1 балалар хирургиясы кітап. Балалар хирургиясы
 Скачать 7.1 Mb.
|
Қол сүйектерінің шығуыБалаларда қол сүйектерінің шығуы сүйек сынықтарымен салыстырғанда 7 есе аз кездеседі. Себебі, қапшық пен буын байламдарының созылмалылығы, мықтылығы өте жоғары болады. Иық сүйегінің шығуы. үлкен жастағы адамдарға қарағанда балаларда сирек кездеседі. Ересек адамдарда иық сүйегінің шығуына әкелетін механизмдер балаларда эпифизеолизді, остеоэпифизеолизді туындатады. Оған балалардағы буын байламдары мен қапсуланың ерекшеліктері себеп. Клиникасы және диагностикасы. Иық буынында белсенді қимыл шектеледі, кішкене қимылдың өзі қатты ауырсынуды тудырады. Шыққан буын жақтағы шынтақ денеден алшақ тұрады, оны денеге жақандатпақшы болғанда серпіну сезіледі. Иық буынының жоғарғы жағында акромион шығып тұрады, қолтық астында иық сүйегінің басы анықталады. Рентгенограммада иық сүйегінің басының тайып кеткендігі анықталады. Емі. Иық сүйегінің басын орнына түсіру. Шыққан йық сүйегін салу үшін Кохер, Джаналидзе, Гиппократ-Купер әдістері қолданылады. Буынды салу әрекеті жалпы наркоз берілгеннен кейін, немесе 1% промедол жасалғаннан соң жүргізіледі. Буынды орнына түсіргеннен кейін қолға 2-3 аптаға гипстен лонгета салынады. Лонгета алынғаннан кейін ЛФК, физиоем жүргізіледі. Зақымданған балаға 3 айға дейін спортпен шұғылдануға рұқсат берілмейді. Білек сүйектерінің шығуы. Бала жасында кездесетін буын шығулардың ішінде білек сүйектерінің шығуы бірінші орын алады.Шынтақ, кәріжілік шыбығы сүйектерінің жиі шығуы олардың, буын капсуласының, байламдарының анатомиялық ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Білек сүйектерінің шығуының төменгі түрлерін ажыратады: білек сүйектерінің екеуінің де шығуы; шыбық сүйегіің жекеленген шығуы немесе шыбық басының жартылай шығуы; шынтақ сүйектің жекеленген шығуы; сынып-шығу Монтеджи және Брехт зақымданулары. Клиникасы және диагностикасы. Білек сүйектерінің шығуы байлам-қалташалардың зақымдалуын, буын ішіне қан құйылуын туындатады. Шынтақ буынында қозғалыс болмайды, деформация, ісіну, ауырсыну пайда болады. Мұндай зақымдану кезінде өте үлкен ісік, немесе сынған-шыққан сүйектер қан тамырларын, жүйке тамырларын жаншып тастау мүмкін. Оны дер кезінде анықтау үшін қан тамырының соғуын, саусақ қозғалысы мен сезімталдықтың бар-жоғын тексеру қажет. Білек сүйектері шынтақ буынынан шыққанда көбінесе артқа, немесе сыртқа ығысады. Мұндай зақымдану білегі жазылған қолға құлаған жағдайында кездеседі. Себебі, білек шамадан тыс жазылғандықтан білек сүйектері артқа, немесе сыртқа, ал иық сүйегінің төменгі ұшы, қапшығын жыртып, алдыға қарай ығысады. Сондықтан да, пальпация кезінде иық сүйегінің төменгі ұшы алдына, ал білек сүйектерінің жоғарғы басы шынтақ буынының артқы жағында анықталады.  Сурет VI. 13. Білек сүйектерінің буыннан шығуы Білек сүйектерінің шығуын анықтау кезінде иық сүйегіің төменгі метаэпифизінің сыну мүмкіндігі есте болу керек. Себебі, мұндай сынықтарды, білек сүйектерінің шығуымен шатастыру өте қауіпті. Иық сүйегі сынығында шатасып шыққан білек сүйектерін орнына салу әдісі қолданылса онда жұмсақ тіндер, қан тамырлары, жүйке тамырлары зақымдану тануы мүмкін. Білек сүйектерінің шығуын иық сүйегінің төменгі метаэпифизінің сынуынан ажырату үшін Маркс белгісіне, Гютер үшбұрышының теңдігіне көңіл аудару қажет. Диагноз рентгенографиядан кейін қойылады. Емі. Негізгі емі, шыққан сүйектерді орнына салып, қолды ортафизиологиялық жағдайда ұстап, иық сүйегінің жоғарғы бөлігінен алақан сүйектерінің басына дейін 7-10 күнге гипстен лонгета салу. Шыққан сүйектердің орнына келуін анықтау үшін рентгенография жасауы қажет. Жабық емдеу тәсілдері нәтиже бермеген жағдайда операция жасалады. Кәріжілік шыбық сүйегінің басының жартылай шығуы тек қана 3-5 жастағы балаларда кездеседі. Оны «созудан шығу» немесе «кішкене балалардың ауырсыну пронациясы» деп атайды. Сол қол оң қолға қарағанда жиі зақымдалады. Шыбық сүйегінің басының жартылай шығуының негізгі себебі - баланы созылған қолынан жоғары, немесе алдыға қарай жұлқып тарту болып табылады. Ата-аналардың айтуына қарағанда шыбық сұйегінің басының жартылай шығуы бала сүрінгенде, оны жетектеген адамның қолынан тартып қалғандығы, немесе тар жеңді киімді кигенде, немесе шешкенде пайда болғандығы анықталады. Зақымдалу механизмін төмендегі: қолды жазылған бойында жұлқып қалғанда шыбық сүйегінің басы сақиналы байламнан шығып, немесе қысылып қалады. С.Д. Терновскийдің айтуына қарағанда, шыбық сүйегінің басының жартылай шығу себебі 3 жасқа дейінгі балалардың байлам, сүйек-бұлшық ет және буын қапшығының ерекшелігімен түсіндіріледі. Өсе келе аталған анатомиялық өзгерістердің жойылуына байланысты 3-5 жастан үлкен балаларда бұл зақымдану кездеспейді. Клиникасы және диагностикасы. Зақымдану кезінде бала қатты ауырсынады, білегін шынтақ буынында қимылдата алмайды, қолын шынтақ буынында азырақ бүгіп, алақанын артқа қаратып ұстайды. Тексеруші білекті бұрмай, шынтақ буынында бүгіп-жазғанда ауырсыну болмайды. Бірақ білекті сыртқа қарай бұрғанда(супинация), немесе шыбық сүйегінің басын бармақпен басқанда қатты ауырсыну туындайды. Зақымданудың неден болғанын ажырату үшін рентгенография жасалуы қажет, бірақ шыбық сүйегінің басының жартылай шығуы рентгенограммада анықталмайды. Емі. Кәріжілік шыбығының басының жартылай шығуы кезінде оны орнына түсіру керек. Ол үшін білекті 900-қа бүгіп, бір қолмен баланың алақаны мен білезігінен, екінші қолмен шынтақ буынын ұстап, бос саусағымен шыбық сүйегінің басына басып, білекті сыртқа қарай (супинация) бұруы керек. Сол кезде шыққан сүйектің басы шырт етіп орнына түседі. Бала білегін шынтақ буынында ауырсынбай қимылдатады. Шыққан буынды орнына келтіргеннен кейін қолды 1-2 күнге орамалмен асып қою қажет. Саусақтардың шығуы. Саусақ буындақтарының шығуы балаларда сирек кездеседі. Жарақат саусақтың шамадан тыс жазылуынан туындайды. Көбінесе шығу, І-ші саусақтың алақан-саусақ буынында кездеседі.  Сурет VI. 14. Саусақ буынының шығуы Клиникасы және диагностикасы. Толық шығу кезінде саусақ буындарында қимыл болмайды. Саусақта ісіну, деформация, көгеру пайда болады. Емі.Шыққан саусақты орнына салып, 10-12 күнге гипстен лонгета салынып, ЛФК, физиопроцедуралар өткізіледі. Консервативтік ем нәтижесіз болған жағдайда операция жасалады. АЯҚ СҮЙЕКТЕРІНІҢ СЫНЫҚТАРЫ Қол-аяқ сүйектерінің сынықтарының 16%-н аяқ сүйектерінің сынығы құрайды. Сан сүйегінін сынуы. Аяқ-қол сүйектерінін сынықтарының ішінде сан сүйегінің сынықтары 4% құрайды. Сынықтың орналасқан жеріне байланысты төмендегідей түрлерін ажыратады: жоғарғы (проксимальдық) бөлігінің сынуы, дөңгелек буын басының эпифизиолизі, остеоэпизиолизі, сан сүйегінің мойнының және ұршықтардың (trxhouter) сынуы; диафиздың сынуы – жоғарғы, орта, төменгі бөлігі; төменгі (дистальды) метоэпифиздерінің сынуы. Сан сүйегінің жоғарғы (проксималдық) метоэпифизінің жарақаттануы: дөңгелек буын басының эпифизиолизі және остеэпифизиолизі, ұршықтарының сынуы балаларда сирек кездеседі. Ол биіктен және бір жақ жанына құлағанда немесе ұршыққа тура тиген соққыдан пайда болады. Клиникасы және диагностикасы. Сынған аяқ сыртқа қарай бұралып жатады, аяқ басын ішке қарай бұра алмайды, өкшесін төсектен жоғары көтере алмайды. Өзі, немесе басқа біреу сынған аяғын қимылдатса, жамбас буынында, шабында аурсыну сезімі ұлғаяды. Үлкен ұршық (вертел) ығысқандықтан Розер-Нелатон сызығынан жоғары тұрады. Сан сүйегінің мойнының сынуы және дөңгелек буын басының эпифизиолизі, остеоэпифизиолиздері буын ішіндегі сынықтар, ал ұршықтардың, ұршық арқылы немесе ұршықтары арасынан өтетін сынықтар буыннан тыс (латеральный) сынықтар болып есептеледі. Емі. Сан сүйегінің мойыны сынғанда дөңгелек буын басының эпифизиолизі кезінде қаңқадан тарту әдісі қолданылады. Иммобилизация мерзімі 10-12 апта. Консервативтік ем көмектеспеген жағдайда операция жасалады. Үлкен ұршықтың сынуысан сүйегінің ұршығына тікелей соққы тиген жағдайда туындайды. Клиникасы. Үлкен ұршық маңайында ауырсыну сезімі білініп, аяқты қозғалтқанда және қолмен ұстағанда ауырсыну сезімінің күшеюі байқалады. Аяқ қимылы (функциясы) көбінесе сақталады.  Сурет VI. 15. Сан сүйегі мойнының базальды сынығы Емі. Сынған аяқты орта физиологиялық жағдайда 3 аптаға Белер шинасына салып қояды, немесе сонша уақытқа гипстан лонгета салынады. Кіші ұршықтың сынуымықын - белдеме бұлшық еттің (m.iliopsas) жедел, үлкен күшпен жиырылуынан туындайды. Клиникасы. Сынған жерде ауырсыну сезімі, санды ішке қарай тарту, жамбас-сан буынында бүгудің қиындалғандығы байқалады. Емі. Үлкен ұршық сынған кезде зақымдалған аяқты Белер шинасына салып қояды, немесе гипстен лонгетасы салынады. Сан сүйегінің диафизінің сынуыкөп кездесетін жарақаттар қатарына жатады. Ол тікелей, немесе жанама күштердің әсерінен пайда болады. Көбінесе биіктіктен құлағанда, коньки мен шаңғы тепкенде, өрден сырғанағанда туындайды. Сынықтың орналасқан жеріне байланысты, сан сүйегінің диафизінің, жоғарға, ортаңғы, төменгі бөліктерінің сынуын ажыратады. Сынық жазығының қалай өтуіне байланысты көлденен, қиғаш, винт тәріздес және шытынаған сынықтар. болып бөлінеді. Сүйек сынықтарының ығысуы зақымдаушы күштің бағытына, дәрежесіне, сынықтың орналасқан жеріне байланысты болады. Диагностикасы. Сан сүйегінін диафизінің жоғарғы бөлігі сынғанда, жоғарғы сүйек сынығы сыртқа, алдыға қарай ығысып, сыртқа айнала бұрылады (ротация), ал төменгі бөлігі - жоғарыға және ішке қарай жылжығандықтан, «галифе» тәріздес деформация пайда болады. Сан сүйегінін ортанғы бөлігі сынғанда сүйек сынықтарының ығысуы жоғарыда айтылғандай, бірақ ығысу мөлшері азырақ болады, ал төменгі бөлігі сынғанда - жоғарғы сынық ішке қарай, төменгі сынық артқа және жоғарыға қарай жылжиды. Сан сүйегінің сынуы кезінде сынық орнында ауырсынуды, сүйек бөліктерінің жылжымалылығын, сүйек қытырын, аяқтың қысқаруын, деформацияны анықтауға болады. Диагноз осы аталған клиникалық көрініске және рентгенография белгілеріне негізделіп қойылады.  Сурет VI. 16. Сан сүйегінің диафизінің сынығы Емі. Балаларда сан сүйегінің сынықтарын емдеудің негізгі әдісі қаңқадан тарту болып табылады, 3 жасқа дейінгі балаларда ем Шеде әдісі бойынша өткізіледі. Ол үшін зақымдалған аяқты лейкопластырмен тік көтеріп, салмағы 1,5 – 2,0 кг гірмен тартып қояды. Шеде емдеу тәсілі дұрыс жүруі үшін сау аяқты манжеткамен төсек бойына сәйкес ұстап, сынған санды жамбас буынында 900–қа бүгілген жағдайда ұстау қажет. Мазасыз балалардың екі аяғынан да жоғары тартып, асып қояды, бұл баланы күтуге ынғайлы болып табылады. Сан сүйегінің сынығы, 3 жасқа дейінгі балаларда орта есеппен 3-4 аптада бітеді, оны анықтау үшін рентгенография жасалуы тиіс. Ересек балаларда қанқадан тарту әдісі қолданылады. Ол үшін спицаны сан сүйегінің төменгі метафизінен өткізіп, аяқты Белер шинасына салып, 3-5 кг жүк іліп, тартып қояды. Жүк денені тартып кетпеу үшін төсектің аяқ жағы 20-30 см көтеріледі. Сүйек сынықтарының дұрыс тұруы рентгенография арқылы бақыланады. Сынған сүйектің біту мерзімі сынықтың түріне, орналасқан жеріне және баланың жасына байланысты. Үш жасқа дейінгі балаларда сынған сүйеіңкт біту мерзімі 3-4 апта болса, 4-7 жас арасында 4-6 аптаға созылады. Ем дұрыс жүрмеген жағдайда сынған сүйек қисық бітуі немесе қысқаруы мүмкін. Жастары 3-5-тен аспаған балаларда аяқтың 1,5-2 см қысқаруы, өсе келе өздігінен жойылады. Аяқтың қысқару себебінен омыртқаның қисаюы, деформациялаушы артроз туындайды. Аяқ қисық біткен кезде, қысқарғанда, оларды түзету үшін операция жасалуы қажет. Тізе буынының зақымдануы Балаларда тізе буын аймағында буын ішіндегі, буын манайындағы сынықтар және мениск пен байламдардың зақымдалуы жиі кездеседі. Гемартроз - бұл тізе буынның ішкі құрылымының зақымдануы салдарынан буын ішінде қанның жиналуы. Клиникасы мен диагностика. Гемартрозға тән көріністер: буынның ісінуі, сау буынға тән ойыс-қыртыстардың көрінбеуі, тізені бүккенде қатты ауырсыну, пальпация кезінде анықталатын толқын (флюктуация). Буын ішіндегі зақымдалудың бар жағын анықтау үшін рентгенография немесе артроскопия жасалуы қажет.  Сурет VI. 17. Сан сүйегінің төменгі эпифизінің остеоэпифизеолизі Емі. Гемартроз кезінде буынға пункция жасалып, қан сорып алынады да, гипстен екі аптпға лонгета салынады. Кейін ЛФК, физием жасалады. Балтыр сүйектерінің сынықтары. Балтыр сүйектерінің сынықтары барлық сынықтардың 8% құрайды. Бұл сынықтар соққы тигенде, биіктен құлағанда, немесе аяқ қайырылып қалғанда туындайды. Балтырдың бір немесе екі сүйегі де сынуы мүмкін. Сүйек көлденеңінен, қиғаш, бұрыштана , жарықшақтана, ығысумен, ығысусыз сынады. Жасы 5 - 6 жасқа дейінгі балаларда сүйек қабатының астындағы сынықтар «жасыл шыбық» тәріздес, ал одан ересектерде толық сынықтар жиі кездеседі. Клиникасы мен диагностикасы. Клиникалық көрінісі: ауырсыну, балтырдың ісінуі, деформация, сынықтардың жылжымалылығы, сықыр, аяқты көтере алмауы болып табылады. Диагноз рентгенографиядан кейін қойылады.  Сурет VI. 18. Үлкен жіліншік сүйегінің остеоэпифизеолиіз және жіліншіктің шыбық сүйегінің төменгі /3 бөлігінің сынығы Емі. Балтыр сүйегінің көлденең ығысумен жүретін сынықтарында жабық репозиция жасалып, гипстен лонгета, 7-8 күннен кейін ісік қайтқан кезде 6 жұмаға гипстен тұйық орама таңба (циркулярная повязка) салынады. Қиғаш және винт тәріздес ығысумен жүретін сынықтарда қаңқадан тарту әдісі қолданылады. Ол үшін Киршнер спицасы өкше сүйігінен өткізіліп, 3-5 кг жүкпен тартып қояды, 3 аптадан кейін, сан сүйегінің ортасынан башпайдың ұшына дейін жететін гипстен лонгета салынады. Иммобилизация мерзімі 6-8 апта. Консервативтік ем нәтиже бермесе, операция жасалады. Балтыр сүйектерінің төменгі бөлігінің сынуы. Балаларда балтыр сүйегінің төменгі бөлігінде, көбінесе асықты жіліктің эпифизиолиздері, остеоэпифизиолиздері және толарсақтың сынуы кездеседі. Клиникасы. Балтыр сүйегінің эпифизиолизі, остеоэпифизиолиздері кезінде ісіну, қимылдатқанда сирақ-асық буынында ауырсынуы, балтырды бойымен тартқанда, өкшеге басқанда сынған жердің қатты ауырсынуы, деформация, сүйек сықыры анықталады. Сынықтың бар-жоғын нақтылы анықтау үшін рентгенография жасалуы қажет.  Сурет VI. 19. Үлкен жіліншіктің медиальды айдаршығы мен жіліншіктің шыбық сүйегінің айдаршық үсті сынығы Емі. Ығысумен болатын эпифизиолиздер, остеоэпифизиолиздер кезінде сүйек сынықтары бір біріне тура сәйкестендірулері қажет. Егер сынықтар бір біріне дұрыс келтірілмесе, деформациялық артроз, вальгус немесе варус деформациялары туындайды. Балтыр сүйектерінің төменгі метаэпифиздері сынғанда жабық репозиция жасалып, гипстен таңба салынады немесе қаңқадан тарту әдісі қолданылады. Иммобилизация мерзімі 6-8 аптаға созылады. Тілерсек, табан мен бақай сүйектерінің сынуы. Өкше сүйектерінің сынықтары ауыр сынықтар қатарына жатады. Мұндай сүйек сынықтары аяқ басына биіктен құлағанда, немесе өкше жаншылып, қысылған жағдайда туындайды. Клиникасы және диагностикасы. Бала өкшесінің ауыратындығына және оған баса алмайтындығына шағымданады. Аяқ ісіп, өкше көгеріп, көлемі ұлғаяды. Зақымданған аяқты өкше тұсынан ұстағанда, аяқ басы ұшын бүгіп-жазғанда, қатты ауырсыну байқалады. Емі. Өкше сүйегі сынықтары ығысусыз немесе аздап ығысқан кезде гипстен лонгета, ол ісік қайтқаннан кейін 6-8 аптаға гипстен етікше салынады. Аталған сүйек сынғанда маймақ табандылықтың алдын-алу үшін, гипс алынғаннан кейін, 1 жылға дейін, арнайы ұлтарақ (супинатор) салынуы қажет. Өкше сүйектері ығысумен сынған кезде қаңқадан тарту әдісі қолданылады. Сүйек сынықтары бір біріне сәйкес келген соң қаңқадан тарту әдісімен 3-4 апта ұстап, кейін, 2-3 айға гипстен етік тәріздес таңба салынады. Асықты (talus) сүйектің сынуы көбіне ығысусыз болады. Клиникалық көрінісінде буынның ісінуі, қозғалыс кезінде ауырсынуы, гемартроз байқалады. Емі. Өкше сүйегіндегідей. Ығысу үлкен болған жағдайда оперативті ем қолданылады. Башпай сүйектін сынығы аяқ басына ауыр зат түскенде немесе ауыр затты аяқ басымен тепкенде туындайды. Клиникасы. Науқас ауырған аяқ басына баса алмайды, ісіну, қанталау байқалады. Емі. Сынық ығысумен болған жағдайда жабық репозиция жасалады да, 3 аптаға гипстен лонгета салынады. |