Семянькова. Стылістыка і КБМ. А. М. Багамолава, Г. К. Семянькова

• Название: А. М. Багамолава, Г. К. Семянькова
• Анкор: Семянькова. Стылістыка і КБМ.doc
• Дата: 19.09.2017
• Размер: 1.76 Mb.
• Имя файла: Семянькова. Стылістыка і КБМ.doc
• Тип: Документы; #8758
• страница: 25 из 31

Практыкаванне 95. Пастаўце ў творны і месны склоны. Запішыце ў два слупкі. Растлумачце выбар канчатка.

Вар. 1. Багдановіч Максім, задзіра Алена, Паўлючэнка Надзея, Прыстаўка Наталля, зануда Аляксей, Міхаль Сяргей, Захаранка Таццяна, Скарына Францыск, непаседа Вася, задзіра Вольга, Аўдошка Вера, Краско Яўген, Сяргей Кіраў, пасёлак Кіраў, Юрый Гагарын, горад Гагарын, зануда Сяргей, задзіра Вольга, горад Столін, Андрэй Жураўлёў, мужчына, забіяка Ала, зануда Юля, самавучка Вера, непаседа Алег, калега Алена, Казачэнка Мікала, капрызуля дачка.

Вар 2. Пашута Андрэй, горад Магілёў, Пашкевіч Надзея, Аўдошка Аксана, Гняўко Сяргей, Александровіч Павел, Магер Пётр, Бірыла Мікалай, Святляк Ганна, Нікалаеў Юрый, Акулёнак Алена, Анціпенка Алеся, горад Нікалаеў, Зуёнак Міхаіл, Дубко Яўген, Іван Тураў, горад Тураў, Мялешка Валянціна, Шалуха Алесь. плакса Іра, стараста Генадзь, самавучка Васіль, задавака Таня, калега Андрэй, разявака Вольга, задавака Алег, бацька, прамоўца (Святлана).
Практыкаванне 96. Запішыце прозвішчы і імёны членаў вашай групы ў тры слупкі: у першы слупок – у форме Н. скл., у другі – у форме Д. скл., у трэці – у форме Т. скл. Вусна растлумачце правапіс канчаткаў. У першым слупку падкрэс­ліце адной рыскай прозвішчы, якія маюць іншы канчатак, калі іх нось­бітам з’яўляецца асоба процілеглага полу. Хвалістай рыскай падкрэс­ліце прозвішчы, скланенне якіх не залежыць ад полу носьбіта.
Практыкаванне 97. Пастаўце назоўнікі грудзі, плечы, коні, сані, вочы ў творным склоне. Колькі варыянтаў канчаткаў мае кожнае са слоў?
Практыкаванне 98. Прачытайце ўрыўкі з тэкстаў, акрэсліце стылістычную ролю выдзеленых назоўнікаў:

1. 
   І раслі б, здаецца, дзеці, Каб іх кінуць на раллі. А дзянёчак як настане, Тая ранічка вясны! Кропля роскі на каштане Блеск запальвае дзіўны. (Я. Колас);
   
2. 
   Дагнаў ён [Алекса] каня, што вёз Ярылу, зірнуў на яе. Беленькая галоўка з распушчанымі валасамі, сінія вочы… Тварык бледны, амаль дзіцячы. Відаць, і пайшоў бы сабе далей Алекса, але азірнулася ў той момант дзяўчына і ўсміхнулася… – бліснулі белыя зубкі… (В. Іпатава);
   
3. 
   Так і застаўся маленькі Блакітны праменьчык на Зямлі. Кожную раніцу, як толькі ўзыдзе Сонейка, яго можна ўбачыць, дзе толькі захочаш. Улетку на кожным лісточку, на кожнай кветцы, на кожнай травінцы, а зімой – на кожнай сцяжынцы.(А. Дудараў);
   
4. 
   І яны, багародзіца і старая Махахеіха, цяпер былі вельмі ж падобнымі адна на адну, з адной і той журбою, і пазірала кожная з свайго кута адна на другую, бы пытала: а што далей? (В. Казько);
   
5. 
   – Ну як там – скора ўжо, сястрыца? – Міргнуў ёй весела Антось. (Н. Гілевіч);
   
6. 
   На паверхні дождж і вецер свішча, І заглядваць страшна пад абрыў: Там жыве дзесяткі год самішча, Што і радаслоўную забыў. (В. Гардзей);
   
7. 
   Вось бы разам сабраць Усіх зверанят: Зубраня, Зебраня, Ласяня, Лісяня, Ваўчаня, Бабраня – Быў бы і ў заасадзе Дзіцячы сад. (С. Валодзька)
   

Практыкаванне 99. Утварыце ад прыметнікаў усе магчымыя формы вышэйшай і найвышэйшай ступеняў параўнання, запішыце.

Шчаслівы, цвёрды, прыгожы, малы, вясёлы, вялікі, буры, блакітна-сіні, ласкава-прыветны, бадзёры, урачысты, кепскі.
Практыкаванне 100. Якія формы вышэйшай і найвышэйшай ступеняў параўнання ўтвараюць наступныя прыметнікі ці не ўтвараюць гэтых формаў увогуле?

Лясісты, гарысты (мясцовасць); васільковы, бэзавы (колер); пшанічны, аржаны (хлеб); гняды, вараны (конь); ліпкі, клейкі (ліст); босы, нямы, духоўны (чалавек); вусаты, барадаты (мужчына); сакаўны (яблык); светлакосая, чарнабровая (дзяўчына).
Практыкаванне 101. Утварыце ад назоўнікаў прыналежныя прыметнікі (запішыце) пры дапамозе адпаведных суфіксаў -оў, -ёў, -аў, -еў; -ін, -ын:

рыбак, бусел, сястра, бацька, Валя (ён, яна), Кастусь, Броўка, хлопчык, ляснік, цесць, вучань, жонка, муж, прадзед, герой, птушка, ластаўка, Саша (ён, яна), цётка, варона, Жэня (ён, яна), камар, бабуля, Тамаш, Антось, Алена, Валодзя.
Практыкаванне 102. Запішыце прыметнікі, якія вызначаюць:

1) станоўчыя якасці чалавека;

2) адмоўныя якасці характару чалавека;

3) абаяльнасць жанчыны (мужчыны);

4) знешні выгляд чалавека.

Выкарыстоўваючы гэтыя прыметнікі, апішыце свайго сябра (знаёмага) у афіцыйным, навуковым і мастацкім стылях.

Практыкаванне 103. Выпішыце прыметнікі з суфіксамі, якія надаюць словам розныя ацэначныя значэнні:

1. 
   Высока ў небе воблака плыве, Плыве бялюткае, адно ў блакіце; 2. Шатром велізарным раскінуў дуб сукі; 3. Сорам наш Ты [сэрца маці] насіла вялізарным горам; 4. Я ўвесь бы народ ваш прадставіў к герою. Усіх бы прадставіў: і старцаў сівенькіх, І бабак старэнькіх, і дзетак маленькіх, – Усіх, што не сталі ў бядзе на каленькі (Н. Гілевіч); 5. Мой бацька ў новенькіх лапцях ліповых, Якія дзед Васіль сплёў адмыслова, Шлях церабіў упарта да навукі; сыны і дочкі падаліся ў горад, А мова засталася, як і маці, Астаткі век свой да канца агорваць Ва ўрослай у зямлю, старэнькай хаце; 6. І зараз, калі я з алоўкам Сяджу, бачу толькі адно: На тоненькай шыйцы галоўка І вочы – на ўсё акно (С. Законнікаў); 7. Пустынна сяло апусцела, і шэранькі горад прарос. Душа пацясняецца целам… Хто гэтыя беды прынёс?; 8. Існуе малая трава і лаза, крыніцы вузенькае ложа. Куток, дзе ты першае слова сказаў, малым называцца не можа; 9. У руху жыцця, у шматгалоссі шчасця танюткая ніць… Бачыш, як ходзіць калоссе? Чуеш, як жыта шуміць? (В. Жуковіч); 10. Я проста ненавіджу палахліўцаў І аб’яўляю "ціхенькім" вайну; 11. Так, сціплы, сціпленькі, спакойны. Заўсёды з боку ад бяды. Для ўсіх прыемны і пакорны, Ніжэй травы, цішэй вады. Ты чысты. А з табою душна; 12. Ты не сляпіў вачэй. Быў просты ва ўсе вякі твой родны ўзор: Гаёў бялюткая бяроста, Густы блакіт лясных азёр; 13. З вялізнай жоўтай саломінай – Падгіналіся ногі аж – Поўз па галінцы зломленай Лупаты, лабаты мураш (Г. Бураўкін).
   

Практыкаванне 104. Ад назоўнікаў з дапамогай суфіксаў утварыце прыметнікі, падабраўшы да кожнага назоўнік, запішыце:

1. 
   музыка, тэмбр, песеннасць, сімфонія, аркестроўка, басэтля, жанр, фальклор, гітарыст, віртуоз;
   
2. 
   фарфор, Кембрыдж, фаянс, мазаіка, рэльеф, каларыт, пастэль, акварэль;
   
3. 
   даследчык, снежань, асветнік, Карэлічы, Брэст, Асіповічы, швед, Ірландыя, Рыга, Варонеж, Канада.
   

Практыкаванне 105. Выявіце якасную ацэнку прыметнікаў і абазначце марфему, якая на яе ўказвае:

сіняваты, шэраваты; родненькі, добранькі; бялюткі, раўнюткі; танюсенькі, малюпасенькі, ціхусенечкі; шырачэзны, страшэнны, вялізны, глыбозны; замалы, прамудры, прыўдалы; жоўты-жоўты, найпрыгажэйшы.
Практыкаванне 106. Перакладзіце на беларускую мову, запішыце. Асаблівую ўвагу звярніце на пераклад прыметнікаў. Зрабіце вывад пра форму выражэння гранічнай якасці ў беларускай і рускай мовах.

1. 
   Полоцк – один из древнейших городов Беларуси.
   
2. 
   Утверждают, что славянки красивейшие в мире.
   
3. 
   Д.И. Менделеев был величайшим учёным, а также известнейшим в мире оратором.
   
4. 
   День юмора – веселейший из всех праздников.
   
5. 
   Роман Владимира Короткевича “Нельзя забыть” – интереснейшее из всех прочитанных мною произведений.
   

Практыкаванне 107. У якіх сказах дапушчаны памылкі, звязаныя з утварэннем ступеняў параўнання? Выпраўце гэтыя сказы (вусна ці пісьмова – на выбар выкладчыка). Растлумачце.

1. 
   Сённяшняя экскурсія атрымалася цікавейшая ўсіх астатніх.
   
2. 
   Лепшыя малюнкі будуць паказаны на выставе.
   
3. 
   У мяне больш прыгажэйшы почырк, чым у майго сябра.
   
4. 
   Як вядома, паветра лягчэй вады.
   
5. 
   Настаўнік папрасіў вучня адказваць гучней.
   
6. 
   Тэмпература паветра сёння вышэй нуля.
   
7. 
   Самы найхутчэйшы бягун раёна вучыцца ў нашай школе.
   
8. 
   У дзяцінстве, здаецца, дрэвы былі вышэйшыя, чым зараз.
   
9. 
   Хочацца верыць, што самыя важныя падзеі ў нас наперадзе.
   
10. 
    Ваша дачка старэйшая за нашу.
    
11. 
    Вышэйшая адзнака ў школе – дзесятка.
    
12. 
    На дварэ вясна, з кожным днём надвор'е становіцца больш цяплейшае.
    
13. 
    Антось быў самы вясёлы ў класе.
    
14. 
    На ўроку фізкультуры Васіль скочыў далей усіх.
    
15. 
    У мяне работа менш адказнейшая, чым у цябе.
    
16. 
    Сёння сонца ззяе ярчэй, чым учора.
    
17. 
    Горшы людскі недахоп – няўдзячнасць.
    
18. 
    Зіма – мая самая любімая пара года.
    
19. 
    Найлепшы час для працы – раніца, для адпачынку -- вечар.
    
20. 
    У Белавежскай пушчы жыве буйнейшая ў свеце папуляцыя зуброў.
    
21. 
    Ночы летам больш карацейшыя, чым зімой.
    
22. 
    Матуліны рукі цяплейшыя ў свеце.
    
23. 
    Найбольшы скарб – чыстае сумленне.
    
24. 
    Сястра старэй мяне на тры гады.
    
25. 
    Я зразумеў, што мой адказ быў самы кепскі.
    
26. 
    Я не бачыў гарадоў, прыгажэйшых мойго роднага.
    
27. 
    Самая маленькая птушка – калібры.
    
28. 
    Мой дзядуля – самы наймудрэйшы чалавек.
    

Практыкаванне 108. Утварыце ад прыметнікаў формы суб’ектыўнай ацэнкі і пастаўце ў гэтых формах націскі:

родны, светлы, добры, лёгкі, малады, сівы, кароткі, стары, разумны, шэры, сухі, крывы, мяккі, слабы, малы.
Практыкаванне 109. Паразважайце пра нарматыўнасць ужывання выдзеленых формаў прыметнікаў у наступных урыўках:

Хто рус, хто рыж – Нясі свой крыж. Здаровы ці хворы – Пішы свае творы (Л. Дайнека); Будзе радасна нам і светла Піць нагбом з маладых крыніц Азанованае паветра, Навальнічнейшае з навальніц (М. Лужанін); Пахаваў я бацьку, Нёман, Тут на беразе тваім. Знаю, ты таксама плакаў, Не было бліжэй сяброў (М. Маляўка); Не філасофствуй багата. Жыццё грубей і прасцей. Жыццё – пастаянная страта Зубоў, валасоў і надзей (Л. Дайнека); Прырода – найвыдатнейшы мастак. Яна знайшла гармонію і меру (Г. Бураўкін); – Увага, сябры – атаман, – Гукнуў кашавы атаман, – І мы дажылі да заганы – Найгоршай са страшных заган (Я. Сіпакоў); Ён [мядзведзь] пакажа нам, як хціўцы Абрастаюць поўсцю кражы, Як зацятыя зласліўцы Найсумленных граззю мажуць (Я. Сіпакоў); Скрозь на буслянках завеі штодня Белыя селяцца. Зябне ў журблівых садах цішыня, Сум следам сцелецца (А. Пісарык); Я прачытаў: адзін мастак, Што золатам пісаў дыханне, Тлумачыў жоўтае, як знак Найпранікнёнага кахання (Л. Дранько-Майсюк).
Практыкаванне 110. Акрэсліце стылістычную функцыю прыметнікаў з суфіксамі суб’ектыўнай ацэнкі.

1. 
   А сын глядзіць на пыльную дарогу, Дзе ўперадзе вялізазнага войска Пайшоў багаты пан той пехатою (Я. Сіпакоў); 2. Ешце, ешце! [Панове] Смялей трымайце зграбненькія лыжкі У мякенькіх дагледжаных руках (Я. Сіпакоў); 3. Начальнікаў маленькіх – процьма, Папераў столькі – не падшыць. І пішуць: дзе і як палоць нам І як балотца асушыць… (П. Панчанка); 4. Пустынна сяло апусцела, і шэранькі горад прарос. Душа пацясняецца целам… Хто гэтыя беды прынёс? (В. Жуковіч); 5. І зараз, калі я з алоўкам Сяджу, бачу толькі адно: На тоненькай шыйцы галоўка І вочы – на ўсё акно (С. Законнікаў); 6. Тоненькую ножку з-пад пярыны белай На зямлю пралеска Ставіла нясмела (В. Вярба); 7. Стройныя зялёныя бярозкі Расплялі танюсенькія коскі (Е. Лось); 8. Мама з татам купілі Сярожу браціка. Малюпасенькага прыгожага Андрэйку. Вочкі ў яго ўвесь час заплюшчаны (У. Паўлаў); 9. А потым Восень яшчэ збірала дробненькіясінюткія кветачкі верасу, сціплых бяссмертнікаў. А ў кужэльную касу сваю ўпляла трапяткія белыя павуцінкі. (М. Даніленка)
   

Практыкаванне 111. Праскланяйце займеннік СЯБЕ. Складзіце сказы з гэтым займеннікам так, каб ён спалучаўся з прыназоўнікамі пра, да, аб, пры, перад, пад, паміж, замест, вакол, каля, для, апрача.
Практыкаванне 112. Перабудуйце сказы так, каб у іх не было паўтораў займеннікаў:

1. 
   На вечарыне выступілі пісьменнікі. Мы не бачылі іх раней, але чыталі іх кнігі. 2. Ніхто ім нічога не аб’явіў, і ніхто іх не запрасіў. 3. Мне трэба пазваніць яму, а можна яму і напісаць, але я не ведаю яго адраса. 4. Яна гаварыла доўга, і мне здалося, што яна забылася, з чаго пачалася наша гаворка. 6. Якое дзіўнае возера!.. Яму ўсё роўна, хто будзе апяваць яго берагі.
   

Практыкаванне 113. Знайдзіце словазлучэнні і сказы з памылкова ўжытымі формамі займеннікаў, выпраўце (вусна):

Дазвольце падзякаваць вас; не кпіце з яго; пры цябе разышліся; расказвае сам сабе; дзякую вам за падтрымку; выбег з ейнага пакоя; не дакарайце сабе; не ў тога пытай; гэны не ўспрымае; зарубі сабе на носе; нечага рабіць вечарамі; правяралі самаго начальніка; таго ніхто не клікаў; некатараму скажуць; ніякі настрой; ніякому сябру; нікаго няма; ні на каго не звяртай увагу; нікаму не кажы; ні за якія грошы; спытай у яго самога; ад усяе душы; ад таей увагі; што-небудзь скажы; ні да чога не прыдатны.
Практыкаванне 114. На месцы пропуску ўстаўце займеннік сам або сáмы ў патрэбнай форме, запішыце, пастаўце ў займенніках націскі.

Ля … дома, яму і … трэба вучыцца, маё … вялікае жаданне, для нас … гэта было нечакана, у мяне … ні рубля ў кішэні, перадаць гэтаму … чалавеку, адзін экзэмпляр для … аўтара, што ж адбылося на … справе, ёй не хацелася гэта рабіць …, працавалі да … вечара, трэба дачакацца … настаўніцу, на … вершаліне бярозы, смяяцца з … сябе, з … надзейнымш сябрамі, прыйсці з ім …, пафарбаваць такім … колерам, трэба паказаць яму …, пагаварыць з ёй ….
Практыкаванне 115. Прачытайце ўрыўкі, акрэсліце функцыю выдзеленых займеннікаў:

1. 
   Буду жыць, забываючы твой адрас,
   

забываючы твой голас,

забываючы сусвет, што зваўся тваім целам, –

быццам усё было не са мною,

а з героем даўняга фільма. (У. Арлоў)

2. 
   Я з лесу. З лугаўя.
   

З азерца. І з балота.

І што для Вас мая

Маленькая істота? (Я. Янішчыц)

3. 
   Хоць аднымі жывём падзеямі
   

мы, памочнікі,

вы, работнікі,

ці ж папраўдзе цяжар падзелены?

Вам – указкай удалеч тыкаць,

нам – згінацца пад цяжкаю ношаю.

Вам –

Прызыўна трубіць і клікаць,

нам –

раўняецца на вас, харошыя. (П. Макаль)

4. 
   Ах, Беларусь, мая ты доля,
   

Мая сляза і пацалунак,

Маё ў бярозках белых поле,

Мой песнямі набіты клунак! (Е. Лось)

5. 
   Тут віўся маленькі ручаёк. Выцякаў ён з крыніц за кіламетры два адсюль, з-пад двух вялікіх, як горы, узгоркаў. На адным з іх стаяў стары панскі будынак. Цяпер яго было цяжка пазнаваць. Ён даўно перароблены пад школу. Некалі ў лагу ляжалі вялікія сажалкі. Цяпер яны зараслі трыснягом, чаротам, але з іх выцякала вада… (А. Жук)
   

6. 
   Кожны бачыў, як узыходзіць сонца, – а гэта ўжо радасць; кожны ведае, як пачынае варушыць зямлю расток, – гэта таксама радасць; кожны чуў, як шумліва перагаворваюцца паміж сабою дрэвы і пераспеўваюцца птушкі, – і гэта таксама радасць. Ды яшчэ якая! (Я. Сіпакоў)
   

Практыкаванне 116. Запішыце словамі, пастаўце націскі.

11; 60; 14; 8; 517; 7/8; 3/5; 1/2; 7,03; 4,2; 1,06; 17,4; 2,004; 89,4; 511; 5/8; 2/5; 1/3; 7,02; 4,4; 3,06; 9,1; 1,004; 70,3; 400,11.

Практыкаванне 117. Утварыце словазлучэнні "лічэбнік + назоўнік" і праскланяйце іх:

паўтара (вядро, тона, кіламетр).