Амал машғ к. корх лойих. Амалий машулот 1 Лойиалашда исобнинг анилиги
 Скачать 3.08 Mb.
|
|
Амалий машғулот 6: Рудникни ички меъёрий фойда миқдорини амалий мисолда аниқлаш. Ички фойда меъёри, меъёрни шундай қийматидан иборатки, унда корхона фойда ҳам, зарар ҳам кўрмасдан ишлашга эришади, қачонки дисконтирлаш коэффициенти (%) ҳозирги давр нархини NPV соф ўлчамини нолга олиб келса. Ички фойда меъёрини ҳозирги давр нархидан келиб чиқган ҳолда (2.6.) формула билан аниқланади.  ёки  Дисконтирлаш коэффициенти  ёки  Геометрик прогресс билан камайиб боради, дисконтирлаш коэффициенти қанча катта бўлса, NPV қиймати шунча кичик бўлади. Юқорида кўрсатилганидек геометрик прогресс формуласига мувофиқ, рента коэффициентини (аннуитетни) ҳозирги даврдаги соф нархи (2.9.) формула билан аниқланади, яьни  Рента формуласи бўйича JRR аниқлашни биринчи усули (ички фойда меъёри аниқланади). Бу усулнинг моҳияти қуйидаги мисолда кўрсатилган. 1. Мисол. Бошланғич маьлумотлар: Капитал қўйилмалар  млн. доллар. Соф пул оқими бўйича CF – беш йил давомида 15 млн. Долларни ташкил этади.Ҳозирги даврдаги NPV соф қийматини аниқлаш процент ставкаси 10%, 20% ва 30% бўлганида. Коэффициент рентани аниқлаймиз:     бўлганида  ,  ,  Ҳозирги давр жорий нархини аниқлаймиз (2.7.) формулага мувофиқ агар       Ҳозирги даврдаги соф нархи NPV формула (2.6.) га мувофиқ аниқлаймиз  агар    i, NPV координаталарда диаграмма қурамиз расм 2.1. Қурилган эгри чизиқ iўқини 23 % нуқтасида кесишади. Бу нуқта учун  . Мана шу ички фойда(JRR) меъёридир. Дисконтирования iставкаси 23% бўлганида дисконтировать этилган пул оқимининг йиғиндиси инвестицияни қоплайди.  Расм 2.1. Ҳисоб – китобда қуйидаги тенгламадан фойдаланиш мумкин. Пул оқими бир текис бўлмаганида  Ҳар йиллик пул оқимига тенг бўлганда  . Пул оқими бир текис бўлганида JRR ни аниқлашни иккинчи усули. 2.Мисол. Бошланғич маьлумотлар; Капитал қўйилмалар  млн. долл. (инвестиция). Умумий пул оқими  млн. долл. Эксплуатация муддати  йил.Ечими: Рента коэффициенти  инвестиция бўлинган пул оқимига=55/14=3.9286. Жадвалдан рента (аннуитети) Кр учун  ва  йил; i=16 %. ; 17%,  Интерполяциялаб қуйидагини оламиз  пул оқими нотекис бўлганида JRR ни аниқлашни учунчи усули. 3. Мисол.Бошланғич маьлумотлар. Капитал харажатлар (инвестиция) 100 млн. долл. Пул оқими 25 (1 йил), 35 (2 йил), 40 (3 йил), 40 (4 йил), 35 (5 йил). Рудникни эксплуатация қилиш муддати 5 йил. Ечими: Ўртача пул оқимини аниқлаймиз 175:5=35млн. долл. Агар фойда миқдори юқорироқ бўлиб, уни кейинги йиллардагина олинган бўлса унинг миқдорини бир оз пасайтириш керак ва уни тескариси 35 млн. доллардан 33 млн. долларгача камайтирамиз. У ҳолда рента коэффициенти  Жадвалидан (аннуитет) рента учун  ва   ,  Дисконтрлаш ставкасини иккита қийматини танлаймиз: 1 – 19 % камроқ, яьни  2 – 20 % кўпроқ, яьни  NPV ҳозирги даврдаги соф қийматини аниқлаймиз, унинг ўлчами 18% ва 22% бўлганида пул оқими қуйидаги қимматга эга бўлади.
Охирги йилдаги пул оқимини миқдоридан бошлаб ҳисоб-китоб қиламиз.
  Амалий машғулот 7: Капитал бозорида қимматли қоғозлар билан муомала қилиш тартибини амалий мисолда ҳисоблаш. 1. Облигация – Бу компания ёки ҳукумат идоралари томонидан чиқарилган қимматли қоғоздаги, қарз мажбурияти. Облигацияни сотишдан тушган маблағни компания ишлаб чиқаришга ҳаражат қилиб уни ривожлантиришга сарфлашни режалайди. Бу компанияга нафақат белгиланган муддатда олинган қарзни маьлум миқдоридан процент маблағни тўлаш имкониятига эга бўлади. 1.Мисол. Номинал қиммати 50 000 сўм бўлган, 10 йиллик муддатда сўндириш шарти билан облигация чиқарилиб, унинг процент ставкаси 45%, яьни ҳар йили, ҳар бир облигацияга 22 500 сўм тўланади. Облигация чиқарилганидан уч йил ўтганидан сўнг унинг бозор нарҳини аниқланг, агар шу моментга келиб облигацияни бозор процентини ставкаси 47 % ташкил этса. Ечими: Қийматларини жой – жойига қўйиб йил,    дисконтирлашнинг иккита формуласига қўйиб топамиз, яьни  - дисконтирлаш формудаси; - дисконтирлаш формуласи аннуитетнинг жорий нархи учун.Ушбу формулада ҳисоблаб қуйидагига эга бўламиз:   булар қўшилганида облигацияни бозор баҳосини йиғиндисини беради  2. Тўлов фонди. Ҳар қандай облигациянинг эгаси жисмоний шахсми, юридик шахсми бундан қатъий назар облигация қиймати ўз вақтида тўланиши кафолатланган бўлишини ҳохлайди. Бундай вазифа, тўлов фондининг мавжудлиги билан кафолатланади. Тўлов фонди ғояси шундан иборатки компания – эмитент томонидан банкда эмиссия облигацияси билан бир вақтда махсус ҳисоб рақами очади, компания қарз миқдорни сўндириш (тўлаш) муддатига қадар облигация нарҳига тенг миқдордаги маблағни, ҳар ой тенг миқдорда тўлов фондига ўтказиб боради. Демак, тўлов муддати келгунича махсус ҳисоб рақамда облигацияларни қимматига тенг маблағ тўпланади. Бу маблағ облигация қимматани тўлиқ сўндириб эгасига тўлашга хизмат қилади. Ҳар йиллик тўлов ўлчамини ҳисоблаш қуйидаги тенглик формула (2.4.) билан ҳисобланади.  кўринишида 2.Мисол. Компания нархи 500 доллар бўлган 10 000 дона облигация чиқарди. Облигацияни сўндириш муддати 8 йилга тенг. Купон ставкаси 10% купон тўлови йилига бир марта амалга оширилади. Облигация чиқариш билан бир вақтда банкда тўлов фондини ҳисоб рақами ҳам очилади. Шу ҳисоб рақамга облигацияга тўланадиган маблағини 12% ставка миқдорида йилига маблағ ўтқазиб борилади. Ўз облигациясига хизмат қилиш учун ҳар ярим йилда шу ҳисобдаги маблағдан қанчасини сарфлаш мумкин. Ечими: Компанияни йиллик тўлови икки қисмдан иборат бўлиб, биринчиси акция эгаларига купон тўлови ва иккинчиси тўлов фондига. Купон тўлови облигацияни номинал нарҳидан 10 % ташкил этади.  долл.Ҳар йили кафолатланган тўлов фондига ўтказиладиган маблағ миқдори, (2.4) формулага мувофиқ қабул қилинган қиймати учун t =8; i = 0,12; FV=500000 бўлганида:  долл.Жавоб: Ҳар йилги биргаликдаги умумий тўлов миқдори қуйидагига тенг  долл.Купонсиз ва муддати чекланмаган акция 3.Мисол. Икки йиллик облигация дисконтсиз (купонсиз) чиқарилган. Облигациянинг номинал қиммати 30000 сўмга тенг бўлиб, чиқарилганидан сўнг жуда тез сотилди, нархи 14468 сўм. Облигация чиқарилганидан сўнг бир йил ўтганидан кейин, ушбу акциянинг процент ставкаси шу вақт ичида 3% тушиб кетди. Ечими аввал облигацияни чиқарган вақтдаги процент ставкасини, (2.2.) тенгламага мувофиқ топамиз.         Демак облигация чиқарилган моментда дисконти билан 44% сотилган. Бир йилдан сўнг процент ставкаси 3% камайган (ёки тушиб кетган), у ҳолда  ва облигацияни бозор нархи қуйидагича бўлади:  Жавоб: облигациянинг нархи 21277 сўм туради. Мисол 4. Баъзи компания номинал қиммати 1000 долл. бўлган муддатсиз вақтга облигация чиқарди. Бу облигация бўйича компания ҳар ярим йилда 10% купон ставкаси миқдорида тўлайди. “а”) бундай облигация жорий нарҳини топинг, агар унинг йиллик процент ставкаси бозор нарҳида 8% ни ташкил қилса. “б”) Бозор нарҳи 850 доллар бўлган облигация учун унинг бозор нарҳидаги процент ставкасини топинг. Ечими. Компанияни мудатсизакциясини мажбуриятимуддатсиз вақтгача ҳар ярим йили 50 доллардан тўлаб боради, бошқача айтганда асосий қарз маблағ ҳеч қачон сўндирилмайди. Шундай экан облигация соҳиби, облигация ҳақида купон тўлови миқдоригина бўлиши кифоя, чунки облигация капитал қиммати аҳамиятга эга эмас. Маълум бир даврда тўловни – РМТ билан белгилаймиз. Бизнинг шароитимизда бу давр ярим йилни ташкил этади, демак РМТ = 50 доллар маълум даврга тўғри келадиган i – процент ставкаси. PV = облигация бозор баҳоси (PV = 850, “б” пункти учун, ва “а” пункти учун ноъмалум ўлчам). Бу ўлчам нисбати билан боғлиқ. PV· i = РМТ бундан жорий нарҳи PV = РМТ / i ва i =РМТ / PV; “а” пункти шариотида қуйидагини оламиз PV=50/0,04=1250; “б” пункти учун i– ни қимматини топамиз. i=50/850 =0,06; Жавоб: “а” – пунктида облигация нарҳи 1250 доллар. “б” - пунктида йиллик процент ставаси тенг 0,06x2 =0,12 ёки 12%. Акция. Акциядорлик компания – бу компания кўп мулкдорлардан ташкил топган. Бундай компаниянинг мулки акциянинг улушига қараб бўлинади. Акция қимматли қоғозлар бозорида эркин сотилади ва сотиб олинади. Қандайдир компаниянинг акциясини сотиб олиб, сотиб олувчи мулкда унинг акциясини миқдорига қараб маьлум улушга эга бўлади, яьни акционерга айланади. Акция оддий ва имтиёзли бўлиши мумкин. 1.Мисол. Номинал қиммати 100 долл. бўлган имтиёзли акцияни кўриб чиқамиз, у ҳар йили 12% дивидент бериш шарти билан чиқарилган. Дисконт ставкаси 15% бўлган холатдаги унинг жорий нархини аниклаймиз. Ечими: Муддатсиз акцияни жорий нархини ҳисоблаш учун формуладан фойдаланамиз:  (2.12)Бу ерда P – имтиёзли акциянинг жорий қиммати (нархи); D – ҳар йиллик дивидентлар; k – дисконт ставкаси. Ушбу масалани формула (2.12.) ни ўрнига қўйиб   , аниқлаймиз  |