көк кітап. КӨК КІТАП ӘДЕБИЕТ (3). 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
 Скачать 436.29 Kb.
|
|
бұлақ" аңыз әңгімелері, "Қара батыр", "Тазша бала", "Алтын айдар" ертегілері. "Қобыланды батыр" жырынан үзінділер) • Ыбырайдың орыс досы: (Ильминский) • Ы. Алтынсариннің үнемі хат жазысып, пікірлесіп отыратын досы: (Н. И. Ильминский) • "Ыбырай Алтынсарин туралы естегілер" деген атпен Қазан қаласынан басылып шыққан кітаптың авторы: (Н. И. Ильминский) • Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін жазып шығаруына себеп болған жағдайлар: (1. Қазақ жастарының теріс бағытта түсіп кетпеуі үшін; 2. Қазақтың жазба тілінде татар тілінің орынсыз етек алуына жол бермеу үшін) • Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегінің құндылығы: (1. Мұсылман дінінің шариғат зандарынана тілінде түсінік беруі; 2. Діни терминдердің мән-мағынасын ашуға зер салуында; 3. Шариғат заңдарын күнделікті тіршілікпен байланыстыра талдауында) Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін алғаш тарата зерттеген ғалым: (Мекемтас Мырзахметов) ы. Алтынсарин қай шығармасының кіріспесіне "Имансыз еткен жақсылықтың пайдасы жоқ" деп жазған? (" Мұсылмандық тұтқасы") • Ы. Алтынсарин туралы жазылған поэма: ("Дала қоңырауы", Ғафу Қайырбеков (1928-1994) Ы. Алтынсарин үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа әңгімелер жазған жазушы: (Спандияр Көбеев) Абай Құнанбев (1845-1904) "Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев. Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ… " (А.Байтұрсынов) "…қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі." "Абай лебі, Абай үні, Абай тынысы - заман тынысы, халық үні. Бүгін ол үн біздің де үнге қосылып, жаңғырып, жаңа өріс алып тұр. (М. Әуезов) "Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе. " (С. Торайғыров) "Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс. (Н. Назарбаев) Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының етегі. Арғы атасы Ырғызбай (1744 ж.ш.-1785), атасы Өскенбай (1778-1850) – өз заманының атақты билері болған. Әжесі Зере (1785-187)). Әкесі Құнанбай (1804-1896) -кезінде болыс, аға сұлтандық қызметтер атқарған. шешен, терең ойлы, әділ ел басқарып, жұртына жақсылық жасаған. Меккеге қажылыққа барған, онда қазақтарға арнап үй салдырған; Анасы Ұлжан(1810-1887). Құнанбай мен Күңкеден (Әйбөбек, өмір сүрген жылдары белгісіз) - Құдайберді(1829-1866); Құнанбай мен Ұлжанның - Тәңірберді (Тәкежан, 1834-1906), Ысқақ (1841-1901). Ибраһим (Абай, 1845-1904), Оспан (1852-1891); Құнанбай мен Айғыздан (өмір сүрген жылдары белгісіз) - Қалиолла (1849-1870). Ысмагул (1852-1931) деген жеті бала туған. Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғаным нан (т. ж. б. - 1911) ұрпақ жоқ. Абай мен Ділдадан (1843-1924) - Ақылбай (1861-1904), Күлбадан (1862-1932), Әкімбай (1866-1873), Әбдірахман (1869-1895), Магауия (1870-1904). Райхан (1871-1896); Абай мен Әйгерімнің (шын есімі - Шүкіман, 1856-1919) - Тұрағұл (1876-1934),Мекайыл (1884-1931), Ізкәйіл (1895-1929), Кенже (1901-1932). Әмеңгерлік жолымен келіндей алған әйелі Еркежан нан (1858-1927) ұрпақ жоқ.("Абай" энциклопедия, 1995 ж.) Өлеңдері: 176 өлең. Поэмалары: "Масғұт", "Ескендір", "Әзім әңгімесі" (аяқталмаған). Аудармалары: А. С. Пушкин "Евгений Онегин" романынан 8 өлең (188) М. Ю. Лермонтовтан - 27 олең, И. А. Крыловтың мысалдары. Қарасаздері - 45 және "Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны турат Әндері - 27 әнінің 36 нұсқасы нотаға түсірілген. Күйлері -"Желдірме", "Май түні", "Торжорға". Құнанбайдың ұлдарының саны: Жетеу Абайдың әкесінің аты: Құнанбай Абайдың шешесінің аты: Ұлжан Абайдың әжесінің аты: Зере Абайдың жарының аты: Әйгерім Абай өмір сүрген ғасыр: 19 ғасыр аяғы мен 20 ғасыр басы Абайдың туған жері: Семей облысы Абайға жеңгелері қойған аты: Телғара Абайды әкесі ауыл молдасына берді: Ғабдұл –Жаппар Абай оқыған қала: Семей Семейдегі абай оқыған медресе: «Ахмет -Риза» Абайдың Семейдегі «Приходская школада» оқыған мерзімі: Үш ай Абайды әкесі Семейдегі оқуға жібергендегі жасы: 10 жас «13 жасында бітірді» Абайдың шығыс әдебиетімен танысқан оқу орны: «Ахмет –Риза» Абай ел ішінің ісіне араласты: 13 жастан бастап «Арғы атасы қажы еді» деген Абай өлеңінен көрініс беретін Құнанбай қажының бейнесіне тән сипаттар: Ел қамқоры, ақыл иесі, кең пейілді, әділ Абай Қарқаралыдан қайтқан соң қасында болды: Шешелерінің Жас Абай жұмсақ мінезді, мейрімді алды: Шешесі Ұлжаннан «жазыла-жазыла қожа молдадан ұят болды, енді өлмесек болмас» деген уытты қалжыңды айтқан: Абайдың нағашысы Абайдың Семей кңтапханасынан танысқан орыс досы: Михаэлис Абайдың пікірлес орыс досы: Михаэлис Е.П Михаэлисті кітапханада Л.Н Толстой кітабын сұрап таңырқатқан қазақ: Абай Абай оқыған филсофтар: Сократ, Платон, Аристотель, Спенсер Абайдың ең жақын досы: Ербол «М.Әуезовтың Абай жолы романы» Абай Тоғжанды алғаш рет көрген жері: Түйеөркеште Абайдың арманы болған ғашығы Тоғжанның әкесі: Сүйіндік Абаймен кездесіп дос болған әнші ақын: Біржан сал «Абай жолы» романында Абайды әншілік өнеріне тәнті еткен Арқаның саңылақ әншісі: Біржан сал «Медғат -Қасым» поэмасы Абайдың қай ұлынікі: Мағауия Мағауияның «Медғат-Қасым» поэмасының оқиғасы болған жер: Африка жерінде Ніл өзені бойында Абайдың өмірден ерте кеткен сүйікті ұлы: Әбдірахман Абай көргені мен білгені жүзге келген шалдан көп деп бағалайды: Әбдірахманды Абай: «Талаптың мініп тұлпарын, Тас қияға өрледің», - деп айтаы: Әбдірахманға Аудармалары: А.С. Пушкин, «Евгений онегин» романынан 8 өлең, М.Ю. Лермонтовтан – 27 өлең, И.А.Крыловтың мысалдары Қарасөздері: 45 және «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» Әндері: 27 әннің 36 нұсқасы нотаға түсірілген Күйлері: «Желдірме». «Май түні», «Торжорға» Арғы атасы: Ырғызбай (1744-1785) атасы Өскенбай (1778-1850) өз заманының атақты билері болған Құнанбай: (1804-1896) Анасы Ұлжан: (1810-1887) Құнанбаймен Күңкеден: (Әйбөбек өмір сүрген жылдары белгісіз, Құдайберді 1829-1866) Құнанбай мен Ұлжаннан: Тәңірберді (1834-1906), Ысқақ (1841-1901), Ибраһим (Абай, 1845-1904), Оспан (1852-1891) Құнанбай мен Айғыздан: Қалиолла (1849-1870), Ысмағұл (1852-1931) деген жеті бала туған. Қартайған шағында үйленген ең кіші әиелі Нұрғанымнан (т.ж.б - 1911) ұрпақ жоқ. Абай мен Ділдәдан: (1843-1924), Ақылбай (1861-1904), Күлбадан (1862-1932), Әкімбай (1866-1837), Әбдірахман (1869-1895), Мағауия (1870-1904), Райхан (1871-1896); Абай мен Әигерімнен (шын есімі – Шүкіман, 1856-1919); Тұрағұл (1876-1934), Мекайыл (1884-1931), Ізкәйіл (1895-1929), Кенже (1901-1932); Әменгерлік жолымен келіндей алған әйелі Еркежаннан (1858-1927) ұрпақ жоқ. Өлеңдері: 176 өлең Поэмалары: «Масғұт», «Ескендір», «Әзім әңгімесі» (аяқталмаған). Абай : Қолында құралы бар бірен-саранға ғана тиетін шыңыраудағы судан қойшы-қолаң, жарлы-жақыбайдың бәріне бірдей пайдасы тиетін жайдақ су ортақ деп білемін»- деп кімге айтқан?: Әкесіне Абайға «Көрінген жақын боласың, кісі танымайтын желбегей жүрген кісінің ол үйірілмейді,» - деген мінді кім айтқан? (Құанабай) Абайға құнанбай таққан міндер: (1. Ең әуелі арзан мен қымбаттың парқын айырмайсың. Өзіңдегі барыңды арзан ұстайсың. Бұлдай білмейсің. Көп күлкіге болысыз ермекке асылыңды шашасың. Жайдақсың! Жайдақ суды құс та ит те жалайды. 2. Екінші дос пен қасты сараптамайсың . Досқа досша , қасқа қасша қырың жоқ. Ішіңде жатқан сыр ұшығы жоқ. Жұрт бастайтын адам ондай болмайды. Басына ел үйірілмейді. 3. Орысшылсың. Солай қарай ден қойып барасың. Дін, мұсылман жат санайтынын ескермейсің!.) «Абай жолында» Абайға «Бөжекеңді көрген жерде сәлеміңді түзу бер,» - деп айтқан адам: Ұлжан А.Құнанбаев тоғыз жыл басқарған болыс: Шыңғыс болысы «Дүниеге көзімді ашқан – Мехаэлис,» - деген ақын: А.Құнанбаев Жас төңкерісшіл Е.П.Михаэлиспен Абай қай жылы, қайда кездескен: 187 жылы, кітапханада. Абай өай жылы кімдермен Михаэлис арөылы танысқан? (1880 жылы Долгополов, Леонтовпен) Абайдың іке шешімімен кімге үйленетінін табыңыз: (Ділда) Абайдың қайын атасы,Ділданың әкесінің аты: (Алшынбай) Абайдың жары Ділда кімнің тұқымы: (Қазыбек бидің) – Балам мен осы шаққа шейін сенімен тіл қатысып, жылы ұшырап көріскен жоқ ем. Бірақ барлық көрген-сезгенім есімде. Жақсы ағаның зор дәмесін әмсе өстіп ақтайсың!.. Ақтарсың деп білемін! Тек өмір деген ит жаңсақ бастырааса екен. Бетің дұрыс!... Дәл осы бетіңнен жарылқасын! – деп Абайға бата берген: (Байсал) Әкеңнің қаттылығын бермесін! – деп абайға бата берген: (Бөжей) Абай өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең таланттысы кім деп көрсеткен: (Дулат Бабатайұлы) Абайдың «Мен көрдім ұзын қайың құлағынан» - деген қлеңіне ән жазған сазгер: (Біржан сал) Абайдың аурулығы себепті өндіртіп жаза алмаған кезі: (1900-1904 ж.) Абайдың тұңғыш жинағы шыққан жыл: (1909 ж.) Абай «Балаларыңды әке орнына бағуым қарызым болар,» - деген сөздерді айтты: (Құдайбердіге) Шәкәрімнің Абайға жақындығы: (Немере інісі) «Абай» журналында 1918 жылы шығармалары жарияланып тұрған қаламгер: Шәкәрім Шәкәрімнің Абайдан үлгі алуға шақыратын өлеңі: («Жастарға») Абайдың балалары: Ақылбай , Мағауия, Тұрағұл Ақылбай Абайұлының поэмалары: «Медғат-Қасым», «Еңілік -Кебек», «Абылай». «Еңілік-Кебек» тақырыбына Шәкәрімнен басқа қалам тартқан ақын: (Мағауия Абайұлы) «Медғат-Қасым» поэмасы Абайдың қай ұлынікі? (Мағауия) .Абайдың ән құдіретін жырлаған өлеңі: «Құлақтан кіріп бойды алар»(1897ж ) Абайдың өз әнімен тараған өлеңі: «Айттым сәлем ,Қаламқас» 1889 Абайдың өзі шығарған өлең-әндерінің саны:(20 шақты) Абайдың «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа»(1896)өлеңінің негізгі идеясы : (Әннің әсері) Абайдың «Мен көрдім ұзын қайың құлағанын»деген өлеңіне ән жазған сазгер : Біржан сал Абайдың «Мен көрдім ұзын қайың құлағанын»әнінің музыкасын шығарған : С Мұхамеджанов Абайдың саяси-әлеуметтік лирикаға жататын өлеңі : «Сегіз аяқ»1889ж А.Құнанбайұлының өз басының мұңын дәуір халық қайғысымен үйлестірген өлеңі : «Сегіз аяқ» « Сөзімді ұғар елім жоқ Моласындай бақсының Жалғыз қалдым-тап шыным,»- деген тармақтардың авторы : А.Құнанбайұлы«Сегіз аяқ» Қайнайды қаның Ашиды жаның, Мінездерін көргенде,» тармақтары алынған Абайдың өлеңі : «Сегіз аяқ» Алыстан сермеп, Жүректен тербеп, Шымырлап бойға жайылған»-деген жолдар алынғанабайдың өлеңі : «Сегіз аяқ» Өткірдің жүзі, Кестенің бізі, Өрнегін сендей сала алмас -деген жолдар алынған абайдың өлеңі : «Сегіз аяқ» Қ.Аманжоловтың Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңіне еліктеп жазған шығармасы:»Шықтым өмір шыңына» Болыстың өз портретін өзіне жасататын Абай өлеңі «Болыс болдым, мінеки»1889ж Ел билеушілерінің типтік бейнесін тудыратын Абайдың өлеңі«Болыс болдым, мінеки» «Болыс болдым, мінеки, Бар малыңды шығындап, Түйеде қом, атта жал, Қалмады елге тығындап»- деген тармақтар алынған Абайдың өлеңі: Болыс болдым, мінеки» Бас пайдасы үшін елдің берекесін бұзған алаяқтардың типін бейнелеген Абайдың өлеңі :»Сабырсыз,арсыз еріншек» 1887ж Абайдың:»Қызмет қыл ,мал таппай Ғылым оқып,ой таппай, Құр үйінде жатады»-деген шумақ өлеңі: Сабырсыз,арсыз еріншек» 1887ж Абай шығармаларында ел бұзар тентекті қалай атайды: Пысық Бәрін көріпкісіден Шығынға әбден батады Бұл болмаса онысы, Аударылып қонысы Алыстан дәм татады-Сабырсыз,арсыз еріншек» Елішіндегі адамшылықты ,аяр мінезді шенейтін Абай өлеңі «Көңілім қалды достанда,дұшпаннан да»1886 Абайдың азвматтық лирикаға жататын сыншылдық үлгідегі өлеңдер: «Қалың елім қазағым,қайран жұртым» ,Сабырсыз,арсыз еріншек», «Көңілім қалды достанда,дұшпаннан да» Абай өлеңдері:»Мәз болады болысың», «Малға достың мұңы жоқ» Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки бұзған жоқпа елдің сиқын?- деген тармақтар алынған Абайдың өлеңі «Қалың елім қазағым» «Өлсем орным қара жер сыз болмай ма ?»1898ж «Ашуың-ашыған у ойың кермек»- қай шығарма: «Қартайдық,қайғы ойладық1886» Абай жазған эпиграммалар «Көкбайға», «Күлембайға»»алланың өзі де рас,сөзі да рас» Абайдікі 8 найза қолында көз аудармай, Батыр да аял қылмайды ертең таңға- »қай өлеңне «Қансонарда бүркітші шығады аңға» 1882 Абайдың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деген өлеңінің композициясы ( Мезгіл мен іс-әрекетті бұлжытпай беру) Қансонар деген сөздің мағыныасы: (Жер бетіне аң алғаш қар түскен шақ) Абайдың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деген өлеңіндегі « қағушылар» мағынасы :(Аң жүретін жерді тінтіп,сүзіп қараушылар ) «Томаға »деген (Бүркіттің бас қабы) Абайдың шендестіруі тәсілін шебер қолданған өлеңі: «Қансонарда бүркітші шығады аңға » «Қар- аппақ ,бүркіт –қара, түлкі-қызыл, Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға »- тармақтарындағы құбылтудың түрі: (Шендестіру) Абайдың «аттың сыны » өлеңінен байқалатын ерекшелік (Шебер ақындығының үстіне,білгір , саятшы , Сыншылығы көзге түседі) Абайдың білгір сыншылық қасиеті қай өлеңінде байқалады ?(Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) Абайдың «шоқпардай» , «бүркіттей» деген екі теңеуден басқа түгел эпитеттер арқылы өрнектелген өлеңі : («Аттың сыны» 1886) Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңінің жазылу түрі:(Суреттеу түрінде ) Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңіндегі жануар : Жылқы Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңі негізінен қандай ұйқас түрінде жазылған?Қараөлең ұйқасы Абайдың бастан-аяқ арнаумен жазып шыққан өлеңі : «Балалық өтті,білдің бе?» Абайдың Крыловтан аударған мысалы: «Қазаға ұшыраған қара шекпен», «Піл мен қанден , «Есек пен Бұлбұл» Абайдың Крыловтан аударған мысалы «Шегіртке мен құмырсқа , «Еменмен шілік , «Есек пен бұлбұл», «Түлкі мен қарға», «Піл мен қанден», «Бақа мен өгіз» Абай «Есек пен бұлбұл» мысалын кімнен аударған ? Крыловтан Абай«Шегіртке мен құмырсқа» мысалын кімнен аударған Крыловтан «Қайтсін қолы тимепті ,Өлеңші,әнші,есіл ер» деген тармақтарда қолданылған құбылтудың түрі: Ирония Абайдың Крыловтан аударған мысалы оның аударма дәрежесінің қандайлық өлшемін көрсететіні : Төл туындысы сияқты болып кеткен Алғашқы шумақтары ғана сақталған Абай шығармасы: «Вадим » Абайдың Лермонтовтан аударған шығармалмаларының жалпы саны:27 Абайдың ең көп аударған ақыны: М.Ю Лермонтов Абайдың Лермонтовтан аударған шығармасы: «Бородино» «Қараңғы түнде тау қалғып»- Лермонтов оны Гетеден аударған Абайдың Лермонтовтан аударған шығармасы. «Альбомнан », «Теректің сыйы», «Жалау », «Жартас» Абайдың «Боярин Орша», «Демон», «Жалғыз жалау »деген аудармалары алынған ақын :М.Ю Лермонтов Абайдың Гете- Лермонтовтан аударган өлеңі : «Қараңғы түнде тау қалғып»-1892 Абайдың«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңінің негізі алынған ақын: Гете Гетенің мұражайында өлеңі сақталған қазақ ақыны: Абай Алғаш рет орыс классиктерінің қайсысының шығармасын қазақшаға аударған ? А.С Пушкин |