Аяпбергенова гульсум сагындыковна
 Скачать 4.5 Mb.
|
|
1.3 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың моделі Қазіргі заманауи оқу жүйесінде қалыптасып келе жатқан күрделі педагогикалық үдерісті зерделеу модельдеу әдісін қолдануды қажет етеді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру моделін қарастырудан бұрын «модель» ұғымының мазмұнын нақтылау қажет. «Педагогикалық модельдеу» ұғымының мәнін ашу үшін ең алдымен «модель» терминіне анықтама беру қажет. Сондықтан да, біз зерттеуіміздің барысында «модель (лат. modelus - «шара, үлгі») – табиғаттағы, қоғамдағы қандай да бір құбылыстың, процестің сызбасы, бейнесі, сипаттамасы; табиғи немесе әлеуметтік шындықтың белгілі бір бөлшегінің аналогы»; «объектінің, жүйенің, идеяның тұтастықтың өзінен ерекшеленетін кейбір нысанда көрсетілуі модельдің басты сипаттамасы ретінде ол қолданылатын нақты өмірлік жағдайдың оңайлатылуын есептеуге болады, модель нысаны күрделі емес, іске қатысы жоқ, мәселені ойлайтын деректер жойылады...», «...немес сол арқылы ішкі қатынастарды көру мүмкіндігін жеңілдетеді». «Үлгі» сөзі конструкцияның белгілі бір түрін белгілеу үшін қолданылса, «модель-оқиғалардың ықтимал сценарийі» білдіреді [173]. «Моделдеу-болашақ нұсқаларын көріп, балама шешімдердің әлеуетті салдарын анықтаудың бірден-бір жүйелендірілген тәсілі, бұл оларды объективті салыстыруға мүмкіндік береді». Демек, модельдеу әдісі педагогикалық зерттеулерде кеңінен таралған, себебі педагогикалық зерттеуде эмпирикалық және теориялық біріктіруге, сонымен қатар педагогикалық объектіні зерттеу барысында экспериментті, логикалық құрылымдар мен ғылыми абстракцияларды құруға мүмкіндік береді. Осылайша, модельдеу - қандай да бір жобалау объектісінің бейнесін (мінсіз үлгісін) жасау процесі және жобалау тәсілі немесе баламалы шешімдерді салыстыру, бағалау тәсілі болып таблады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде немесе жобалар әдісі арқылы қалыптастыру теориясын зерттеу үшін тікелей әдіснамалық негіз ретінде келесі тұғырларды негізге алынады. Педагогикалық модельдеу В.А. Штоффтың [174], С.И. Архангельскийдің [175], В.Г. Афанасьеваның [176] және т.б. ғылыми еңбектерінде негіздемелер беріледі. Отандық ғалымдар өздерінің еңбектерінде модель ұғымын Н.Д. Хмель, К.Ж. Қожахметова [177], Г.Қ. Нұрғалиева [178] өздерінің ғылыми тұрғыда тұжырымдамаларын берген. Нақты объектінің немесе үдерістің қарапайымдандырылған үлгісін құрған Н.Д. Хмель. Болашақ мамандардың кәсіби бағдарын ұйымдастыруды мотивациялық, мазмұндық, әрекеттік, процессуалдық аспектілерінен тұратын модельдерді ұсынады. Г.М. Коджаспирова мен А.Ю. Коджаспированың педагогикалық сөздігінде модельді «схема, кесте, сызба және т.б. түрінде жасанды жасалған нысан ретінде қарастыруды ұсынады, ол зерттелетін объектіге ұқсас, құрылымды, қасиеттерді, өзара байланысты және зерттелетін объектінің элементтері арасындағы қарым-қатынасты қарапайым, азайтылған түрде бейнелейді және жаңғыртады, оны тікелей зерттеу қандай да бір қиындықтармен, қаражат пен энергияның үлкен шығындарымен немесе жай қол жетімсіз және сол арқылы қызықты зат туралы ақпарат алу процесін жеңілдетеді» [179]. Сонымен біз «модель», «модельдеу» ұғымдарына байланысты жасаған талдауда, жоғарыда аталған авторлардың өздерінің зерттеу объектісіне қарай педагогика ғылымына айтарлықтай үлес қосқанын көреміз және олардың зерттеу нәтижелері тәжірибеде кеңінен қолданылып жүр деп айтуға болады. Осылайша, біз болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруды зерттеуде келесі тұрғылар негізге алынады. Жүйелік тұғыр – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде жобалар әдісі арқылы қалыптастыру процесін көптеген жүйелік құрылымдық негіздерді бірлікте, иерархиялық бағыныштылықта және реттеушілікте дамитын біртұтас құбылыс. Жүйелілік тұғыр – кез келген жүйе өзара байланысты элементтердің жиынтығы ретінде қаралатын тәсіл. Тапсырманы әр жағынан көре білу, көптеген шешімдерді талдай білу, біртұтас құрамдастарды бөліп алу немесе керісінше, бытыраңқы фактілерден тұтас көріністі жинау – тек сабақтарда ғана емес, қарапайым өмірде де көмектеседі. Жүйелік тұғыр болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру процесінің теориялық моделін әзірлеуде оны құрылымдауда, жүйе құраушы факторларында және даму кезеңдерін анықтау үшін қолданылды [180]. Іс-әрекеттік тұғыр – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде жобалар әдісі арқылы қалыптастырудың мазмұндық мәнін маманның өзін-өзі анықтауға жеке тұлғалық дайын екендігінің арақатынасын анықтай отырып, қайта ойластыруға жол ашады. Іс-әрекеттік тұғыр негізін А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн салды және олар сыртқы және ішкі іс-әрекетті ажыратудан бастады. Іс-әрекет – тұлғаның қалыптасу көзі және оның басты даму факторы. Даму тиімділігі іс-әрекеттің белсенді сипатымен анықталады, оның негізгі белгілері сана, дербестік, креативтілік болып табылады. Іс-әрекет тұғыр- студентті белсенді ету және субъектілік позицияға ауыстыру бойынша, оның ақпаратты пассивті тұтынушы позициясынан оқыту үдерісінің дербес белсенді қатысушысы позициясына ауысу қажеттілігін өзектендіреді [181]. Қорыта келе, оқытудағы іс-әрекеттік тәсіл біртіндеп күрделенетін оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыруды көздейді, бұл білімді кеңейтуге, құзыреттілікті қалыптастыруға және тұлғалық қасиеттерін өркендетуге ықпал етеді. Осы бағыт өкілдерін түсінуде іс-әрекеттік тәсілі нақты білім алушының өмір сүру жағдайында жүзеге асырылады және тұлғаның жүйелі дамуын көрсетеді. Жеке тұлғаға бағдарланған тұғыр– жеке адамның дамуын көздейтін мамандарды даярлау процесінің бағыттылығын қалыптастыруға және іс жүзінде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тұғыр. Жеке тұлғалық бағдарланған тұжырымдаманың мақсаты–индивидтің нақты және жылдам өзгерістегі әлем жағдайында тұлғалық функцияларын толыққанды орындау қабілеті. Ал осы функцияларды тәжірибе орындау – сол білім берудің ерекше мазмұны болып табылады. Педагогикада жеке тұлғаға бағдарланған тұғырды Н.А. Алексеев [182], В.В. Сериков, И.С. Якиманская [183] ғалымдарының еңбектерінде көрсетілген, ал кәсіби білім беру бойынша оның ішінде жоғары білім – Э.Ф. Зеерді айтуға болады. Жеке тұлғаға бағдарланған тұғыр – студенттің (белгілі бір білім, білік және дағдыларды игеруіне ғана емес) жеке әлеуетін қалыптастыруға бағытталған, яғни жеке тұлғаның даму, дербестену, өзін-өзі танытуға ұмтылу, өзін-өзі жетілдіру және де өзін-өзі дамыту механизмдеріне дейді В.В. Сериков [166, 12 б.]. Аксиологиялық тұғыр – Б.Г. Ананьев, Т.Н. Кузнецова және басқа да зерттеушілердің жұмыстарын талдау көрсеткендей білім беру мақсаттарына, егер білім алушының санасы ішкі мотивтерге, қайсы бір әрекеттің маңыздылығына, яғни құндылықтықтың мағынасын пайымдауға бағытталғанда ғана қол жеткізуге болады. Бұндай теориялық қағида болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру олардың білім кеңістігінде білім беруді қамтамасыз ету және нығайтуға деген құндылықты-мотивациялық ұстанымдарын иеленгенде ғана тиімді болмақ [184]. Аксиологиялық тұғыр жеке тұлғаның құнды қарым-қатынас субектісінің сипаты, жалпы аксиологиялық мағызы, мәні, сұранысы, мақсаты сияқты түсініктер қарастырылған. Антропологиялық тұғыр – адамның биологиялық табиғатының көп өлшемділігі мен сансыз бет-бейнесінде қарастыратын адам феномені туралы білімдердің интеграциясын қамтамасыз етеді. Антропологиялық тұғырдың негізінде табиғатқа сәйкестілік принципі жатыр. Біз P.M. Асадуллин [185], Н.М. Борытко [186], В.И. Максакова [187] және т.б антропологиялық тұғырды жақтаушылардың мұғалім білім беру процесінде балалардың физикалық, рухани және психологиялық қажеттіліктеріне бағдарлануға, сондай-ақ, олардың сезімін, ой-санасы мен іс-әрекетін басқара алуы тиіс екендігі туралы көзқарасына қосыламыз. Мәдениеттанушылық тұғыр – мәдениеті жеткізуші ретінде білім берудің тұлғалық-бағдарланған парадигмасы арнасында дамумен қатар қоршаған орта мен кәсіби іс-әрекеті әлемінде толыққанды өмір сүруін қамтамасыз етуге негізделеді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың құндылықтарын және мәнін айқын пайымдай алу үшін мүмкін болатын жағдай жасайды. Мәдениеттанушылық тұғыр – жалпы адамзаттық құндылықтарға қайшы келмейтін ұлттық мәдениеттің құндылықтары мен нормаларына сәйкес құрылады, қалыптастыруға нақты ғылыми әдіснама ретінде таным мен педагогикалық іс-әрекеттерді қайта құруға немесе өзгерістер енгізуге бағыт-бағдар береді [188]. Біздің зерттеуімізде аталған тұғырлар болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың тұтас педагогикалық процесін құруға және жүзеге асырылуын қамтамыз етті. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру моделін жасауда білім беру процесінің қызмет етуінің қажеттіліктері көрініс табатын объективті заңдылықтарды қадағалауды талап ететін негізгі принциптерді сақтау қажет. – ғылымилық принципі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға арналған іс-шараларды ұйымдастыруды жүзеге асыруда, теориялық білімдерге сүйенуге негізделетін ғылыми білімнің қазіргі жай-күйі объективті түрде анықтауда, пәнаралық байланыстарды қолдана отырып қатаң ғылыми түрдегі білім мазмұнын меңгеруді талап етеді; – үздіксіздік принципі болашақ бастауыш сынып мұғалімінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру процесіндегі мақсаттың, мазмұнның және іс-әрекеттің бірізді байланысын тудыруға және алға қойылған мақсатқа тиімділікпен қол жеткізуге ықпал етеді; – сабақтастық принципі бойынша оқу материалдары өзінің мазмұнына қарай ғылымилыққа, оның өңдемеленуі мен практикалық қолданылуы дәрежесіне сүйенеді, сонымен қатар өткендегі білім мен тәжірибе санамен пайымдалған жаңа ақпаратты жеткізуі тиіс. Жаңа білім өткендегі өмірлік тәжірибенің шектеулілігін көрсетіп, бұған дейінгі таныс объектілерді жаңа қырынан, жаңа көзқарас тұғырынан ашып көрсетіп, сондай-ақ, өмірлік (эмпирикалық) бақылаулардың құбылыстардың шынайы мәнін орнықтыру үшін мүлдем жеткіліксіз екендігін дәлелдеуі тиіс; – вариативтілік принципі екі немесе бірнеше нақты міндеттердің шешімін іздестіруге, әр түрлі көзқарастарды немесе ғылыми тұжырымдамаларды салыстыра алуға, бастауыш сынып мұғалімінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға оң ықпалын тигізетін іс-әрекет әдістерін таңдауға, шығармашылығын дамытуға, өзінің мүмкіндіктерін сыни тұғырдан бағалай білуіне көмектеседі. – кешенділік принципі бойынша дайындалатың модельге кіретін кешенін пайдалануда сипат алады. Іс-әрекеттің әрүрлі жақтарын қамтитын интеграциялық процестерде блашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың әдістерінде көрінеді. – тұтастық принципі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде жобалаушылық мәдениетін қалыптастырудың барлық компоненттерінің өзара іс-әрекеті мен өзара байланыс тәуелділігіне қол жеткізілуін көреседі; – білімдердің беріктігі принципі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің алған білімдерінің беріктігін, яғни оларды есте сақтаудың жоғары дәрежеде болуын шамалайды. Білімдер көлемі жағынан ғана емес, болашақта оқу және өзіндік жұмысы үшін де, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру және практика жүзінде қолдану үшін де қордаланады; – қолжетімділігі принципі білім берудің мазмұны, формалары мен әдістері болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің нақты мүмкіндіктерін барынша терең және жан-жақты ескеруді, оны өзінің болашақ кәсіби қызметінде пайдалануға мүмкіндік берілуін қарастырады. Ұсынылған модель негізінде болашақ бастауыш сынып мұғалімінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру процесінің нәтижесі аталған даярлаудың өзара байланыстағы және өзара тәуелділіктегі компонентердің мазмұнымен анықталады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруды педагогикалық жобалау негізінде олардың кәсіби даму тиімділігінің критерийлерін аша отырып, өлшемдер мен көрсеткіштердің өзара байланысын түсіндіру қажет, ал бұл осы ұғымдарды түсінбей мүмкін емес. Анықтамалық әдебиетте критерийлерге сипаттама беріледі (грек тілінде κριτήριον- қойылған талаптарға сәйкестігін бағалау бойынша шешім қабылдаудың белгісі, негізі, ережесі болып табылады. Көрсеткіш немесе параметр, өз кезегінде, оның сапасына кіретін объектінің бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасын білдіреді, яғни объектінің қандай да бір қасиетін өлшеуге мүмкіндік береді. Көрсеткіштер тобы критерияны анықтау үшін негіз болып табылады. Критерий, объектінің белгісі ретінде, оны нақты зерттеуге мүмкіндік береді, көрсеткіш, өз кезегінде, осы өлшемдерді бағалауға, яғни өлшемдерді сандық мәнге ауыстыруға мүмкіндік береді. Келтірілген теориялық ережелері, сондай-ақ өзімізге меншікті диагностикалық зерттеулеріміздің нәтижелерін негізге ала отырып, біздер ең алдымен болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптасуының компоненттерін келесідей сипаттаймыз. Мотивациялық компонент болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға байланысты жағымды қарым-қатынастарын мен мотивтерінде көрінеді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың мотивациялық сипаттамасына келесілерді жатқызамыз: – арнайы құзырларды жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың қажеттілігін түсіну; – арнайы құзырларды жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға деген қызығушылығы; – арнайы құзырларды жобалар әдісі негізінде қалыптастырудағы жауапкершілігі; – арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың жаңа амал-тәсілдерін меңгеруге ұмтылысы. Когнитивтік компонент болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруда арнайы әдістемелік білімдерінің жиынтығын қамтиды: – арнайы құзыреттілікгін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың қажетті жобалар әдісі бойынша технологиялық білімдерінің жүйелілігі; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың мақсаты мен міндеттері, ұйымдастыру формалары мен мазмұны туралы білімі; Іс-әрекеттік компонентті болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша практикалық іскерлік және дағдыларының игерілуі: – арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруда практикалық іскерліктері мен дағдылары; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруды жобалау іскерлігі; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру шараларын өңдеу іскерлігі; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруды құштарлығын артыру іскерлігі. Рефлексивтік компонент өздік баға беруімен сипатталады: – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың нәтижелеріне өздік бақылау; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың нәтижелерін өздік талдау; – арнайы құзыреттілігін құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың нәтижелеріне барабар баға беру; – арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың кемшіліктерін анықтау, жетілдіру жолдарын болжау. Жоғарыда келтірілген теориялық қағидаларды негізге ала отырып, сондай-ақ, өзімізге тиесілі диагностикалық зерттеу жүргізу нәтижесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптасу деңгейлерінің жалпы сипаттамасын анықтадық. Төмен деңгей. Бұл деңгейде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың маңыздылығын түсінбейді, қызығушылықтары тұрақты емес, жауапкершілігі нашар, жобалаудың жаңа амал-тәсілдерін меңгеруге қызығушылық танытпайды, жалпы және арнайы әдістемелік білімдері нашар жүйеленген, жобалау туралы білімдерді онша емес, практикалық іскерлік, дағдылары қалыптаспаған, өздік бақылау, өзіндік баға беру негізінде арнайы құзыреттіліктерінің қалыптасуындағы оқылықтарды анықтап, оларды жетілдіруге деген қыжеттіліктері көңіл толарсыз. Орта деңгей. Бұл деңгейде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың қажеттілігін ғана түсінеді, қызығушылығы, жауапкершілігі, жобалаушылықты қалыптастырудың жаңа амал-тәсілдерін меңгеруге ұмтылады және жобалаушылық қалыптастырудың мазмұны, мақсаты мен міндеттері, формалары туралы білімдерді толықтыруды қажет етеді. Жоғарғы деңгей. Бұл деңгейде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың қажеттілігін біледі, қызығушылықтары мен жауапкершіліктері бар, жобалаушылықтың жаңа әдіс-тәсілдерін меңгеруге белсенділік танытады, маңызды деп табылатын психологиялық-педагогикалық технологияларды игереді және арнайы әдістемелік білімдері жүйеленеді, оларды жобалау туралы білімдерді жеткілікті, практикалық іскерліктері мен дағдылары жеткілікті түрде қалыптасқан, арнайы құзыреттіліктерді қалыптастырудағы кемшіліктерін анықтап, жетілдіру жолдарын болжайды. Жоғарыда сипатталған болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру моделінің компоненттері оның функцияларын қарастыруға мүмкіндік береді. Дегенмен де, құрылымдық компоненттердің тұрақтылығы функционалдық компоненттердің өзара байланыстарымен анықталады. Кесте 2 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі
Кесте 3 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптасу деңгейлері
Т.В. Дочкинаның зерттеуіне сүйене келе, білім беру функциялары мен мұғалімнің іс-әрекетінің функцияларының арасындағы байланыстарды қарастыра отырып, біздер болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптасуының мынадай негізгі функцияларын ашып көрсетеміз [189]. Ниеттестік-ынталандыру функциясы – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың процесінде жүзеге асырудың міндеттілігіне деген сенімінің бекітілуінде және соның салдары ретіндегі, жобалаушылық іскерліктерін қалыптастырушы теориялық және практикалық білім негіздерін зерделеуге деген санамен пайымдалған ниеттестігі және тұрақты қызығушылығының оянуында сипат алады. Гносеологиялық функциясы – болашақ бастауыш мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруда жобалау объектісін танып білу; бастауыш мектепте жобалаушылық процесін ұйымдастыру әдіс-тәсілдері мен амалдарын сонымен қатар болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің жобалаушылық іскерліктерін қалыптастыру бағытындағы жеке психикалық ерекшеліктерін санамен пайымдай алуы. Жобалаушылық функция – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға бағытталған оқу - тәрбие процесінің іс-әрекеті мазмұны, әдіс-тәсілдері және нақты тұлғалық бағдарланған жағдаяттарда ең тиімді педагогикалық тәсілдерді таңдай алуында көрініс табады. Бейімдеу функциясы – болашақ бастауыш сынып мұғалімінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудағы нақты педагогикалық процеске кіріккен. Бұл функцияның іске асырылуы зерттеліп отырған даярлықтың қалыптасуы бойынша рефлексиялық іскерліктерін дамытуға, оңтайландыруға стрестік факторларға тұрақтылығын жоғарылатуына септігін тигізеді. Ақпараттық-коммуникативтік функциясы – арнайы құзырларды жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың механизмдері туралы тәжірибе мен дәстүрлі сабақтастық және құндылық бағдарларды қалыптастыратын құндылықтарды қамтамасыздандырады. Рефлексивтік функциясы – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру өзіне тиісілі өткендегі тәжірибе мен болашаққа жоспарды салыстыра отырып, оны саналы пайымдай алу. Демек, біз көрсеткен болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптасуы келешекте атқарылатын педагогикалық іс-әрекеттеріне қажетті жеке тұлғалық сапа-қасиеттерінің қалыптастырылуын қамтамасыз етеді. Бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру моделінің тиімділігін жүзеге асыруда педагогикалық шарттарды айқындамас бұрын, әр түрлі шарт түсінігінің аспектілерін қарастыру орынды деп есептейміз. Педагогикалық процесті табысты жүзеге асыру педагогикалық жағдайларды жүзеге асырумен қамтамасыз етіледі. Оларды анықтау және негіздеу кезінде зерттеушілер зерттелетін объект туралы бір жақты ойлауға және олар шығарған шарттардың бағытын анық түсінуге негізделген қиындықтарға тап болады. Сондықтан біз «шарттар» және «педагогикалық шарттар» ұғымдарының мазмұнын талдауға және нақтылауға тырыстық, Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру проблемаларының сипаты мен табиғатына сәйкес. Шарттар «қоршаған құбылыстарымен қарым - қатынасын білдіретін, ол онсыз өмір сүре алмайтын» философиялық категория. В.М. Полонскийдің пікірі бойынша, адамның адамгершілік, психикалық дамуына, оның мінез-құлқының пайда болуына, тәрбие мен оқытудың сапасына, сондай-ақ жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін сыртқы және ішкі, табиғи, әлеуметтік әсерлердің жиынтығы ретінде қарастырылады [190]. «Педагогикалық шарттар» тұтас педагогикалық үдерісті жүзеге асыру кезінде туындайтын проблемаларды анықтауға және шешуге бағытталған. «Педагогикалық шарттар» феномені А.Я. Найн [191], В.И. Андреев [192], Е.В. Яковлевтың [193], және т.б. зерттеулердегі «педагогикалық шарт» феномені көптеген еңбектерде өз көрінісін табады. Бұл ұғымды талдай отырып, ғалымдар оның екі қырын сипаттайды: Бір жағынан педагогикалық шарттар педагогикалық процесс шараларының жиынтығы және материалдық-кеңістіктік ортаның объективті мүмкіндіктері ретінде қарастырылады (В.И.Андреев, А.Я. Найн, Н.М.Яковлева). Екінші жағынан» педагогикалық шарттар «педагогикалық жүйенің тиімді жұмыс істеуін және одан әрі дамуын қамтамасыз ететін компонент ретінде, мазмұны, ұйымдастыру формалары, оқыту құралдары (Н.В. Ипполатова, М.В. Зверева және т.б.). Педагогикалық модельдің, оның ішінде құрылымдық-мазмұндық модельдің құрылуы мен жұмыс істеуінің тиімділігі, ең алдымен, бірқатар педагогикалық жағдайлардың сақталуына байланысты. Осы зерттеудің мақсатты бағыттарын ескере отырып – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру құралы ретінде ақпараттық-білім беру ортасының моделін жасау, теориялық негіздеу және іске асыру-осы модельді құрудың соңғы кезеңі болып табылатын осы модельдің тиімді жұмыс істеуінің педагогикалық жағдайларының кешенін анықтаймыз. Қазіргі зерттеулерде «педагогикалық шарт» ұғымын көптеген ғалымдар әр түрлі түсіндіреді: – «дидактикалық мақсаттарға жету үшін мазмұн элементтерін, әдістерді, тәсілдерді, сондай-ақ оқытудың ұйымдастырушылық формаларын мақсатты таңдау мен қолданудың нәтижесі» ретінде» (В.И. Андреев); – «қойылған міндеттерді шешуге бағытталған мазмұнның, формалардың, әдістердің, құралдардың және материалдық-кеңістіктік ортаның объективті мүмкіндіктерінің жиынтығы» ретінде» (А.Я. Найн); – «педагогикалық жүйенің құрамдас бөліктерінің бірі ретінде, осы жүйенің жеке және процедуралық аспектілеріне әсер ететін және оның тиімді жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ететін білім беру және материалдық- кеңістіктік орта ерекшеліктерінің жиынтығын сипаттайды» (Н.В. Ипполитова, Н.С. Стерхова). «Педагогикалық шарттар» ұғымының күрделілігі мен көп өлшемділігіне қарамастан, кез-келген тұтас педагогикалық құбылыс педагогикалық жағдайлардың кешенімен байланысты екенін атап өткен жөн. Оның құрылымы Е.В.Яковлеваға сәйкес икемді және динамикалық болуы керек. Сонымен қатар, Е.В.Яковлев пен Н.О.Яковлева дұрыс атап өткендей, педагогикалық жағдайлар кешені қажеттілік пен жеткіліктіліктің қасиеттерімен де ұсынылуы керек [193, 36 б.]. Педагогикалық жағдайлардың қажеттілігі, әдетте, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді, мекеменің тәжірибесін, ұсынылған жүйені құру жолдарын және эксперименттің анықталған кезеңінің нәтижелерін талдаудан кейін ғылыми жұмыстың теориялық бөлігінде көрініс табады, ал жеткіліктілік, керісінше, эксперименттік ғылыми жұмыстың нәтижелерінен алынады. Педагогикада шарт білім беру процесінің тиімділігіне әсер ететін сыртқы жағдайлар ретінде түсіндіріледі. Кейбір зерттеушілер (А.С. Белкин, Л.П. Качалова, Е.В. Коротаева және т.б.) педагогикалық жағдайларды процестің табыстылығына оң әсер ететін сыртқы орта ретінде немесе оқыту мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін педагогикалық ықпал ету шараларының жиынтығы ретінде анықтайды.  Сурет 3 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары Н.М. Борытко педагогикалық шарттарды педагогпен саналы құрастырылған педагогикалық үдерісті жүзеге асыруға айтарлықтай әсер ететін сыртқы жағдай ретінде түсінуді ұсынады. Бұл жағдайлар кездейсоқ пайда болмайды. Нақты мақсаттарға жету үшін оқытудың ұйымдастырушылық формалары, әдістері мен тәсілдері, мазмұны ретінде тұтас педагогикалық үдерістің компоненттерін анықтау, құрастыру және пайдалану нәтижесі болып табылады [186, 39 б.]. Осылайша, педагогикалық шарттардың болуы нақты зерттеудің мақсаттары мен міндеттерінің әртүрлілігімен және қоғамның мамандарға қойылатын талаптарына сәйкес қоғамның өзгергіштігі саласындағы теориялық-әдіснамалық тәсілдердің ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Педагогикалық зерттеудің осы кезеңінде біздің міндетіміз – әр педагогикалық шарттардың мазмұндық сипаттамаларын ұсыну ғана емес, сонымен қатар әзірленген модельдің тиімділігін арттыру үшін оның әлеуетінің бар - жоғын дәлелдеу, содан кейін модельдің тиімді жұмыс істеуіне ықпал ететін анықталған жағдайлардың жеткіліктілігін растау (сурет 3). Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру тиімділігі келесі педагогикалық жағдайларды жүзеге асыру шарттарымен қамтамасыз етіледі: Бірінші шарт – арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға бастауыш сынып мұғалімдерінің ішкі мотивациясын дамыту: Бірінші педагогикалық шартты іске асыру болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға ішкі мотивациясын дамытуды өзектендіреді. Арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің ішкі мотивациясын дамыту дайындық процесі тиімділігінің маңызды сапалы көрсеткіші болып табылады. Оның тұлғалық және кәсіби бағытын іске асыруға деген қызығушылықтың, қажеттіліктің және ниеттің басымдығын болжайды, оған оның кәсіби әлеуетін іске асырудың өнімділігі тәуелді болады. Екінші шарт – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастыру үдерісіндегі жобалар әдісін жүзеге асыру процесін ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету, оқу жоспарында оқылатын пәндердің мүмкіндіктерін пайдаланумен сипатталатын осы үдерістің мазмұнына бағдарлануды көздейді. Ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету ғылыми нәтижелерді білім беру субъектілерінің қызметінде практикалық қолдануға дейін жеткізудің ұйымдастырушылық-педагогикалық және әдістемелік тетіктерін іздеу және әзірлеу процесі ретінде айқындалады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың оқу процесінің мазмұнды жағы негізгі оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар, әдістемелік ұсынымдар, материалдық-техникалық жағдайлар кешенін қамтиды. Бұл үшін бірінші кезекте жоба әдісі негізінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастыру процесін ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуді жүзеге асыру ерекшеліктерін ескере отырып, теория мен практикаларды интеграциялаудың құрылымын, мазмұнын және басым механизмін айқын анықтау қажеттілігі туындайды. Болашақ білім беру бакалаврларының арнайы құзыретін қалыптастыру мазмұнын анықтау мақсатында жобалар әдісі негізінде білім беру практикасында қолданылатын оқу жоспарларына (базалық (БП), кәсіптендіру (КП), білім беру бағдарламаларына, «Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы бойынша оқулықтар мен оқу құралдарына және талдау жүргізілді. 5В010200 – «Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы бойынша білім беру бағдарламасының оқу жоспарында базалық пәндердің міндетті компонентіне 20 кредит, яғни 900 сағат, таңдау компонентіне 49 кредит, яғни –2058 сағат; кәсіптік пәндердің міндетті компонентіне – 32 кредит, яғни 1440 сағат; таңдау компонентіне – 27 кредит, яғни 1215 сағат; кәсіптік практикаға оқытудың қосымша түрлері циклінде-кемінде 6 кредит, яғни 190 сағат бөлінген.Біз, ең алдымен, 5В010200 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығы бойынша оқу жоспарына базалық пәндер циклінің (БП) міндетті компонентіне енгізілген пәндер тізбесін зерделей отырып, «Бастауыш мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі» және «математиканы оқыту әдістемесі», «жаратылыстану пәнін оқыту әдістемесі», «дүниетану пәнін оқыту әдістемесі», жобаларын жүзеге асыру негізінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастыру мәселесінің қойылуына талдау жасадық. «Бастауыш мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі» пәнінің мақсаты (3 кредит – 135 сағат) болашақ мұғалімдерді тәрбиелеудің теориялық және әдістемелік негіздерін әзірлеу; шығармашылық потенциалын, өздігінен білім алу қажеттілігін дамыту, жас мамандардың кәсіби-педагогикалық мәдениеті мен адамгершілік ұстанымдарын қалыптастыру [194]. Оқу жоспарында кіші мектеп оқушыларын тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі мәселелерін шешуге студенттердің кәсіби қызығушылығын жандандыру; теориялық және практикалық білім жүйесімен қаруландыру; психологиялық-педагогикалық құбылыстар мен процестердің мәнін түсінуге ықпал ететін пәнаралық және интеграцияланған білімді өзектендіру көзделеді; педагогикалық технологияларды қолдану негізінде білім беру процесін ұйымдастыру, кәсіби, сондай-ақ психологиялық-педагогикалық міндеттерді шешудің әртүрлі жолдарын диагностикалауды дамытуға ықпал ететін педагогикалық құбылыстарды сипаттау және интерпретациялау; бастауыш сынып оқушыларының тәрбие процесін ұйымдастыруда болашақ педагогтың зерттеу мәдениетін қалыптастыру; кәсіби өзін-өзі тану және өзін-өзі тәрбиелеу қабілеттерін дамыту. Осы пән бойынша психологиялық-педагогикалық, технологиялық және арнайы әдістемелік білімді меңгеру спектрін кеңейтуге, сондай-ақ практикалық іскерлікті арнайы құзыреттерді қалыптастыруды жобалауға, семинарлар тақырыптарын іске асыру барысында жобалар әдістерінің негізінде арнайы құзыреттерді қалыптастыру бойынша жобаларды әзірлеуге болады. «Бастауыш мектептегі сынып жетекшісінің қызметі», «Тəрбие жұмысын ұйымдастырудың əдістері»; тақырып бойынша студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ). «Мұғалім-тәрбиеші, сынып жетекшісі», «жеке тұлғаға бағытталған тәрбие», «балаларды тәрбиелеуде жеті, білім беру және мәдени мекемелердің өзара іс-қимылы». Одан әрі Е.А. Букетов атындағы Қарағанды университеті (ҚарУ), Павлодар педагогикалық университеті (ППУ) жұмыс оқу бағдарламаларын тәжірибелік-эксперименттік жұмыс базасы ретінде анықталған талдау нәтижесінде циклді таңдау бойынша компонентке бөлінген кредиттер есебінен қосымша мүмкіндіктер іздестірілді (КП): «Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі», «Дүниетану пәнін оқыту әдістемесі», «Жаратылыстану «пәнін оқыту әдістемесі», «Математиканы оқыту әдістемесі». «Математиканы оқыту әдістемесі» курсының мақсаты студенттерде кіші жастағы мектеп оқушыларына математиканы оқыту барысында туындайтын оқу-тәрбиелік міндеттерді кәсіби деңгейде шешу үшін қажет болатын құзырлылықпен қаруландыру болып табылады. «Математиканы оқыту әдістемесі» курсының мазмұндық және әрекеттік мәні бірқатар педагогикалық пәндермен байланысты болады. Пәнге 5 кредит бөлінген. Пән 5 семестр бойы 15 аптада оқытылады. Пәннің жалпы көрсеткіші 150 сағат, оның 60 сағаты аудиториялық сабаққа және 15 сағаты студенттің өздік жұмысына, СОӨЖ – 60, аралық бақылау 15 сағатқа арналған. Аудиториялық сағаттың сабақ түрлері күнтізбелік жоспарда көрсетілген. «Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі» пәнінің мазмұнын талдау барысында біз ОСӨЖ бөлімінде берілген тақырыпты оқып үйрену мүмкіндігін қарастырдық. «Мектепалды даярлық тобы мен орта деңгейдегі математиканы оқыту бойынша балалардың білім, білік, дағдыларына және құзыреттілігіне қойылатын бағдарламалық талаптарды талдау», «Сандар мен өлшемдер» мазмұндық желілеріне логикалық-дидактикалық талдау жасау», сондай-ақ СӨЖ бөлімінде берілген. «Математиканы оқыту нәтижелерін бақылау және диагностикалау түрлері», «дидактикалық ойындар мен көрнекі материалдарды жобалар әдісі негізінде таңдау». 5В010200 – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, Павлодар педагогикалық университеті типтік оқу жоспарында белгіленген таңдау компонентіндегі оқу жүктемесіне сәйкес жоғары оқу орнының модульдік білім беру бағдарламасының жоспары бойынша жоғарғы оқу орнының жұмыс оқу жоспарына «Бастауыш мектепте дүниетануды оқыту әдістемесі» және «Бастауыш мектепте жаратылыстану пәнін оқыту әдістемесі» курстары жоспарланған. Бастауыш мектепте «Дүниетану пәнін оқыту әдістемесі» оқу пәні мамандарды дайындау жүйесіндегі ең маңызды пән болып табылады. Маңызды ақпараттар оқушылардың зерттеушілік іскерліктері мен дағдыларын әлемнің қазіргі жаратылыстану-ғылыми бейнесі, табиғи құбылыстар, фауна, флора, өсімдіктер мен жануарлардың алуан түрлілігі туралы дамыту қызықты және қызықты болады. Біздер болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға дайындауда математиканы оқыту әдістемесі пәнінің мазмұнына талдау жасау барысында бағдарламаның ОСӨЖ және СӨЖ бөлімінде берілген бірнеше тақырыпшалардың болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға бағыттай аламыз. Бастауыш мектепте «Жаратылыстануды оқыту әдістемесі негіздері» пәні жалпы орта білім негізінде 5В010200 – «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығына оқитын студенттерде 4-семестрде жүргізіледі. Пәнді зерделеу үшін 4 кредит 120 сағат (оның ішінде: 45 сағ. – дәріс, 15 сағ. – практикалық сабақ, 45 сағаты студенттің өздік жұмысына, 15 сағ. – СОӨЖаралық бақылау 15сағ арналған) қарастырылған. Оқу пәнінің мақсаты: экологиялық мағлұматтарды пайдалана отырып өсімдіктер мен жануарлар әлемінің әр алуандығымен таныстыру, өсімдіктер, жанауарлар мен қоршаған орта арасындағы өзара байланысты көрсету, өсімдіктер мен жануарлар мүшелерінде жүретін процестерді зерттеу, олардың маңызын көрсету, сонымен қатар өсімдіктер мен жануарлар ресурстарын үнемді пайдалану және қорғау қажеттілігі жайында ескерту. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруда ҚР Білім және ғылым министрінің 29.09.2018 №521 «Кәсіптік практиканы ұйымдастыру мен өткізу қағидаларын және практика базалары ретінде ұйымдарды айқындау қағидаларын бекіту туралы» ҚР білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 29 қаңтардағы №107 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы бұйрығына сәйкес ұйымдастырылатын педагогикалық практиканың мән-маңызын ерекше атап өтуге тиіспіз [195]. 5В010200 – Бастауыш оқытудың педагогикасы және әдістемесі мамандығы бойынша типтік оқу жоспарына енген «Педагогикалық практика» (2 курс, 1 апта), «Педагогикалық практика» (3 курс, 2 апта ), «Өндірістік практика» (4 курс, 12 апта), іспеттес практикадан өту барысында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық тәжірибесінде бұған дейінгі алған теориялық білімдерін іс жүзінде қаншалықты қолдана алулары көрініс береді. Сонымен, практика негізінде студенттердің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастырудың қажеттілігін түсінуін үшін оларға педагогикалық-психологиялық, арнайы әдістемелік білімдерінің жиынтығымен қамтамасыз ету, іскерлік пен дағдыларды меңгертуге және арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыруға даярлығының нәтижелерін талдай білу мүмкіндіктерін арттыру көзделеді. Сондықтан болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша оқу және оқудан тыс сабақтарды жоспарлау және өткізу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін теориялық білімдерін, біліктері мен дағдыларын тереңдету мен бекіту, оқу-тәрбие үрдісінде және практикада қолдануға үйрету, озық тәжірибені зерделеу және тұжырымдауға үйретуге әдістемелік ұсыныстар жасау керек деп санаймыз. Үшінші шарт бойынша – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша жұмыстың әртүрлі нысандары мен әдістерін (оқу және оқудан тыс) пайдалану. 5В010200 - Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығы бойынша білім алатын болашақ білім беру бакалаврларының арнайы құзыреттерін қалыптастырудың теориялық талдауының нәтижелері жоба әдісінің негізінде жұмыстың қолданыстағы нысандары мен әдістерін қолдану мен жетілдіру қажеттілігін көрсетеді. Осыған байланысты, бастауыш сынып мұғалімдерінің болашақ білім беру баклаврларын болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру жұмысының дәстүрлі және интерактивті нысандары мен әдістерін қолдану тәсілдерін іздеу қажет. Бүгінгі күні арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша дәстүрлі дәрістер белсенді ынтымақтастықты және білім беру процесіне қатысушылардың шығармашылық қабілеттерін анықтауды көздейді. Педагогикалық кешен екі компоненттен тұратын мазмұнды және ұйымдастырушылық (Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау процесінде Smart-оқыту принциптерін қолдану; қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар құралдарын пайдалану) және іс-әрекеттік-құзыреттілік (болашақ бастауыш сынып мұғалімінің объектіден субъектілік позицияға өтуін қамтамасыз ету; педагогикалық жағдайларды имитациялық модельдеу) шарттары сипаттамасы жатады. Зерттеу, білім беру нәтижелерін ұсынуда, қорғауда, білімді жетілдіру, жүйелеу, талдау негізіндегі сабақтар, семинарлар, өзін-өзі ұйымдастыру икемділігі, ізденушілік, жеке және топтық жұмыс, іскерлік ойын, «пікір-талас», «ми шабуыл», және т. б.); белсенді жұмыс түрлері: эвристикалық, қашықтықтан оқыту, Оnline, webinar және coach, өз пікірлерін қорғау, оқу-іс-әрекетін жобалауда теориялық білімдерін қорғауға септігін тигізеді. Рефлексивті бақылау және ситуациялық талдау сияқты жұмыс түрлері кәсіби өсуге, жаңа материалдармен байланыста бұрын алған білімдерін нығайтуға, өзінің кәсіби қызметінің нәтижелерін бағалай білуге ықпал етеді. Сонымен, ситуациялық талдаудың практикалық мысалында бастауыш сыныптардың болашақ мұғалімдері арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша теориялық білім мен практикалық дағдыларды қалыптастырып қана қоймай, сонымен қатар студенттердің кәсіби ұстанымдарын, құндылықтар жүйесін, өмірлік ұстанымдарын, өзін-өзі анықтау мен саналы әлемдік көзқарасты кеңейтудегі артықшылықтарын көрсете алады. Практикалық мысалдар мен жағдайлар негізінде білім беру нысандары бастауыш сынып мұғалімдеріне арнайы құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған жағдайдың мазмұнын өз бетінше құрастыруға, оны талдауға және проблемаларды шешудің тиімді жолдарын іздеуге көмектеседі. Нақты жағдайларды талдау оқушылардың арнайы құзыретін қалыптастыру мазмұнында болашақта қажетті кәсіби және жеке қасиеттерін, біліктерін, дағдыларын қалыптастырады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындау және ғылыми жобаларды қорғау – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу дағдылары. Мұндай жұмыстар ғылыми әдебиетті талдау және болашақ педагог таңдаған тақырыптар бойынша нақты деректерді терең зерттеу дағдыларын дамытады. Жұмыстың мұндай түрі студенттерге жоба әдісінің негізінде арнайы құзыреттілікті қалыптастыру үшін қажетті білім, білік және дағды алуға мүмкіндік берді, өзін-өзі жетілдіру процесінде өзін-өзі дамытуға ықпал ететін ғылыми-зерттеу әдістерін меңгеруге мүмкіндік береді. Ізденіс-зерттеу жұмысының маңызды компоненті болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастыру бойынша ғылыми негізделген ұсынымдарды әзірлеу саласындағы студенттердің зерттеу қызметін дамыту болып табылады. Сонымен, оқытудың дәстүрлі жеке, жұптық, топтық формаларымен қатар, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыретін қалыптастырудың ең тиімді нысандары: ұжымдық-семинарлар, тренингтер, арнайы құзыреттілікті қалыптастырудың теориясы мен тәжірибесі бойынша ғылыми-практикалық конференциялар; топтық-іскерлік ойындар, шығармашылық топтар, өз бетінше оқыту, консультациялар, әңгімелесулер және т.б. Бүгінгі таңда елдің экономикалық қуаты, халықтың жоғары өмір сүру деңгейі, әлемдік қоғамдастықтағы орны мен салмағы, аталған елдің Технологиялық даму деңгейіне сәйкес оқытудың белсенді әдістері, мысалы, презентациялар, кейс-технологиялар, проблемалық дәрістер, дидактикалық ойындар, Smart-оқыту, Case Study кеңінен қолданылады. Гарвард университетінің бизнес мектебінде басталған Case Study әдісі болашақ мұғалімдерге Жоба әдісі негізінде арнайы құзыреттілікті қалыптастыруға тұрақты танымдық қызығушылықты қалыптастыруға, коммуникативтік, зерттеу және шығармашылық құзыреттілікті дамытуға ықпал етуге мүмкіндік береді. Smart-оқыту принципін болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда қолдану – білім беру процесін тиімдірек етеді және оны интерактивті білім беру ортасында одан әрі жетілдіру. Бұл жағдай білім беру процесі субъектілерінің ақпарат іздеуде және дереккөздерді пайдалануда тәуелсіз қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. "Smart-оқыту" терминін алғаш рет В.П. Тихомиров 2009 жылы қолданған және ол "ақылды оқыту" деп түсіндірген» [196] Қазіргі таңда көптеген мемлекеттер, сонымен қатар Қазақстан да Smart оқытуға назарын аударылуды. Smart-оқытудың негізгі критерийлері нақтылық, өлшемділік, қол жетімділік, маңыздылық және белгілі бір мерзімдермен шектелу болып табылады. Осылайша, Smart оқыту принциптері негізінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар арқылы қалыптастыруды модельдеу, бұл процесті құрылымды және тұтас етеді және жобалау іс-әрекетінің қажетті әрекеттері мен операцияларын тиімді игеруге мүмкіндік береді. Біздің жұмысымызда интерактивті оқытуды ұйымдастырудың белгілі бір тәсілдері (Л.Х. Гейхман [197] және т.б.) оқытудың осы түрі арнайы құзыреттілікті қалыптастыру бойынша білім алушылардың танымдық белсенділігін дамыту құралы ретінде қарастырылады. Инновациялық педагогикалық технологиялар қазіргі уақытта жоғары деңгейде жасалынған: модульдік оқыту, көрсеткіштік деңгей, витогендік технология, проблемалық оқыту, дамыта оқыту, сыни ойлау технологиясы, жобаларды әзірлеу және т.б. Педагогикалық технологияларды жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық), жеке-әдістемелік (пәндік), жергілікті (модульдік) технологиялық деңгейілер бойынша қолданылады. Жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық) – оқытудың мақсаттары, мазмұны, әдістері мен құралдарының жиынтығы, белгілі бір аймақ немесе оқу орны жағдайында субъектілердің іс-қимыл алгоритмі кіретін тұтас педагогикалық процесс шеңберінде қолданылады. Жеке-әдістемелік (пәндік) – піндік мағынада «жеке әдістеме» немесе «жеке әдістеме» ұғымымен, белгілі бір пәнді оқу процесінде оқыту мен тәрбиелеудің белгілі бір мазмұнын іске асыратын әдістер мен құралдардың жиынтығын сипаттайды. Жергілікті (модульдік) технологиялар – жеке қызмет түрлерінің технологиясы, білімді игеру, оқу материалын қайталау және бақылау кезінде қолданылатын сабақ технологиясы, жеке тұлғалық қасиеттерді тәрбиелеу технологиясы, өзіндік жұмыс технологиясы және т.б. сияқты нақты дидактикалық міндеттерді шешуге бағытталған. Арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыруда ақпараттық технологияларды пайдалану дәстүрлі оқыту нысанын байытады, білім беру және тәрбиелеу процесі қызықты ғана емес, сонымен қатар білім алушылардың алдында күнделікті өмірде қажетті білімнің, іскерліктің және дағдылардың жаңа көкжиегін ашады. Білім алушылардың барлық жас топтарының жаңа технологияларды меңгеруге деген жоғары мотивациясы бар екенін атап өткен жөн, сондықтан назар аудару, есте сақтау, қабылдау, эмоциялық үн қосу және т.б. табысты оқыту қажет. Төртінші шарт – арнайы құзыреттілігі жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша практикалық дағдыларды игеруді қамтамасыз ететін бастауыш сынып мұғалімдерінің бірлескен жобалық қызметіне қосылу, яғни болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыретін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша жұмыстың маңызды нысандарының бірі МЖМБС сәйкес кәсіби тәжірибе болып табылады. Бұл шартты іске асыру теория мен практиканың өзара байланысы принциптеріне негізделеді. Тәжірибе танымның негізі болғандықтан, теориялық білім практикалық әрекеттерді жетілдіру үшін қажет. Бұл шарттың басты ерекшелігі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің, ең алдымен, арнайы құзыреттілігінің мәнін, сондай-ақ алған білімдерін іс жүзінде іске асыра білуді міндет етеді. Қарастырылып отырған жағдайды іске асырудың маңызды нысаны ретінде жобалар әдісі негізінде арнайы құзыреттерді қалыптастыру үшін қажетті практикалық тапсырмалар мен педагогикалық практиканы атап өткен жөн. Біз зерттеу барысында арнайы элективті бағдарламаларды әзірлеп, іске асыруымыз керек, олар арнайы құзыреттілікті жобалар әдісі негізінде қалыптастыру процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз етумен және оқу жоспарымен оқытылатын пәндердің күрделенуімен сипатталатын осы үдерістің мазмұнына бағдармен шектелмей, қарастырылып отырған сапаны қамтамасыз ете алады. Бесінші шарт – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру бойынша профессорлық-педагогикалық құрамның, біліктілікті арттыру институттарының, қоғамдық ұйымдардың желілік өзара іс-қимылын және қызметін үйлестіруді қамтамасыз ету. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастырған тиімділікті арттыру студенттерге, ЖОО-ның әкімшілік, педагогикалық қызметкерлеріне қойылатын талаптар мен іс-әрекеттерді ұйымдастыруға байланысты. Талаптардың бірлігі біліктілікті арттырудың әлеуметтік институттарының қызметін жандандыру, ЖОО-да жұмыс істейтін әртүрлі орталықтардың, қозғалыстардың пәрменділігін арттыру қажеттілігін болжайды. Бұл үшін жоба әдісінің негізінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыретін қалыптастыруды көздейтін әрбір әріптестердің рөлі мен орнын нақты айқындауға негізделген өзара іс-қимыл ережелерін белгілеу неғұрлым қолайлы қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс әдістемесін әзірлеудегі маңызды шарт тұтас жүйелік-ұйымдастырылған процесс ретінде жобалар әдісі негізінде арнайы құзыреттілікті қалыптастыруды қарастыратын жалпы қабылданған тәсіл болып табылады. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс әдістемесін әзірлеудегі маңызды шарт кәсіби даярлыққа жалпы қабылданған көзқарас бастапқы ұстанымдарды анықтау үшін тұтас жүйелік-ұйымдастырылған процесс ретінде болып табылады. Біз ұсынған болжамды тексеру үшін, оның барысында тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізілді, оның барысында мектеп жұмысының тәжірибесінде жобалар әдісі негізінде арнайы құзыреттілігін қалыптастыру жүзеге асырылды. Тәжірибелік-эксперименталды жұмыс жоғары оқу орнының оқу үрдісінде жоба әдісі негізінде арнайы құзыреттілікті қалыптастыру моделін әзірлеу және іске асыру болып табылады. Тәжірибелік экспериментке Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, Павлодар педагогикалық университеті алынады. Осы міндеттерді шешу үшін біз келесі әдістерді пайдаландық: бастауыш сынып мұғалімдері мен әдіскерлерімен сұхбат, сауалнама, мектептің оқу-тәрбие жұмысының жоспарын талдау, мектеп оқушыларының арнайы құзыретін қалыптастыру тәжірибесін бақылау. Арнайы құзыреттерді жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыру процесін тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін аталған шарттарды іске асыру мақсатында мынадай ұсынымдарды береміз: – арнайы құзыреттілікті жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыруға бастауыш сынып мұғалімдерінің ішкі мотивациясын дамыту; – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыру үрдісіндегі жобалар әдісін жүзеге асыру процесін ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету, оқу жоспарында оқылатын пәндердің мүмкіндіктерін пайдаланумен сипатталатын осы үдерістің мазмұнына бағдарлануды көздейді; – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыру бойынша жұмыстың әртүрлі формалары мен әдістерін (аудиториялық және аудиториядан тыс) қолдану; – арнайы құзыреттілікті жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыру бойынша практикалық дағдыларды меңгеруді қамтамасыз ететін болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін бірлескен жобалық қызметке қосу; – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісін кеңінен пайдалану негізінде қалыптастыру бойынша профессорлық-педагогикалық құрамның, біліктілікті арттыру институттарының, қоғамдық ұйымдардың қызметін үйлестіру және желілік өзара әрекеттестікті қамтамасыз ету. Тәжірибелік-эксперимент жұмыс үш кезеңнен тұрды: айқындаушы, қалыптастырушы және бақылау. Эксперименттік жұмыстың қорытынды кезеңінде біз қойған негізгі зерттеу міндеті төмендегідей болды: болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық процесте бастауыш сынып оқушыларымен оқу-тәрбие процесіндегі жобалаушылық іс-әрекеттерін жүзеге асыруы бойынша жұмыс жағдайын анықтау. Бұл міндетті шешу жұмыстың қандай бағыттары практикада жүзеге асырылатыны туралы хабардар болған жағдайда мүмкін екендігі белгілі. Сол үшін мектептегі педагог-практиктердің яғни, бастауыш сынып мұғалімінің оқу-тәрбие процесіндегі жобалаушылық іс-әрекеттерді жүзеге асыруы туралы түсінігі қандай екенін зерттеу қажет деп ойлаймыз. Біздің пікірімізше, қалыптастырушы эксперименттің мазмұны мен әдістемесін әзірлеу үшін бастапқы материал алуда тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың келесі кезеңдері бағдарлы негіз алуға мүмкіндік тудырады. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың айқындаушы кезеңі келесі екі бөліктен көрсетеді: 1) мектептегі бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттіліктерін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру туралы пікірлерін талдау; 2) бастауыш сынып мұғалімдерінің мектеп тәжірибесінде оқу-тәрбие процесіндегі жобалаушылық іс-әрекеттерін жүзеге асыруы жағдайын анықтау. Сонымен келесі бөлімде біз ұсынған болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде қалыптастыру моделінің тиімділігін тексеру үшін тәжірибелік-эксперименттік жұмысы жүргізіледі. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||