көк кітап. КӨК КІТАП ӘДЕБИЕТ (3). 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
 Скачать 436.29 Kb.
|
|
Махмұт Қашқаридің өмір сүрген мезгілі: (ХІ ғ.) Түркі халықтарының ортақ мұрасы (Оғызнама) Оғызнаманың ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы сақталған жер (Париждің кітапханасы) Оғызнамадағы хикая саны (қырықтан астам) Оғызнаманың басты идеясы (Бүкіл түркі елін бірлікке шақыру,достық пен адамгершілікке үндеу,сыртқы жауға қарсы күресуі) «Оғызнамада» мол кездеседі (мифологиялық суреттер) «Оғыз қаған» жырындағы оғыздың ақылшысы (Ұлық түрік) Үрім қаған елін бағындырған кейіпкер (Оғыз қаған) Жырдағы Оғыз қағанның анасы (Айқаған) Оғыз батырдың жер қайысқан қолын жеңістен-жеңіске бастап жүреді (Көкбөрі) Оғыздар киелі санаған түс (Көк) «Мұзтау» деген тау атауы көне әдеби ескерткіштің қайсысында аталады?(Оғызнама) 1 АХМЕТ ЙУГІНЕКИДІҢ «АҚИҚАТ СЫЙЫ» АТТЫ КІТАБЫ НЕШЕ ӨЛЕҢ ЖОЛЫНАН ТУРАДЫ: 466 2 «АҚИҚАТ СЫЙЫ» КІТАБЫНЫҢ ҚОЛ ЖАЗБАСЫ ҚАЙДА САҚТАЛҒАН.CТАМБУЛДАҒЫ ТӘПҚАЛЫ САРАЙЫ 3 ЖҮСІП БАЛАСАҒУН МЕН МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ ӨМІР СҮРГЕН ҒАСЫРЫ.11 ҒАСЫР 4 «ТҮРКІ ШАҺНАМАСЫ» АТАНҒАН ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ТҮРКІ ӘДЕБИЕТІНІҢ УЛГІСІ.ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН «ҚҰТТЫ БІЛІК» 5 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰННЫҢ «ҚҰТТЫ БІЛІГІ» ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ ТҰҢҒЫШ РЕТ ҚАШАН ЖАРЫҚ КӨРДІ?1986Ж АУДАРҒАН АСҚАР ЕГЕУБАЕВ 6 ВАЛИДОВ ҚАЙСЫ ӘДЕБИ ЖӘДІГЕРДІҢ НҰСҚАСЫН ТАПТЫ?ҚҰТТЫ БІЛІК 7 КЕМЕЛ МЕМЛЕКЕТТІҢ СИПАТЫН БАЯНДАЙТЫН ЕҢБЕК ҚҰТТЫ БІЛІК КІТАБЫ 8 КҰТТЫ БІЛІК ДАСТАНЫНЫҢ БАСТЫ ИДЕЯСЫ НЕШЕ ПРИНЦИПКЕ НЕГІЗДЕЛІП ЖАЗЫЛҒАН 4 9 ӘДІЛЕТ, ДӘУЛЕТ , АҚЫЛ МЕН ҚАНАҒАТ ЖАЙЛЫ КІТАП ҚҰТТАУДАҒЫ БІЛІК ЖАЗҒАН ЖУСІП БАЛАСАҒҰН 10 КҮНТУДЫБЕК – ӘДІЛЕТ БЕЙНЕСІ 11 АЙТОЛДЫ УӘЗІР – БАҚЫТ БЕЙНЕСІ 12 ӨГДҮЛМІШ – УӘЗІРДІҢ БАЛАСЫ АҚЫЛ-САНА БЕЙНЕСІ 13 ОДҒҰРМЫШ – УӘЗІРДІҢ БАУЫРЫ ҚАНАҒАТ БЕЙНЕСІ 14 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰННЫҢ «ҚҰТТЫ БІЛІК» ДАСТАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІ ДҰРЫС БАСҚАРУ УШІН ЕҢ АЛДЫМЕН КЕРЕК НӘРСЕ ӘДІЛДІК 15 ҚҰТАДҒУ БІЛІК ДАСТАНЫНДАҒЫ ӨҒДУЛМІШ АЙТҚАН ПАЙДАСЫЗ УШ НӘРСЕ ӨТІРІК АЙТПАУ САРАҢДЫҚ ЖАУЫЗДЫҚ 16 ЖАЗҒАН КІТАБЫН ТАБҒАШ ҚАРА БОҒРА ХАНҒА ТАРТУ ЕТКЕН АҚЫН ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН 17 ЖҮСІП БАЛАСАҒҰНҒА БЕРІЛГЕН « ХАС ХАЖИБ» АТАҒЫНЫҢ МАҒЫНАСЫ САРАЙ МИНИСТРІ 18 «КӨП СӨЙЛЕМЕ –АЗБЕН КЕЛТІР ИІНІН БІР СӨЗБЕН ШЕШ ТҮМЕН СӨЗДІҢ ТҮЙІНІН»- ДЕП АЙТҚАН ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН 19 ӘР ЖЕРДІҢ СӨЙЛЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕП МАҚАЛ МӘТЕЛ ЖЫРЛАРЫН ЖИНАҒАН ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ДӨҢГЕЛЕК КАРТАСЫН ЖАСАҒАН ОЙШЫЛ МАХМҰТ ҚАШҚАРИ 20 МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕГІ «ДИУАНИ ЛҰҒАТ АТ-ТҮРІК» - 11 ҒАСЫРДА ЖАРЫҚ КӨРГЕН 21 МАХМҰТ ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРІК СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ» КІТАБЫ НЕШЕ КІТАПТАН ТҰРАДЫ 3 КІТАПТАН ТҰРАДЫ 22 КӨНЕ ДӘУІРДЕГІ ТІЛ БІЛІМІНІҢ БАСТЫ САЛАЛАРЫ БОЙЫНША ТЕОРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ҚҰНДЫ ТҮЙІНДЕР ЖАСАҒАН ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕК «ДИУНИ ЛҰҒАН АТ-ТҮРІК» 23 ЕДІЛ МАҢҒЫСТАУ ІЛЕ САЙРАМ Т Б ЖЕР СУ АТТАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ МАҢЫЗДЫ ДЕРЕКТЕР АЙТЫЛҒАН ЕҢБЕК МАХМҰТ ҚАШҚАРИ « ТҮРІК СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ» 24 ТҮРКІЛЕР ТУРАЛЫ ЖАЗЫЛҒАН «ҰЛЫ ТӘҢІР АЙТАДЫ: « МЕНІҢ БІР ТАЙПА ҚОСЫНЫМ БАР ОЛАРДЫ “ТҮРІК” ДЕП АТАП ЖҮЗДЕРІ МЕЙІРІМДІ ӘДЕПТІ ҮЛКЕНДЕРДІ ҚҰРМЕТТЕЙ БІЛЕТІН КІШІПЕЙІЛ УӘДЕЛЕРІНЕ БЕРІК ТҰРАТЫН МӘРТ….» ДЕГЕН СӨЗДЕРДІҢ АВТОРЫ МАХМҰТ ҚАШҚАРИ 25 ҚҰТЫПТЫҢ НИЗАМИДЕН АУДАРҒАН ДАСТАНЫН: ХҰСЫРАУ-ШЫРЫН 26 «ХҰСЫРАУ-ШЫРЫН» ДАСТАНЫН БАСТЫ КЕЙІПКЕРІ: (ШЫРЫН) БИСАТ ТЕМІРУЛ ДЕРСЕХАН БАМСЫ БАЙРАҚ-«ҚОРҚЫТ АТА КІТАБЫНАН» ЕКЕНДІГІ (АРАБ ПАРСЫ СӨЗДЕРІ АРАЛАСҚАН ТҮРКІ РУ-ТАЙПАЛАРЫНЫҢ КІТАБИ ТІЛІ) 28 ҰЛЫ МОҒОЛ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІН ҚАЛАҒАН МҰХАММЕД БАБЫР 29 «ЖАМИҒАТ-ТАУАРХИ» (ЖЫЛНАМАЛАР ЖИНАҒЫ)ЕҢБЕГІНІҢ АВТОР: ҚАДЫРҒАЛИ ЖАЛАЙРИ *ФИРДОУСИДІҢ КІТАБЫ: ШАХНАМА * ФИРДОУСИДІҢ «ШАХНАМАСЫН» ЖАТҚА АЙТЫП ЖЫРШЫ БАЛА АТАНҒАН СӘБИТ БІРТЕ-БІРТЕ САУАТ АШАДЫ» БҰЛ ПІКІРДІҢ ИЕСІ Т.ӘЛІМҚҰЛОВ *ЕЖЕЛГІ ТҮРКІЛЕР ӘЙЕЛ ТӘҢІРІ ДЕП САНАҒАН : ҰМАЙ АНАНЫ *ЕЖЕЛГІ ТҮРКІЛЕР ТАБЫНҒАН ҚҰДІРЕТТІ КҮШ ИЕСІ: КӨК ТӘҢІРІ * АРАБ ТІЛІНДЕ БАЯНДАУ, ӘҢГІМЕЛЕУ МАҒЫНАСЫН БІЛДІРЕТІН ЕЖЕЛГІ ӘДЕБИЕТ ЖАНРЫ: ҚИССА *М. ҚАШҚАРИДІҢ «ДИУАНИ-ЛҰҒАТ-АТ ТҮРІК» КІТАБЫНДА АТАЛАТЫН ТАЙПА САНЫ: 29 *«ДИУАНИ-ЛҰҒАТ-АТ ТҮРІК» ЕҢБЕГІ: ТҮРІК ХАЛЫҚТАРЫНА ОРТАҚ МҰРА *М. ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРКІ СӨЗДЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ» ЕҢБЕГІНЕ ЖАТПАЙТЫН ҚАТАР: ТҮРКІЛЕРДІҢ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАБЫ БОЛҒАН ТОҒЫЗ ІШЕКТІ ДОМБЫРАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ СИПАТТАЛҒАН. *М. ҚАШҚАРИДІҢ «ТҮРКІ СӨЗДЕР ЖИНАҒЫНА» ЕНГЕН МАҚАЛДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: БІРЛІК *АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІ ӘДЕБИЕТІНІҢ ӨКІЛДЕРІ СӘЙФ САРАИ РАБҒУЗ *13-14 ҒАСЫРЛАРДА АЛТЫН ОРДА МЕМЛЕКЕТІ КЕЗІНДЕ ЖАЗЫЛҒАН ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА КІТАБЫНЫҢ АВТОРЫ РАБҒУЗИ *ЛҰҚМАН ХАКІМ ТУРАЛЫ ҚЫЗЫҚТЫ ӘҢГІМЕЛЕР КЕЗДЕСЕТІН ШЫҒАРМА ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА *ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС МИФТЕРІ МЕН АҢЫЗДАРЫ ӨЛЕҢ-ӘНГІМЕЛЕРІНІҢ ЖИНАҒЫ ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА * «ҚАРЛЫҒАШТЫҢ АДАМҒА ДОСТЫҒЫ» ЕРТЕГІСІ КЕЗДЕСЕТІН ЕҢБЕК; ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА *РАБҒУЗИДІҢ «ҚИСАС-УЛ-ӘНБИА» КІТАБЫНЫҢ МАЗМҰНЫ: ДІНИ ҚАЙРАТКЕРЛЕР ТУРАЛЫ, ТАБИҒАТ ЖАРАТЫЛЫСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ӘУЛИЕ-ӘНБИЕЛЕР ТУРАЛЫ, ПАЙҒАМБАРЛАР ТУРАЛЫ * САЙФ САРАИ-ҚАЙ ДӘУІРДІҢ ӨКІЛІ: АЛТЫН ОРДА * ПАРСЫ АҚЫНЫ САҒДИДІҢ «ГҮЛСТАН « КІТАБЫНЫҢ ТҮРКІ ТІЛІНДЕГІ АУДАРМАСЫН ЖАСАҒАН АҚЫН: САЙФ САРАИ *САЙФ САРАИДІҢ НАЗИРАЛЫҚ ҮЛГІДЕ ЖАЗЫЛҒАН ДАСТАНЫ: «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ» * «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ» НЕШЕ ТАРАУ: 8 *ХІІІ-ХІҮ ҒАСЫРДА ЕЖЕЛГІ ДӘУІР ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҚЫПШАҚ ТІЛІНДЕ ЖАЗЫЛҒАН ҚИССА, ДАСТАН, ШЕЖІРЕ: «ГҮЛСТАН-БИТ-ТУРКИ» *САЙФ САРАИДІҢ ТӨЛ ТУЫНДЫСЫ: «СУХАЙЛ МЕН КҮЛДІРСІН» **САЙФ САРАИДІҢ ТҮРІКШЕ «ГҮЛСТА» КІТАБЫНЫҢ ТАРАУЛАРЫ: МАХАББАТ ПЕН ЖАСТЫҚ, КӘРІЛІК ПЕН ӘЛСІЗДІК, ТӘРБИЕНІҢ ЫҚПАЛЫ «МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫНЫҢ АВТОРЫ: ХОРЕЗМИ *«МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫНА ЖАТАТЫН ӘДЕБИЕТ КЕЗЕҢІ: АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІ ӘДЕБИЕТІ *«МҰХАББАТ-НАМЕ» ДАСТАНЫ ҚАЙ ЖЫЛДАРЫ ЖАЗЫЛҒАН:1353-1354 * САРАЙ ҚАЛАСЫНАН ШЫҚҚАН ҚҰТБ АҚЫННЫҢ ӨМІР СҮРГЕН ҒАСЫРЫ: ХІҮ ҒАС • Көне заман ескерткіштерінің жазылу тілінің бірі шағатай тілі делінеді,оның қандай тіл екендігі: (Араб, парсы сөздері араласқан түркі ру-тайпаларының кітаби тілі); (ол сол кездегі барлық түркі тектес халықтарға түсінікті тіл болған) • Ұлы Моғол империясының негізін қалаған: (Мұхаммед Бабыр) • "Жамиғат-тауарих" ("Жылнамалар жинағы") еңбегінің авторы:(Қадырғали Жалайри) • Фирдоусидің кітабы: ("Шаһнама") • "Фирдоусидің "Шаһнама сын" жатқа айтып, "жыршы бала" атанған Сәбит бірте-бірте сауат ашады. " Бұл пікірдің иесі: (Т. Әлімқұлов) • Ежелгі түркілер әйел тәңірі деп санаған: (Май ананы (аңыз бойынша) • Ежелгі түркілер табынған құдіретті күш иесі: (Көк Тәңірі) • Араб тілінде "баяндау, әңгімелеу" мағынасын білдіретін ежелгі әдебиет жанры: (Қисса) Халық ауыз әдебиеті 1.Қазақтың ауыз әдебиеті материалдың молдығы ,мазмұндылығы және түр көркемдігі жағынан қай халықтың ауыз әдебиетінен де кем түспейді.../ Қ.Жұмалиев/ 2.Халқымыздың игі салт-дәстүрлері – біздің ең асыл мұрамыз. /Б.Момышұлы/ 3.Қазақ халық ауыз әдебиетін зерттеген батыр – жазушы: / М.Ғабдуллин/ 4.Қазақ фольклоры саласында еңбектер жазған: / С.Сейфуллин/ 5.Ауыз әдебиетін 5 топқа бөліп жіктеген ғалым:- / А.Байтұрсынұлы/ 6.Халық ауыз әдебиетінен байқалатын негізгі сарын: /Қиыншылықты жеңіп,жақсы өмір сүруге үндейді./ Тұрмыс –салт жырлары Тұрмыс-салт жырлары мазмұны жағынан 5 түрге бөлінеді: 1/ Төрт түлік малға ,еңбекке ,аңшылыққа байланысты туған шығармалар және Наурыз жырлары; 2/ Баланың дүниеге келуіне ,есейіп ер жетуіне байланысты туған шығармалар /шілдехана өлеңдері,бесік жыры,тұсау кесу жыры,атқа мінгізу тойы/; 3/ Үйлену салтына байланысты өлең жырлар /тойбастар,жар-жар,беташар,сыңсу/; 4/ Көңіл-күйді білдіретін өлең- жырлар / қоштасу,естірту,көңіл айту,жоқтау/ 5/ Бата-тілектер. Қойдың пірі- Шопан ата, төлі -қозы, шақыруы -пұшайт-пұшайт Ешкінің пірі – шекшек ата,төлі – лақ, шақыруы – шөре –шөре. Жылқының пірі – Қамбар ата, төлі –құлын, шақыруы – құрау –құрау. Сиырдың пірі - Зеңгібаба , төлі – ұзау, шақыруы – ауқау –ауқау. Түйенің пірі – ойсылқара , төлі – бота, шақыруы – көс- көс. *Тұрмыс- салт жырларының басы түрлері / Еңбек пен шаруашылық кәсібіне байланысты туған және әдет- ғұрыпқа байланысты туған өлең жырлар / *Әдет –ғұрыпқа байланысты туған өлең : / Лирикалық жанр/ * «Бақыт іздеп,ғасырлар бойына сахараны шарлап шарқ ұрған мұңдар жолаушы – қазақ халқы,»- деген пікірдің иесі : / М.Әуезов/ * Еңбек пен шаруашылық кәсібіне байланысты туған өлең жырларға жататындар: / наурыз жыры, төрт түлік мал мен жануарлар және аңшылық туралы өлең жырлар/ *Қазақтың ертедегі күнкөріс кәсібі: / Төрт түлік мал/ * Халықтың өзіне тән тұрмыс-тіршілігі, күнкөрісі жайлы шығарылған өлең түрі: /төрт түлік малға, еңбекке байланысты туған жырлар / * «Бақташының сөзі» деген халық өлеңінің негізгі тақырыбы: / әр түлікті бағып –қағудың қиындығы,өзіндік ерекшелігі/. * «Малдың баласын сүюі» не үшін айтылған? / Адамның малды бағалауы үшін/ * «Ай мүйізі шақпақтай, Шүйделері тоқпақтай. Тегене құйрық қошқарлы, Малды берсең, қойды бер! / Шопан ата/ - деген шумақтағы,буын, бунақ сандары: / 7-8 буынды, 2 бунақты/ * «Қой сүйеді баласын «қоңырым» деп, Ештеңені білмеген момыны деп,»-деген жыр: /Малдың баласын сүюі/ *Керекті сөзді қойып ,толықтырыңыз: «Ешкі сүйеді баласын ......» /лағым деп,тастан-тасқа секірген шұнағым» деп / *Ауыз әдебиетінде аз тоқталады: /Сиырға / * Сиыр туралы жыр: / Зеңгі бабаға/ * Тұрмыс-салт жырлары бойынша төлін «қараңғыға баспаған қорқағым»деп сүйетін түлік /Сиыр/ * «Шөк!» деп айтылатын мал: / Түйе/ * Түйені шақыру: /«Көс- көс» / * «Шудаларын шаң басқан, Төрт аяғын тең басқан, Екі өркешті қом басқан, - деген жолдар арналған мал түрі: / Түйе/ *Керекті сөзді қойып, толықтырыңыз.: Түйе сүйеді баласын ....... Жаудыраған көзіңнен поташым деп: / Боташым деп/ Жылқы жылы жыл санауда нешінші ретте? / Жетінші / Аңшылық туралы өлең-жырлардағы сұлулықтың,әдеміліктің символы: / Аққу мен ақбөкен / Еңбек және шаруашылық кәсібіне байланысты туған өлең –жырлар: /Аңшылық туралы өлең – жырлар/ Қазақ арасында аса дәріптелетін аңшылық түрі: / Мергеншілік/ Қазақ халқының ерте заманнан бері тойлап келе жатқан мейрамы: / Наурыз мерекесі/ Төрт түлік ақты болсын, Ұлыс береке берсін!-деген өлең жолдары айтылатын уақыт: / Наурыз мерекесінде/ «Ала биең құлындап, Алатауға сыймасын, Қара биең құлындап, Қаратауға сыймасын» Салт өлеңінің қай түрі? / Наурыз батасы/ «Наурыз жырының» ауыз әдебиетінде жататын жанры: / Тұрмыс –салт жырлары/ «Наурыз жыры» тұрмыс-сат жырларының қай түрі? /Еңбек және шаруашылық кәсібіне байланысты туған жырлар/ «Құшақтасып көріскен,жаңа ағытқан қозыдай жамырасып өбіскен» деп басталатын жыр түрі: /Наурыз жыры/ Әдет-ғұрыпқа байланысты туған өлең- жырлар лирикалық жанрға жақын. Тұрмыс –салт жырларының қатары: /Бата –тілек,жоқтау/ Бала дүниеге келгенде айтылатын салт өлең: / Шілдехана/ ...Айналайын шырағым, Көлге біткен құрағым. Жағамдағы құндызым, Аспандағы жұлдызым,- деген жолдар айтылатын өлең үлгісі : /бесік жыры/ Қаз-қаз балам,қаз балам: Тақымыңды жаз балам. / Тұсаукесер жыры/ Этнограф- фольклорист ғалым А.В.Васильев тұрмыс –салт жырларының қай түріне қатысты пікір айтқан? / Бата/ Бата –қазақ поэзиясының ерекше түрі,онда бата беруші адамның үй иесіне деген шын жүректі жарып шыққан ықылас,пейілі,ақ ниеті, Алладан тілер тілегі поэзия түрінде ақтарыла айтылады,- деген пікір иесі: / А.Васильев/ Алшынбай Ұлжан отырған үйдің есігін аштырып,тысқа семіз асау құнантайды көлденең ұстап тұрып,қонақтардан не күтті? ( Бата «Абай жолы») Ас бергенге бас берсін, Өмірі ұзақ жас берсін -деген : / Ас қайыру батасы/ Жамбылдың бата түріндегі туындысы: «Аттандыру» «Елдестірмек елшіден,жауластырмақ жаушыдан. Құсқа салған аңшымын. Сізде қыз бар,бізде ұл бар, Қызыңа келген жаушымын...» деген жолдар айтылатын жағдай: /Қыз айттыру/ «Құтты болсын айтамыз тойыңызға, Той иесі тойыңыз тойға ұлассын!-деген: /Тойбастар жыры/ Тойбастар аяқталады: /Бата беріп,жақсы тілекпен/ Қазақтың үйлену салтынан туған айтыс өлең: /Жар-жар/ Ұзатылатын қыздың тойында айтылатын өлең түрі /Жар-жар/ Жар- жар: /Қыз тобы,жігіт тобы болып екіге бөлініп айтылады/ Жар-жардың көркемдік ерекшелігі құрылған: /Психологиялық параллелизмге/ Ұзатылатын қыздың ел-жұртымен қоштасарда элегиялық сарындағы өлең жыры: /Сыңсу/ «Алтын да менің босағам, Аттап бір шығам ба деп едім?!-тармақтары қай жырдан /Сыңсу/ Сыңсу -/ Элегиялық өлеңге жатады/ «Жат жұрттық болып кеткен соң Кетер –ау бастан сәулетім –деген үзінді алынған салт өлеңі: /Сыңсу/ Жаңа түскен келінді елмен таныстырып,тәрбие беретін жыр: /Беташар/ Әдет-ғұрып жанрының түрі: Келін,келін келіп тұр,иіліп сәлем беріп тұр -/Беташар/ Айт, келін-ау,айт,келін! Сауысқандай сақ келін! –деген үзінді: /Беташар жырынан алынған/ Беташардың «Айт,келін» бөлімінің мазмұны мен мәні: /жас келіннің отбасы мүшелері мен үлкендерді,жора – жолдастар мен қонақтарды сыйлау ғұрпы/ «Балталы,Бағаналы ел аман бол, Бақалы,балдырғанды көл,аман бол,»-деген Қозы Көрпеш –Баян сұлу» жырындағы Ай мен Таңсықтың сөздері салт жырларының ішіндегі қоштасуға жатады. Жамбылдың «Аттандыру» өлеңі /Қоштасу/ Басқа жаққа қоныс аударғанда айтылатын салт өлеңі : «Қоштасу» Жоқтау,сыңсу- лирикалық жырлар. Қаралы жыр - /Жоқтау/ Салт жырларының ішіндегі ең молырақ сақталғандарынығ бірі: /Жоқтау/ Жоқтау қандай өлең? / Ауыр қазалы адамның дүниеден өткен адамға деген қадыр-құрметін білдіретін өлеңдер/ «Бөрідей жұрт ұласып, Айқаймен жаға жыртысып, Өкірген үнін өшіртіп, Жылаған көзден жас өрер»-деген үзінді: - «Алып –Ер Тұңғаны жоқтау» жыры/ Абайдың баласы Әбдірахманға арналған өлеңдері: /Жоқтау өлеңдер/ «Абай жолы» романында Тәкежанның баласы Мақұлбай қайтыс болғанда Абай жоқтау айтқызған адамның есімі: /Әйгерім/ Бөжейді жоқтайтын: /Сары апа / «Абай жолы» / Уа,алатаудай Ақшадан Асып тудың Бөгенбай – деп жоқтау айтқан жырау: /Үмбетей/ Алғадай деген баласына жоқтау жыр арнаған ақын: /Жамбыл/ «Алла ісіне шара шара жоқ-ау! Жетпесті қуып алқынба! Қайырлы ғұмыр бере көр –ау, Қозыжанға артында» Тұрмыс –салт жырларының ішіндегі жататыны /Жұбату/ Жәнібек ханның Жиреншеге әйелінің өлгенін хабарлауын тұрмыс-салт жырында естіртуге жатқызамыз. «Аққу ұшып көлге кетті, Ақсұңқар ұшып шөлге кетті-деп Сарыбайдың бұл дүниеден өткендігін жұмбақтап естірткен: /Тазша/ / «Қозы Көрпеш- Баян сұлу/ «Сол ерлікпен хан болдың, Әлем асқан жан болдың... –деген өлең жолдары:/ Үмбетейдің Бөгенбай өлімін Абылай ханға естіртуі/ Көңіл айту- жақын жаны қайтыс болған адамның қайғысына ортақ болу. Қанаты бүтін сұңқар жоқ, Тұяғы бүтін тұлпар жоқ. Өлгеннің соңынан өлмек жоқ. Өлген қайтып келмек жоқ... / Бұл –көңіл айту жыры/ Түңлігімнің төрт бауы мақта,ата, Мен кеткен соң балаңды жоқта ,ата. Жыл айналып сағынып мен келермін, Боз інгеннің ботасын сақта,ата.» /Қайым айту/-өлең тармақтарының буын саны : / 11 буынды/ Ауыз әдебиетінің түрлері:/эпикалық жырлар,жұмбақ,шешендік сөздер,ертегі,тұрмыс-салт жырлары,мақал-мәтелдер/ Тұрмыс-салт жырларының түрлері: /бата-тілек,тойбастар,беташар/ Үйлену салтына байланысты туған өлең -жырлар: /Беташар,тойбастар,жар-жар/ Көңіл күйді білдіретін өлең-жырлар: /Естірту,жоқтау,қоштасу/ Халықтың тұрмыс-салтына байланысты туған шығармалар: / Бата –тілектер,көңіл-күйді білдіретін өлең жырлар,наурыз жырлары/ Ананың жас сәбиіне деген арман –тілегі айтылған бесік жырлары:/Құрығыңды майырып,түнде жылқы қайырып,жаудан жылқы айырып,жігіт болар ма екенсің?!/ |