|
Семянькова. Стылістыка і КБМ. А. М. Багамолава, Г. К. Семянькова
ПРЫКЛАДНЫ ПАРАДАК ЛІНГВАСТЫЛІСТЫЧНАГА АНАЛІЗУ ТЭКСТУ
Стыль.
Змест і ідэя тэксту.
Сфера выкарыстання (афіцыйнае справаводства, навука, вытворчасць, адукацыя, культура, грамадска-палітычная, эстэтычная, бытавая і інш.).
Форма зносін (пісьмовая / вусная, маналагічная / дыялагічная ці інш.).
Мэта (выражэнне волі, канстатацыя, паведамленне інфармацыі, эмацыйнае / сацыяльна-эстэтычнае ўздзеянне, камунікацыя).
Характар узаемаадносін (афіцыйны / неафіцыйны).
Падстыль.
Жанр.
Фанетычныя асаблівасці (пры наяўнасці).
Лексічныя асаблівасці.
Фразеалагічныя асаблівасці (пры наяўнасці).
Марфалагічныя асаблівасці.
Сінтаксічныя асаблівасці.
Сродкі выразнасці.
Вобразна-выяўленчыя сродкі (пры наяўнасці).
Асаблівасці кампазіцыі тэксту (наяўнасць мовы аўтара і персанажаў, структура тэксту: выдзяленне сэнсавых частак, іх суадносіны, характар рубрыкацыі, наяўнасць рэквізітаў і інш.).
Парушэнне нормаў літаратурнай мовы (матываванае / нематываванае), яго прычыны і мэты.
Асаблівасці рытмічнай арганізацыі тэксту (пры аналізе вершаваных тэкстаў – асаблівасці рыфмы і памеру).
УЗОРЫ ТЭСТАЎ
Навуковы стыль выконвае наступныя функцыі:
эстэтычнага ўздзеяння
адлюстраванне рэчаіснасці і захаванне ведаў
фарміраванне грамадскай думкі, правядзенне ў жыццё пэўнай палітыкі, ідэалогіі
перадача спецыяльнай інфармацыі
атрыманне новых ведаў
Устанавіце адпаведнасць паміж стылямі і жанрамі. Запішыце правільны адказ.
-
А. Навуковы
| 1. Курсавая работа
| Б. Мастацкі
| 2. Ліст (сябру)
| В. Публіцыстычны
| 3. Хроніка
| Г. Афіцыйна-справавы
| 4. Раман
|
| 5. Аўтабіяграфія
|
Навуковы стыль мае наступныя падстылі:
акадэмічны
аратарскі
навучальны
дыпламатычны
навукова-папулярны
Надзвычай высокая ступень стандартызацыі з’яўляецца станоўчай якасцю наступных стыляў:
афіцыйна-справавы
мастацкі
навуковы
гутарковы
публіцыстычны
Асоб жаночага полу прынята называць назоўнікамі мужчынскага роду (дацэнт, прафесар, пакупнік і пад.) у:
афіцыйна-справавых дакументах
мастацкіх творах
размоўным стылі
публіцыстычных тэкстах
жанрах акадэмічнага падстылю
Пазалітаратурныя сродкі могуць ужывацца са стылістычнымі мэтамі ў наступных стылях:
навуковы
афіцыйна-справавы
мастацкі
гутарковы
публіцыстычны
Устанавіце адпаведнасць паміж стылямі і сродкамі, што ў іх выкарыстоўваюцца. Запішыце правільны адказ.
-
А. Публіцыстычны
| 1. Вузкаспецыяльныя тэрміны пэўнай галіны навукі
| Б. Мастацкі
| 2. Грамадска-палітычная лексіка
| В. Навуковы
| 3. Няпоўныя сітуацыйныя сказы
| Г. Афіцыйна-справавы
| 4. Экзатызмы і варварызмы са стылістычнай функцыяй
| Д. Гутарковы
| 5. Гатовыя стандартныя бланкі
|
Устанавіце адпаведнасць паміж стылямі і сродкамі, што ў іх выкарыстоўваюцца. Запішыце правільны адказ.
-
А. Гутарковы
| 1. Людзі добрай волі, арэна палітычнай барацьбы, апошні раўнд сустрэчы, даць зялёную вуліцу
| Б. Мастацкі
| 2. Зарэгістраваць адносіны, супрацьпраўныя дзеянні, давесці да ведама, інвентарызацыя, ісцец, мемарандум
| В. Публіцыстычны
| 3. Складанае сінтаксічнае цэлае, адтапанімныя дэрываты, закрыты рад аднародных членаў сказа, бяззлучнікавая сувязь
| Г. Афіцыйна-справавы
| 4. Касірша, гладзіць супраць шэрсці, аддаць Богу душу, худзюшчы, блёкату аб’есціся
| Д. Навуковы
| 5. Сынку, вятрыска, маланка хрысціцца, зямелька-матухна, стогне бездань, плача зіма капяжамі
|
Паказчыкі таго, што слова ўжываецца ў кніжных стылях:
складанае паводле ўтварэння
мае суфікс суб’ектыўнай ацэнкі
мае суфіксы -к-, -ш- у назвах жанчын па іх сацыяльным становішчы
мае каранёвую марфему грэчаскага ці лацінскага паходжання
заканчваецца на -нне, -асць, -цыя, -ізм
Гук [г] фрыкатыўны вымаўляецца ў словах:
вакзал
прыбег
экзотыка
гарадскі
мазгавы
Гук [з] [с] [дз] цвёрдыя ў словах:
дзынкаць
схема
дзве
бязмерны
смяяцца
Яканне назіраецца ў словах:
без меры
без прапіскі
не давучыць
не вытрымаць
не новы
Літара э пішацца ў словах:
экз..мпляр
камп’ют..р
маян..з
менеджм..нт
рэзюм..
Стылістычныя нормы парушаны ў сказах:
Мая бабуля пячэ самыя смачнейшыя бліны.
А тут Валодзька стаіць пры станку-аграмадзіне з замурзаным тварам.
Майстар на сцяне выразаў прыгожыя фрэскі.
Шыем курткі са скуры заказчыка.
Разам злучалася ўсё: і фізічная боль, і крыўда, і жаль.
Стылістычны прыём, заснаваны на збліжэнні сугучных, але розных па значэнні слоў, называецца … Адказ запішыце ў назоўным склоне, пастаўце націск.
Спалучальнасць слоў парушана ў наступных прыкладах:
закрыць дзённік
самы лепшы адпачынак
хварэць ангінай
кісць вінаграду
гаварыць пра прыгожае
Выкарыстанне слоў-паразітаў з’яўляецца парушэннем такой камунікатыўнай якасці маўлення, як … Адказ запішыце ў назоўным склоне.
Вызначце па ўрыўку яго аўтара (звярніце ўвагу на стыль, манеру пісьма).
…У сасновым лесе – маліцца, у бярозавым – любіцца, у дубовым – волю каваць, у яловым – душу д’яблу прадаваць.
Гэта быў лес яловы.
Ён цягнуўся амаль на сорак вёрст, і ўсе гэтыя вёрсты шумелі верхавінамі і маўчалі ўнізе, дзе былі замшэлыя сухія галіны, сівы лапнік, рэдкія галявіны з імшарамі ды куп’ём і чорныя ручаіны.
Усё тут расло цяжка, змагаючыся за кожны глыток паветра, за кожны прамень, і таму мухаморы былі крывавыя, а з абсыпаных гліцай рыжыкаў, калі збіць іх нагою, таксама тачылася рудая кроў.
Недзе на палове лясны шум абрываўся на хвіліну ручаіным звонам, а потым зноў шумеў аж дваццаць вёрст. І на тым баку ручая ўсё было такое самае… інакшае.
Бо там была Прусія.
У. Арлоў
В. Іпатава
У. Караткевіч
СПІС ЛІТАРАТУРЫ
Абабурка, М.В. Культура беларускай мовы / М.В. Абабурка. – Мн.: Выш. шк., 1994. – 122 с.
Абабурка, М.В. Рознастылёвыя тэксты і іх аналіз: вучэб.-метадычны дапам. для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў, якія навучаюцца па спец. 1-21 05 01 “Беларуская філалогія (па напрамках)”, 1-25 01 08 “Журналістыка (па напрамках)” / М.В. Абабурка. – Магілёў: МДУ імя А.А. Куляшова, 2010. – 207 с.
Абабурка, М.В. Станаўленне і развіццё мовы беларускай мастацкай літаратуры: манаграфія / М.В. Абабурка. – Магілёў: Выд-ва МДУ, 2000. – 202 с.
Асновы культуры маўлення і стылістыкі: вучэб. дапам. для студэнтаў філал. фак. ВНУ / У.В. Анічэнка [і інш.]. – Мн.: Універсітэцкае, 1992. – 255 с.
Бабіч, Ю.М. Культура мовы: дапам. для студэнтаў філал. фак. / Ю.М. Бабіч. – Віцебск: Выд-ва ВДУ, 2001. – 18 с.
Беларускі праваслаўны малітоўнік. – 3-е выд., дап. – Кансысторыя Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы; Таронта, Канада, 1994. – Мінск: Незалежная выдавецкая кампанія “Тэхналогія”, 1995. – 137 с.
Гілевіч, Н. Напачатку было слова: фрагменты лекцый па культуры мовы і стылістыцы: з назіранняў над тэкстамі і вуснай гаворкай: развагі філолага / уклад. і рэд. Н.С. Гілевіч. – Мн.: Про Хрісто, 2008. – 84 с.
Гілевіч, Н.І. Стылістыка і культура маўлення: метад. рэкамендацыі і тэксты для студ. філ. фак. / Н.І. Гілевіч, В.М. Ляшук. – Мн.: Белдзяржуніверсітэт, 1998. – 50 с.
Гуліцкая, В.А. Культура мовы: вучэбны дапаможнік / В.А. Гуліцкая, А.М. Пісарэнка. – Мн.: БДУК, 2006. – 106 с.
Головин, Б.Н. Основы культуры речи: учеб. пособие / Б.Н. Головин. – М.: Высш. шк., 1980. – 335 с.
Іўчанкаў, В.І. Дыскурс беларускіх СМІ: Арганізацыя публіцыстычнга тэксту / В.І. Іўчанкаў. – Мн.: Беларус. дзярж. ун-т, 2003. – 256 с.
Каўрус, А.А. Дакумент па-беларуску: Справаводства. Бухгалтэрыя. Рыначная эканоміка / А.А. Каўрус. – 3-е выд., дапрац. і дап. – Мн.: Беларусь, 1994. – 160 с.
Каўрус, А.А. Да свайго слова. Пытанні культуры / А.А. Каўрус; пад. агул. рэд. У.І. Куліковіча. – Мн.: РІВШ, 2011. – 344 с.
Каўрус, А.А. Стылістыка беларускай мовы / А.А. Каўрус. –3-е выд., дапрац. і дап. – Мн.: Нар. асвета, 1993. – 320 с.
Кожина, М.Н. Стилистика русского языка: учеб. для пед. ин-тов по спец. № 2101 «Рус. яз. и лит.» / М.Н. Кожина. – М.: Просвещение, 1983. – 223 с.
Кузьміч, В.А. Практычная і функцыянальная стылістыка беларускай мовы: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукацыі па спец. “Выдавецкая справа” / В.А. Кузьміч, В.В. Шахаб. – Мн.: БДТУ, 2008. – 238 с.
Куліковіч, У.І. Правілы сучаснай беларускай арфаграфіі: вучэб. дапам. / У.І. Куліковіч. – Мн.: Новое знание, 2011. – 222 с.
Лексікалогія сучаснай беларускай літаратурнай мовы; пад рэд. А.Я. Баханькова. – Мн.: Навука і тэхніка, 1994. – 463 с.
Лепешаў, І.Я. Асновы культуры мовы і стылістыкі: Практыкум: вучэб. дапам. для філал. фак. універсітэтаў / І.Я. Лепешаў. – Мн.: Універсітэцкае, 1989. – 205 с.
Лепешаў, І.Я. Культура маўлення: дапаможнік па курсу “Стылістыка і культура мовы” для студэнтаў спец. 1-21 05 01 “Беларуская філалогія” / І.Я. Лепешаў. – Гродна: ГрДУ, 2007. – 203 с.
Лепешаў, І.Я. Лінгвістычны аналіз літаратурнага твора: вучэб. дапам. для студэнтаў філал. спецыяльнасцяў ВНУ: у 2 ч. / І.Я. Лепешаў. – Гродна: ГрДУ, 2000. – Ч. 1. – 100 с., Ч. 2. – 122 с.
Лепешаў, І.Я. Лінгвістычны аналіз тэксту: вучэб. дапам. для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў па філал. спецыяльнасцях / І.Я. Лепешаў. – Мн.: Выш. шк., 2009. – 287 с.
Лепешаў, І.Я. Сучасная беларуская літаратурная мова: спрэчныя пытанні: дапам. для студэнтаў філал. спецыяльнасцей ВНУ / І.Я. Лепешаў. – Гродна: ГрДУ, 2002. – 207 с.
Любецкая, К.П. Стылістыка і культура беларускага маўлення: вучэбна-метадычны комплекс / К.П. Любецкая. – Мн.: Выд. цэнтр БДУ, 2007. – 40 с.
Любецкая, К.П. Стылістыка і культура беларускага маўлення: практычныя заняткі / К.П. Любецкая. – Мн.: БДУ, 2008. – 36 с.
Любецкая, К.П. Функцыянальная стылістыка сучаснай беларускай мовы: практыкум / К.П. Любецкая. – Мн.: БДУ, 2010. – 52 с.
Малажай, Г.М. Лінгвістычны аналіз тэксту: заданні, тэксты, парады: вучэб. дапам. для філал. фак. пед. ін-таў / Г.М. Малажай. – 2-е выд., дап. – Мн.: Выш. шк., 1992. – 270 с.
Мова сучаснай беларускай мастацкай літаратуры: манаграфія / М.В. Абабурка [і інш.]. – Магілёў: МДУ, 2005. – 246 с.
Мучник, Б.С. Основы стилистики и редактирования: для высш. и сред. учеб. заведений / Б.С. Мучник. – Ростов н/Д: Феникс, 1997. – 477 с.
Навасельцава, І.І. Беларуская мова і культура маўлення: курс лекцый / І.І. Навасельцава. – Мн.: БДЭУ, 2008. – 130 с.
Навасельцава, І.І. Беларуская мова і культура маўлення: практыкум / І.І. Навасельцава. – Мн.: БДЭУ, 2005. – 95 с.
Накорякова, К.М. Литературное редактирование: общая методика работы над текстом: практикум / К.М. Накорякова. – М.: Икар, 2006. – 431 с.
Новы запавет і псальмы. – New Testament and Psalms in Belorussian; United Bible Societies, 1991. – 93 с.
Одинцов, В.В. Стилистика текста / В.В. Одинцов. – М.: Едиториал УРСС, 2004. – 261 с.
Пісарэнка, А.М. Функцыянальная стылістыка беларускай мовы: вучэб. дапам. / А.М. Пісарэнка. – Мн.: БДУК, 2003. – 91 с.
Плещенко, Т.П. Стилистика и культура речи: учеб. пособие / Т.П. Плещенко, Н.В. Федотова, Р.Г. Чечет; под ред. П.П. Шубы. – Мн.: ТетраСистемс, 2001. – 544 с.
Погорелая, Е.А. Основы культуры речи: Учеб. пособие для филолог. спец. ун-тов / Е.А. Погорелая. – Тирасполь: РИО ПГКУ, 1995. – 134 с.
Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. – Мн.: Нац. цэнтр прававой інфарм. Рэсп. Беларусь, 2008. – 144 с.
Православный молитвослов. – М.: Издательство Московской Патриархии, 2009. – 384 с.
Практыкум па стылістыцы беларускай мовы: у 2 ч. / аўт.-склад.: М.Я. Цікоцкі, А.М. Цікоцкі. – Мн.: Бел. дзярж. ун-т, 2001. – Ч. 1: Стылістычнае выкарыстанне лексічных і фразеалагічных сродкаў мовы. – 72 с.; Ч. 2: Марфалагічная і сінтаксічная стылістыка. – 72 с.
Практычная стылістыка: дапам. па функц. стылістыцы для студэнтаў філал. фак. ВНУ / склад. А.М. Багамолава. –Віцебск: ВДУ, 1996. – 38 с.
Пытанні культуры пісьмовай мовы / М.Р. Суднік [і інш.]. – Мн.: Нар. асвета, 1991. – 175 с.
Романова, Н.Н. Стилистика и стили: учеб. пособие; словарь / Н.Н. Романова, А.В. Филиппов. – М.: Флинта: МПСИ, 2006. – 416 с.
Семянькова, Г.К. Функцыянальная стылістыка беларускай мовы: вучэбны дапаможнік / Г.К. Семянькова. – Віцебск: Выд-ва ВДУ, 2005. – 42 с.
Словаўтварэнне: Тэарэтычныя асновы, узоры разбору, тэсты, кантрольная работа: вучэбна-метадычны комплекс па сучаснай беларускай мове / Я.Н. Марозава. – Віцебск: Выдавецтва УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, 2005. – 45 с.
Старасценка, Т.Я. Стылістыка беларускай мовы: вучэб.-метад. дапам. / Т.Я. Старасценка, В.В. Урбан, Ф.С. Шумчык. – Мн.: БДПУ, 2010. – 219 с.
Старасценка Т.Я. Стылістыка тэксту: дапаможнік / Т.Я. Старасценка. – Мн.: БДПУ, 2007. – 58 с.
Сучасная беларуская літаратурная мова: Лексікалогія. Фанетыка. Арфаграфія: Вучэб. дапам. / М.Ц. Кавалёва, А.К. Юрэвіч, Ф.М. Янкоўскі і інш.– Мн., 1993. – 206 с.
Сцяцко, П.У. Культура мовы / П.У. Сцяцко. – Мн.: Тэхналогія, 2002. – 444 с.
Тамашэвіч, Т.І. Асновы культуры мовы: тэксты лекцый: у 2 ч. / Т.І. Тамашэвіч. – Гродна: Гродз. дзярж. ун-т, 1985. – Ч.1. – 69 с.; Ч. 2. – 69 с.
Трыпуціна, Т.М. Мова мастацкага твора: вучэб.-метад. дапам. / Т.М. Трыпуціна. – Мн.: БДПУ, 2004. – 171 с.
Цікоцкі, А.М. Стылістыка газетных жанраў: дапаможнік для студэнтаў журналісц. спецыяльнасцей / А.М. Цікоцкі. – Мн.: БДУ, 2003. – 21 с.
Цікоцкі, М.Я. Стылістыка беларускай мовы: вучэб. дапам. для фак. журналістыкі / М.Я. Цікоцкі. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мн.: Універсітэцкае, 1995. – 294 с.
Цікоцкі, М.Я. Стылістыка публіцыстычных жанраў: вучэбны дапаможнік для студэнтаў спецыяльнасці “Журналістыка” вышэйшых навучальных устаноў / М.Я. Цікоцкі. – Мн.: Выш. шк., 1971. – 288 с.
Цікоцкі, М.Я. Стылістыка тэксту: вучэб. дапам. для студэнтаў выш. навуч. устаноў філал. профілю / М.Я. Цікоцкі. – Мн.: Бел. навука, 2002. – 223 с.
Шумчык, Ф.С. Лексічная стылістыка беларускай мовы: вучэбна-метадычны дапаможнік / Ф.С. Шумчык. – Мн.: БДПУ, 2005. – 51 с.
Шумчык, Ф.С. Марфалагічная стылістыка беларускай мовы (словаўтварэнне і іменныя часціны мовы): вучэбна-метадычны дапаможнік / Ф.С. Шумчык. – Мн.: БДПУ, 2007. – 51 с.
Шумчык, Ф.С. Сінтаксічная стылістыка беларускай мовы: вучэбна-метадычны дапаможнік / Ф.С. Шумчык. – Мн.: БДПУ, 2008. – 54 с.
Шумчык, Ф.С. Функцыянальная стылістыка беларускай мовы: вучэб.-метад. дапам. / Ф.С. Шумчык. – Мн.: БДПУ, 2004. – 35 с.
Юрэвіч, А.К. Стылістыка беларускай мовы: вучэб. дапам. / А.К. Юрэвіч. – Мн.: Выш. шк., 1992. – 288 с.
АДКАЗЫ ДА ТЭСТАЎ
1. б, г, д
| 10. а, в, д
| 2. А1Б4В3Г5
| 11. а, б
| 3. а, в, д
| 12. а, г, д
| 4. а, в
| 13. а, в, д
| 5. а, д
| 14. б, г
| 6. в, д
| 15. паранамáзія
| 7. А2Б4В1Г5Д3
| 16. а, г
| 8. А4Б5В1Г2Д3
| 17. чысціня
| 9. а, г, д
| 18. У. Караткевіч
|
|
|
|