгине ийе болып. Хорезм халкы менеи тығьпсғшсии-экономикалыкбайланыета жасайды. Усы дәўнрлерде Әл-Беруни энциклопелист алым сыпатынла гек анык пәнлер ғана емес, ал улыўма Түркий халыкларға, әсиресе бнринши гезекте өз жерлесимиз сыпатында каракалпакларға мийрас болған көркем әдебияттын да тийкарын салалы.

Абу Ранхан Мухаммед ибн Ахмад Беруни 973-жылы каракалпаклар жеринде, Әййемги Хорезм пайтахты Қыят каласына жақын жерлеги каракалпақаўылларынынбиринледүньяға келди. Карақалпакдарда ол хақкында хәзирге шекем сақланып калған мынадай аныз гәпдер бар: Жаз күнлерининбири екен. Хорезм шахы өз ўазирлерн менен сарай аллында отырған екен, 3-4 жасар бир жлланаш бала жуўырып булардыи алдына келеди. Буны көрген патша хәм онын хамеддарлары хайран калааы. Кала болса үлкен қорғанлар менен қоршалған. Дәрўаза болса беккем жабык. Ол жерде караўыллар турыпты. Бул жакка рухсатсыз жан жибермейди Олар бундай бийдәрек жүрген жаланаш батаны ишке киргизбейди де. Оны, әсиресе. хан сарайына карап жибермейди. Сырттан келген бала дым бир сағийра, од онлап сөйлей де алмайды. Хан хлмелдарларынын биреўи бадаға: «Сен бул жерге кайдан келдин, корсет?» десе, бала онын алдына түсип томпанлап жүрип барып, лийўаллан ишке түскен жерин көрсетеди. Хакыйкаттан да бийик дийўал корғаннан баланын ишке карап сыпырылып түскен излери билинип турады. Буны ўәзир патшағаайтып келеди. Патша дәрхал буйрықберип, корғаннын дөгерегинде ким бар деп карастырса, ол жерден хеш ким табылмайды. Корғанныц сыртынан баланы биреўдицтүсирил жибергенлиги белгили болып турады.

Хорезм шахы балаға карап турьш: «Бул Беруни, (ески Хорезм тилинде «Беруни»деген сөз «сыртган келген», ғайыптан пашвболған» дегенди анлатады екен) жас нәресте бунын хеш айыбы жок. Хаслы адам, буны биреўин бала кылып алып асыранлар?! Енли бул өз атасын таба алмайды»— лейди. Патшанын бир ўәзири перзснтсиз екен. Ол бул баланы патшапын айтқаны бойынша асрап алмақшы болады. Солай етип, Беруни жас ўакытдары нан хан сарайында тәрбияланады. Оны 5-6 жасларынан-ак окыўға берели. Бала окыўға жүдә ыкласды болады. Ол жерде сол дәўирдеги үлкен алым Әбиў Наср ибн Әлий ибн Ирактын колында тәрбиялашшы. Ол жас ўакытларынан-ак көп тиллерди үйренели. Хан сарайыплағы медреселердин биринде тәлим алып, алым болып жетиседн. Ол хан сарайында тәрбияланғанлыктан, Хорезм шахларытопарынатезенисип кетеди,

22

23

Беруни ержете кеде саўатлылығы, билимданлығы. көп тюь билиўи жағынан Хорезм иатшалығында жүдә саўатлы алым болмп жстисели. хан сарайында үлкен абройға нйс болады. үлкен атакларғй ийе бола баелайды. Гейпаралар сол дәўирлерде онын шығысын үлкен аксүйек адамлардан болыўы керек деп те шамалайлы. Ал, гейлага тарийхый ҳүжжетлерле Беруни сржеткеннен сон өзиник келип шы-ғысыи изертлеғен. Ол өзининжазған трактатларыньщ бнрииде:

Мен хаслы шығысымды кандан билсйин,

Хакыйкый бабамды сирә билмеймен!

Бабамлы бипмей турып, әкемди кандай билейин?—деп жазады.

Беруни бйринши гезекте Орта әсирлерднн басларындағы үлкен илимпаз әнпиклопедист алым, өз заманынын мәдений ҳәмтәбийиый илимлерин жетик түрде ийелеген илимпаз болған. Беруни заман-ларьиша илимди мәдений ҳәм тәбиий илимлер деп тек екиге ғана батген. Ал, мәденияткатарийх, тил илими, әдебият, көркем өнер, эсгстика, философия да кирген.

Ал, тәбийий илимлерте: география, геология, астрономия, астрология, математика. фармокология хәм т. б илимлер кирген. Беруни өзи усы илимлердин барлығынында жетик маманы болған.

Беруни Хорезмнентыскары Иран, Ирак, Аўганстан, Пакистан, Хиндстан еллерин аралаған. Ол халыклардын өмирлери менен кен таныскан. Ол мийнетлеринин көбисин араб, парсы, санскрит, Иран, Ески Хорезм тиллеринде жараткан. Әсирссе, Беруни заманларында барлық илимий мийнетлер араб тнлинде жазылған. Хорезмде жасаўшы алымлардын көби араб хәм ески Хорезм тиллеринде жазған, ал Беруни мийнетлеринин кобиси араб, ески Хорезм тиллеринде жазылған. Ол өмиринин көбисин Хорсзм цивилизациясындағы каракалпак жеринде өткерген. Сол себепли биз бул алымды каракдлпзк миллий жазба әдебиятынын биринши негизин салған энциклопедист ачым хәм жазыўшы, шайырсыпатында караўға хакылымыз. Хакыйкатган ла Беруни жазған «Трактатлар», «Косыклар», «Өткен әўладларданкдлған мийраслар» атлы мийнетлери миллий каракалпак жазба әдебнятымыздынтийкарын салған мийнетлер болады. Гейпара әдебият тарийхын изертлеўши алымлар Беруниди төбийий илимлердин гийкарын салыўшы деп карап, оны мәденият тараўында шапыр, жазыўшы деп карамайды. Ал, гейпара илимпазлар Беруниди Хорезмдеги жасаған биринши шайырлеп биледи.

Берунидин көркем эдебий мпинетлерн илимде анрыкша орын ийелейди. Онын коркем әдебип миинетдерп ски болимнен ибарат: Бнриншнен. -Берунилин трактатлары. косыклары. ал екиншисп.— әййемги тарийхыи жазба еетеликяер хдққында хәм фольклорлык (йығармалардан ибарат. Беруни мийнетлеришш пшннде онык ко-сыклар топламы «Мутор-ул ашъор» айрыкша орын ниелейди. Ол косыклардан және де трактатлардан ибарат.

Ал. трактат деғен сөз латын сөзи болып, ол илимий жактан хәр тәреплеме ойлап. жуўмаклаўшы бир пикирге келип поэзия менен ангылған гәплер дегенди анлатады. Трактат ләстүри өзи тек биреки куплет косыкпенен зйтылып жазылған пикир. Берунидин косыклар топламынын көпшилигн трактатлардан турады. Беруни трактатлары поэзияда айрыкша кубылыс. Оларда дүньянын жаратылысынын объективлиги, хәмме нәрселе адам акылынын үстемлиги, дүньяда адамнан кудиретли хеш нәрсенинжокекснлиги.физика, математика, тарийх, астрономия, астрология, медишша жетискенликасрининтабыс-ларына шекем, олар адам баласынын акылы менен исленген жетис-кенликлер екснлиги, сол ушыи барлык илнмлер адам баласы ушын хызмет кылыў ксрек екенлиги хаккындағы хакыйкдтлыклар айтылған хәм ньпам болып калған. Онын бул гәплери трактатларында дәлилленген. Кулласы поэзия менен адам өмиринин барлыктәреп-лерине толык араласа бериў мүмкин екенликлери көрсетилген. Илимде бул үлкен жаналык. Берунидик трактатларынык кунлылығы трактатлар фантазия смес, илимий реаллык пенеп жазылған поэзия. Бсрунидик косыкчар топламындағы трактатлар курылысы бойынша олар рубайыларға жакын, бирак рубайы емес. Онын трактатлары жскке илимий жактан дәлилзенген хәм тастыйыкланған пикирлерди берстуғын поэзиялык шығармалар болған. Одар сол заман ушында поэзия лөретиўлсги тәжирийбелердәстүрлери болған болыўы мүмкин. -ондай поэзия өз заманынла көркем сөздик поэзия менен халык гурмысындағы хызметлерин түсинип жетискен, поэзия менен өмирдин хәмме тәреплеринен талқылаў мүмкин екенликлериник мысалы. Сол сеоепли ол өмириник белгили бөлегин косык жазыўға да арнаған.

Ькиншиси, «вженәўладлардан калган мийраслар» китабы—ал асар, ал оакиа, ал қуран, ал ҳилийе, Гейпара мағлыўматларда Беруни бул ын ц жасында жазып питкергсн дегек де мағлыўматларлы ушыретасан. Онын бул китабы барлык ўакытларда хадыкка толык Филоло1ия,г,ык нлим сыпатында кымбатлы болып келген. Онын оахалылығы еткен заманларда хачыклыкфольклорды және де буған косажазоа естеликлерди дс жыииаү хәм оннан пайдаяаныў кереклиги.