көк кітап. КӨК КІТАП ӘДЕБИЕТ (3). 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар

• Название: 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
• Анкор: көк кітап
• Дата: 13.03.2022
• Размер: 436.29 Kb.
• Имя файла: КӨК КІТАП ӘДЕБИЕТ (3).docx
• Тип: Документы; #394783
• страница: 9 из 35

(Дулат Бабатайұлы)

• 
  Дулат Бабатайұлының өмір сүрген уақыты: (1802-1871(кей деректе 1874); ( 10 сынып .Қазақ әдебиеті.ЖМБ. 1871;ҚГБ.1874)
  
• 
  Дулат ақынның әкесі (Бабатай )
  
• 
  Семей облысы Аягөз ауданында туған, орыс отаршылардың зымияндық счаясатын әшкерелеген ақын: (Дулат)
  
• 
  Д.Бабатайұлының өлеңдері ,негізінен, қай лирикаға жатады? ( Саяси-әлеуметтік лирикаға )
  
• 
  Дулат поэзиясының алтын өзегі : (Отарлық езгіге қарсы күрес)
  
• 
  Дулаттың автомінездемесі берілген өлеңі: (Айтқызбасымды айтқыздың); Дулат ақынның автопортретін берген өлеңі: (Айтқызбасымды айтқыздың);
  
• 
  Д.Бабатайұлының туған жерге деген сүйіспеншілігі мен қимас сезімін шабыттана жырлаған өлеңі: («Бірінші сөз»)
  
• 
  «Ел бүлдірген бегіңді ,
  

Улы тілмен улаттым,»-деп жырға қосқан зар заман ақыны: (Дулат)

• 
  Бытырап ,азып-тозған ел,
  

Бөдене емей немене?-деп береке-бірлікті сақтауға шақырған ақын: (Дулат Бабатайұлы)

• 
  Д.Бабатайұлының ел әкімдерін уытты тілмен өлтіре сынаған өлеңі: («Тегімді менің сұрасаң»)
  
• 
  «Менің атым-Байғыз қарт,
  

Көзге түсер сиқым жоқ»,- деп жырлаған ақын: (Дулат Бабатайұлы

Айтқызбасымды айтқыздың);

• 
  Барақ,Кеңесбай ,Сүлеймен сияқтыел әкімдеріне арнап өлең жазған ақын : (Дулат)
  
• 
  О,Барақ жас, Барақ жас,
  

Жегенге тоқ, ішсең мас.

Жақсы болса ұлығы-

Өз елін жаудай таламас...Үзінді авторы: (Дулат)

• 
  Дулат Бабатайұлының би болыстарға ,әкімдерге арналған өлеңдер тізбесі :
  

( «Кеңесбайға», «Сүлейменге»)

• 
  Д.Бабатайұлының ел әкімдерін өлтіре сынайтын өлеңі: («Сүлейменге»)
  
• 
  «Жыршының аты жыршы ма,
  

Әркімнің өлең жаттаса,

Сөз -жібек жіп,жыр –кесте,

Айшығы айқын көрінбес,

Өрнексіз тігіп, баттаса...» Осы үзіндінің авторы: (Дулат , «Сүлейменге» өлеңінде)

• 
  Дулат Бабатайұлының қожа-молдаларды сынаған өлеңі: («Ешенге»)
  
• 
  «Жер кімдікі?»дегенде
  

Аға сұлтан, қазылар

Не деп жауап береді?- деген жолдардағы Дулаттың ойы: (Орыс пересендеріне қазақ жерін беруге қарсылығын көрсеткен)

• 
  «Датыңды айтсаң майырға,
  

Сібірге кеттің айдалып.» Дулаттың осы өлең жолдарындағы дат,майыр деген сөздердің анықтамасы : (Майор және өтініш)

• 
  «Еркін жатқан қайран ел,
  

Дәулетің бейне шалқар көл...

Енді келіп қамалдың

Орыс салған қамалға...»- деген өлең шумағының авторы: (Дулат)

• 
  «Жерге қарай мал бітіп,
  

Малға қарай құт болмақ.

Қонысынан мал тайса,

Құты кетіп жұт болмақ.»-деген шумақтарының авторы: (Дулат)

• 
  Д.Бабатайұлының Ресейдің қазақ даласын отарлау саясатын әшкерелеген өлеңі : («Аягөз,қайда барасың ?»)
  
• 
  «Аягөз, сенің бойыңда
  

Несібе ырыс тегіс қой.

Сай-салаң толған жеміс қой.

Қырың –малдың кіндігі,

Ойың-өнім жеміс қой,»-деп жырлаған ақын : (Дулат)

• 
  Тауды екіге жарасың
  

Тастың қашап арасын.

Кесіп өтіп кезеңді,

...,қайда барасың?»- деп Дулат жырлаған өзен аты : (Аягөз)

• 
  «Тауды екіге жарасың,
  

Тастың қашап арасын,»-деген жолдар Д.Бабатайұлының қай өлеңінде кездеседі? («Аягөз»)

• 
  «Тарбағатай тауынан
  

Тоқсан сала қосылып,

Тоғыз өзен түісіп,

Ақтың төмен жосылып...» - деген үзінді алынған өлең : («Аягөз, қайда барасың?»)

• 
  Дулат Бабатайұлының «Аягөз, қайда барасың?» өлеңіндегі «сауыр» сөзінің мағынасы : ( Шөбі мол,шұрайлы жер)
  
• 
  Дулаттың өлеңі: ( Ақжайлау мен Сандықтас)
  
• 
  «Қаларсың бір күн,Сандықтас,
  

Құлан жортпас бел болып.» Осы үзіндінің авторы: (Дулат)

• 
  «Аққан бұлақ сай-салаң,
  

Шытырман тоғай айналаң,

Жоның жайлау ,кең алаң,

Атам қонған кең далам!» -деген үзінді алынған Дулаттың шығармасы :

( Ақжайлау мен Сандықтас)

• 
  Дулат Бабатайұлының «Ата қоныс арқада» толғауында қандай тарихи тұлғалар кездесетіні : (Ақсак Темір, Әбілпейіз, Абылай)
  
• 
  Дулат Бабатайұлының Ақсак Темір, Әбілпейіз, Абылай есімдері кездесетін туындысы: («Ата қоныс Арқада»)
  
• 
  Дулат Бабатайұлының өлеңі : («О,Ақтан жас, Ақтан жас» )
  
• 
  Жетім бала Ақтанның болашағын қатты толғанып,оның қатарға қосылатынынына ,жетілетініне сенім артып,ел қорғаны болуын аңсайтын өлеңі: («Ақтанға»)
  
• 
  «Сен де жетер ме екенсің?
  

Жетімдіктің белінен

Асып өтер ме екенсің?

Жарық сәуле көре алмай ...»- деген үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Дулат , риторикалық сұрау)

• 
  Ел қорғаны болар ер туса деген идеяны ел зердесіне құю үшін жазылған дастанның авторы : ( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)
  
• 
  Дулат Бабатайұлының жетім бала туралы дастаны: («Еспембет»)
  
• 
  Еспенбет батыр жас кезінен жетім қалып, кімнің қолында тірбиеленген?
  

(Нағашысы Қосай)

• 
  Д.Бабатайұлы жырға қосқан Еспенбет батырдың тұлпары : (Ақбөрте)
  
• 
  Ақбөрте қай жарыста оза шауып, бас бәйгені алды? (Сәтімқұл бидің ас берген тойында )
  
• 
  «Ер Еспенбет кешегі
  

Ерекше ер деседі

Тіл біткеннің шешені,

• 
  Топта бермес есені,» -деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған?
  

( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)

• 
  «Ер Қабанбай ту байлап,
  

Ерекше ер деседі.

Тіл біткеннің шешені,

Топта бермес есені,»- деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған?

( Дулат Бабатайұлы «Еспембет»)

• 
  «Ер Қабанбай ту байлап,
  

Арқартаң атты борбайлап,

Қалмақтарға лап қойды.» Үзінді алынған шығарма: ( Дулат Бабатайұлы «Еспенбет»)

• 
  Қабанбай батыр, Ақтанберді Дулат ақынның қай шығармасында кездеседі? («Еспенбет» поэмасында )
  
• 
  Дулаттың «Еспенбет » дастанындағы Еспенбет бейнесі : (Елінің жауын жеңуді мақсат етеді; Опасыз дүние-мүлікке қызықпайды)
  
• 
  Д.Бабатайұлының «Еспенбет» дастаны кейіпкеріне жатпайтын қатар: (Қарасай) : (Жататын кейіпкерлер : Ер Қосай, Ақтамберді, Қабанбай , Еспенбет)
  
• 
  Дулаттың тұңғыш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?
  

( «Өсиетнама» 1880 ж. Қазанда)

• 
  Жетім баланың бойынан ел тілегін ақтайтын батырды көргісі келетін ақын(дар): (Д.Бабатайұлы «О,Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңінде)
  
• 
  Дулаттың арнау өлеңдері: ( «Бараққа» , «Ешенге », «Кеңесбайға», «Бараққа»
  
• 
  Д.Бабатайұлының шаршы топ алдында атқамінерлердің теріс қылықтарын бетіне басатын өлеңдері: («Ешенге», «Кеңесбайға», «Бараққа»
  

• 
  Д.Бабатайұлының өлеңдері : ( Ақжайлау мен Сандықтас, «О,Ақтан жас, Ақтан жас» , «Тегімді менің сұрасаң »)
  
• 
  Д.Бабатайұлының туған жер тақырыбындағы өлеңдері: ( «Ақжайлау мен Сандықтас», «Аягөз, қайда барасың?», «О. Сарыарқа ,Сарыарқа»
  
• 
  Дулаттың өлеңдері : («Аягөз», «Тегімді менің сұрасаң », «Бірінші сөз»)
  
• 
  Дулаттың өзін таныстыратын өлеңі : («Тегімді менің сұрасаң »)
  
• 
  Дулаттың атақонысты жырлаған өлеңдері: («Ақжайлау мен Сандықтас», «Ата қоныс Арқада»)
  
• 
  Д.Бабатайұлы поэзиясындағы эпитеттер : («Тұнық жырмен жуынам», «Улы тілмен улаттым»)
  

Шортанбай Қанайұлы (1818-1881)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы,Қаратау-Қарнақ жері.

Қайтыс болған жері: Қарағанды облысы, Шет ауданы.

Шығармалары: «Зар заман», «Тар заман», «Бала зары», «Опасыз жалған», «Заман қайтіп оңалсын?», «Замана» , «Келер заман сипаты », «Осынша азды ел неден?», «Байды құдай атқаны», «Қалықтаған сұңқар ем», «Атамыз адам пайғамбар», «Жарлының жаны берік-ті», «Насихат»,т.б.

• 
  Шортанбай Қанайұлының өмір сүрген жылдары: (1818-1881)
  

Шортанбай Қанайұлының туған жері : (Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы,Қаратау-Қарнақ жері).

• 
  Шортанбай Қанайұлының өлеңдеріндегі сарын: (Қазақ даласына келген сауданы айыптау,елдің ақшаға құнығуын сынау)
  
• 
  Шортанбай Қанайұлы қазақ халқын тәуелсіздіктен айыра келген қай саясатқа қарсылық білдірген? (Отаршылдыққа )
  
• 
  Шортанбай Қанайұлының шығармаларында қатты сынға ұшырайтындар: (Орыс патшасы,жандарлар,майырлар)
  
• 
  Шортанбай Қанайұлының билікке таласқан ағайындас адамдарды теңеген: (Бірін-бері талаған ұялас қасқырға)
  
• 
  «Атамыз адам Пайғамбар» толғауының авторы: (Ш.Қанайұлы)
  
• 
  «Опасыз жалған» өлеңінің авторы : : (Ш.Қанайұлы)
  
• 
  Ш.Қанайұлының өлеңі: («Жарлының жаны берік-ті»)
  
• 
  «Келер заман сипаты» толғауының авторы: (Ш.Қанайұлы)
  
• 
  Ш.Қанайұлының ең танымал туындысы: («Келер заман сипаты»)
  
• 
  «Зар заман», «Бала зары», «Насихат» шығармаларының авторы:(Шортанбай)
  
• 
  «Бір насихат айтайын» өлеңінің авторы: (Шортанбай)
  
• 
  «Арқадан дәурен кеткен соң
  

Қуғындап орыс жеткен соң

Тіпті амал жоқ қазақтар,

Енді сенің торыңа...

Байлар ұрлық қылады,»- деген тармақтар алынған Ш.Қанайұлының шығармасы: («Зар заман)

• 
  Шортанбай Қанайұлының «Зар заман» өлеңі неше түйдектен тұрады?
  

(14 түйдектен)

• 
  «Мына заман ,қай заман?
  

Азулыға – бар заман,

Азусызға – тар заман.» Үзінді авторы: ( Шортанбай «Зар заман » өлеңі)

• 
  «Сауып ішер сүті жоқ,
  
• 
  Мініп көрер күші жоқ,
  

Ақша деген мал шықты »Үзінді авторы: ( Шортанбай «Зар заман » өлеңі)

• 
  «Асылық азған заманда,
  

Алуан-алуан жан шықты.

Сауып ішер сүті жоқ,

Мініп көрер күші жоқ,

Ақша деген мал шықты,»- деген өлең жолдарындағы айтылған ой: («Қазақ даласына келген сауда»)

• 
  «Шолақ аттай діңкілдеп,
  

Бір-біріне жетем деп,

• 
  Аласұрып өліп жүр,» деп саудагрелерді сынаған ақын: (Шортанбай)
  
• 
  «Еділ ,Жайық екі су,
  

Алтын,күміс тас болар.

Арпа,бидай ас болар,

Бірігіп жан тусаң да,

Қарап та жүріп қас болар,» -деген үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі: («Замана»)

• 
  «Бай кедейді көрмейді ,
  

Кедей байға ермейді.

Қызметін бір күн қылмаса,

Майлы сорпа бермейді,»- деген үзіндіде Ш.Қанайұлының айтатын ойы: (Қазақ ауылындағы тап жігінің ашылғандығы)

• 
  «Көшейін десең, жерің тар,
  

Қамалып қазақ сандалды.» Үзінді алынғын Шортанбайдың өлеңі: ( «Заман қайтіп оңалсын»)

• 
  Шортанбайдың кедейлердің отырықшылыққа көше бастағанын, жермен кәсіп ете бастағанын суреттеген өлеңі: («Байды құдай атқаны»)
  
• 
  Мына заман қай заман?
  

Азулыға бар заман,

Азусызға тар заман...Үзінді авторы : (Ш.Қанайұлы)

• 
  Кәпірді көрдің тіріңдей,
  

Тілмашты көрдің жеңгеңдей.

Дуанды көрдің үйіңдей,

Абақты тұр қасыңда

Қазылған қара көріңдей!...Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Ш.Қанайұлы, теңеу)

• 
  «Әркімнен қалады екен дүние шіркін,
  

Өтіңіз тәубе қылып аз жалғанда,»-деген үзіндіні қай ақынның шығармасынан алынған? (Шортанбай)

• 
  Ш.Қанайұлының «Қалықтаған сұқар ем» өлеңі не жайында? ( Оғаш мінез-құлықты мінеп,сынайды)
  
• 
  Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған?
  

(Жанғұтты бидің)

• 
  Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Осынша азды ел неден?»
  

«Байды құдай атқаны», «Опасыз жалған»)

• 
  Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Зар заман»)
  
• 
  «Тар заман», «Зар заман», «Бар заманды» сипаттаған жырау: (Ш.Қанайұлы)
  
• 
  Ш.Қанайұлының өлеңдерңндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын сынау; *Қазақ даласына келген сауданы айыптау; *Патша әкімдерінің озбырлығын сынау)
  
• 
  Шортанбай өлеңдеріндегі азған заман сипаты : (*Адамдар қарым-қатынасының өзгеруі; *Ақша сауда кпиталының келуі;* Құныққан байлардың құлқыны)
  

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906)

Туған жері: Атырау облысы, Қызылқоға өңірі.

Шығармалары: «Үш қиян», «Сарыарқа», «Әттең , бір қапы дүние –ай!», «Өлім» , «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны » , «Бір досқа », «Топқа түскендегі толғауы », «Мұраттың жалпыға айтқаны » , «Қыз », т.б. өлеңдері:

Арнау өлеңдері : «Айжарыққа », «Қарақожа болысқа », «Естемір Тұрабай болысқа », т.б.

Толғау –дастандары : «Қарасай –Қази », «Қазтуған », «Шәлгез» ,

Айтыстары : Жылқышымен (17 жасында ) , Бала Оразбен (20жасында ) , Жантолымен , Қаниязбен ,Тыныштықпен , Жаскелеңмен (25 жасында).

Жас шағында Есет би мен Абылай ақыннан өнеге алады .мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. «Қырымның қырық батыры »жырын ,Сыпыра жырау , Асан қайғы , Шалкиіз ,Қазтуған ,Жиембет ,т.б.шығармаларын жеткізуші . «Мұраттың Жантолы қызбен айтысы »-оның ақындық қабілет-қарымын жаңаша қырынан танытқан айтыс.

Мұрат Мөңкеұлының өмір сүрген жылдары: (1843-1906)

Атақты Есет шешеннен өнеге алған ақын: (Мұрат Мөңкеұлы )

М.Мөңкеұлының 17жасында айтысып жеңген ақыны: (Жылқышы)

М.Мөңкеұлының айтысқы түскен ақындарына жатпайтын ақын :(Сүйінбай )

Беріште Есет , Айтуар ,

Анайы туған Қарқуар –

Солардан қалған бұ дүния ,

Өлімнің сондай жайты бар, -деген шумақ алынған Мұраттың өлеңі: (Өлім)

Киім кисе ,жеңі жоқ ,

Етегі бар да , белі жоқ ...

Ел биледі бір сымпыс

Екі бұты таралған ,- деген өлеі шумағы алынған ақын :(М.Мөңкеұлын)

Болашақ ұрпақтың қамын ойлап зар толғаған үзіндінің авторы

Мен қауіп еткеннен айтамын :

Кейінгі туған баланың

Ұстай ма деп білегін ,

Шая ма деп жүрегін,

Ащы суға тойдырып,

Бұза ма деп реңін:( М.Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының өлеңдері : (Үш қиян ,Өлім , Әттең , бір қапы дүние –ай!)

«Әттең , бір қапы дүние –ай!» өлеңінің авторы :(М.Мөңкеұлы)
Еділді тартып алғаны –

Етекке қолды салғаны .

Жайықты тартып алғаны –

Жағаға қолды салғаны ,-деген үзінді кімнің өлеңінен алынған: (М.Мөңкеұлының)

М.Мөңкеұлының шоқтығы биік толғауы:(Үш қиян)

Асан қайғы , Қазтуған ,

Орақ , Мамай , Телағыс –

Шораның шұбап кеткен жер ,-деген тармақтар алынған шығарма: (Үш қиян)

Заманы қайтіп түзелсін –

Ақшасына сүйеніп

Қоңсыдан туған би болды .

Айтқан сөзі пұл болды .

Ақылсыздың баласы

Заманың мұндай сұм болды !..Үзінді авторы :( М.Мөңкеұлы «Үш қиян»)

М.Мөңкеұлының әдемілік пен сұлулықты суреттеген өлеңі :(Жалғаншы пәни жалғанда).

М.Мөңкеұлының жер ,құтты қоныс жайлы толғаулары : («Сарыарқы»,«Қазтуған »)

ХV ғасырда өмір сүрген атақты жырау Қазтуған жайында толғау –дастан жазаған ақын :(М.Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының хат үлгісінде жазған үш туындысы: («Оқудан қайтқан жігітке хат» , «Еліне жазғаны » , «Бір досқа »)

М.Мөңкеұлының эпостық поэма деуге болатын , ең көлемді эпикалық шығармасы: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының ноғайлы жұртының аңыздарын баяндайтын жыры: (Қарасай –Қази)

Орақ батыр , Ақмырза , Кәрібоз , М.Мөңкеұлының қай шығармасынан кездеседі ?: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының жырында жастай жетім қалған батыр –ұландар :( Қарасай мен Қази ) ( Елге жау шапқан кезде Қарасай 17 , Қази 15 –те болған).

М.Мөңкеұлына қатысы жоқ қатар :(«Қырымның қырық батыры »жырының авторы Абыл Тілеуұлы ).

«Түре айтыс» , «Сүре айтыс » түрін шебер меңгерген зар заман ақыны: