Амал машғ к. корх лойих. Амалий машулот 1 Лойиалашда исобнинг анилиги

• Название: Амалий машулот 1 Лойиалашда исобнинг анилиги
• Дата: 24.11.2022
• Размер: 3.08 Mb.
• Имя файла: Амал машғ к. корх лойих.doc
• Тип: Документы; #810417
• страница: 8 из 9

Амалий машғулот 15: Шахтани шамоллатишни амалга ошириш учун зарур бўлган ҳаво оқими миқдорини ҳисоблаш.
1. Шахтани шамоллатиш тармоқлари ва уларнинг қонунлари.
1.1. Лаҳимларни кетма-кет уланиши.
Кетма-кет жойлашган алоҳида лаҳимларнинг умумий қаршилиги, уларнинг ҳар бирини қаршиликларини йиғиндисига тенг.

R₀ = R₁ + R₂ + . . . . . + R_n = R_i (12.1)

Бу лаҳимлардан оқиб ўтаётган ҳаво миқдори ўзгармасдан бир хил миқдорда бўлади яъни, Q = const.

Кетма-кет туташган лаҳимлар депрессиясининг йиғиндиси умумий депрессия h₀ га тенг бўлади.

h₀ = h₁ + h₂ + . . . . + h_n =  h_i (12.2).

Алоҳида лаҳимларнинг эквивалент тирқишлари ва лаҳимларни кетма-кет туташиш схемасининг умумий эквивалент тирқиши оралиғидаги боғлиқлик қуйидаги кўринишга эга:

(12.3)
1.2. Лаҳимларни параллел туташиши.
Лаҳимларнинг параллел туташиш схемасида, бўлиниш нуқтасига йўналган умумий ҳаво оқимини миқдори, улардан йўналтирилган ҳаво оқими миқдорининг йиғиндисига тенг яъни, бўлиниш нуқтасидаги ҳаво оқими миқдорининг алгебраик йиғиндиси нолга тенг:

Q_i = 0.

Лаҳимларнинг бошланғич ажралиш пункти ва уларнинг охирги йиғилиш пункти оралиғидаги босимлар фарқи ёки депрессия, ҳамма параллел лаҳимлар учун умумий ҳисобланади яъни, депрессия катталиги алоҳида лаҳимлар ва бутун схема учун бир-бирига тенг бўлади:

h₀ = h₁ = h₂ = . . . . = h_n ёки

R₀Q² = R₁q₁² = R₂q₂² = . . . . R_nq_n²; (12.4)

Шамоллатиш тармоқларининг умумий қаршилиги, алоҳида параллел лаҳимлар қаршилигига боғлиқлиги қуйидаги формула билан аниқланади:

(12.5)

Лаҳимлар параллел туташтирилгандаги умумий эквивалент тирқиши, алоҳида лаҳимларнинг эквивалент тирқишларининг йиғиндисига тенг:

А₀ = А₁ + А₂ + . . . . + А_n =  А_i ; (12.6)

Схеманинг умумий қаршилигини ўлчаш “n” та бир хил пареллел лаҳимлардан иборат бўлиб, “n” лаҳимни биттасини қаршилигини, лаҳимлар сонини квадратининг нисбатига тенг, яъни

(12.7)

1.3. Шамоллатиш тармоқларининг қонунлари.
Кон лаҳимларининг ҳар қандай боғланиш схемаларида ҳам бўлиниш нуқтасига йўналтирилган ҳаво оқими миқдорининг йиғиндисига тенг. Бу қонун суюқликлар оқимининг узлуксизлиги бўлиб, шахтанинг шамоллатиш тармоқларида, қўлланилганда тармоқларнинг 1 – қонуни сифатида ишлатилади.

Ҳар қандай лаҳимларнинг туташган нуқтасидаги ҳаво оқимининг миқдорини алгебраик йиғиндиси нолга тенг:

q_i = 0 (12.8)

Ҳар қандай лаҳимларни туташиш схемалари алоҳида берк контурлардан ташкил топган деб қаралади. Ўз навбатида берк контурлар параллел лаҳимлардан ҳосил бўлади.

Мураккаб шамоллатиш тармоқларида депрессиянинг тенглик принципини қўлланиш шартлари қуйидагилардан иборат.

Оддий диогональ схема берилган бўлсин (12.1 – расм), бу ерда алоҳида тармоқларнинг қаршилиги ва сарфи мос равишда R_i ва q_i орқали белгиланган. Ҳавонинг харакатланиш йўналиши стрелкалар билан кўрсатилган.

Параллел лаҳимлардаги ҳаво оқими депрессиясининг тенглик принципига асосланиб, 1 – 2 – 3 – 1 ва 2 – 3 – 4 – 2 берк контурлар учун қуйидаги тенгликлар тузилади:

12.1 расм.

R1q12 = R2q22 + R3q32;	R1q12  R2q22  R3q32 = 0
R3q32 + R4q42 = R5q52;	R3q32 + R4q42  R3q32 = 0

Бу тенгликлардан кўринадики, ихтиёрий берк контурда ҳаво оқимини ўтказиш депрессиясининг алгебраик йиғиндиси нолга тенг:

 Rq² = 0 (12.9)

Шамоллатиш тармоқларининг назариясида юқорида кўрсатилган қоида шамоллатиш тармоқларининг 2-қонуни деб қаралади. Бу қонун тармоқлар депрессияларини тақсимланишининг асосий қонуни сифатида намоён бўлади.

Харакатга келтирувчи куч манбалари мавжуд бўлганда (вентилятор, табиий тортишиш кучи) тармоқларнинг 2-қонунида шундай дейилади:

шамоллатиш тармоғининг берк контурида вентиляторлар депрессияларининг алгебраик йиғиндиси лаҳимлар қаршилиги туфайли босимни тушиши (депрессия) нинг алгебраик йиғиндисиган тенг.

 h_в =  R_i q_i²; (12.10)

Тармоқларнинг 2-қонунидан фойдаланганда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак:

1. Агар ҳаво оқимининг харакатланиш йўналиши танланган айланиб ўтиш йўналишига мос келса лаҳимдаги депрессия миқдори мусбат ҳисобланади.

2. Берк контурда вентиляторнинг босими, у ўрнатилган лаҳимдаги депрессиясига доим тескари белгига эгадир.

3. Ҳар қандай ихтиёрий шамоллатиш схемасини битта ёки бир нечта берк контурлардан ташкил топган деб қараш лозим.

Ихтиёрий граф шамоллатиш тармоғининг контурлардан ташкил топган деб қараш мумкин. Шунингдек бир-бирига боғлиқ бўлмаган контурлар

сони “М” цикломатик сонга тенгдир.

М = n – N + 1 (12.11)

бу ерда: n – тармоқлар сони; N - чўққилар миқдори.


2. Шахтага керакли миқдоридаги ҳаво оқими узатилишини аниқлаш.
Рудникни лойиҳалаш жараёнида талаб этиладиган ҳаво оқимини миқдорини ҳисоблаш учун қуйидаги омилларни ҳисобга олиш лозим:

1. Қазиб олинадиган кон массасининг ўртача суткалик миқдори бўйича Т.(м³).

Q = TKq, м³/мин (12.12)

бу ерда: К – ҳаво оқимининг резерв коэффициенти (К = 1.4  1.6); q – 1м³ қазиб олинган кон массаси учун шахтага узатиладиган ҳаво оқимини миқдори. Рудникнинг газ бўйича қайси категорияга мансублигига боғлиқ равишда ўзгаради (I, II ва III категория рудниклари учун тегишли равишда q = 1.4; q = 1.7 ва q = 2.1 м³/мин).

2. Шахтадаги одамлар сони бўйича: n

Q = 6 nK, м³/мин. (12.13)

3. Портловчи моддаларнинг сарфи бўйича:

м³/мин. (12.14)

бу ерда: J_ВВ – ПМ нинг газдорлиги, J_ВВ = 0.004 м³/кг;

В – бир вақтнинг ўзида портлатиладиган ПМ миқдори, кг;

t– портлатишдан сўнг шамоллатиш вақти, мин;

С_с – рудникдан чиқувчи ҳаво оқими таркибидаги углерод окисидининг максимал рухсат этилган шартли таркиби (С_с = 0.0016%).

4. Чангни шахтадан чиқариш бўйича:

Q = (S_оч V_оч.опт + S_под V_{под.опт} + S_нор V_{нор.опт} + S_г.к. V_г.к.опт) K (12.15)

бу ерда: S – қазиб олувчи - S_оч, тайёрловчи - S_под, S_нор – кесувчи ва кон-капитал S_г.к. -лаҳимларининг кўндаланг кесим юзаларанинг ўлчамларини йиғиндиси, м².

V_опт – чанг омили бўйича ҳаво оқими харакатининг оптимал тезлиги (V_оч.опт = 0.75; V_{под.опт} = V_{нор.опт} = V_г.к.опт = 0.6), м/с.

5. Ичдан ёнувчи двигателларидан ажраладиган газлар чиқариш бўйича:

Q =  N (110 C_{N O} + 4 OC_CO) K, (12.16)

бу ерда  N – И.Ё.Д. лар қувватларининг йиғиндиси, от кучи;

C_{N O} , C_CO – мос равишда азот оксиди ва углерод оксидининг концентрациялари, %;

К – ҳавонинг резерв коэффициенти. 6 цилиндрли двигателлар учун.

C_{N O} = 0.034% ва C_CO = 0.033%.

Ҳамма олинган ҳаво миқдорларининг ичидан, энг каттаси танланади.

Лойиҳаланадиган шахта ёки рудник учун керакли ҳаво оқими миқдорини аниқлаб Q_Ш, кон лаҳимларидаги доимий умумтармоқ сарфи Q_С = Q_Ш бўйича ҳаво оқими сарфининг табиий тақсимланишини ҳисоблаш лозим.

Ҳаво оқимининг миқдорини табиий тақсимланишини қуйида келтирилган интеракцион усул билан ҳисоблаш мумкин.
3. Мустақил контурларни аниқлаш.
Бир неча юзлаб тармоқлардан иборат бўлган мураккаб шамоллатиш схемаси учун мустақил контурларни аниқлаш мураккаб масала ҳисобланади. Шунинг учун масаланинг ечими, кон лаҳимларини шамоллатилишини етарли миқдордаги ҳаво оқими билан таъминланишини назарий ва амалий изланишларнинг натижаларига боғлиқ.

Бу бобда алгоритм вариантларидан бири кўрилиб мустақил контурларни излаш ЭҲМ ларда автоматлаштирилиши учун кўрилади.

1. 
   Тармоқ топологиясининг кодланиши.
   

Бизларга ихтиёрий тармоқлари берилган бўлсин n(i = 1, 2, . . , n), тармоқлари N(m = 1, 2, . . ,N) ва мустақил тугунлар М(j= 1, 2, . . ,M) бўлган ихтиёрий графа берилган бўлсин.

Графани боғлиқ деб тасаввур қиламиз, яъни, тармоққа кириш ва чиқишни хаёлий бир нуқтада туташтирамиз. Барча тармоқлар ва туташмаларни биридан бошлаб рақамлаб чиқамиз.

Ҳар бир тармоққа аниқ бир йўналишдаги тармоғини берамиз. Унда тармоқ ва икки туташма орасидаги нисбат, берилган тармоқ билан боғланиб қуйидаги кўринишга эга бўлади:

m₁ , m₂ , i₁₂ (12.17)

бу ерда: m₁ – i₁₂ тармоқнинг боши ёки бошланғич туташмаси; m₂ – i₁₂ тармоқнинг охири ёки охирги туташмаси.

Бундан келиб чиққан ҳолда ихтиёрий тармоқда (12.17) кўринишдаги кодлардан n та бўлади. (12.17) кўринишдаги кодларни массив орқали белгиласак, бу массивнинг узунлиги n га тенг бўлади.m₁ , m₂ ва i₁₂ ларни 1дан 10 гача бўлган рақамлардан ташкил топган дейлик.
3.2 Тармоқ дарахтини қуриш.

Мустақил циклларни излашни тармоқ дарахтини қуришдан бошлаймиз, дарахт таркибига кирмаган ҳар қандай тармоқ, мустақил цикл базаси бўлиб хизмат қилади.

Тармоқ тапологияси (12.17) кўринишда кўндаланг бўлсин ва массивни ташкил қилсин.

Дарахт қуйидаги шаклда қурилади.

1). массивнинг биринчи кодига нисбатан дарахт қисмини топамиз. Бунинг учун массивни ажратамиз ва унга дарахт тармоқлари йиғилади. массивнинг биринчи кодини массивнинг 1– ячейкасига қўямиз:

m₁¹ , m₂¹ , i₁₂¹

Сўнгра массивдан шундай кодларни излаймизки унинг туташма рақамлари: m₁^l , m₂^к , i₁₂^к

m₁^r ≠ m₁^l шартни қаноатлантирсин. Шу кўринишдаги кодларни тартиб билан массивга ёзамиз.

2). m₁^l туташмасига қўшилувчи дарахт қисмларини аниқлагандан сўнг, уни қуришни давом эттирамиз. Бунинг учун массивнинг биринчи кодини оламиз. Ундан m₂^l ни ажратамиз. Кейин массивдан биринчи кодни излаймиз:

m₁ⁱ = m₂¹

Агар бу коднинг m₂ⁱ си массивнинг ўртадаги устунида мавжуд бўлмаса ва m₂ⁱ ≠ m₁ⁱ бўлса массивнинг навбатдаги коди сифатида ёзамиз.

m₂¹ туташмасига нисбатан дарахнинг қолган барча кодларини солиштириш орқали излаймиз. Агар дарахтни қуриш тугатилмаса, массивнинг иккинчи кодини тадқиқ этамиз. Қайтадан m₂² ни ажратамиз ва m₂¹ туташмасидек солиштириш амалларини олиб борамиз.

Шундай қилиб, нинг қандайдир m₂^кi туташмасида дарахт қуришни бутунлай тугатамиз.

Маълумки, дарахтдаги шохларнинг сони N – 1 га тенг, бу ерда N – тармоқдаги туташмаларнинг умумий сони. Шунинг учун ҳисоб охирининг белгиларидан массивнинг узунлиги N – 1 га тенгдир.

массивдан дарахт кодларини ва боғланиш кодларини ажратиш талаб этилади. Бунда массивдаги дарахт кодларининг барчасида ,,манфий” (–) ишораси мавжуд.

Мисол. 12.2 расмда ва 12.1 жадвалда тармоқ топологиясининг кодлари қурсатилган:



Расм 12.2.

14.1 жадвал. 14.2 жадвал.

Белги	Бошланғич туташма тугун	Охирги туташма тугун	Шохларни рақами		m1	m2	ℓ12
–	1	2	2		1	2	2
	1	2	3		1	5	4
–	1	5	4		1	4	10
–	1	4	10		2	3	15
–	6	8	14		5	6	8
–	5	6	8		3	7	12
–	3	7	12		6	8	14
–	2	3	15
	4	3	6
	5	3	7
	5	4	5
	4	6	9
	6	7	11
	7	8	13
	8	1	1

Юқорида келтирилган алгоритм бўйича топилган дарахт кодлари 12.2 жадвалда келтирилган, расмда эса мос шохлари қалин чизиқлар билан кўрсатилган.