лингвомаденииаттану. В. Н. Телия "Лингвомдениеттану тілді корреспонденциясы мен мдениетіні зара атынасыны синхронды трін зерттейтін жне сипаттайтын этнолингвистиканы бір блшегі" 15,217 деп сипаттаса лингвомдениеттан
 Скачать 0.54 Mb.
|
|
Қорытынды Ұлттық дүниетаным мен парасат арқылы қазақ халқының болмысына біткен төл мәдениетінің өз ана тілінде таныту қазіргі тіл ғылымында лингвомәдениеттану мен осы саланың ауқымын кеңейте түскен этнолингвистика ғылымының орны ерекше. Тіл мен мәдениеттің қарым-қатынасы мен байланысы терең. Тіл табиғи құбылыс, әрі адамдардың арасындағы негізгі құралы болғандықтан, мәдениеттің тууы мен дамуына тікелей қызмет етеді. Егер тіл болмаса, адамзаттық мәдениеттің барлығы туралы әңгіме айта да алмаған болар едік. Қазақ дүниетанымының, мәдениетінің тұғыры – тіл. Мәдениеттің бастау бұлағын көне далалықтардан алатын қазақ халқының барлық дәстүрлі өнері сөзбен кестеленіп, таңбаланған. Мәдени-рухани мұралар да, материалдық игіліктер де тілде өзінің көрінісін тауып, заманалардан заманаларға ауысып, мирас болып қалып отырған. Бәлкім кейбір көненің көзі саналатын материалдық-рухани игіліктердің өзі тарих сахнасынан шығып қалып, бізге жетпеген болар. Ал оның атауы сөз жүзінде мәңгілік бейнесін сақтап қалған. Біздің болашақтағы мақсаткөне сүрлеулер арқылы барымыздың базарын таныту, болашаққа дәстүрлі сөз өнерінің мәйегін суалтпай жеткізу болса керек. «Тіл - ұлттың тірегі, ұлттық мәдениеттің негізі» деген қағидалар тіл мен мәдениет арасындағы ажырағысыз байланысты танытып. Осы байланыстың арқауы ана тілі бойында сан ғасыр өтсе де бар асылын еш шашаусыз жиып, болашаққа сақтап жеткізу игілікті қасиет болып табылады. Дүниедегі мәдениет халық өмірінің айнасы іспетті. Әр халықтың мәдениетінің өмірінен хабар беретін атаулар мен құбылыстар тіл ғылымында лингвомәдениеттану сипатында танылған. Сондай-ақ халықтың мәдени өмірінің негізгі көрінісі – эпос жырлары мен шешендік сөздерде өріліп сақталған. Шешендік сөздер – сөз өнерінің шыңы ғана емес, ол елдің тұтастығы мен әлеуметік жағдайынан, рухани тіршілігінен, өнегелі сөзбен өріп дәріптеген бағзы мәдениетінің жарқын үлгісі. Этнос мәдениетінің тіл деректері арқылы танылуы заттың заңдылығымен байланысты. Халықтың ұғымды бейнесін атауының сырында олардың уәждері арқылы мәдени танымның іздері анықталған. Бұл құбылыс осы атауды лингвомәдени дерек ретінде тануға мүмкіндік береді. Халық өмірінде лингвомәдени аспектіде зерттеу ұлттың ел халқынан, тарихын, және дүниетанымынан хабардар ететін көне дәуірден ақпарат беттерінін анықтаған лингвомәдени деректері, өткен тарихтың шынайы куәгері. Қазақ халқының дүниетанымын сипаттайтын лингвомәдени деректер ұлт пен халықты танудың үлкен көрсеткіші. Әр этнос бойын осындай танымдық дүние көріністері ұлт мәдениетінің арнасына тоғысады. Ұлт мәдениетінің пайда болуы табиғаттың адаммен қарым – қатынасынан басталған. Мысалы: адам зат ұжымның табиғи ортамен сабақтас қоғамдық әлеуметтік жағдайда өзіндік дәстүрін қалыптастыратын саналы әрекеттердің ерен еңбегінің жемісі. Бұл қоғам өмірінің қалыптасып, адамды табиғатқа қоғамдық әлеуметтік биологиялық орталарға тәуелдейді. Лингвомәдени деректер халық ауыз әдебиетінде көркемдік шығармаларда фондық қызмет атқарып, бейнелі құралы ретінде мәдени өмір құбылыстарын танытады. Сондықтан қазақ халқының көркемдік жүйе ретінде қалыптасқан рухани мәдени қазынасы эпостық жырларда жан-жақты танылады. Бұл жырлар да этностың мәдени өмірінің энциклопедиясы іспетті. Мәдениет пен тіл арасын сараптауда тілдердің образдық ерекшеліктерімен танылатын эстетикалық қызметі жойылады. Эстетика адамның материалдық және рухани қызметінде әсемдікке көзқарас, таным, талғам әдемілік заңдарының тетігін зерттейді. Қазақ халқының өмір тарихымен мәдениетінің арнасы эстетикалық құндылықтарға толы екенін бағзы заман мәденитеттерінен көрініс беретін лингвомәдени деректердің эпостық жырлардағы эстетиканың жарқын үлгілерімен категориялары дәлелдейді. Олар символ ретінде танылып, ата бабаларымыздың ұлы мәдениеттерінің көшінде өзіндік орын қалыптастырғандығын аңғартады. Мәдениет ұлттың тарихы, салт-дәстүрі, мінез құлығы, жүріс-тұрысы мен менталитетінің жиынтығы болғандықтан оның тіліне де әсер етіп отырады. Сондықтан тіл мәдениеттің айнасы ретінде қызмет етеді. Сонымен қоғамдағы мәдениет пен тілдің тоғысуынан туындаған лингвомәдениеттану әр этнос мәдениетін тілдік деректер арқылы сипаттайтын ана тілі арқылы өзге жұртқа өз мәдениетін насихаттайтын ұлттық рух пен тілдің туын көтеретін халық болмысын тіл деректері арқылы өз тұғырына жеткізіп болашаққа танытатын зерттеу нысаны этнолингвистика ғылымымен үндес ұлттық тілмен рух арасында сара жол бар, тілді мәдениет арқылы зерттеп, бітімімен өзгелерден ерекшеленетін қоғамдық әлеуметтік философиялық сипаты бар енді-енді қалыптасып келе жатқан кешенді пән. Болашақта тың зерттеулер мен ізденістерді қажет етеді Әдебиеттер тізімі Каз. Совет энципклопедия 1977, т.10, 157 бет Маслова В.В. Лингвокультурология М. 2001, 20 бет Лосев А.Ф проблема Лотман Ю.М. Внутри мысляшихся миров человек- текст- семиосвера история М., 1996, 446. Спиркин А.П Сознание и самосознание М 1972, 333 б Уваров А.В Образ символ знак Минск 1967, 117 бет Тэрнэр В. Символ и ритуал М. 1983, 277б Луначарский А.В. Собрание соченение в 8 т.т – 4. М 1964, 654с. Зубкова «Язык как форма» М ., 1999, 23 с Телия В.Н. « Коннотативный аспект семантики номинативных единиц» М., 1986 144с Сыздықова Р «Абайдыңсөз өрнегі » А -19 б, 20, 9банов Гумбольд В. Фон Избранные труды по языко знанию М. 2000 397с Лотман Ю.М. «Символ в системе культуры» Тарту 1987 Жаманбаева К, Ә. « Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция , символ, тілдік сана» А – 9б, 140б Тіл білімі сөздігі А-9 544 б Қалиұлы Б. « Тіл біліміне кіріспе» А 1997, 95 Оразбаева Р «Тілдік қатынас теориясы және әдістемесі » А 2000,20 б Өткелбаева С.А. «Қазақ тіліндегі дыбыстық символика құбылысы» Дисс. Филолог. Ғылымы. Канд., А- 20б Кудерина К.Б. «Бірге бөлек таңбаланатын сөздердің арфаграммасы және оларды кодификациялаудың негіздері » Н- 2000, 147б ЖұбановА.К.«Оснавные принципы формализации содержание казахского текста» Дисс. Докт. Фил. Наук Н-2002 310 б Ф де сосюр « труды по языкознанию» М 1977 695 б Савасян К.А. «Философия символических форм кассирера» Ереван 1989г 238 с Основы теории речевой деятельности М 1974, 367с Сыздық Р. Сөз құдыреті. Алматы, 1997, 224б Сыздық Р., Шалабай Б., Әділова А. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау. Алматы 2002, 184б Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі. Алматы 1968, 265б Телия В.Н. Типы языковых значений. М., 1981, 270с. Веращагин Е., Костомаров В.Г. Язык и культура. М., 1976, 248с Говердовский . Коннотемная структура слова. Харьков. 1989, 94с Лексикология и лексикография. М., 1972, 200с Вопросы языкознания. 1993, №7, 132с Рикер . Семантика. 1955. Красикова Е.В. Семантика символа в языке художественной литературы. Дисс. Канд. Фил. Наук. 1992, 160с Иргебаева А.Б. Концепт жизни / смерть в творчестве Л.Н. Толстого Автореф. Канд. Фил. Наук. 1992, 160с Когнитивная лингвистика : концепции и парадигмы. Алматы, 1966, 76с. Сулейменов О. АзиЯ. Алматы , 1992, 295 б Аджи М. Полынь половецкого поля. М., 1994, 349с Залеский Б. Қазақ сахарасына саяхат. Алматы, 1999, 304 б Кондратов А.В. Звуки и знаки. М., 1978, 208с Қондыбаев С. Қазақ мифологиясына саяхат. Алматы, 1999, 304б Белый А. Символизм, Мусагеть, 1910. Потебня А.А. Слова и миф. М., 1989, 622с Уәлиев Н. Фразеология және тілдік норма. Алматы 1998, 128б Акишев А.К. Искусство и мифология саков. Алматы 1983, 176с Толыбеков Е.Е. Кочевое общество казахов в XVIII и начала XIX вв, Алматы, 1971. Жанпейісов Е.Н. Этнокультурная лексика казахского языка. Алма- ата,1989 , 288с Каракузова Ж.К., Хасанов В.М. Космос казахской культуры. Алматы 1993,77с Қабдолов З. Екі томдық таңдамалы шығармалар. т.2. Алматы, 1993, 456б Арутюнова Н.Д. Теория метафоры. М., 1990. Шелестюк Е.К. О лингвистическом исследовании символа // Вопросы языкознания. 1977, №4 Байтұрсынов А. Шығармалар: Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер. Алматы, 1989, 224б Михайлова А.А. Символ, аллегория, притча//Знамя, 1966, № 11, 213-230с. Тодоров Ц. Теория символа. М., 2000. Мокиенко В.М. В глубь поговорки . М.,1975, 174с Аристотель. Сочинение М., 1983. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы, 1997,256б Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық мәдени аспектілері. Алматы, 1998,196б. Гачев Г. Национальные образы мира. М., 1988,448с Колшанский Г.В. Объективная картина мира в познании и языке. М.,1990. Никитин М.В. Лексическое значение в слове и слово сочетании. Владимир, 1974, 222с. Авакова Р. Фразеологиялық семантика. Алматы, 2003. Традиционная культура жизнеобеспечение казахов. Алматы, 1998. Мұқанов С. Таңдамалы шығармалары. Т. 15 Алматы, 1979, 256б. Жұбанов Е.Қ. Эпос тілінің өрнектері. Алматы, 1978. Лакофф. Когнитивная семантика// Язык и интеллект. М.,1965 Маргулан А. Казахское народное прикладное искусство.т1. Алматы,1986, 256с. Қайдаров Ә. Ж.б.Түр- түстердіңтілдегі көрінісі. Алматы,1992,163б. Жуковская Н. Категории и символика традиционной культуры монголов.М.,1988,194с. Жүнісов А.Бабалар дәстүрі. Алматы, 1992. 7О.Никитин М.В. Лексическое значение в слове и слово сочетании.Владимир, 1974, 222 с. 71.Авакова Р. Фразеологиялық семантика. Алматы, 2003. 72.Традиционная культура жизнеобеспечение казахов. Алматы, 1998. 73.Мүканов С. Таңдамалы шығармалары. т.15. Алматы, 1979, 256 б. 74.Жұбанов Е.Қ. Эпос тілінің өрнектері. Алматы, 1978. 75.Лакофф. Когнитивная семантика //Язык и интеллект.М., 1965. 76.Маргулан А. Казахское народное прикладное искусство.т.1. Алматы, 1986, 256 с. 77. Қайдаров Ә. ж.б. Түр- түстердің тілдегі көрінісі. Алматы, 1992, 163 б. 78.Жуковская Н. Категории и символика традиционной культуры монголов. М.,1988, 194 с. 79.Жүнісов А. Бабалар дәстүрі. Алматы, 1992. 80.Уәлиханов Ш. Таңдамалы. Алматы, 1985, 560 б. 81.Жәнібеков Ө. Уақыт керуені. Алматы, 1992, 192 б. 82.Диваев Ә. Тарту. Алматы, 1992, 254 б. 83. Өмірәлиев Қ. « Оғуз қаған» эпосының тілі. Алматы, 1988, 280 б. 84.Шойбеков Р.Н. Қазак зергерлік өнерінің лексикасы. Алматы, 1993, 130 б. 85.Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді. Алматы, 1994, 272 б. 86.Ғүзыхан А. Қазақтардың дүниетанымы. Алматы, 1991. 87.Жүбанов Е. Эпостың тілін зерттеудің кейбір мәселелері және «Қозы Көрпеш- Баян сүлу» жырының лексикасы./Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 5- шығуы. Алматы, 1963, 2816. 88.Жан\зақов Т. Космонимдердің лексика- семантикалық ерекшеліктері// ҚазССР ҒА Хабаршысы, 1978,№6, 51-66. 89. «Қорқыт ата» энциклопедиялык жинақ. Алматы, 1999, 799 б. 9О.Афанасьев А.Н. Живая вода и вещее слово. М., 1988. 91.Сыздык Р. Жамбыл поэзиясының тілі жайында //Жамбыл және қазіргі халык поэзиясы. Алматы, 1975. 92.Жүбанов Қ. Қазақтілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999, 581 б. 93.Кеңесбаев I. Қазақтілінің фразеологиялық сөздігі. Алматы, 1977, 7116. 94.Дүсіпбаева Қ.С. Қазақ ескіліктерінің сандар жүйесіндегі тілдік көріністері. Автореф. филол.ғыл. канд. Алматы, 2001,316. 95.Сейдімбек А. Қазақ әлемі. Алматы, 1997,4646. 96.Қайдаров Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. Алматы, 1998,304 б. 97.Машанов А., Байзақов Ж. Бір мифтік санның сыры //Жүлдыз,1968, 155- 157 6. 98. Манкеева Ж. Қазақ тілінің заттық мәдениет лексикасы. Автореф. Дисс.филол.ғыл. док. Алматы, 1997,53 б. 99.Молдабеков Ж. Қазақ осы- мың өліп, мың тірілген. Алматы, 1998, 2086. Галиев А.А. Традиционное мировоззрение казахов. Алматы,1997, 167 с. Этнографическое изучение знаковых средств культуры. Ленинград, 1989,299 с. Гамкрелидзе Т.В., Веч.Вс. Иванов. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Благовещенский Гуманитарный колледж им. И.А. Бодуэна де Куртенэ,1998, 520 с. Токарев С.А. Ранние формы религии. М., 1990. Ақбердиева Б.Қ. Лексика- фразеологиялык жүйедегі мифтік- танымдық кұрылымдар(казақ тілі материалы бойынша). Автореф. фил. ғыл.канд. Алматы, 2000, 28 б. Алексеев Н.А.Традиционные религозионые верования тюркоязычных народов Сибири. Новосибирск, 1992, 239 с. Марғүлан Ә. Ежелгі жыр аңыздар. Алматы, 1985, 368 б. Касиманов С. Қазақ халқының қол өнері. Алматы, 1995, 240 б. Ғабитханүлы Қ. Наным- сенімге байланысты қазак тіліндегі түрақты тіркестер. Фил. ғыл. канд. дисс. Алматы,182 б. Мүқанов С. Халық мүрасы. Алматы, 1974, 235 б. Хан Н.К. Образные средства в произведениях русскоязычных корейских писателей Казахстана. Авторефер. Дисс. канд. филол. наук.Алматы, 2002, 25 с. Қайдаров Ә. Қазак тілінің өзекті мәселелері. Алматы, 1998, 304 б. Горбачевия К.С. Язык- памятник культуры. М.,1986. Лотман Ю.М. О двух моделях коммуникации.М., 1986. Қайдаров Ә. Этнолингвистика //Білім және еңбек,1985,№10,21 б. Лотман Ю.М. и тартуско-московская семиотическая школа.М., 1994 Кенжеахметүлы С. Жеті қазына. Алматы, 1997,128 б. Сағидолдақызы Г. Поэтикалық фразеологизмдердің этномәдени мазмүны. Алматы, 2003, 248 б. Арғынбаев X. Қазак халқының қолөнері. Алматы, 1987, 1286. Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинении в пяти томах, т.1. Алматы, 1961. Алтынсарин Ы. Таза бүлақ. Алматы, 1988, 320 б. Жанпейісов Е.М. Әуезовтін «Абай жолы» эпопеясының тілі. Алматы, 1976, 168 6. Манкеева Ж.А. Мәдени лексиканың үлттық сипаты.Алматы, 1991,272 б. Жанпейісова С.Е. Рухани мәдениет лексикасы. Авторефер. филол. ғыл. канд. Алматы, 1996, 30 б. Сепир Э. Избранные труды по языкознанию и культурологии.М., 1993. ЮнгК. Архетип и символ. М.,1991. Қазақ халқының салт- дәстүрлері. Алматы, 1994, 218 6. Досмүхаметүлы X. Қазақтың халық прозасы. Алматы, 1984 . Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке. Алматы, 973,327 б. |