Адам анатомиясы атлас

• Название: Адам анатомиясы атлас
• Дата: 27.10.2022
• Размер: 1 Mb.
• Имя файла: Àòëàñ_àäàì_àíàòîìèÿñû_3_òîì (1) (2) 2.docx
• Тип: Документы; #758604
• страница: 36 из 45

Ұрықтың қан айналысы
Құрсақ ішіндегі кезеңнің қан айналы- сы плацентарлық қан айналыс деп атала- ды, ол гуганнан кейінгі қан айналыстан ерекшеленеді, біріншіден, үрықта кіші

(окпелік) қаи айналыс арқылы қан отеді, бірақ газ алмасу процесіне қагыспайды; екіншіден, сол жэне оң жүрекшелер ара- сында қатынас бар; үшіншіден, окпе са- бауы мен қолқа арасында сага бар. Соның нәтижесінде үрық аралас (артерия-вена) қанмен қамтамасыз етіледі.

Плацентада, placenta (161-сурет), озінің түбірлерімен кіндік венасы, v. umbilicalis, басталады, ол арқылы плацентада отте- гіне қаныққан артериялық қан үрыққа ба- гытталады.

Кіндік венасы кіндік озекшесінің, funi- culis umbilicalis, құрамында ұрыққа бара- ды, кіндік венасы кіндік сақинасы, anulus umbilicalis, арқылы іш қуысына кіріп,

бауырга, sulcus v. umbilicalis (fissura ligamenti teretis) багытталып, бауыр қалыңдыгына енеді. Бауыр паренхимасында кіндік вена- сы бауыр тамырларымен қосылып, веналық түтік, ductus venosus, атауымен, бауыр вена- ларымен бірге канды томенгі куыс венага, v. cava inferior,апарады.

Қан томенгі қуыс венамен оң жүрекшеге құйылады, оның ең негізгі бөлігі томенгі қуыс венаның жапкышы, valvala venae cavae inferioris, комегімен, жүрекшелер арасындагы қалқадагы сопақша тесік, for. ovale, арқылы сол жүрекшеге отеді. Қан кейін сол қарыншага, одан қолқага өтіп, қолқаның тармақтары аркылы, біріншіден жүрекке (тэждік артериялар арқылы), мо- йын мен басқа жэне колга (иық-бас сабауы, сол жалпы үйқы жэне сол бүганаасты арте- риялары арқылы) қан барады.

Оң жүрекшеге томенгі қуыс венадан,

V. cava inferior, баска, канды жогаргы куыс вена, V. cava superior, әкеледі.

Оң жүрекшеге екі соңгы тамырмен қүйылған веналык кан томенгі қуыс венадагы аралас қанмен бірге оң қарыншага, ол одан - окпе сабауына, truncus pulmonalis, багытталады.

Сол бүганаасты артериясының тармақ- талган жерінен томен, қолқа догасына арте- риялық түтік, ductus arteriosus, ашылады (162-сурет). Ол қолқаны окпе сабауымен

байланыстырады жэне ол арқылы қан қол- қаға қүйылады.

Қан окпе сабауынан окне артерияла- рымен өкпеге барады, ал ең көп мөлшері артериялық сабаумен, ductus arteriosus, тө- мендемелі қолқаға бағытталады.

Сонымен, ductus arteriosus ашылган же- рінен томен колқада артериялык қанға бай сол карыншадан келген аралас қан жэне коп молшерде веналық қаны бар артериялык түтіктен келген қан болады. Қолқаның іштік жэне кеуде болігінің тармақтарымен аралас қан кеуде жэне іш, жамбас астауы

қабырғалары мен ағзаларына жэне аяқтарға барады. Корсетілген қанның болігі кіндік озекшесі,funiculus umbilicalis, қүрамындағы, несепқуықтың айналасында орналаса-

тын, іш қуысынан кіндік сақннасы арқылы отетін оң жэне сол кіндік артерияларымен аа. umbilicales dextra et sinistra, плацентаға барады.

Ұрық қаны плацентада қоректік затгарды кабылдаи, көмір қышқыл газын береді жэне оттегіне қанығып, тағыда к і і і д і к венасымен үрыққа бағьпталады.

Туғаннан кейін кіші қан айналымының қызметі басталған соң жэне кіндік озекшесін байлаган соң, кіндік венасы, веналық және артериялык түтіктер, кіндік артериясының дисталді бөлімі біртіндеп босап, кейін бекітіліп, жалғамаға айналады.

Ківдік венасы, v. umbilicalis, бауырдың жү- мыр байламын, lig. teres hepatis; веналық түтік, ductus venosus, веналық байламды, lig. venosum', артериялық түтік, ductus arteriosus, артериялык жалғаманы, lig. arteriosum, ал екі кіндік арте- рияларынан бүйір кіндік жалғамалары, ligg. umbilicalia lateralia, түзіледі. Сонымен катар, сопактесікте,/ога/77е« ovale (163-сурет), бітеліп, сопақ іиүңқырға, /0Л'Л'(7 ovalis, төменгі қуыс ве- наның жапкышы, valvula v. cavae inferioris, кішкене қашарға айналады.

ЛИМФА ЖҮЙЕСІ

SYSTEMA LYMPHATICUM

Лимфа жүйесі
Лимфа жүйесі, systema lymphaticum, қан тамыр жүйесінің бөлігі болып саналып, веналық жүйенің қызметін толықтырады (164-сурет).

Лимфа жүйесі организмніц зат алмасуы- на қатысып, тіндер мен жасушалардан зат алмасу қалдықгарын, табиғаты бөтен зат- тарды(бактерияларды) шығарады.

Лимфа жүйесінің қүрамы: ағзалар мен тіндерде тарамдалган лимфа капиллярлары, лимфа тамырлары, лимфа түйіндері, вена- лар жүйесіне барып құятын ірі лимфа та- мырлары (сабаулар мен түтіктер).

Лимфа түйіндері қазіргі уақытта им- мундық жүйе қүрамына (жілік майы, ти- мус, лимфа түйіндері, ішектің жеке жэне топталган лимфатәрізді түйіншелері, ба- дамшалар, көкбауыр) енгізілді (академик Сапин, Москва).

Лимфа - адам денесіндегі екінші сұйық- тық орта. Лимфа дегеніміз - мөлдірлеу, ересек адамдарда сәл саргыштау, жаңа туған нәрестеде сүт түсгес ақ сүйықтық.

Ол химиялық қүрамы жағынан қан плазма- сына үқсас. Қүрамындагы минералдық гұздар мен органикалық қосылыстардың молшері қан плазмасындагыдай, бірақ акуыз мөлшері қандагыдан аз жэне эр мүшеде эр түрлі. Лимфада лимфоциттер мен ағзадан лейкоциттердіңтүрлерібар,ақуыз-протромбин жэне фибриноген аз, сондықтан лимфа өте баяу үйиды (10-151). Үйыған кезде саргылт түсті жүмсақ қоймалжыңға айналады.

Лимфа жүйесінің құрамына қысқаша си- паттама:

1. 
   Эндогелимен комкерілген кіші жэне үлкен лимфа садылаулары жатады. Оларға
   

ішастардың, өкпеқаптың және жүрекқап- тыц сірлі қуыстары; ми мен жүлынның субарахноидалді, эпидуралді кеңістіктері; ми қарыншаларының қуыстары жэне жұлын- ның орталық озегі; інікі қүлақгың лимфа кеңістіктері; коз камералары; периневралді кеңістік; буындар мен сіңірлі қынаптар қуыстары жатады.

2. 
   Лимфа капиллярлары. Лимфа жүйесі капиллярлардан басталады. Олардың диа- метрі 10 мм-ден 200 мм-ге дейін, пішіні тегіс емес, бүйірлік шығыдқы жерлері бар, ал қантамырлар капиллярлары 5-тен 25 мм- ге дейін.
   

Лимфа капиллярлары қабыргасы тек бір- қабаг эндотелийден түрады. Олар микро- жіпшелер аркылы жанында жатқан коллаген талшықтарына бекиді. Мұндай қүрылым лимфа капиллярларының ашық жагдайда болуын қамтамасыз етеді.

Лимфа капиллярлары пішіні саусақтэрізді (жіңішке ішек бүрлерінде), кеңейген қап- шықтэрізді (отқуықта) жэне жабық (тұйық) тортэрізді (агзалардың басым көпшілігінде) болып кездеседі.

Капиллярлар торыпың орналасуы агза- лардың құрылысына байланысты: қуысты ағзалардың қабырғаларындагы қабаттарын- да, сірлі кабықтарда (ішастар, окпеқап) бір жазықтықта; паренхималы агзаларда (буй- рек, бауыр) 3 жазықтықта орналасады.

Дәнекер тінде лимфа капиллярларымен қатар қантамыр капиллярлары орналасады. Тейхман ережесі бойынша эпителийге не- месе эндотелийге жақын қантамыр капил- лярлары, ал тереңірек лимфа капиллярлары орналасады.

Лимфа капиллярларының қызметі:

1. 
   Дренаждық қызме гі - қантамыр капил-
   

Nodi lymphatici submandibulares
Nodi lymphatici cervicales Truncus jugularis dexter

Ductus lymphaticus dexter

Truncus subclavius dexter

V. jugularis interna

V. subclavia

V. brachiocephalica dextra

V. cava superior

Ductus thoracicus (pars thoracica)
Nodi lymphatici axillares

V. azygos
Ductus thoracicus (pars abdominalis)

Cisterna chyli Truncus lumbalis

dexter

V. cava inferior

Nodi lymphatici

V. jugularis interna Truncus jugularis sinister

Truncus subclavius sinister

V. subclavia
Ductus thoracicus (pars cervicalis)
V. brachiocephalica sinistra Nodi lympatici intercostales

V. hemiazygos

Truncus lumbalis sinister

Truncus intestinalis

Vasa lymphatica superflcialia

membri superioris

Nodi lymphatici inguinales superficiales

et profundi

Nodi lymphatici iliaci externi


Vasa lymphatica superficialica membri inferioris

лярларымен бірге ағзалардагы тінаралық

(интерстициялық) сүйыктықты сіңіреді.

2. 
   Резобциялық қызметі, ягни сідіру қызметі, қантамыр каииллярларына өге алмайтын көптеген заггар тін аралығына лимфага өтеді. Олар: белоктардың ірі түйіршікгі коллойдты ергінділері, богде зат- тар белиіектері, қагерлік ісік жасушалары, бактериялар. Осы қасиетіне байланысты агзаларга контрасты зат жібсріліп, лимфа жүйесі зерттеледі.
   

Жарақат алганда, қабыну кезінде, лим- фа капиллярларларыныц колемі 2-3 есе үлкейеді, сіціру аймагы көбейеді. Лимфа ка- пиллярлары қабырғасыныц бірқабатты бо-

луы, олардың сіңіру мүмкіндігін қамтамасыз егеді.

Сіңіру үрдісі скі жол арқылы жүзсге асады:

а) Ж асушааралық - екі эндотелий жасушаларыныд аралығы арқылы;

б) Эндотелий жасушасын тесіп өтеді

(пиноцитоз).

Лимфа капиллярлары балаларда жақсы дамыган, кэрі адамдарда азаяды, себебі жас адамдарда зат алмасу үрдісі жоғары деңгейде жүреді.

3. 
   Лимфа тамырлары, vcisalymphatica.
   

Лимфа капиллярларыныд қабыргасыныц құрылысы өзгеріп жуандайды да, лимфа

тамырларына айналады. Ағзаішіндегі жэне копжағдайдаагзасыртындағылимфатамыр- лары эндотелийінің сыртында жүқа дэнекер тінді қабық орналасады (бұлшықетсіз га- мырлар). Ірірек лимфа тамырларының қабырғасы 3 қабықтан түрады:

1. 
   Эндотелий - tunicainterna.
   
2. 
   Бұлшықеттік - tunicamedia.
   
3. 
   Дәнекертінді - tunica externa,
   

1. 
   dventitia.
   

Лимфа тамырларында қақиақшалар (клапандар - valvule lymphaticae) орнала- сады, олар лимфаны бір багытта откізуге комектеседі. Егер лимфа капиллярларын- да қақпақша кездесетін болса, олар лим-

фа посткапиллярлары болып есептеледі. Эр қақпақшалар інікі қабықтың қарама- қарсы орналасқан бір қатиарынан түзілген (ішкі ағзалар ішінде 2-3 мм-ден 12-15 мм дейін іріленеді). Қақиакшалар орналасқан жерде лимфа тамырлары кеңейген, ал қакпақшалар аралығында тарылған. Осы кең жоне тар жерлерінід озара алмасып отыруы лимфа тамырларына ұсак моншақ тэрізді пішін береді. Қақпақшааралық сег- ментгер лимфангиондар деп агалады.

Лимфа ағынын қамгамасыз егетін жағдайлар:

1. 
   Түзіліп отыратын лимфа қысымы, тегеуріні.
   

Лимфа түйіндері

Ағзаішілік

(1 -кезеңдік түйіндер)

Сомалық
Ағза қақпасы жанындағы

(2-кезеңдік түйіндер) Лимфа түйіндері
Аймақтық

(3-кезеңдік түйіндер)


Қуыстық

Лимфа түйіндері париеталді висцералді


тоиографиялық шекарасы, менніікті шандыр

2. 
   Лимфа тамырларыыың бұлшықет қа- быгының жиырылуы. Олар агза сыртындағы лимфа тамырларында айдаушы ролін агқарады, минутына 8-10, кейде 20 рет жиырылады.
   
3. 
   Қаңқалық бүлшықеттер мен ішкі агзалар (асқазан, ішек, т.с.с.) қүрамындағы бірыцғай салалы бүлшыкеттер жиырылуы.
   
4. 
   Қан тамырларының соғуы, лүпілі.
   
5. 
   Тыныс алу кезінде кеуде қуысында пайда болатын теріс қысым.
   

Әдетте лимфа гамырл ары қан тамырл ары- ның қасында орналасады.

4. 
   Лимфа түйіндері, nodilymphatici.
   

Лимфа түйіндерінің топографиялық бөлінуі.

Агзалардан шыгатын лимфа, кем деген- де, бір лимфа түйіні арқылы отсе, асқазан мен ішектен шығатын лимфа 6-10 лимфа гүйіндері арқылы отеді. Адамда 1000-га жуық лимфа түйіндері болады, жіңішке ішек шажырқайында 66-дан 404-ке дейін түйін кездеседі. Тек оңеш, бауыр, қалқанша без, жүрек, үйқыбездің аздаган жеке тамырларының лимфа түйіндері арқылы етпей, гікелей кеуде түтігіне қүйылатыны ғылыми эдебиетте жазылған. Мүндай кезде рак жасушалары тез жайылады (метастаз).

1. 
   Экелетін лимфа тамырлары
   
2. 
   Ли.мфа түйінінің капсуласы
   
3. 
   Аралык койнау
   
4. 
   Жиектік койнау
   
5. 
   Әкететін лимфа тамырларынын какпактары
   
6. 
   ІІІарбакша
   

(трабекула)

7. 
   Милы заты
   
8. 
   Лимфа түйінінің какпагы жэне какпалык буылтык
   
9. 
   Әкететін тамырлар
   
10. 
    Артерия
    
11. 
    Вена
    
12. 
    Әкететін лимфа тамырынын сагасы
    
13. 
    Қақналык койнау жэне ретикулярлык строманын ілмектері
    
14. 
    Лимфатүйінініңулы заты
    
15. 
    Лимфа түйінінің артериялары жэне веналары
    
16. 
    Әр түрлі лимфа түйіндері мен әкелетін жэне әкететін лимфа тамырларының арасындағы анастомоз
    
17. 
    Сопак пішінді жэне бүршак пішінді лимфа түйіндері
    

Лимфа тамырларының көлемі 0,5 мм-ден 30-50 мм-ге дейін. Лимфа түйіні қүрылысы сыртында дәнекертінді қапшығы (капсула) бар, ішкі жағында дәнекертінді негіз (сгро- масы) жэне лимфоидты ұлпа (паренхима), қойнаулар орналасқан. 4-6 әкелетін лимфа тамырлары-дөңес жағынан, 2-3 экететін та- мырлар қақпа қойнауынан шығады (олардың диаметрі 2 есе үлкен). Қойнаулар ішінде ретикулярлық талшықтар мен жасушалар- дан түратын ұсақ, қуысты тор орналасқан (165-сурет).

Лимфа тамырлары дөңгелск, сопақша, ірі бүршақтэрізді сегменттелген, жіңішкеріп, таспа тэрізденген пішіндері де кездеседі.

Лимфа түйіндерінің қүрылыстарының ерекшеліктеріне сүйене отырып Л.С. Беспа- лова оларды үш түрге топтастырды: топталған, аралас (аралық) жэне шашыраңқы. Топтарга белу негізіне олардың қүйылыстарының

саны, көлемі, үлкендігі ескерілген.

Гопталған түрге тэн нэрсе - ол көлемді аймақтардан немесе бірнеше агзалардан шыгатын лимфа тамырларды біріктіретін дараланған аймақтық түйіндерден тұрады.

Ал аралас түрі біршама үлкен аймақтан лимфа тамырларын жинайтын жэне де әрқайсысы кішілеу аймақтардан, не бол- маса бір-екі агзалардан лимфа жинайтын дараланган немесе көптеген түйіндерден түратын жекеленген топтардан түруымен ерекшеленеді.

ІІІашыраңқы түрі эрқайсысы бір ағзадан лимфаны алып шыгатын кішілеу аймақпен байланысқан көптеген кішігірім лимфа түйіндерінен қүралған.

Гистологиялық құрылысы бойынша лим- фа түйіндерін Ю.И. Бородинде үш түрге бөлді:

1-түрі. Бөлшектелінген лимфа түйіндері.

Бүларда қалқалық (трабекула) аппарат жақсы жетілген. Кец қойнаулары бар, қыртысгық заты жекеленген сегмент- терге бөлінген, эрқайсысында 1-3 лимфа фолликулдары орналасқан. К/М индексі (кесіндідегі қыртыстық жэне милық заттар көлемдерінің арақатынасы қүрылымдық

бірлігі деп қабылданған) 1,0 шамасына тең. Бұндай түйіндердің лимфаны тасымалдау қуаты өте жоғары.

2. 
   түрі. Тыгыздалған лимфа түйіндері: олар ең көп қалқалардан түрады.
   

Кесіндісінде, түйін қабыгынан шыгатын қалқаларменқақпамаңындагыдэнекертіндік қалындықтың арасындағы байланыстарды байқауға болады.

Бүндай түйіндердің қойнаулары тар, ал қыртыстық заты кең, бірыңғай қабат түзеді. К/М индексі 1,4 пен 4-ке дейінгі аралықта.

2. 
   түрі. Аралық лимфа түйіндері: 1-ші жэне 2-түрлермен салыстырғанда, аралық түйіндер жиірек кездеседі жэне де олардың тасымалдау қызметтері түрақсыз.